[14:38]
Kristín Ástgeirsdóttir:
Hæstv. forseti. Hér er hreyft býsna merkilegu máli sem einhverra hluta vegna hefur ekki verið rætt hér á landi svo mér sé kunnugt um margra ára skeið. Það er ekki að furða að þetta komi upp nú þegar forsetakosningar eru fram undan. Það vill svo til að einmitt í gær og reyndar í morgun var nokkur umræða í útvarpsstöðvum m.a. í Ríkisútvarpinu um hugmyndir, m.a. hæstv. dómsmrh., um breytingar á forsetaembættinu. Það er allra góðra gjalda vert að vekja athygli á því hvers eðlis það embætti er. Velta upp spurningum um hvort það eigi að breyta því og jafnframt þessi mikilvæga spurning sem hér er til umfjöllunar um það hvort meiri hluti atkvæða eigi að vera að baki þjóðkjörins forseta.
Í þeirri umræðu sem ég heyrði bæði í gær og í morgun í útvarpinu hafa menn velt fyrir sér ýmsum möguleikum varðandi breytingar á forsetaembættinu. M.a. þá að sameina embætti forseta og forsrh., sem er þá bandaríska kerfið. Í Frakklandi er valdamikill forseti, sem reyndar er kjörinn eftir tvær umferðir. Hans völd eru það mikil að stjórnarskráin gerir ráð fyrir að hann skuli hafa meiri hluta atkvæða á bak við sig. Það er auðvitað grundvallarspurning um stjórnarfyrirkomulag hvort embætti forseta á að vera með þeim hætti. En sannleikurinn er sá að ég held að það sé meiri þörf á því að aðskilja miklu betur valdsviðin, þ.e. framkvæmdarvaldið, löggjafarvaldið og dómsvaldið heldur en hér er, fremur en að breyta embætti forseta, a.m.k. þarf það að eiga sér langan aðdraganda að fara út í slíkar breytingar. En satt að segja er aðskilnaður valdsviða hér á landi ákaflega óskýr og sérkennilegur, m.a. það að dómsmrh. skuli skipa dómara. Og svo sjáum við hér innan veggja Alþingis, hve framkvæmdarvaldið hefur mikil tök á löggjafarvaldinu og að sjálfstæði þingsins er allt of lítið. Því kynnist maður æ betur sem lengur er setið hér innan veggja.
Hv. flm. rakti þróun þessara mála og kom m.a. inn á það að í tólf nýjustu stjórnarskrám í Evrópu væri gert ráð fyrir meiri hluta atkvæða að baki forseta. Mér finnst reyndar skipta miklu máli í því sambandi hvert valdsvið forseta er, þótt ég geti tekið undir það sjónarmið að það sé eðlilegast og best að forseti hafi meiri hluta á bak við sig. Það hefur m.a. komið fram í sambandi við Pólland að þar voru tvær umferðir, en þar er vald forseta miklu meira en það sem við þekkjum og ég hygg að svo sé í flestum þessum löndum. Það er alveg rétt sem fram kom í máli 1. flm. að Evrópuráðið hafði þarna hönd í bagga og hefur í rauninni haldið uppi mikilli lagakennslu í öllum þessum nýfrjálsu ríkjum, eða hvað við eigum að kalla þau. Í þeim ríkjum sem hafa verið að ganga í gegnum miklar breytingar hafa menn einfaldlega valið þessa leið að styrkja stöðu forsetans. Það liggja ábyggilega mörg rök þar að baki.
Auðvitað vakna upp spurningar varðandi það að taka upp tvennar kosningar eins og hér er gert ráð fyrir ef frambjóðandinn nær ekki meiri hluta í fyrri umferð. Það kallar á aukinn kostnað og það mundi hugsanlega kalla á miklu harðari kosningabaráttu. Þegar um embætti af þessari gerð er að ræða er líka spurning hvort það sé viðeigandi. Tvær umferðir hljóta að hafa aukna hörku í för með sér. En þetta eru nú bara vangaveltur um sjónarmið sem ég tel umhugsunarverð og ég þakka flm. fyrir að vekja máls á þessu. Mér finnst þetta mjög athyglisverð og þörf umræða. Hún minnir okkur auðvitað á að það eru ýmis önnur atriði í íslensku stjórnarskránni sem þarf að skoða. Ég lít svo á að með þeim breytingum sem samþykktar voru hér í vor hafi menn loksins verið að hefja verk sem alltaf hafði strandað á einhverjum ágreiningi í ævafornri nefnd sem aldrei virtist geta skilað neinu af sér. En hér þarf að halda áfram og það er hlutverk Alþingis að hafa forustu um það verkefni. Þá kemur auðvitað þetta atriði sem hér er lagt til mjög til greina en ég dreg í efa að hv. flm. takist að fá þetta samþykkt á þessu þingi. Það kallar á nýjar kosningar og þótt ríkisstjórnin standi sæmilega í skoðanakönnunum þá veit ég ekki hvort hún leggur út í það að boða til nýrra alþingiskosninga vegna þessa. (TIO: Það gæti vel komið til greina.) Gæti vel komið til greina, segir hv. þm. Tómas Ingi Olrich. Þannig að þeir eru kannski að hugsa sitt lítið af hverju í ríkisstjórninni. Það kemur þá í ljós hvort af verður og hvort þetta frv. hér nýtur mikils fylgis.