Kristín Halldórsdóttir:
Herra forseti. Hér er komið að síðari fjáraukalögum ársins 1995. Hin fyrri voru afgreidd frá Alþingi í desember sl. Það er nú orðið ljóst að afkoma ríkissjóðs varð umtalsvert verri en fjárlög kváðu á um og munar þar hálfum öðrum milljarði. Þar með er ekki sagan öll sögð og athyglisvert er að við afgreiðslu fjáraukalaga í desember sl. voru samþykktar útgjaldaheimildir sem ekki verður annað séð en hafi verið langt umfram þörf. Það er satt að segja ofvaxið mínum skilningi hvers vegna það gerist ár eftir ár að samþykktar eru fjárheimildir í síðasta mánuði ársins sem ekki reynist þörf fyrir en er síðan í mörgum tilvikum leyft að nýta næsta ár. Nú er ég ekki að gagnrýna það út af fyrir sig að heimildir séu fluttar til en það hlýtur að vekja þá spurningu hvort þá sé ekki í sumum tilvikum verið að bæta við þær heimildir sem við í fjárln. töldum okkur vera að veita til þess að mæta þörf sem okkur var þá gerð grein fyrir.
Þetta veldur satt að segja óttalegum ruglingi og læðir óneitanlega nokkurri tortryggni að hjá okkur sem erum að leitast við af fremsta megni að meta þörf fyrir fjárveitingar til hinna ýmsu stofnana og verkefna. Hér er ég sem sagt að tala um gjöldin, útgjaldaheimildir, en tekjuáætlunin sem samþykkt var í desember sl. stóðst nokkurn veginn og munar þar aðeins örfáum milljónum. Með fjáraukalögunum voru tekjur ríkissjóðs hækkaðar um 2,3 milljarða og má rekja þá hækkun fyrst og fremst til betri afkomu þjóðarbúsins en reiknað var með þegar fjárlög voru samþykkt. Hins vegar mun samsetning einstakra liða í heildartekjunum hafa reynst talsvert á aðra leið en ráð var fyrir gert. Þar munar mestu um tekjuskatt einstaklinga sem skilaði um milljarði meira en reiknað var með, en óbeinir skattar urðu hins vegar 1,5 milljörðum lægri en reiknað var með. T.d. skilar virðisaukaskattur 792 millj. kr. minna en fjárlög og fjáraukalög gerðu ráð fyrir. Í fjáraukalögum var hann hækkaður um 915 millj. kr. en sú aukning skilaði sér sem sagt ekki þrátt fyrir aukna einkaneyslu. Líkleg skýring á þessum mun er sú helst að batnandi afkoma fyrirtækja í landinu ásamt tímabundinni heimild til flýtifyrninga á árunum 1994 og 1995 hafi leitt til aukinna fjárfestinga og útskattur á þá væntanlega eftir að skila sér síðar.
Innheimtar tekjur ársins 1995 námu því samtals 114,4 milljörðum kr. og er það 4,8 milljörðum kr. meira en árið 1994 og aukningin er 4,4%. Innheimta beinna skatta hefur aukist um 1,9 milljarða kr., óbeinna skatta um 2,4 milljarða kr. og fjármunatekna um hálfan milljarð. Að raungildi hafa, samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar, innheimtar tekjur ríkissjóðs aukist um tæplega 1,2 milljarða kr. á milli áranna 1994 og 1995.
Ég ætla ekki að fara frekar út í tekjuhliðina, enda er búið að fjalla mikið um þá hlið málsins á fyrri stigum og litlar breytingar sem máli skipta ef bara er verið að horfa á tölulegar staðreyndir.
Um gjaldahliðina gegnir talsvert öðru máli. Þar hefur áætlanagerðin ekki reynst nægilega nákvæm frekar en venjulega. Það er svo sem ekki undrunar- og gagnrýnivert þó ekki takist að áætla upp á krónu við gerð fjárlaga. En eins og ég sagði í upphafi máls voru samþykktar fjárheimildir í des. sl. sem reyndust síðan langt umfram þörf.
Þegar fjárlög fyrir árið 1995 voru samþykkt var við það miðað að útgjöld ríkisins næmu um 119,5 milljörðum kr. Síðan voru útgjaldaheimildir hækkaðar á árinu um 5,9 milljarða eða um tæp 5% og því gert ráð fyrir útgjöldum upp á 125,4 milljarða eða rúmlega það. Niðurstaðan varð hins vegar sú að útgjöld á árinu 1995 námu samtas kr. 123,3 milljörðum kr. og frávikið er því rúmir tveir milljarðar sem heimildir voru meiri en þörf reyndist fyrir. Þetta er mjög athyglisvert. Einhvern veginn finnst manni að það ætti að vera tiltölulega auðvelt að gera sér grein fyrir endanlegri útkomu þegar komið er fram í síðasta mánuð ársins. En svo hefur ekki reynst og það hlýtur að vera spurning hvort fjárbeiðnir eru nægilega vel rökstuddar eða hvort eftirliti eða ráðgjöf er eitthvað stórlega ábótavant.
Nú er endanlega niðurstaðan algerlega í samræmi við það sem Ríkisendurskoðun áætlaði í umsögn sinni og áliti til fjárln. sem dags. er 1. nóv. 1995. Ég leyfi mér að vitna í þá umsögn þar sem segir m.a. að gera megi, með leyfi forseta, ,,ráð fyrir að útgjöld ríkissjóðs á árinu verði um 123,3 milljarðar kr. sem er 3,8 milljarða hækkun frá fjárlögum. Þetta er heldur meira en Ríkisendurskoðun áætlaði í júlí en þar var gert ráð fyrir að gjöldin hækkuðu um 3--3,5 milljarða frá fjárlögum. Í megindráttum er raunveruleg útkoma þá í samræmi við það sem talið var um mitt ár.``
Ríkisendurskoðun reyndist þarna sannspá svo að tæpast skakkaði krónu og benti í áliti sínu á nokkur atriði sem minni hluti fjárln. tók reyndar upp og vitnaði til í sínu áliti. Þar var t.d. lögð áhersla á eftirfarandi punkt sem fram kom í áliti Ríkisendurskoðunar, með leyfi forseta:
,,Þegar sótt er um aukafjárveitingar í fjáraukalögum verður að gera kröfu til þess að beiðnir séu vel rökstuddar. Sérstaklega er ástæða til að fram komi hvers vegna útgjaldatilefni varð ekki séð fyrir þegar gildandi fjárlög voru sett þannig að afgreiða hefði mátt fjárheimildir í tengslum við setningu þeirra.``
Ekki er annað hægt en að minna á þetta enn og aftur vegna þess að þarna virðist pottur brotinn. Það sýna þessar niðurstöður þar sem endanlegar heimildir urðu miklum mun meiri en nauðsyn bar til. Sumar heimildirnar verða eins og hér hefur komið fram fluttar á milli ára, þ.e. sótt verður um þær við afgreiðslu fjáraukalaga fyrir þetta ár og vissulega á margt af þessu sínar eðlilegu skýringar en alls ekki allt.
Þetta er svona það atriði sem ég vildi leggja áherslu á við þetta tækifæri. Hvað varðar einstaka liði er út af fyrir sig þýðingarlítið að fjalla ítarlega um þá, þeim verður ekki breytt. Þetta er allt búið og gert og í raun og veru aðeins verið að biðja um staðfestingu Alþingis á orðnum hlut. Í því sambandi mætti minna enn einu sinni á orð Ríkisendurskoðunar í áliti sínu til fjárln. sem minni hlutinn vitnaði til í sínu áliti og þá er ég að vísa til þess álits sem lagt var fram við afgreiðslu fyrri fjáraukalaga ársins 1995. Með leyfi forseta sögðum við og vitnuðum þar í álit Ríkisendurskoðunar í áliti minni hluta nefndarinnar:
,,Eins og málum er háttað í dag er í ýmsum tilfellum sótt um viðbótarheimildir vegna útgjalda sem þegar hafa fallið til. Af þessu leiðir að staðfestingu Alþingis á fjárlögum svipar meira til formsatriðis en að þinginu sé gefinn raunverulegur kostur á að samþykkja eða hafna útgjöldum. Að mati Ríkisendurskoðunar ætti fjmrh. að sækja um fjárheimildir til Alþingis strax og tilefni gefst og Alþingi að afgreiða slík frumvörp með skjótum hætti.``
Þetta eru gömul og ný sannindi en gengur illa að fá breytt.
Í þessu frv. sem við ræðum er farið fram á staðfestingu Alþingis á fjárveitingum vegna umframgjalda ýmissa stofnana á vegum ríkisins og sumar þeirra hafa raunar þurft á aukafjárveitingum að halda árum saman. Það hlýtur að mínu viti að benda til þess að ekki sé allt með felldu. Annaðhvort standa stjórnendur þessara stofnana ekki í stykkinu eða þá að fjárveitingavaldið hefur ekki tekið á málinu sem skyldi, ekki horfst í augu við hvert umfang og verksvið viðkomandi stofnunar er og hvaða fjárveitingar eru nauðsynlegar til þess að hún geti gegnt sínu hlutverki. Alls eru þetta 44 stofnanir og fjárlagaliðir sem fóru 5 millj. kr. eða meira fram úr fjárheimildum á árinu 1995. Af þeim var helmingurinn eða 22 stofnanir einnig yfir mörkunum árið 1994 og árið 1993 voru 9 þessara stofnana með umframgjöld yfir 5 millj. kr. Ein þessara stofnana mun raunar brátt hverfa af sjónarsviðinu ef áform ganga eftir, þ.e. embætti Húsameistara ríkisins sem ákveðið hefur verið að leggja niður nú á þessu ári. Þetta embætti hefur ítrekað farið verulega fram úr fjárheimildum, tæpar 11 millj. kr. árið 1993, 14,8 millj. árið 1994 og 28,6 millj. á sl. ári, eða samtals rúmlega 54 millj. kr. þessi þrjú sl. ár. Nú í ár er þessari stofnun ætlað að afla sértekna upp á tæpar 45 millj. kr. sem eiga að standa að fullu undir rekstri embættisins og eigum við nú eftir að sjá hvort það verður raunin.
Annað vandræðabarn er Íslenski dansflokkurinn og Listdansskólinn sem hefur árum saman farið langt fram úr fjárheimildum. En þess ber að geta að reynt var að taka á þeim vanda við afgreiðslu fjárlaga þessa árs og verður að vona að það hafi tekist án þess að þrengja um of að þeirri starfsemi sem ber að styrkja og styðja eftir föngum.
Hins vegar veit ég ekki til þess að tekið hafi verið á vanda Menntaskólans við Hamrahlíð sem a.m.k. þrjú síðustu ár hefur farið verulega fram úr fjárheimildum, nú síðast um rúmar 16 millj. kr. Sama er að segja um embætti sýslumanns á Akranesi, sem hefur árlega síðustu þrjú árin farið 16--17 millj. kr. fram úr fjárheimildum. Það er eitthvað meira en lítið bogið við slíkt.
Af þessu tilefni vil ég spyrja hæstv. ráðherra hvort og þá hvernig verið er að taka á málefnum þeirra stofnana og fjárlagaliða sem augljóslega annaðhvort fá ekki nægar fjárheimildir miðað við starfsemi og umfang eða að stjórnendur þeirra hafa ekki gripið til nauðsynlegra ráðstafana. Það er deginum ljósara að með einhverju móti þarf að bregðast við þegar stikað er stórum skrefum fram úr fjárheimildum árum saman. Í þessu samhengi væri tilefni til að taka enn eina rispuna um fjárveitingar til heilbrigðis- og tryggingakerfisins en ég held að ég láti það nú að mestu kyrrt liggja.
Ég veit að margvísleg vinna er í gangi, athuganir, skýrslubeiðnir, nefndarvinna og tillögugerð og ég veit líka að þessar athuganir hafa sýnt að framleiðni, ef svo má að orði komast, innan þessa geira hefur aukist geysilega mikið. Þá er ég að tala fyrst og fremst um stóru sjúkrahúsin þar sem nú orðið fara í gegn miklu fleiri sjúklingar en áður miðað við fjölda starfsfólks og legurúma, auk þess sem tæknin eykst og batnar ár frá ári og þar með möguleikar til læknisverka en því miður ekki að sama skapi ódýrra læknisverka. Þó er það nú ekki einhlítt þar sem í sumum tilvikum er verið að taka upp aðgerðir hér heima sem sjúklingar hafa orðið að sækja til útlanda og kostnaður verið greiddur af Tryggingastofnun. Við að taka slíkar aðgerðir upp hér heima er yfirleitt um sparnað að ræða þótt kostnaður spítalans hafi aukist út af fyrir sig. En eins og ég og fleiri höfum margsinnis haldið fram þá verður ekki lengra gengið í þeim sparnaðarráðstöfunum á sjúkrahúsunum sem felast í meira vinnuálagi á starfsfólk. Það einfaldlega gengur ekki, enda mun það vera niðurstaðan sem við blasir að eina leiðin til frekari sparnaðar á stóru sjúkrahúsunum í Reykjavík er að fækka sjúklingum um nokkur þúsund, sumir segja fjögur þúsund, og jafnvel líka starfsfólki um nokkur hundruð. Vandinn er bara sá að sjúklingunum batnar ekki við slíkar aðgerðir og kostnaðurinn vegna veikinda þeirra kemur einfaldlega fram annars staðar.
Herra forseti. Ég þarf ekki að hafa fleiri orð um þetta frv. á þessu stigi. Ég vildi hins vegar ekki láta hjá líða að vekja athygli á þessum þáttum fyrst og fremst. Í fyrsta lagi á þeirri undarlegu ónákvæmni sem kemur fram í þeirri áætlun sem samþykkt var í fjáraukalögum í desember sl. og endanlegri útkomu ársins, þeirri mismunun sem þar kemur fram. Í öðru lagi að vekja athygli á þeim liðum sem árum saman tekst ekki að halda innan ramma fjárlaga og vil inna hæstv. ráðherra eftir aðgerðum vegna þess arna.