[prenta uppsett í dálka] 70. fundur
Flm. (Guðmundur Hallvarðsson):
Virðulegi forseti. Enn er hér á ferðinni frv. til laga um breytingu á hjúskaparlögum. Meðflm. mínir eru Sigríður Anna Þórðardóttir og Arnbjörg Sveinsdóttir. Það er nú svo, virðulegi forseti, að þetta mál er búið að vera alllengi í umræðu á Alþingi og í nefndum þingsins en þannig hefur hagað til að fyrst þá þetta frv. var lagt fram, á 112. þingi, var gert ráð fyrir að sett yrðu á lög sem eingöngu væru ætluð lífeyrissjóðunum að gera breytingar á. En nú á síðustu tveimur þingum hef ég lagt þetta frv. fram með þeim breytingum, eins og segir í 1. gr., að við 2. tölulið 1. mgr. 102. gr. laganna bætist svohljóðandi málsliður:
,,Ellilífeyrisréttindi hjóna, sem áunnist hafa á meðan hjónaband stóð, skulu þó ekki falla utan skipta.``
Þarna er um að ræða frv. til laga um breytingu á hjúskaparlögum, nr. 31/1993, en þegar þau lög voru í endurskoðun og voru hér fyrst flutt á þingi gerði ég athugasemdir við þau lög og taldi eðlilegt að áunnin lífeyrisréttindi hjóna mundu ekki falla utan skipta eins og kemur fram í hjúskaparlögunum. En í grg., virðulegi forseti, segir:
,,Frumvarp til laga um lífeyrisréttindi hjóna var lagt fram á 112., 113., 115., 116., 117., 118. og 120. löggjafarþingi en náði ekki fram að ganga. Það var sama efnis og þetta frumvarp, að ellilífeyrisréttindi hjóna, sem áunnist hafa í hjúskap, skuli teljast hjúskapareign þeirra og koma því jafnt til skipta verði slit á fjárfélagi hjónanna.
Ný hjúskaparlög tóku gildi 1. júlí 1993 og er því lagt til að mælt verði fyrir um þetta atriði þar. Samkvæmt hjúskaparlögum er eign hjúskapareign nema sérstakar heimildir standi til annars, sbr. 54. gr., og er þar m.a. átt við persónuleg réttindi að svo miklu leyti sem það brýtur ekki í bága við þær sérreglur sem um þau réttindi gilda, sbr. 57. gr. laganna. Um fjárskipti þessara réttinda eru ákvæði í 102. gr. en þar eru taldar upp þær hjúskapareignir sem geta fallið utan skipta að kröfu maka. Í frumvarpi þessu er lagt til að ellilífeyrisréttindi verði ekki í þessum hópi, þau séu hjúskapareign sem geti ekki fallið utan skipta.
Eins og nú háttar til eru ellilífeyrisréttindi beinlínis tengd þeirri persónu sem aflað hefur tekna og greitt af þeim iðgjald, enda þótt önnur eignamyndun af tekjum hjóna teljist hjúskapareign þeirra og henni sé skipt við slit hjúskapar. Eðlilegt er að litið sé á öflun ellilífeyrisréttinda sem eignamyndun sem aðilar hafa stuðlað að með ákveðinni verkaskiptingu.
Það verður að teljast réttlætismál að litið sé á þessa eignamyndun sem sameiginlega eign hjóna. Auk þess hefur þetta þann kost að tekjuöflun hjóna hefur ekki áhrif á myndun ellilífeyrisréttinda þeirra, þ.e. að ekki skiptir máli hvernig hjón hafa valið að skipta með sér störfum og tekjuöflun heimilisins.
Samkvæmt lögum eru allir landsmenn, sem starfa á almennum vinnumarkaði, skyldaðir til þess að vera aðilar að lífeyrissjóði. Slík aðild að söfnunarsjóðum lífeyriskerfisins hefur það í för með sér með iðgjaldagreiðslum fólks í sjóðina í áratugi að þar myndast raunverulega mesta eign viðkomandi einstaklinga á langri starfsævi. Þessi eign er skilyrt og felur í sér verðmætan tryggingarrétt að starfsævi lokinni. Því er sjálfsagt og eðlilegt að hjón líti á þennan rétt sem sameiginlegan rétt eins og aðrar eignir.
Eins og fram hefur komið er frumvarp um þetta efni ekki lagt fram í fyrsta sinn en oft hafa umræður og umsagnir um málið snúist meira um aðra þætti, eins og fjölmargar aðrar greiðslur frá lífeyrissjóðum, en sjálfan ellilífeyrisréttinn sem kannski vonlegt er. Kemur þar einkum til skráning á greiðslum og áunnum réttindum í viðkomandi lífeyrissjóði sem nú tengjast einvörðungu þeirri persónu sem iðgjöld til viðkomandi lífeyrissjóðs eru greidd fyrir, svo og sá viðbótarréttur sem ávinnst við inngreiðslu, þ.e. örorkulífeyrir og barnalífeyrir. Þá er réttur til töku ellilífeyris mismunandi hjá lífeyrissjóðum. Hjá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins er t.d. um að ræða svokallaða 95 ára reglu (þ.e. samanlagður aldur og starfsaldur), tengingu lífeyris við launaflokk viðkomandi, svo og niðurfellingu iðgjaldagreiðslna eftir 32 ár. Í Lífeyrissjóði sjómanna öðlast menn rétt til ellilífeyris 60 ára hafi þeir stundað sjómennsku í 25 ár. Þá veitir 20--25 ára starf á sjó rétt til ellilífeyristöku frá 61 árs aldri og frá 62 ára aldri eftir 15--20 ára starf á sjó.
Hér eru nefnd fáein dæmi um það flókna kerfi sem lífeyrissjóðir hafa komið sér upp, en fjölmörg dæmi væri einnig hægt að nefna þar sem löggjafinn hefur gripið inn í eða ákvarðanir eru teknar beint af stjórnum sjóðanna samkvæmt reglugerð.
Flutningsmenn gera sér fulla grein fyrir þeim vanda sem stjórnir hinna fjölmörgu lífeyrissjóða stæðu frammi fyrir væri ætlunin með frumvarpi þessu að rétturinn yrði allur sá sami hvað hjón varðar, þ.e. áunninn flýtiréttur til töku lífeyris, tímabundnar örorkubætur eða bætur fyrir langtímaörorku.
Herra forseti. Með frumvarpi þessu er hins vegar eingöngu gert ráð fyrir að við slit á fjárfélagi hjóna við skilnað skuli áunninn ellilífeyrisréttur greiddur til fyrrverandi maka miðað við inngreiðslur í viðkomandi sjóð á meðan hjúskapur stóð yfir og þá miðast við almennan lífeyrisaldur viðkomandi lífeyrissjóðs án tillits til flýtireglna. Að sjálfsögðu yrði viðkomandi lífeyrissjóður að taka upp skráningu lífeyrisréttinda með tilliti til þess sem að framan greinir. Ætla má að slík skráning yrði starfsmönnum lífeyrissjóða ekki erfið þegar litið er til tölvuvæðingar og mikils samstarfs og upplýsingaflæðis milli lífeyrissjóða í dag.
Með ólíkindum er hve mál þetta hefur átt lítinn hljómgrunn hjá löggjafanum og jafnvel samtökum kvenna þrátt fyrir annars jákvæða afstöðu til þeirra mála er lúta að jafnrétti kynjanna.``
Hins vegar vildi ég sérstaklega geta þess, virðulegur forseti, að ég hef sent þetta frv. til flestallra kvenfélaga og kvenfélagasamtaka á landinu og fengið mörg svör sem öll beinast í sömu átt að það vekur mikla undrun hversu lítill réttur heimavinnandi húsmæðra er samkvæmt lögum, þ.e. þegar þær eru í hjónabandi og ef kemur til skilnaðar. En það eru mörg dæmi um það að þegar líður að ævikvöldi og hjón slíta samvistum, þá er það sá sem hefur greitt í lífeyrissjóðinn sem nýtur allra greiðslna þaðan. Oftar en ekki nýtur heimavinnandi húsmóðirin eingöngu ellilífeyrisgreiðslna almannatrygginganna en hefur engan rétt til tilkalls úr greiðslum lífeyrissjóðs þess sem makinn hafði þá greitt til á langri starfsævi og er eins og ég hef áður komið hér inn á auðvitað sameign þeirra hjóna þegar litið er til þeirra verkaskipta sem hjón hafa komið sér saman um í hjónabandinu.
Virðulegi forseti. Ég legg þetta mál hér fyrir og að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til allshn.
