Hjörleifur Guttormsson:
Virðulegur forseti. Það frv. til laga um landmælingar og kortagerð sem hæstv. umhvrh. hefur mælt fyrir er mikilsvert mál. Það er leitt að umræða um þetta frv. skuli hefjast hér þegar komið er fram undir kvöldmatartíma, málsins vegna. Þátttaka í umræðum um frv. mun væntanlega markast af því að orðið er heldur fátt af þingmönnum sem eru viðstaddir í þinghúsi. Það er mjög miður, satt að segja, því hér er um mjög mikilvægt málefni að ræða sem hefur notið allt of lítillar athygli og allt of lítils skilnings hjá framkvæmdarvaldi og að mínu mati einnig hjá ráðandi meiri hluta oft og tíðum á hv. Alþingi, að því er varðar fjárveitingar m.a. og aðbúnað að þessari starfsemi.
Það er fagnaðarefni að hér skuli flutt frv. um þetta mál. Þó get ég ekki legið á þeirri skoðun minni að ég hefði viljað sjá innihaldið nokkuð annað og myndugra en fram kemur í þessu stjfrv. Ég mun reyna að rökstyðja þá skoðun um leið og ég vænti þess að takast megi af þessu tilefni að bæta lagaramma um þessa starfsemi af hálfu Alþingis í góðri samvinnu við hæstv. umhvrh. sem ég efa ekki að hafi áhuga á því að skila þokkalegu verki í höfn á lagasviði um þetta málefni. En til þess að svo geti orðið tel ég að sitthvað þurfi að breytast við meðferð þingsins.
Ég mun stikla á nokkrum atriðum í upphafi sem mér sýnist að hefðu þurft að fá skýrari meðferð af hálfu þeirra sem sömdu þetta frv. en auðvitað er það hæstv. ráðherra sem ber síðan ábyrgð á málinu.
Þá er það fyrst að mér finnst að verulega skorti á að það sé sæmilega skýrt markað í frv. hver vera skuli hlutur meginstofnunarinnar sem er ætlað að sjá um þetta af hálfu ríkisins, þ.e. Landmælinga Íslands í þeim verkefnum og vinnu sem er talin nauðsynleg og vikið er að í frv., ekki síst í 5. gr. þess en það er mjög fljótandi í frv. hvað sé hvers, hvert eigi að vera hlutverk ríkisins og hvert eigi að vera hlutverk þessarar stofnunar, Landmælinga Íslands annars vegar og hins vegar hugsanlega annarra aðila á þessu sviði. Þetta þyrfti þó að mínu mati að vera burðarás í lagasetningu um þetta efni þannig að löggjafinn og framkvæmdarvaldið á hverjum tíma átti sig á því til hvers er ætlast af ríkinu og hvað það er sem menn telja skynsamlegt að ráðstafa til einkaaðila eftir atvikum eða annarra aðila, þar á meðal sveitarfélaga og opinberra stofnana utan Landmælinga Íslands á þessu sviði.
Mér finnst það svífa mjög yfir vötnunum í þessu máli að hugsunin sé að þessi mörk eigi að vera mjög fljótandi og jafnvel eigi að koma þessum verkefnum í auknum mæli í hendur annarra aðila en Landmælinga Íslands, þá væntanlega út frá þeim sjónarmiðum að létta á kostnaði af hálfu ríkisins. En ég er ansi hræddur um að það geti orðið á kostnað þeirra markmiða sem sett eru fram í 1. gr. frv. Og mér sýnist að hér sé talsvert öðruvísi á máli haldið en í nágrannalöndum okkar, sem við berum okkur gjarnan saman við í þessum efnum, en þar fór fram endurskoðun mála í kringum 1990, t.d. í Noregi og Danmörku og Svíþjóð líka. Það eru innan við 10 ár síðan þessi starfsemi var endurskoðuð þar og hefði auðvitað þurft að gerast hér miklu fyrr. Enda þótt viðleitnin með lagasetningu 1985 hafi verið góðra gjalda verð var hún engan veginn stefnumótun til framtíðar og því er full þörf á því að taka öðruvísi á málum. Þó verður að segjast að það sem mest hefur skort er kannski ekki löggjöf heldur fjármagn af hálfu ríkisins um margra ára skeið. Ég harma það vegna þess að ég tel fjölmörg starfsemi, sem reynir á kortagerð í landinu og landmælingar og upplýsingar af þeim toga, hafi goldið þess og orðið ófullkomnari en ella hefði verið ef aðgengileg grunngögn hefðu legið fyrir, sem æskilegt væri, og leitt til mikils kostnaðarauka, m.a. af hálfu opinberra aðila annarra en Landmælinga Íslands sem hafa þá orðið að leysa málin hverju sinni með því að kosta þar til og hefur Orkustofnun verið þar stórvirkasti aðilinn sem má segja að hafi orðið landmælingastofnun Íslands að því er varðar miðhálendið og hefur framkvæmt þar á sinn kostnað, og á undan Raforkumálaskrifstofan, fyrir utan Vegagerðina. Einu sinni voru Landmælingar vistaðar hjá Vegagerðinni ef ég man rétt. Þessir aðilar hafa verið að leggja í kortagerð og fjölmargir aðrir. Ég minni á gróðurkortagerðina sem var lengi vel vistuð hjá Rannsóknastofnun landbúnaðarins, unnin upp í kvarðanum 1:40.000 sem óvíða var notað annars staðar til baga varðandi samræmingu við aðra kortagerð í landinu, starfsemi sem nú hefur verið vistuð hjá Náttúrufræðistofnun Íslands, að ég best veit, en ekki er mikið um fjallað í þessu frv. Þetta ósamræmi, þetta reiðuleysi af hálfu ríkisins hefur verið mjög tilfinnanlegt þegar maður lítur til baka og mér finnst að þetta nýja frv. leysi ekki vandann og marki ekki þá stefnu sem nauðsynleg er til framtíðar í þessu afar þýðingarmikla máli.
Ég vil nefna það sem dæmi frá liðinni tíð að ég hafði uppi tilburði um það þegar ég var í ríkisstjórn í kringum 1980 að stuðla að því að málefnum Landmælinga væri meira sinnt. Ég gerði tilraun til þess 1988 þegar Alþb. tók saman með Framsfl. og Alþfl. að mynda ríkisstjórn í skyndingu í september um haustið 1988 að koma málefnum Landmælinga Íslands inn í stjórnarsáttmálann. Tillaga um það fór af hálfu Alþb. inn í þá samningsgerð en það þótti nauðsynlegt að strika eitt og annað út þegar farið var ritstjórnarhöndum um stjórnarsáttmálann og eitt af því sem féll var þetta, í raun afdrifaríkt atriði því að skort hefur áhuga og festu af hálfu ríkisstjórnar hverju sinni til að sinna þessum málaflokki. Skilninginn hefur skort og margt er til vitnis um það og því miður ekki leyst varðandi þetta frv.
Mér finnst frv. mjög metnaðarlítið af hálfu yfirstjórnar umhverfismála í landinu og ég sé það ekki endurspegla mikið nauðsyn þess að treysta og tengja upplýsingasöfnun á sviði umhverfismála og kortlagningu þar að lútandi inn í starfsemi Landmælinga Íslands eða tengja það a.m.k. við landmælingagerð og kortlagningu í landinu. Til dæmis í Noregi hefur upplýsingasöfnun, sem kölluð er miljödata, kortlagning á slíkum þáttum, verið tekin skýrt inn sem gerist margvíslega, m.a. með fjarkönnun. Ég hef ekki séð þess getið hér að það væri eitt af hlutverkum Landmælinga Íslands og varð ekki var við það við lestur á greinargerð að það væri gert.
Það eru fjölmörg atriði, virðulegur forseti, sem ég hef athugasemdir að gera við texta frv. Sum eru meiri háttar, önnur minni háttar. Það er ekki verkefni 1. umr. að fara ofan í saumana á minni háttar atriðum í sambandi við mál eins og þetta en ég get nefnt hér fáein dæmi um þetta þar sem skilið er nokkuð óljóst við málið. Það segir hér í 2. gr.:
,,Ríkið rekur stofnun er nefnist Landmælingar Íslands og heyrir undir umhvrh. Stofnuninni er falið að vinna að þeim verkefnum sem eru á ábyrgð stjórnvalda og lögin kveða á um.``
Þetta er í 2. gr. En hvar er ábyrgð stjórnvalda mörkuð í frv. að öðru leyti? 5. gr., sem ætti að leysa þetta, er ekki skýrari en svo að upphaf greinarinar er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Verkefni á sviði landmælinga og kortagerðar eru samkvæmt lögum þessum:`` Og svo kemur upptalning í 8 liðum. Ekkert er fjallað um það út af fyrir sig hvar mörkin eiga að liggja milli Landmælinga Íslands og annarra aðila sem segir í 6. gr.: ,,Ráðherra getur falið öðrum en Landmælingum Íslands að annast ákveðna verkþætti skv. 5. gr.`` Hvergi eru skýr fyrirmæli um það hvað eru grundvallarþættir sem er þó kveðið ljóst á um með með lagasetningu þar sem ég þekki til. Ég hef m.a. farið yfir Stortingsmeldingu, þ.e. skýrslu til Norska Stórþingsins frá árinu 1988--1989, Om Statens kartverk eins og hún heitir, þar sem rakin er skipun þessara mála í nágrannalöndum, annars staðar á Norðurlöndunum og í Bretlandi. Þarna blasir alls staðar við skýr afmörkun á þeim grundvallarþáttum sem eðlilegt er að ríkið kosti og hins vegar þáttum sem eðlilegt er að sé aflað eða staðið undir með tekjuöflun af hálfu viðkomandi stofnunar með sölu á þjónustu og starfsemi. Þetta skortir í frv.
Síðan er þess að geta, með tilliti til þess að hæstv. ráðherra hefur ákveðið af sinni hálfu að Landmælingar Íslands skuli fluttar upp á Skaga, að í öllum nágrannalöndunum og Bretlandi er þessari starfsemi skipt upp milli miðstöðvar og svæðisstöðva í einstökum deildum eða landshlutum og sums staðar er meiri hluti starfsmanna starfandi í þessum svæðisstöðvum sem tengjast auðvitað aðalmiðstöðinni. Það er aðferðin sem ég hefði ráðið hæstv. umhvrh. að viðhafa um Landmælingar Íslands, að vera ekki að glíma við það verkefni að færa Landmælingarnar um set innan höfuðborgarsvæðisins því að Skaginn verður senn innan höfuðborgarsvæðisins þegar jarðgöng undir Hvalfjörð hafa verið byggð, en reyna frekar að koma upp starfsemi sem tengist þessum viðfangsefnum á nokkrum stöðum á landinu til hagsbóta fyrir viðkomandi svæði.
Í 8. gr. eru frekar óskýr fyrirmæli í lagaformi:
,,Hverjum þeim er lætur mæla land, mynda eða gera uppdrætti þannig að gögn fáist sem hafa gildi fyrir landmælingar eða vísindagreinar tengdar landmælingum er skylt að skila fullkomnum mæligögnum til Landmælinga Íslands ef óskað er eftir.``
Ekkert stendur um skyldur stofnunarinnar til þess að varðveita gögn. Það er lagt alveg í hendur hennar og fer þá kannski eftir húsnæðinu, hvernig það er búið hvað hún treystir sér til að gera í þessum efnum. Auðvitað er ekki skynsamlegt að safna öllu, ég fellst alveg á það. Hins vegar væri eðlilegt að skilgreina þetta öðruvísi og setja a.m.k. reglur um það en ekki skilja þetta eftir úti í vindinum.
Hæstv. ráðherra upplýsir að framið hafi verið lögbrot hér langt til baka litið. Það er bara ekkert minna. Það hefur ekki verið staðið við lagafyrirmælin um að koma með lögboðna áætlun fyrir þingið. Og af því að það hefur ekki verið gert skal brugðið á það ráð að slík áætlun frá Landmælingum Íslands skuli ekki fara lengra en inn á skrifborð ráðherra. Er þetta skynsamlegt? Mér finnst það ekki skynsamlegt. Af hverju fær þingið ekki svona áætlun? Virðulegur forseti, er ekki skynsamlegt að viðkomandi ráðuneyti noti slíka áætlunargerð til þess að koma fótum undir óskir sínar um fjárveitingar í viðkomandi þætti?
Æskilegt væri að hæstv. ráðherra upplýsti þetta með höfundarréttinn því að eitt af því sem gert er er að færa höfundarréttinn frá Landmælingum Íslands beint til ríkisins. Það getur vel verið í fullkomnu lagi en ég sé ekki rökstuðninginn fyrir því að það sé gert. Ég ætla alls ekki að hafa á móti því ef skýr rök eru fyrir því að breyta þannig til en mér finnst þau vanta.
Margt fleira mætti telja upp varðandi fjármögnun sem er stór þáttur í þessu. V. kafli, 12. gr. og 13. gr., fjallar um hana. Þar er kostnaður ríkisins talinn síðastur upp. Síðasta málsgrein 12. gr. er um það, jú, ríkið á að greiða það sem út af stendur. Er verið að fela það að kostnaður við landmælingagerð hlýtur eðli máls samkvæmt að talsverðum hluta að falla á ríkið? Frá þeim löndum sem ég hef fengið upplýsingar er það minni hlutinn sem tekst að afla með þjónustutekjum og sums staðar mikill minni hluti þó æskilegt sé auðvitað að láta viðskiptalegar forsendur virka varðandi þjónustu við ýmsa aðila. Ég er síst á móti því. Og vil ég ekki gleyma því sem eru kannski hin pólitísku tíðindi við þetta frv. að ekki er lagt til að ,,háeffa`` stofnunina, eins og sagt er. Það eru svolítið pólitísk tíðindi og ég gef hæstv. ráðherra plús fyrir að bregða ekki á það ráð heldur að viðhalda þessari starfsemi undir forsjá ríkisins en ekki að fylgja þeirri frjálshyggjulínu að allt verði að ,,háeffa`` í sambandi við það sem verið hefur á verksviði ríkisins.
Síðan er ljóst að taka á gjöld og er það skynsamlegt. Það er búin til sérstök lagagrein um það að gjaldskrá skuli liggja frammi. Það segir ekki hvar en á hverjum tíma skal hún háð samþykki ráðherra. Þetta er auðvitað ekki stórt atriði en mér finnst þetta nánast of smátt til að búa til heila lagagrein um það þó eðlilegt sé að gjaldskrá sé til um útselda þjónustu.
Í 15. gr., virðulegi forseti, segir: ,,Ráðherra setur nánari reglur um framkvæmd laga þessara.`` Hversu rúm er þessi heimild? Ég hefði nú viljað orða það --- með stoð í þessum lögum, nánari reglur með stoð í þessum lögum sem er auðvitað mjög eðlilegt, reglugerð á grundvelli laganna. En þarna er verið að opna fyrir einhverja óskilgreinda heimild til reglugerðarsetningar sem mér finnst ekki mjög eðlileg.
Virðulegi forseti. Ég geri ráð fyrir að hæstv. ráðherra bregðist við því sem ég hef komið fram með af athugasemdum. Mér finnst skorta mjög á skilgreiningar á hugtökum sem hér eru. Sum eru nýmæli og ég bið hæstv. ráðherra að skýra nokkur fyrir mér. Til dæmis eru í greinargerð á bls. 6 þrenns konar hugtök uppi. Það eru landfræðileg upplýsingakerfi, það eru landfræðileg gögn og það er landupplýsingakerfi. Ég vænti þess að hæstv. ráðherra lesi úr þessum hugtökum og skýri fyrir áheyrendum í þingsal, okkur hæstv. forseta að minnsta kosti, hvað felist í þessum hugtökum. Það hefði verið æskilegt að einhverjar skilgreiningar á hugtökum hefðu fylgt með, eins og hefur verið brugðið á með ýmis frv., og eru oft til bóta ekki síst þegar um ný hugtök og ný verksvið er að ræða.