Flm. (Svanfríður Jónasdóttir):
Herra forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um sölu afla á fiskmarkaði. Meðflutningsmenn mínir eru hv. þm. Sighvatur Björgvinsson, Jóhanna Sigurðardóttir, Rannveig Guðmundsdóttir, Gísli S. Einarsson og Ásta B. Þorsteinsdóttir.
Þáltill. er svohljóðandi:
,,Alþingi ályktar að allur sjávarafli sem seldur er innan lands skuli seldur á fiskmörkuðum.``
Fiskmarkaðir hafa starfað á Íslandi í um tíu ár og á þeim eru nú seld árlega um 100 þús. tonn af bolfiski fyrir um 10 milljarða kr.
Fiskmarkaðirnir hafa með sér samstarf um allt land, m.a. með því að nýta sér nýjustu fjarskiptatækni þannig að hvar sem skip eru stödd eða verkendur er mögulegt að koma á viðskiptum á skjótan hátt. Fiskmarkaðir hafa skapað tilverugrundvöll fyrir mörg fyrirtæki sem hafa sérhæft sig á tiltekna erlenda markaði og á fiskmörkuðum hefur orðið til markaður fyrir tegundir sem áður var hent, ekki síst á þeim forsendum að þær væru ekki söluvara. Þeir hafa að ýmsu leyti breytt viðhorfum vinnslunnar og gert þá sem þar starfa meðvitaðri um markaðinn sem verið er að vinna fyrir, samkeppni og gæði. Það er óhætt að fullyrða að ef fiskmarkaðir hefðu ekki komið til og náð þeim árangri sem raun ber vitni hefði landvinnslan farið enn frekar halloka fyrir sjóvinnslunni.
Herra forseti. Fiskmarkaðir stuðla ekki aðeins að því að vinnslan geti sérhæft sig og gert betur, fiskverð á að heita frjálst en verð sem fæst á fiskmörkuðum hefur einnig orðið viðmið verðlagningar þess afla sem aðrir hafa samið um í svokölluðum beinum viðskiptum eða utan fiskmarkaðanna. Annar afli sem seldur er innan lands, þar með talin rækjan, er seldur í beinum viðskiptum. Í þeim viðskiptum kemur virði kvótans einatt einhvern veginn fram þó oftast sé um að ræða viðskipti handhafa kvótans við sjálfan sig. Það getur haft afgerandi áhrif á gengi vinnslunnar eða útgerðar hvar virði kvótans og kostnaður við öflun hráefnis er skráður.
Herra forseti. Eins og fram hefur komið miðað við umfang á framsali veiðiheimilda má ætla að sá hópur útgerðarmanna þar sem vinnsla og veiðar eru á sömu hendi taki einnig þátt í tonni á móti tonni eða öðrum þeim aðferðum sem fyrirtækin hafa beitt til að sérhæfa sig og náð hámarksárangri. Þannig hefur stór hluti af framsalinu verið til að tryggja vinnslunni ákveðna tegund hráefnis. Segja má að í stað þess að versla eðlilega á markaði með veiddan afla hafi þörf vinnslunnar fyrir aukna sérhæfingu leitt til enn meira framsals veiðiheimilda. Núverandi kerfi styður að því er virist frekar við það að menn versli með fiskinn í sjónum en að eðlileg viðskipti fari fram með afla á mörkuðum.
Sjómenn, samtök þeirra og verkalýðshreyfingin hafa verið andsnúin því mikla framsali veiðiheimilda sem átt hefur sér stað í núverandi kerfi og stór meiri hluti þjóðarinnar er sammála því áliti eða um 75%. Af hverju halda menn að það sé? Þjóðin er einfaldlega ósátt við þann mikla rétt sem óbreytt ástand skammtar útgerðarmönnum, að þeir fái veiðiheimildum úthlutað ókeypis þó þeir síðan telji sjálfir rétt að selja öðrum aðgang að auðlindinni, að þeir geti ráðstafað óveiddum fiskinum að vild og án tillits til hagsmuna annarra og þeir geti síðan einnig ráðstafað aflanum að vild og hafi þannig ákvörðunarvald um það hvort hinir hæfustu fái aflann til verkunar eða bara þeir sem annarra hagsmuna kunna að hafa að gæta, eru t.d. innan réttra sölusamtaka. Verðmyndunin hefur þannig í mörgum tilfellum farið fram með þeim hætti að mikil tortryggni hefur skapast á milli sjómanna og útgerðarmanna, ekki síst vegna fjölmargra dæma um það að sjómenn eru látnir bera kostnað af kaupum eða leigu með veiðiheimildum. Veðlagningin er einatt þannig að erfitt er að greina á milli hvaða hluti er fiskverð samkvæmt hinni hefðbundnu skilgreiningu og hvað er kvótaleiga eða kvótakaup.
Sjómenn hafa með vaxandi þunga farið fram með kröfuna um að allur fiskur verði seldur yfir fiskmarkaðinn, enda væri verðlagningin þá gegnsæ þannig að ljóst væri hvert hið raunverulega skiptaverð er og að þeirra hlutur væri klár. Krafan um allan fisk yfir á markað er meginkrafa allra samtaka sjómanna í dag.
Hagsmunir útgerðar og sjómanna ættu ef allt væri með felldu að fara saman við verðlagningu á sjávarafla. Það ætti að vera beggja hagur að fá sem hæst verð sem þeir síðan skipta á milli sín eftir samningum og lögum. Verðlagning á sjávarfangi á að heita frjáls eins og ég sagði áðan og samkvæmt samningum hefur útgerðarmaður með höndum sölu aflans og hefur til þess umboð áhafnar. Það er einnig kveðið á um að útgerðarmaður skuli tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn. Hins vegar hafa útgerðarmenn í mörgum tilvikum ákveðið einhliða það verð sem greitt er til áhafna þrátt fyrir skýr ákvæði kjarasamninga og laga um að óheimilt sé að sjómenn taki þátt í kostnaði útgerða við öflun veiðiheimilda og hafa útgerðarmenn verðlagt afla til áhafna með tilliti til þess kostnaðar.
Tilraunir til að finna lausn á þessum vanda við verðlagningu hafa verið gerðar í tvígang nú á seinni árum. Annars vegar var vorið 1994 sett á fót samstarfsnefnd sjómanna og útvegsmanna til að leysa verðlagningarvandann. Sú tilraun mistókst gjörsamlega vegna viljaleysis útgerðarmanna til að taka á vandanum. Hins vegar var í síðustu kjarasamningum sjómanna sett á nefnd úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna til að úrskurða um fiskverð þegar ekki næðist samkomulag milli útgerðarmanna og áhafna um það verð sem greitt skyldi fyrir aflann. Í mörgum tilvikum hafa útvegsmenn hunsað nefndina og beitt sjómenn þvingunum til að verðleggja aflann eftir eigin geðþótta. Ljóst er því að úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna getur ekki leyst þau vandamál sem blasa við varðandi verðlagningu á afla. Svo geta menn hins vegar haft sína skoðun á því í nútímasamfélagi að nefnd sé falið að verðleggja vöru inn á markað.
En það hlýtur að vekja upp spurningar af hverju viðsemjendur sjómanna, útgerðarmenn, vilja ekki fá eðlilega verðlagningu á markaði á þann afla sem kemur að landi. Er tregða útgerðarmanna gagnvart fiskmörkuðunum tengd því að ef afli er seldur á fiskmarkaði, þá kemur hið rétta skiptaverð fram? Að hagræðingin góða sem leitt hefur til þess að útgerðin í landinu er öll rekin með hagnaði sé, eins og sjómenn fullyrða, fyrst og fremst þannig til komin að þeir hafi greitt fyrir hana með þvingaðri þátttöku í kvótakaupum eða kvótaleigu? Með því að breyta leikreglum þannig að viðskipti á markaði séu áskilin við sölu afla til vinnslu má eyða þeirri tortryggni sem er milli útgerðar og sjómanna og tryggja betur að það séu jafnan þeir sem bestum árangri ná sem eru við fiskvinnslu á hverjum tíma.
Sala alls afla sem seldur er innan lands um fiskmarkaði er því ekki bara réttlætismál fyrir sjómenn, heldur mikilvægt hagsmunamál vinnslunnar svo hún geti sérhæft sig frekar og gert betur. Í meiri sérhæfingu liggur líka grundvöllur þess að laun fiskvinnslufólks geti hækkað. Forsvarsmenn þessa mikilvægasta matvælaiðnaðar okkar láta því líka ómótmælt þegar áhrifamiklir aðilar úr þeirra röðum segja sölu alls afla á fiskmarkaði fljótustu leiðina til að ná fram réttu fiskverði. En fyrirsvarsmaður útgerðarinnar í landinu hefur annan háttinn á og sendir sjómönnum og þá fiskvinnslunni í raun einnig tóninn í dagblöðum um jólin og telur fráleitt, svo að vitnað sé beint, með leyfi forseta, ,,að svipta útgerðarmann rétti þeirra til að verka sinn eigin afla``.
Herra forseti. Það er búið að markaðsvæða veiðarnar og fiskveiðistjórnarkerfið er talið afar mikilvægt til að ná fram hagræðingu í útgerðinni. Veiðimannasamfélagið er að líða undir lok og sjávarútvegssamfélag alþjóðavæðingar, tækni, þekkingar, fjármagns og markaðsvæðingar er að taka við. Fyrirtæki í sjávarútvegi sem eru komin á hlutabréfamarkað og lúta þeim lögmálum sem þar gilda um árangur eru ekki hluti af veiðimannasamfélagi. Fyrirtæki í sjávarútvegi sem eru á viðskiptaforsendum komin í samvinnu við fyrirtæki erlendis eru heldur ekki hluti af veiðimannasamfélagi. Upptaka kvótakerfisins, sem gerði það mögulegt að skipuleggja starfsemina og fara á markað með fyrirtækin, var fráhvarf frá veiðimannasamfélaginu. Í þessu sambandi er hlægilegt að hlusta á forustu LÍÚ tala um rétt útgerðarmanna til að verka sinn eigin afla. Sá réttur tilheyrði vissulega gamla veiðimannasamfélaginu. Nýja sjávarútvegssamfélagið byggir bara á allt öðrum lögmálum, svo sem lögmálum markaðsvæðingar og samkeppni og útgerðarmenn geta ekki bæði mært nýja kerfið þegar það hentar þeim og krafist réttar samkvæmt gamla kerfinu. Þeir eins og aðrir verða að gera það upp við sig hvar þeir eru staddir.
Í veiðimannasamfélaginu var það líka hluti af sjálfsögðum rétti þeirra sem bjuggu við ströndina að róa til fiskjar. Við markaðsvæðingu veiðanna er eignarhald útgerðarfyrirtækjanna komið á allt annan stað og allt önnur lögmál hljóta þá einnig að gilda um aðgang að auðlindinni. Þess vegna er það hluti af þessari þróun að þau fyrirtæki og hlutafélög sem fá veiðiheimildir greiði fyrir aðganginn að auðlindinni og það vill þjóðin einmitt líka.
Alþýðusamböndin bæði fyrir austan og vestan hafa ályktað um að allur fiskur verði seldur á fiskmarkaði. Það gerðu þau á þingum sínum í nóvember sl. þar sem þau ýmist vildu stefna að því eða kröfðust þess í ályktunum sínum. Sjómenn telja líka að ef allur fiskur færi yfir á fiskmarkað þá mundi framsalsþörfin minnka og þau heimildarákvæði kvótakerfisins sem mestum ágreiningi valda í dag verða notuð eins og e.t.v. var reiknað með í upphafi. Ef vinnslan gæti sérhæft sig eðlilega með kaupum á fiskmörkuðum þá minnkaði þörfin fyrir verslun með óveiddan fisk og þá væri jafnframt ljóst hver hlutur sjómanna ætti með réttu að vera og staðið væri við það að tryggja þeim hæsta verð fyrir aflann.
Herra forseti. Samþykkt þessarar tillögu felur í sér stefnumörkun Alþingis um nýtt fyrirkomulag til að taka á skipulagsvanda í sjávarútvegi, skipulagsvanda, sem m.a. er tilkominn af því að sumt á að lúta markaði en annað handaflsaðferð. Það er öllum ljóst sem það vilja sjá að nauðsynlegt er að taka á þeim skipulagsvanda. Það gengur ekki til lengdar að þeim sem vinna innan sjávarútvegsins sé mismunað með þeim hætti sem nú er og að eðlileg samkeppni um hráefni fái ekki notið sín.
Að lokinni þessari umræðu, virðulegi forseti, legg ég til að tillögunni verði vísað til hv. sjútvn. og síðari umræðu.