Kristín Ástgeirsdóttir:
Hæstv. forseti. Ég lít svo á að þær umræður sem hér eru hafnar séu til þess að vekja athygli á því að fram undan eru kjarasamningar og að það er margt sem þarf að athuga í því samhengi. Eins og hér hefur komið fram eru lífskjör á Íslandi að sjálfsögðu með því besta sem þekkist. Við getum sagt það sama um ríki eins og Frakkland, Þýskaland, Kanada og jafnvel Bandaríkin en innan þeirra ríkja er afar mismunandi ástand og víða mikið misrétti. Það sama á við um íslenskt samfélag. Það viðurkenna allir og það sér hver maður að við erum að rétta úr kútnum. Efnahagslíf okkar er sem betur fer að rétta úr kútnum. Þá kemur að spurningunni: Hvernig notum við efnahagsbatann? Hverjir eiga að njóta hans? Eigum við ekki að nota hann til að taka á þeim meinsemdum sem blasa við okkur og forgangsraða eins og hv. utanrrh. benti hér á í ræðu sinni? Ég get ekki látið hjá líða að benda á að þeir kjarasamningar sem fram undan eru verða auðvitað gerðir í skugga þeirra breytinga sem gerðar voru á vinnulöggjöfinni sl. vor. Eflaust eiga þær breytingar eftir að spila eitthvað inn í það sem út úr samningunum kemur. Ég held að okkur öllum sé ljóst að það er töluverð óánægja á íslenskum vinnumarkaði. Það eru miklar væntingar sem liggja í loftinu, kannski helst til miklar. Eins og fram hefur komið í tölum, m.a. frá Þjóðhagsstofnun, eru margir þegar farnir að eyða batanum. Í þjóðhagsáætlun fyrir árið 1997 koma fram uggvænlegar tölur um skuldir heimilanna og þetta verðum við að skoða í samhengi þegar við horfum til þess hvað á að koma út úr næstu kjarasamningum og hvers er að vænta. Að mínum dómi eru þar vissar meinsemdir sem fyrst og fremst þarf að taka á og ég vildi sjá koma út úr kjarasamningunum. Það er nú ekki síst að taka á því óþolandi launamisrétti kynjanna sem við kvennalistakonur og ýmsar aðrar konur þreytumst ekki á að nefna og viljum gera okkar til að fá úr bætt. Margsinnis hefur verið sýnt fram á launamisrétti í könnunum og þegar árar betur er einmitt tækifæri til að taka á slíkum málum með uppstokkun á launakerfinu og ýmsum aðgerðum sem hægt er að grípa til. Ég bendi m.a. á tillögu okkar kvennalistakvenna sem dreift var á þingi í dag þannig að ekki skortir tillögurnar um það hvernig eigi að framkvæma þetta.
Einnig þarf að taka á almennu launamisrétti, vaxandi launamun og ekki síst þeim lágu launum sem eru að verða sífellt meira áhyggjuefni, ekki síst hve grunnlaun fólks eru lág, jafnvel hjá mjög vel menntuðum stéttum. Ég minni t.d. á samningana sem gerðir voru við heimilislækna þar sem menn gerðu sér grein fyrir því hvernig það á eftir að koma niður á þeim á efri árum hversu lág grunnlaunin eru. Fleiri og fleiri eru að gera sér ljóst að á þessu þarf að taka og spurningin er: Hverju munar það og hvað kostar það, upp á framtíðina, að reikna allar sporslurnar og yfirvinnuna inn í grunnlaunin þannig að grunnlaun hækki og fólk standi þá betur að vígi? Það kostar auðvitað peninga síðar meir, það er alveg ljóst.
Annað sem ég hef miklar áhyggjur af og kom töluvert við sögu í umræðunum um stefnuræðu forsrh. er flutningur fólks úr landi. Þó að greinilega hafi dregið úr honum er hann samt sem áður til staðar. Við þurfum að gera okkur grein fyrir hvaða fólk það er sem flytur úr landi og hvernig fólk skilar sér heim, sem hefur verið t.d. í námi erlendis. Ég held að þetta sé alvarlegra mál en við höfum viljað gera okkur grein fyrir og viðurkenna.
Við getum velt þeirri spurningu fyrir okkur: Hvernig á ríkið eða ríkisvaldið að koma inn í væntanlega kjarasamninga og hvernig er æskilegt að það komi þar inn? Þar nefni ég aftur launamál ríkisins og launamisréttið sem viðgengst í ríkiskerfinu. En það eru líka til aðferðir til að jafna kjörin, m.a. í gegnum skatta þó ég sé ekki að mæla með því að atvinnurekendur sendi reikninginn enn einu sinni til ríkisvaldsins og ætlist til að launabætur séu borgaðar með almennum sköttum. Við hljótum að spyrja okkur: Hvað getur atvinnulífið borið miklar launahækkanir? Við vitum að svarið er mjög mismunandi. Það er afar mismunandi hvað fyrirtækin geta hækkað laun og ég vildi sjá meira frelsi í kjarasamningum en hér hefur viðgengist þar sem launum hefur miskunnarlaust verið haldið niðri með þeim afleiðingum að neðanjarðarlaunaskrið verður.
Það er rétt sem fram kom í máli hæstv. utanrrh. að athyglisverð grein birtist í Morgunblaðinu í gær. Þar er m.a. að finna þær staðreyndir sem við þekkjum öll, að sérkenni íslensks vinnumarkaðar eru annars vegar lág grunnlaun og hins vegar langur vinnutími. Langur vinnutími og stytting vinnutímans eru einmitt atriði sem hægt er að taka á og beita til þess að bæta lífskjörin. Ég vil t.d. minna á að í síðustu kjarasamningum sömdu kennarar um styttingu kennsluskyldu og hver tími sem fellur af þeirri skyldu og vinnuskyldu almennings skilar sér í betra lífi, minna álagi en auðvitað getur fólk líka bætt við sig meiri yfirvinnu eða yfirvinnan tekur fyrr við. Allt eru þetta atriði sem hægt er að taka á.
Ég vil líka vekja athygli á upplýsingum sem komu fram um helgina á menntaþingi þar sem menn vöktu athygli á því hversu margt fólk á íslenskum vinnumarkaði hefur litla menntun, aðeins grunnskólapróf. Alþýðusamband Íslands hefur bent á nauðsyn þess að mennta vinnuaflið og gera þurfi átak í þeim málum. ASÍ hefur reyndar mótað stefnu í þeim efnum og ég vil svo sannarlega taka undir að ein leiðin til þess að bæta lífskjörin er einmitt að mennta vinnuaflið og þar með að auka framleiðni og bæta ástand á vinnumarkaði. Niðurstaða mín er því sú, hæstv. forseti, og á ég þá eftir að nefna ýmis mál sem snerta kjarasamningana sem fram undan eru, að við eigum fyrst og fremst að beina sjónum okkar að þeim meinsemdum sem einkenna íslenskan vinnumarkað. Við verðum að horfast í augu við að við erum orðin hluti af stórum vinnumarkaði og ef við tökum okkur ekki á kemur það okkur og framtíð íslenskrar þjóðar í koll.