Flm. (Svavar Gestsson):
Herra forseti. Á þskj. 574 þá flyt ég till. til þál. um íslenska táknmálið sem móðurmál heyrnarlausra. Tillagan er á þessa leið, með leyfi forseta:
,,Alþingi ályktar að fela menntamálaráðherra að undirbúa frumvarp til laga sem lagt verði fyrir næsta reglulegt Alþingi um að íslenska táknmálið verði viðurkennt sem móðurmál heyrnarlausra og heyrnarskertra hér á landi.``
Ég vil geta þess áður en ég geri grein fyrir tillögunni í einstökum atriðum að mér barst í dag símbréf frá umboðsmanni barna þar sem hún gerir grein fyrir sínum málflutningi í þessu máli, m.a. bréfi sem hún ritaði menntmrh. 12. júní 1996, þar sem hún leggur mikla áherslu á að íslenska táknmálið verði viðurkennt sem móðurmál heyrnarlausra. Hún vitnar í því bréfi m.a. í stjórnarskrána, nýju stjórnarskrána, mannréttindarákvæði hennar, og einnig í greinargerðina með stjórnarskrárfrv. og sömuleiðis í samþykkt Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins en Ísland er aðili að þeim samningi. Sömuleiðis vitnar hún til annarra mannréttindasamninga sem Ísland hefur fullgilt auk laga um mannréttindasáttmála Evrópu, nr. 62/1994. En í stjórnarskránni segir svo í 76. gr. eins og hún hljóðar nú, með leyfi forseta:
,,Börnum skal tryggð í lögum sú vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst.`` --- Hvorki meira né minna þannig að á grundvelli þessa hafði umboðsmaður barna samband við hæstv. menntmrh. og mun það vera næsta óvenjulegt að umboðsmaður barna snúi sér þannig til stjórnvalds. Ég tel að það sé til fyrirmyndar að Þórhildur Líndal, umboðsmaður barna, hefur frumkvæði í þessu máli. Í bréfi sínu fer hún líka yfir þessi mál hér á landi og þar segir, með leyfi forseta:
,,Á undanförnum árum hafa fæðst að jafnaði eitt til tvö heyrnarlaus börn hér á landi. Í Vesturhlíðarskóla, sérskóla fyrir heyrnarlaus börn, eru 25 börn á grunnskólaaldri en átta á leikskólaaldri. Ég held að allir geti verið sammála um að hlúa beri að börnum þessa lands og gæta jafnræðis þeirra í milli svo sem framast er unnt.
Á fyrstu árum ævinnar er grunnur lagður að þroska barna á öllum sviðum. Á öðrum Norðurlöndum er táknmál heyrnarlausra viðurkennt sem fyrsta mál þeirra, móðurmálið.``
Og síðar segir í bréfi umboðsmanns, með leyfi forseta:
,,Eins og áðurgreind ummæli menntamálaráðherra bera vott um og einnig kemur fram í niðurlagi 20. gr. nýsamþykktra laga um framhaldsskóla er stigið ákveðið skref til viðurkenningar á íslensku táknmáli sem móðurmáli heyrnarlausra íslenskra ungmenna frá 16 ára aldri. Aftur á móti er engum slíkum ákvæðum til að dreifa, hvorki í lögum um leikskóla né heldur í lögum um grunnskóla. Að mínum dómi brýtur slíkt í bága við rétt hinna heyrnarlausu barna sem eru yngri en 16 ára samanber framannefnd ákvæði íslensku stjórnarskrárinnar og alþjóðlegra mannréttindasáttmála sem Ísland er aðili að.
Með vísan til þessa vil ég sem umboðsmaður þessara barna hér með skora á yður, herra menntamálaráðherra, að sýna skilning og vilja í verki með því að eiga frumkvæði að því að íslenskt táknmál verði viðurkennt af löggjafans hálfu sem móðurmál heyrnarlausra barna á leikskóla- og grunnskólaaldri.``
Undir þetta ritar umboðsmaður barna, Þórhildur Líndal.
Hæstv. menntmrh. svaraði þessu bréfi ekki strax en umboðsmaður barna ítrekaði fyrirspurnir sínar með öðru bréfi sem var dags. 26. júní 1996 þar sem umboðsmaðurinn segir, með leyfi forseta:
,,Það er vissulega áfangi í jafnréttisbaráttu heyrnarlausra barna hér á landi að þessi mál skuli verða tekin fyrir í sambandi við endurskoðun námskrár grunnskóla og framhaldsskóla en hins vegar liggur ekki afdráttarlaust fyrir hvort þér [þ.e. menntmrh.] hafið í hyggju að verða við rökstuddri áskorun minni er sett var fram í fyrrnefndu bréfi mínu þess efnis að þér sem ráðherra hafið frumkvæði að því að íslenskt táknmál verði viðurkennt af löggjafans hálfu sem móðurmál heyrnarlausra barna á leikskóla- og grunnskólaaldri.
Eins og þér vitið þá verða réttindi manna ekki tryggð með öruggum hætti nema með lögum. Af þeirri ástæðu fer ég þess á leit hér með við yður að fá glöggt svar við fyrrnefndri áskorun minni þannig að mér verði með augljósum hætti unnt að gera hinum heyrnarlausu umbjóðendum mínum grein fyrir afstöðu yðar til hennar.``
Hæstv. menntmrh. svaraði þessu svo með bréfi, dags. 29. júlí 1996 og hann byrjar á því að skammast út í umboðsmanninn fyrir að vera að skrifa honum til um þessi mál í dagblöðum og er það satt að segja alveg ótrúlegur tónn í bréfi hæstv. menntmrh. En látum það nú vera, herra forseti, ég ætla ekki að fara að velta mér upp úr því hér að ráðherranum fjarstöddum. En í lok bréfsins vitnar ráðherrann í álit meiri hluta menntmn. um frv. til laga um grunnskóla þar sem kom fram að um þessi mál eigi að fjalla í tengslum við endurskoðun aðalnámskrár grunnskóla. Ráðherrann vitnar í þetta og til þess að hann hafi sjálfur verið í meiri hlutanum, hann hafi ekki verið orðinn ráðherra þegar þetta var heldur hafi hann verið einn af þingmönnum meiri hlutans, og segir svo um þessa afstöðu meiri hlutans:
,,Teljið þér meinbugi á þessari afstöðu löggjafans væri eðlilegt að vekja athygli hans á því.`` --- Ráðherrann vísar sem sagt til löggjafans og vísar málinu í raun frá sér til löggjafans. Ég tel að ég sé að taka upp þann bolta nú og óska eftir því að Alþingi fjalli um málið. --- Síðan segir hæstv. menntmrh.: ,,Ég mun sinna skyldum mínum í þessu efni í samræmi við gildandi lög á hverjum tíma en á þeim tíma sem meiri hluti menntmn. vann að ofangreindu sat ég í honum [þ.e. í meiri hlutanum]. Um leið og efni bréfa minna, dags. 21. júní sl. og 20. des., er áréttað skal það tekið skýrt fram að hvorki grunnskólalög né leikskólalög girða fyrir að skólakerfið þjóni hagsmunum heyrnarlausra og þörfum, m.a. eflingu táknmáls við kennslu.
Þau réttmætu sjónarmið sem þér hafið komið á framfæri verða tekin til athugunar við endurskoðun aðalnámskrár grunnskóla og uppeldisstefnu leikskóla en vinna við þá endurskoðun er nýhafin.``
Ég vildi koma þessu hér á framfæri, herra forseti, og segja að mér fannst þetta ekki góð viðbrögð frá hæstv. menntmrh. Þess vegna er nauðsynlegt að þingið taki á málinu, m.a. eins og hér er gerð tillaga um.
Málefni heyrnarlausra hafa mjög oft komið til meðferðar í þessari stofnun og í grg. með tillögu minni nefni ég um það mjög mörg dæmi, ein 16 dæmi. Ég vek athygli á því að það er algengt að þegar þingmenn flytja mál þá nefni þeir ekki forsögu málanna, það er gert mjög nákvæmlega í grg. með þessari þáltill. Og þó að ég eigi hlut að máli þá vil ég segja að ég tel það til fyrirmyndar. Ég tel að það eigi að rekja það hvernig Alþingi hefur fjallað um mál af þessu tagi eða öðru áður, ef það hefur þá annað borð gert það.
Ég geri ráð fyrir því, herra forseti, að full samstaða sé um að íslenska táknmálið eigi að geta orðið móðurmál heyrnarlausra. Vandinn er hins vegar sá að það er ekki nóg að setja það í lög að íslenska táknmálið eigi að vera móðurmál heyrnarlausra. Það þarf um leið að tryggja fjármuni í þessum efnum. Það fór fram umræða um þessi mál í gær að frumkvæði hv. 18. þm. Reykv. þar sem hún spurði hæstv. félmrh. um þessi mál og þá kom fram að engir peningar séu til þess að tryggja þann rétt sem hér er um að ræða. Þess vegna vil ég taka fram að ég tel að það sé nauðsynlegt að um leið og sett yrðu lög að þá tryggi menn jafnframt fjármögnun þeirra annars eru slík lög ónýt.
Þetta málefni, um að gera íslenska táknmálið að móðurmáli heyrnarlausra, vekur umhugsun um að það eru engin lög til á Íslandi um móðurmálið. Það eru engin lög til um það á Íslandi eða stjórnarskrárákvæði um að íslenskan sé móðurmál Íslendinga sem væri þó eðlilegt að hafa, a.m.k. miðað við það sem tíðkast annars staðar. En þetta er að sjálfsögðu vegna þess að það liggur svo að segja í hlutarins eðli að íslenska sé okkar móðurmál en þó er athyglisvert að það skuli hvergi tekið fram, t.d. í lögum um þingsköp Alþingis. Væri þó eðlilegt að taka það fram þar að mínu mati að úr þessum stól skuli menn tala á íslensku en ekki öðrum tungumálum. En það liggur ekki fyrir þannig að forseti gæti, hygg ég, ekki vikið mér úr stólnum þó ég reyndi að tala hér framandi tungur --- sem ég mun þó ekki reyna og hugga forseta með því. Eins kæmi til greina að hafa um það ákvæði að skjöl hér skuli vera á íslensku. Það hefur stundum verið sett ofan í við þingmenn fyrir það að þeir hafi reynt að birta fylgiskjöl, minnir mig, á erlendum málum og þeir hafa tekið mark á því. Þannig að venjan er sú að íslenska sé málið sem talað er úr þessum stól og á öllu sem gerist í þessu húsi en það er umhugsunarvert hvort ekki sé ástæða til þess að setja um það sérstök lagaákvæði. Mér finnst reyndar að það mætti alveg hugsa sér að í stjórnarskránni væru beinlínis ákvæði um það að íslenskan væri móðurmál Íslendinga.
Í grg. er rakin nokkuð ítarlega saga þessa máls. Ég ætla ekki að endurtaka það en vísa sérstaklega til fskj. sem birt er á bls. 4 og áfram en það er greinargerð eftir Valgerði Stefánsdóttur til vísindanefndar heimspekideildar Háskóla Íslands. Ég sé ekki betur en að nafn hennar hafi fallið niður og það eru mistök. En Valgerður Stefánsdóttir er forstöðumaður Samskiptamiðstöðvar heyrnarlausra og heyrnarskertra. Hún rekur þróun þessara mála allt til ársins 1992 þegar forstöðumaður Samskiptamiðstöðvar leitaði til Háskóla Íslands með tvíþætt erindi, hið fyrra var að koma á BA-námi í táknmáli og túlkun á Íslandi en hið síðara varðandi rannsóknir. Hún rekur það síðan að táknmál og túlkun á táknmáli hafi verið verkefni í Háskóla Íslands nú um tveggja ára skeið. Skipulagið hafi miðast við að fyrstu tvö árin yrðu fullgild aðalgrein til BA-prófs innan heimspekideildar en þriðja árið hafi verið hugsað sem hagnýtt viðbótarnám (40 einingar) sem félli utan BA-stigsins á svipaðan hátt og hagnýt fjölmiðlun innan félagsvísindadeildar.
Skemmst er frá því að segja að það hefur verið mikil aðsókn að þessu námi. Þetta nám hófst í september 1994 við Háskóla Íslands. Sumarið 1994 voru 27 nemar skráðir í táknmálsfræði. Af þeim luku fjórir engum prófum, fimm luku 10--30 einingum og átján hafa tekið táknmál sem aðalgrein til 60 eininga. Það er því augljóst mál strax 1994 og svo aftur 1995 þegar innrituðust 37 nemendur að áhugi á málinu er gríðarlegur. Það var litið þannig á, herra forseti, að þessi kennsla við Háskóla Íslands væri í tilraunaskyni til þriggja ára. Það er ekki ljóst hvað verður svo um þessa kennslu að þessum þremur árum loknum. Það mun liggja þannig í heimspekideild Háskóla Íslands að tekin hafi verið ákvörðun um það að taka enga nýja nema í þessar greinar næsta haust en viðræður hafa staðið yfir milli háskólans og Samskiptamiðstöðvar um það mál og þeim er ekki lokið.
Síðan er í greinargerð Valgerðar fjallað ítarlega um rannsóknir á þessum þáttum, þ.e. á íslenska táknmálinu, en það er augljóst að það verða að fara fram ítarlegar rannsóknir til að þróa íslenska táknmálið. Margir halda, herra forseti, að táknmálið sé alþjóðlegt mál og sá sem kunni eitt táknmál geti þar af leiðandi talað við alla sem kunna táknmál á annað borð. Þannig er það ekki. Hver þjóð verður að eiga sitt táknmál. Danskir heyrnarlausir og heyrnardaufir verða að nota og þróa danskt táknmál og eins er það með okkar fólk. Það lýtur að áherslum, beygingum bæði sagna og nafnorða og annarra orða sem þarf að nota, svo og blæbrigða í máli, en við sem talandi erum og heyrandi eigum oft erfitt með að átta okkur á þessu af því við lítum á þetta sem sjálfsagða hluti. Allt þetta þarf hins vegar að rannsakast rækilega þegar um táknmálið er að ræða og þær rannsóknir hafa verið í gangi.
Ég vænti þess, herra forseti, að þessari tillögu verði vel tekið. Ég legg til að menntmrh. eigi að undirbúa frumvarp. Ég er satt að segja með dálítinn bakþanka um hvort það hefði kannski átt að vera einhvers konar þverfaglegt teymi sem hefði komið að þessu máli, þ.e. heilbr.- og trmrn. og félmrn., líkt og þegar við settum lögin um Samskiptamiðstöðina á sínum tíma. Þá komu að því máli fulltrúar úr þremur ráðuneytum. Kannski hefði það mátt gerast þannig og ég vísa því til hv. nefndar, sem vonandi fær málið til meðferðar, að hún skoði það að vísa til þess möguleika við afgreiðslu sína á málinu sem ég treysti að verði jákvæð.
Ég legg svo til, herra forseti, að málinu verði að lokinni þessari umræðu vísað til síðari umræðu og hv. menntmn.