Össur Skarphéðinsson:
Herra forseti. Sú umræða sem hér hefur staðið í allan dag um þetta merka frv. er af hinu góða. Hún hefur leitt fram mjög margt sem líklegt er að við í heilbr.- og trn. þurfum að taka til gagngerrar umfjöllunar þegar málið kemur til okkar kasta innan skamms.
Auðvitað er það svo eins og segir í athugasemdum með frv. að þó að um nokkur nýmæli sé að ræða, þá er frv. að mestu leyti samsafn af ákvæðum sem er mælt fyrir um annars staðar, reglum sem hafa verið settar um réttindi sjúklinga. En ég tel að það sé ótvírætt framfaraskref að fá þetta frv. og held að það sé góður grunnur sem hægt er að prjóna við. Auðvitað er ýmsu verulega ábótavant við frv. en á heildina litið er það hið besta mál. En ég verð hins vegar að segja það, herra forseti, að af tiltölulega skammvinnum kynnum mínum við forustu Framsfl. þá undrast ég jafnan að það er eins og það sé arfgengur sjúkdómur í forustu Framsfl. að muna ekki eftir hlutum. Menn kannast nú við það úr tiltölulega skammri fortíð Framsfl. en þetta er að verða plagsiður hjá hæstv. heilbrrh. að þegar menn varpa til hennar spurningum, þá svarar hún þeim ekki. Í mínu tilviki kann það að stafa af því að ræða mín var flutt fyrir nokkrum dögum og hana brestur kannski minni þessa örfáu daga aftur í tímann. Það þýðir það að ég verð að endurtaka sumar af þessum spurningum.
Þar er fyrst til að nefna, herra forseti, að í skilgreiningarkafla frv. sem er 2. gr. er talað um heilbrigðisstarfsmann og gerð skilgreining á honum. Það er einstaklingur sem starfar í heilbrigðisþjónustu og hefur hlotið löggildingu ráðherrans til slíkra starfa. Þetta er nokkuð umhendis, herra forseti, vegna þess að það eru mjög fjölmennar og mikilvægar stéttir á sjúkrahúsunum sem hafa ekki hlotið neina löggildingu. Það eru sjúkraliðarnir. Og þegar kemur að því að taka á trúnaðarskyldunni í þessu frv., þá dugar þessi skilgreining ekki lengur vegna þess að trúnaðarskyldan verður auðvitað líka að hvíla á sjúkraliðunum sem ekki hafa löggildingu, og þá er skyndilega ekki talað um heilbrigðisstarfsmenn heldur starfsfólk í heilbrigðisþjónustu. Þetta er auðvitað hundalógík, enda sé ég að hv. þm. Guðrún Helgadóttir, sem hefur meira skopskyn heldur en flestir í þessum sölum, setur upp værðarlegt bros.
Þetta er staðreyndin og þess vegna, herra forseti, spyr ég hæstv. heilbrrh. eins og ég spurði fyrir örfáum dögum: Hyggst hæstv. ráðherra flytja frv. sem leiðir til löggildingar starfsheitisins sjúkraliði? Það er mikilvægt að fá það fram hér, mikilvægt fyrir okkur sem eigum eftir að fjalla um þetta frv.
Sá rauði þráður sem gengur í gegnum þetta frv. er virðing fyrir mannréttindum og mannhelgi og frv. er sprottið af tiltölulega nýlegri umræðu sem hefur undið fram í Evrópu á síðustu áratugum og hefur náð hingað til Íslands. Sjúklingurinn á auðvitað í höggi við kerfi, hann er óttasleginn um afdrif sín, hann veit ekki hvernig verður með heilbrigði sitt í framtíðinni og hann á erfitt með að standa á rétti sínum. Það er oft þannig að sjúklingurinn verður að eins konar hlut fremur heldur en lifandi veru og það eru aðrir sem taka ákvörðun fyrir hann. Það er einungis á allra síðustu árum sem sjúklingurinn hefur öðlast rétt til þess að hlutast til um eigin framtíð með því að segja til um afstöðu sína til meðferðar eða hvort hann vill ekki meðferð.
Það sem skiptir máli í þessu frv. er t.d. kaflinn um meðferð dauðvona sjúklings. Nú er það svo, herra forseti, að það kann að virðast, eins og ég hef heyrt á mörgum sem hafa talað hér í dag, að þessi grein sé framfaraspor. Ég er ekki alveg viss um það. Og ég varpaði nokkrum spurningum til hæstv. ráðherra í umræðunni um daginn.
Það eru til leiðbeiningar frá landlæknisembættinu um hvernig skuli fara að fólki sem er að deyja. Lykilatriðið í þeim leiðbeiningum er að meðferð sem lengir líf dauðvona sjúklings án þess að fela í sér lækningu eða líkn er ekki réttlætanleg. Mér finnst þetta siðferðilega rétt og skynsamleg niðurstaða. En í þessum leiðbeiningum segir jafnframt, með leyfi forseta:
,,Ef sjúklingur er ófær um að taka þátt í ákvörðun um takmörkun meðferðar skal heilbrigðisfólk leita samráðs við nánustu aðstandendur um ákvörðunina.``
Með öðrum orðum, herra forseti, það kemur alveg skýrt fram í þeim reglum sem eru í gildi núna að það er hægt að taka ákvörðun um að stöðva meðferð hjá manni sem getur ekki tjáð sig um hana. Ef við lesum þetta saman við 24. gr. frv. sem hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Gefi dauðvona sjúklingur ótvírætt til kynna að hann óski ekki eftir meðferð sem lengir líf hans eða tilraunum til endurlífgunar skal virða þá ákvörðun.``
Með öðrum orðum, ég fæ ekki betur séð en að með frumvarpsgreininni sé stigið skref aftur á bak. Það sé í rauninni verið að takmarka það svigrúm sem reglur embættisins leyfa núna. Þess vegna spyr ég og spurði hæstv. ráðherra:
1. Er hún sammála þessu?
2. Gerir hún sér grein fyrir því að hún er að takmarka núverandi reglur embættisins?
3. Hvaða lagastoð hafa reglur landlæknisembættisins?
Ég hef sagt það hér að ég er ekki á móti þeim. En samt sem áður, þegar kemur að hlutum sem snerta líf eða dauða og þegar við erum að hlutast til um það hvort einhver deyr fyrr en ella, verður það að hafa lagastoð. Þetta er ein af grundvallarreglunum í mannlegu félagi. Við höfum engan siðferðilegan rétt til þess að grípa svona inn í líf annars einstaklings nema það sé einhvern veginn búið að setja siðferðilegan ramma sem hvílir á lagagrunni um það.
Herra forseti. Það er eitt atriði sem hvergi er nefnt í þessu frv. og sem ég komst því miður ekki til þess að ræða um daginn. Það varðar rétt þeirra sem sæta miska vegna mistaka lækna. Hver er sá réttur? Eru þetta ekki svakalegustu vandamálin sem oft og tíðum koma upp? Ég þekki það sem formaður heilbr.- og trn. að þeir eru ófáir sem leita til mín um slík mál og að sjálfsögðu get ég ekkert í þeim gert. En það hefur lengi vantað einhvers konar löggjöf um þetta. Það er að vísu til sjóður í Tryggingastofnun sem hægt er að veita úr, en eftir því sem ég þekki, og ég tek það fram að ég þekki hann ekki út í hörgul, þá byggir það aðallega á einhvers konar mati eða geðþótta þeirra sem fara með völdin hverju sinni í þeirri stofnun. En punctum saliens er þessi: Ef við ætlum að setja frv. til laga, ef við ætlum að setja lög um réttindi sjúklinga, er þá ekki grundvallaratriði að þar verði tekið á þáttum sem þessum? Þar verði með einhverjum hætti mælt fyrir um það hvernig eigi að bæta þeim tjónið sem verða fyrir slíkum miska? Ég held að það sé alveg nauðsynlegt að taka betur á þessu.
Að síðustu, herra forseti, hefur málskotsrétturinn í stjórnsýslunni aukist ár frá ári og það er af hinu góða. Réttur einstaklingsins gagnvart kerfinu er sífellt að aukast og þetta eru hlutir sem tengjast kynslóðum frekar en stjórnmálaflokkum og þess vegna er gleðilegt að fylgjast með því hverng þessi viðhorf færast inn í alla flokka.
Hvað eiga þeir að gera sem þurfa að skjóta máli sínu til kerfisins vegna einhverra mistaka? Hvert eiga þeir að leita eftir úrskurði? Í dag er það þannig að þeir eiga kost á því að kvarta við landlæknisembættið. Það er fest í þessu frv. En, herra forseti, ef ég á eitthvað sökótt við heilbrrn. eða starfsmenn þess, þá er það síðasti staðurinn sem ég vil fara með mína umkvörtun. Ég hlýt að verða að eiga kost á því að leita með umvandanir mínar og ábendingar, kvartanir og miklar sakargiftir í sumum tilfellum, til einhvers annars en þess sem er hið formlega sektarlamb. Þetta gengur ekki upp, herra forseti.
Nú er það að vísu svo að sá landlæknir sem situr í embætti er einstaklega merkur embættismaður og hvergi hræddur hjörs í þrá og allra síst við ráðherra. En það eru ekki nema tvö ár þangað til hann hverfur úr embætti og ég óttast um afdrif þessa kerfis. Þess vegna segi ég það og ég spyr hæstv. ráðherra: Deilir hún ekki með mér áhyggjum yfir þessu? Auðvitað nefni ég þetta hér vegna þess að við jafnaðarmenn höfum lausn á þessu máli. Við höfum lagt fram þáltill. um stofnun embættis sem gæti heitið umboðsmaður sjúklinga, embætti sem hefur rutt sér til rúms víða erlendis, en ég þarf ekkert endilega að fá þá tillögu samþykkta. En ég vil fá farveg fyrir mig og aðra sem mögulega kunna að eiga um sárt að binda vegna mistaka innan heilbrgiðiskerfisins og þá vil ég geta leitað til einhvers annars heldur en ráðherra kerfisins. Það sýnist mér vera sanngjarnt og ég inni hæstv. ráðherra eftir skoðun hennar á þessu.