Jón Baldvin Hannibalsson:
Herra forseti. 1. umr. um þetta frv. til lánsfjárlaga fyrir árið 1996 gefur ekki að mínu mati tilefni til langra eða ítarlegra umræðna. Ég geri ráð fyrir því að málið sé þannig vaxið að skynsamlegra sé að það fái vandaða umfjöllun í nefnd áður en ítarleg umræða fer fram eftir tiltölulega lauslega skoðun að svo stöddu.
Það eru þess vegna örfá atriði sem ég vildi nefna sem varða þetta mikla mál. Hið fyrsta varðar lánsfjárþörf ríkisins, ríkisfyrirtækja og sjóða. Í ljósi þess hversu skuldsett íslenska þjóðin er, opinberir aðilar, sveitarfélög, atvinnulíf og heimili og í ljósi þess hversu greiðslubyrði vaxta og afborgana er þungbær þegar við horfum til framtíðar, þá ber að segja það eins og er að það er jákvætt og lýsir jákvæðri þróun sem fram kemur hér í þessu frv. að það er um að ræða umtalsverða lækkun á hreinni lánsfjárþörf ríkisins. Eins hæstv. fjmrh. vék að þá er hrein lánsfjáröflun, þ.e. ný lán upp á rúmlega 50 milljarða að frádregnum afborgunum eldri lána upp á tæplega 48 milljarða, þá er hrein lánsfjáröflun 11,5 milljarðar sem er 2,5 milljörðum kr. lægri fjárhæð heldur en á yfirstandandi ári. Þetta er jákvæð þróun. Sumum kann að þykja þetta of lítið í ljósi þess að við erum þó þrátt fyrir allt með verstu erfiðleikana, þ.e. samdrátt í þjóðarframleiðslu, að baki. Engu að síður tek ég undir það með hæstv. fjmrh. að þetta eru merki um þróun í rétta átt. Oft hefur verið á það bent þar á móti að fjármögnun húsnæðislánakerfisins væri í vaxandi mæli að verða baggi á ríkissjóði. Það hefur verið svo á undanförnum árum. Hins vegar er það svo á yfirstandandi ári, að mér skilst, að útgáfa nýrra verðbréfa til fjáröflunar fyrir húsnæðislánakerfið er þrátt fyrir allt 2 milljörðum kr. lægri heldur en verið hefur og er kannski ástæða til þess að biðja hæstv. fjmrh. í þessari almennu fyrstu umræðu að fara nokkrum orðum um það því ég tók ekki eftir því að hann hefði gert það í framsöguræðu sinni.
Að því er varðar vaxtaþróunina þá má segja það kannski almennum orðum að vextir eru óeðlilega háir á Íslandi miðað við hlutlægar efnahagslegar forsendur. Það eru uppi væntingar um lækkun vaxta, en af því tilefni er kannski ástæða til þess að segja það hér úr þessum ræðustól að horfur á því hvað raunverulega gerist á fjármagnsmarkaði í þeim efnum munu mjög ráðast af því sem gerist hér á hinu háa Alþingi við afgreiðslu fjárlaga og lánsfjárlaga.
Í fjárlagafrv. er því að sjálfsögðu slegið föstu að innbyggður halli í ríkisfjármálum er viðvarandi og núverandi hæstv. ríkisstjórn treystir sér ekki til þess að stíga þar afdráttarlaus skref á komandi ári. Það er þó nokkur óvissa um forsendur fjárlaga. Að mörgu leyti eru þær veikar og jafnframt er veruleg óvissa um það hvernig meiri hlutinn hér á hinu háa Alþingi stendur að afgreiðslu fjárlaga, hvort hann stendur þó við þau tiltölulega takmörkuðu og hófsömu markmið sem þarna eru sett eða hvort sú afgreiðsla fer jafnvel að einhverju leyti enn úr böndunum á bögglauppboði. Það mun skipta sköpum um það hvað gerist með frekari þróun vaxta og ég geri ráð fyrir því að markaðarnir bíði átekta til þess að skoða hverju þar fram vindur.
Að því er varðar framboð og eftirspurn eftir lánsfé stærstu lántakenda í þjóðfélaginu þá fór hæstv. fjmrh. nokkrum orðum um það. Sú mynd er þannig að flestir aðilar í þjóðfélaginu eru að reyna að taka sig á. Fyrirtækin hafa á undanförnum árum verið að nota tækifærið vegna bættrar afkomu til þess að bæta skuldastöðu sína og draga úr eftirspurn eftir lánsfé. Heimilin hafa jafnvel dregið úr henni líka. Sveitarfélögin eru að því er virðist samkvæmt þessum upplýsingum að reyna að stöðva öfugþróun sem verið hefur á fjármálum þeirra. Ríkið sker sig hins vegar úr, það er eini aðilinn þar sem eftirspurn eftir lánsfé fer vaxandi.
Nú er það svo að hæstv. fjmrh. hefur að undanförnu hælt sér af því að viðleitnin í ríkisfjármálum hafi verið eindregin í þá átt að ná tökum á sjálfvirkri útgjaldaþenslu en þar hafi aðrir legið eftir. Sérstaklega hafa þar verið nefnd til sögunnar annars vegar sveitarfélögin auk þess sem margir aðrir hafa lýst þungum áhyggjum yfir skuldasöfnun sveitafélaga. En þessar upplýsingar benda til þess að ef nokkuð er þá þurfi ríkissjóður að gera betur heldur en hér er fram komið ef við ætlum að meina eitthvað með þeim yfirlýstu markmiðum að ná fram raunverulegri lækkun vaxta og fjármagnskostnaðar.
Að lokum virðulegi forseti, vil ég vekja athygli á einum þætti þessa máls sem birtist í grg. með frv. á bls. 4. Þar er verið að víkja að mati á peningalegum sparnaði. Þar kemur það fram að frjáls sparnaður hefur hins vegar orðið verulega minni en áætlað var áður eða tæpir 7 milljarðar kr. í stað 13 milljarða. Þetta er út af fyrir sig áfall. Við vitum að fjárfesting í þessu þjóðfélagi er í sögulegu lágmarki. Við vitum jafnframt að íslenska þjóðfélagið sker sig úr í samanburði við önnur þjóðfélög í kringum okkur, að hér er því sem næst engin erlend fjárfesting, engin erlend þátttaka áhættufjármagns við uppbyggingu atvinnulífs. Það er eðlilegt að sparnaður dragist saman á því tímabili þegar þjóðarframleiðsla og þjóðartekjur hafa farið minnkandi ár frá ári á undanförnum árum. En það voru hins vegar nokkrar væntingar við það bundnar að þegar umskiptin urðu upp úr árunum 1993--1994 varðandi efnahagsbata og í kjölfar aðgerða til þess að koma á aukinni hagræðingu og hreinsa til í efnahagslífinu að þá mundi innlend sparnaðarviðleitni taka við sér. Það er einkenni á íslenska fjármagnsmarkaðnum að sparnaður, innlendur sparnaður, er að langmestu leyti nánast í formi skyldusparnaðar eða kerfisbundins sparnaðar. Það er vantraustsmerki á framtíðina að það skuli vera þvílík umskipti til hins verra að því er varðar frjálsa sparifjármyndun í þjóðfélaginu sem hér er lýst. Það ásamt því að fjárfesting er í lágmarki, þetta tvennt eru kannski þær vísbendingar í þessu frv. sem í fljótu bragði eru þess eðlis að þær lýsa ekki bjartsýni á framtíðina.
Ég ætla ekki að hafa þessi orð fleiri, virðulegi forseti, en treysti því að um þetta verði betur fjallað í hv. efh.- og viðskn.