[13:50]
Iðnaðarráðherra (Finnur Ingólfsson):
Herra forseti. Hv. þm. Sturla Böðvarsson ber fram fyrirspurn á þskj. 227, um nýtingu og útflutning á jarðefnum. Fyrsta spurning hljóðar svo:
,,Hversu mörg leyfi hafa verið gefin út fyrir vinnslu og útflutning á vikri?``
Á Heklusvæðinu hafa þrjú fyrirtæki leyfi til vikurtöku samkvæmt ákvæðum námulaga, nr. 27/1973. Jarðefnaiðnaður hf. hefur rétt til vikurtöku á svæðinu vestan Heklu og austan Búrfells. Gildistími þess leyfis er til 1. júlí 1998. BM Vallá hefur rétt til vikurtöku á svæði vestan Þjórsár og austan Búrfells. Gildistími þes leyfis er til sama tíma og Vikur hf. í Reykjavík hefur rétt til að taka allt að 300 þúsund rúmmetra af vikri úr Trjáviðarkvoslægð vestan Búrfells og gildistími þess leyfis er til 1. október 1998.
Á vikursvæðum við Snæfellsjökul hafa undanfarin ár verið starfandi þrjú fyrirtæki við vinnslu vikurs. Öll hafa þau samning við landbrn. um nýtingu efnis á ríkislandi, en aðeins eitt þeirra hefur fengið sérleyfi á grundvelli námulaga. Það sérleyfi er nú runnið út og hefur því ekkert fyrirtæki sérleyfi samkvæmt námulögum til vikurtöku á Snæfellsnesi. Vikuriðnaður hf. sem nú kallast Snæfellsvikur hf. hefur leyfi frá landbrn. til töku og vinnslu vikurs af landi ríkisins á sunnanverðum Jökulhálsi vestan Náttmálahnjúks. Leyfi þetta gildir til 1. desember 1999. Landbrn. gerði samning við Neshrepp 31. maí 1994 og gildir hann til 1. maí 2001. Vikurvinnslan hf. hefur einnig samning við landbrn. um vikurtöku á sunnanverðum Jökulhálsi á sama landsvæði og Vikuriðnaður hf. og leyfi landbrn. gildir til 1. janúar 1998.
Samkvæmt framansögðu ríkir nokkur óvissa um réttarheimildir til vikurtöku á Snæfellsnesi. Ótvírætt verður að telja að vikurnám fellur undir ákvæði námulaga. Hins vegar verður að liggja fyrir leyfi landbrh. til að fyrirtækið geti nýtt jarðefni í landi ríkisins sem landbrh. hefur forræði yfir. Um þetta virðist ekki vera ágreiningur en nokkur vafi hefur skapast vegna reksturs þess sem nú er hafin á Snæfellsnesi.
Önnur spurning frá hv. þm.: ,,Eru í gildi reglur um útflutning á jarðefnum, t.d. vikri?``
Í 14. gr. námulaga er iðnrh. veitt heimild til að banna útflutning óunninna jarðefna ef hann telur að útflutningur þeirra efna skaði íslenska framleiðsluhagsmuni eða vinnsla efnanna sé æskileg í landinu. Ef til stæði að nýta þessa heimild námulaga gagnvart útflutningi á vikri til aðildarríkja EES verður að líta til ákvæða þess samnings þar sem vikur fellur undir efnissvið 12. gr. EES-samningsins, en þar segir, með leyfi forseta: ,,Magntakmarkanir á útflutningi, svo og allar ráðstafanir sem hafa samsvarandi áhrif, eru bannaðar milli samningsaðila.`` Auðsýnt er að útflutningsbann ráðherra á vikri skv. grundvelli 14. gr. námulaga mundi teljast vera óheimil magntakmörkun á skilningi 12. gr. EES-samningsins. Því virðist ljóst að iðnrh. getur ekki bannað útflutning á óunnum vikri til EES-ríkja með skírskotun til þess að sá útflutningur geti skaðað íslenska framleiðsluhagsmuni eða fullvinnsla efnanna á landi sé umfram annað æskileg. Þrátt fyrir að vilji kunni að standa til þess að setja útflutningi jarðefna einhverjar skorður á grundvelli innlendra iðnaðarhagsmuna virðast nokkrir annmarkar á því vegna EES-samningsins. Vikurvinnslunni er þó unnt að halda í skefjum með því að takmarka fjölda leyfishafa og með því að takmarka það landsvæði sem undir vinnslu er á hverjum tíma. Ég vil þó ógjarnan hrófla við veittum leyfum ef ekki koma til vanefndir á ákvæðum þeirra með stoð í námulögum. Sérleyfi þessi renna út eftir tæp þrjú ár og hef ég í hyggju að endurskoða stöðu vikurvinnslunnar rækilega áður en ný sérleyfi verða gefin út.
Þriðja spurning: ,,Hvaða kröfur eru gerðar um umgengni í námum og meðferð og vinnslu þeirra jarðefna sem seld eru til útflutnings?``
Í námulögum eru almenn ákvæði um umgengni í námum og meðferð vinnslu jarðefna. Ákvæði þessi eru þó engan veginn fullnægjandi til að geta verið leiðbeinandi fyrir vikurvinnsluna um nýtingu efnis og frágang vinnslusvæða. Í lögum eru þó heimildarákvæði til að setja frekari ákvæði í reglugerð. Reglugerð um vinnslu og nýtingu vikurs hefur nýlega verið sett. Megininntak reglugerðarinnar er að tryggja betri og markvissari nýtingu námusvæðanna svo af þeim megi hafa hámarksafrakstur til lengri tíma litið og jafnframt að hindra ónauðsynlegt jarðrask og tryggja að frágangur námusvæða sé í fullu samræmi við ýtrustu kröfur um umgengni umhverfið. Talið hefur verið að vikur hefði mátt nýta betur á sumum hinna eldri svæða, bæði það efni sem nýtt hefur verið ofan að og það efni sem skilið hefur verið eftir á botni námanna. Með reglugerðinni er stefnt að því að efnisnýting verði yfir 90%.
Fjórða spurning: ,,Hver hefur eftirlit með þeim námum sem eru nýttar?``
Í kjölfar setningar reglugerðarinnar um vinnslu og nýtingu vikurs var ráðinn sjálfstætt starfandi ráðgjafarverkfræðingur til að hafa þetta eftirlit.
Fimmta spurning: ,,Hefur verið gerð áætlun um nýtingu jarðefna, t.d. vikurs, til útflutnings og lagt mat á verðgildi miðað við mismunandi vinnsluaðferðir?``
Vilji minn sem iðnrh. stendur ótvírætt til þess að unnt verði að nýta innlend jarðefni á sem hagkvæmastan hátt til að efla innlenda atvinnustarfsemi. Í þessu sambandi er einkum mikilvægt að sérstakir eiginleikar íslenskra jarðefna geti lagt grunn að nýsköpun í byggingariðnaði og annarri iðnaðarframleiðslu. Undanfarin ár hefur margt gerst í byggingarrannsóknum er leitt getur til þess að fullvinnsluiðnaður er byggir á vikri verði að veruleika. Ég tel mikilvægt að samstaða náist um þá framtiðarsýn að innlent byggingarefni verði fyrst og fremst nýtt í þágu landsmanna með hámarksvirðisauka að leiðarljósi. Ég legg því ekki áherslu á þann hefðbunda hráefnisvikurútflutning sem stundaður hefur verð um langt árabil. Hann skilar okkur ekki þeim ávinningi sem stundum er látið af. Á grundvelli framansagðs hef ég ekki látið gera áætlun um nýtingu jarðefna til útflutnings. Slíkur útflutningur kann þó að vera nauðsynlegur til að skjóta stoðum undir þann iðnað sem af honum gæti sprottið. Ég tel þó ekki ástæðu til að hvetja til hráefnisútflutnings á vikri.
Virðulegi forseti. Ég á ósvarað einni spurningu og hún hljóðar svo, með leyfi forseta: ,,Hverjar voru tekjur af útflutningi vikurs á sl. ári og hversu mörg ársverk eru í vikurútflutningi?``
Á sl. ári voru flutt út tæplega 230 þús. tonn af vikri. Langmestur hluti hans eða tæplega 220 þús. tonn var svokallaður byggingarvikur sem fór til málmsteinsgerðar, aðallega í Þýskalandi. Auk þess voru flutt út 10 þús. tonn af svokölluðum gróðurhúsavikri. Heildarverðmæti þessa útflutnings nam 484 millj. kr. fob. Reiknað hefur verið með að á bak við hver 100 þús. tonn af útfluttum vikri séu 22 ársverk. Miðað við þetta hafa verið um 50 ársverk í vinnslu vikurs til útflutnings á síðasta ári.