[17:43]
Össur Skarphéðinsson:
Herra forseti. Ekki ætla ég að lengja þessa umræðu mikið en vil segja það að ég tek undir allar meginhugmyndir sem er að finna í þessu frv. Þó að frv. sé afurð nefndar sem hóf ekki störf fyrr en í sumarbyrjun er það eigi að síður svo að hér er ekki um flaustursleg eða of hröð vinnubrögð að ræða vegna þess að hugmyndirnar sem er að finna í þessu frv. höfðu verið í deiglu áður. Þær höfðu verið ræddar í tíð fyrrv. ríkisstjórnar og um þær held ég að hafi alla tíð verið mikill friður. Ég held að það sé hárrétt sem hv. þm. Kristján Pálsson sagði áðan að lög eins og þessi þurfa að vera í stöðugri endurskoðun. Það er alveg rétt. En staðreyndin er því miður allt önnur. Þau hafa ekki verið í endurskoðun, a.m.k. árum saman. Þau voru sett fyrst upp úr 1985. Síðan var talsverður þrýstingur á það að þeim yrði breytt, m.a. til þess að auðvelda sveitarstjórnum að sinna frumkvæðisskyldu sinni um byggingu varnarvirkja en það var ekki fyrr en eftir slysið á Ísafirði, þegar snjóflóðið varð í Tungudal, sem endurskoðun var hrundið af stað.
Síðan hafa séð dagsins ljós tvö frumvörp, hvort um sig mjög gott. Í því frv. sem hv. þm. Rannveig Guðmundsdóttir flutti sem félmrh. var tekið sérstaklega á fjármögnunarþætti varnarvirkja. Fram að þeim tíma áttu sveitarfélögin að bera að mínu mati óhóflega mikinn kostnað við byggingu varnarvirkja og þetta dró úr frumkvæði af þeirra hálfu til þess að koma þeim upp. Jafnframt var viðhald varnarvirkjanna alfarið á þeirra hendi.
Lögin sem hv. þm. Rannveig Guðmundsdóttir beitti sér fyrir í tíð sinni sem ráðherra gerðu það hins vegar að verkum að sveitarstjórnir gátu fengið 90% styrk til þess að reisa varnarvirkin, gátu fengið 10% lán til þess að fjármagna það sem á vantaði en jafnframt fengu þau 60% styrk varðandi viðhaldsþáttinn. Ég vil samt sem áður að það komi fram hérna að ég tel að það sé of lítið. Ég bendi á það að þegar við ræddum það frv. sem hv. þm. Rannveig Guðmundsdóttir lagði fram á sínum tíma var að finna í greinargerð upplýsingar um varnarvirki. Þar kom fram að einungis tvö slík væru fullfrágengin og bæði væru ónýt. Það orð var notað bókstaflega um annað varnarvirkið á Ísafirði og hitt í Ólafsvík væri ekki í góðu ásigkomulagi einmitt vegna þess að kostnaðurinn sé féll á viðkomandi sveitarfélög við viðhaldið væri svo mikill að þau sáu sér ekki fært að sinna því.
Ég held líka að þó að öldin sé slík að menn vilji færa sem mest völd til sveitarfélaganna þá er ég þeirrar skoðunar að í þessum málum eigi sveitarfélögin að hafa sem minnst völd. Ég hegg eftir því að enn er það svo að frumkvæðisskyldan að gerð varnarvirkjanna er hjá sveitarfélögunum. Ég er ekki viss um að það sé heppilegt. Ég varð sjálfur sem umhvrh. vitni að frekar leiðinlegum deilum milli sveitarstjórnarmanna og ríkisvaldsins varðandi hættumöt og fleira þar sem menn tókust á um það hvar mætti byggja og hvar mætti ekki byggja. Ég held að alls staðar þar sem er einhvers konar hætta á hagsmunaárekstrum í þessum málum sé líklegt að það spretti upp slíkar deilur. Alltaf þegar menn eru að tala um hættumöt eru menn líka að tala um það að taka land úr byggingu. Mörg dæmi eru um bókstaflega átök millum viðkomandi fagráðherra og sveitarstjórna eins og reyndar hefur verið rifjað upp í fjölmiðlum í kjölfar atburða síðustu ára.
Ég held að sú breyting sem felst í 1. og 2. gr. frv. þar sem vald um snjóflóðavarnir er fært til umhvrn., sé mjög jákvæð. Áður fyrr var valdið mjög dreift, ábyrgðin var dreifð og ógagnsæ. Ég tek sem dæmi að áður fyrr var það þannig að Almannavarnir ríkisins áttu að sjá um gerð hættumata en það var ofanflóðanefnd sem raunverulega framkvæmdi gerð matsins. Þegar upp var staðið var óljóst hver það var sem fór með hina raunverulegu ábyrgð. Ég og margir fleiri töldum að það væri nauðsynlegt að breyta þessu og nú er búið að gera það. Ég tel að þegar menn taka saman þessi tvö frumvörp, þ.e. annars vegar það frv. sem fyrri ríkisstjórn lagði fram og hins vegar þetta, þegar þetta frv. verður orðið að lögum sem ég vænti að verði innan skamms, verði sú yfirferð sem við erum búin að fara í gegnum um snjóflóðavarnir mjög góð og hún hafi breytt mjög verulega til hins betra gildandi löggjöf um snjóflóðavarnir.
Það er eitt sem mig langar til þess að drepa á hins vegar í lok ræðu minnar. Um leið og við færum þessa miklu ábyrgð yfir á Veðurstofuna, hún verður hinn faglegi aðili sem fer með snjóflóðamat, gerir hættumat, gefur út viðvaranir um það hvenær eigi að rýma, þá er nauðsynlegt að hún verði efld og styrkt. Nú veit ég að fyrrv. ríkisstjórn alveg eins og hin síðasta mun ekki liggja á liði sínu við það. Okkar ágætu grannþjóðir hafa þegar innt af höndum talsvert fjármagn og munu gera að því er mér skilst á næstu árum til þess að aðstoða okkur í þessum efnum. En það er eitt sem vantar algerlega og það er athugun og rannsóknir á snjóflóðum. Það eru nánast engar rannsóknir sem hafa farið fram á snjóflóðum á Íslandi. Fyrsti snjóflóðarannsóknarmaðurinn var ráðinn 1987. Ef hv. þm. Mörður Árnason sem staddur er í salnum í dag og veit allra þingmanna mest um Íslendingasöguna færi nú að kafa aftur í sína gömlu texta mundi hann geta komið hingað og greint okkur frá því að allar götur frá því að við fórum að skrifa annála á Íslandi, hafa alltaf verið fregnir af snjóflóðum. Það fyrsta sem hægt er að finna er 1118 þegar 5 manns fórust í snjóflóðum og frá upphafi byggðar hafa um 675 manns farist vegna snjóflóða. Mesta slysið 1613 þegar 50 manns fórust. Samt sem áður er það ekki fyrr en 1987 að við ráðum einn mann til þess að sinna rannsóknum um snjóflóðavarnir. Ef við horfum hins vegar til jarðskjálfa, blasir það við að frá upphafi Ísandssögunnar hafa látist beinlínis af völdum jarðhræringa og eldgosa 100 manns, einn á þessari öld. En við höfum fjórar stofnanir sem meira og minna sinna rannsóknum um jarðskjálfta. Fjöldi vísindamanna ver nánast öllu sínu atgervi til rannsókna á sviði jarðskjálfta og jarðhræringa. Ég held að þarna sé greinilegt að við þurfum að breyta áherslum.
Ég segi það ekki, herra forseti, til þess að menn fari að skera niður rannsóknarfjármagn til jarðskjálfta. Við eigum hins vegar að auka vægi þeirra rannsókna sem lúta að eðli og orsökum snjóflóða á Íslandi. Það er ekki nóg að breyta lögum og auka ábyrgð Veðurstofunnar, hún verður líka að fá nægilegt fjármagn til þess að geta sinnt rannsóknum á þessu sviði til þess að við kunnum að bregðast við, til þess að við kunnum að bægja hættunni frá dyrum okkar.