Flm. (Ögmundur Jónasson):
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir breytingu á lögum um almannatryggingar nr. 117/1993. Auk mín standa að frv. hv. þm. Guðrún Helgadóttir og Steingrímur J. Sigfússon.
Frv. gengur út á að auka kostnaðarhlutdeild hins opinbera í tannlæknaþjónustu en á undanförnum árum hefur tilkostnaður barnafólks og elli- og örorkulífeyrisþega við tannlækningar stóraukist og er svo komið að margt efnalítið fólk á ekki lengur kost á því að leita sér lækninga.
Á síðustu 15 árum hefur kostnaður heimilanna við tannlækningar þrefaldast. Ef litið er á aðrar dagsetningar hvað þetta snertir þá hefur dregið úr stuðningi hins opinbera frá því á árunum fyrir 1992--1993 en þá voru gerðar breytingar á þessum lögum þannig að greiðslubyrði heimilanna fór úr 62% af heildarútgjöldum í 75%.
Ég nefndi að margt tekjulágt fólk hefði ekki efni á því að leita sér lækninga. Í þessu sambandi vil ég vitna orðrétt í skýrslu landlæknisembættisins sem gefin var út í apríl 1997 undir heitinu ,,Heilbrigðisþjónustan, árangur og skipulag í nútíð og framtíð.``
Þar er varað við þjónustugjöldum og hækkun gjalda í heilbrigðisþjónustunni því að í ljós hafi komið, og hér vitna ég orðrétt í skýrsluna, með leyfi forseta, ,,að meðal barnafólks sem hefur lægstar ráðstöfunartekjur á mánuði er allstór hópur sem hefur frestað eða hætt við að leita læknismeðferðar og taka út lyf vegna fjárskorts. Ekki virðist vera munur varðandi aðsókn að aðgerðum á læknastofum en mikill munur varðandi tannlæknameðferð sem reyndar hefur borið á áður. Flest bendir til þess að rekja megi þetta ástand til hækkandi þjónustugjalda sl. átta ár. Allar götur eru þjónustugjöldin of há fyrir þá lægst launuðu. Hér hefur orðið grundvallarbreyting á því að fyrri rannsóknir benda ekki til misræmis í aðgengi fólks eftir stéttum og efnum.``
Með samþykkt þessa frv. yrði stigið skref til að vinna gegn þróun undangenginna ára sem að mati landlæknisembættisins hefur orðið til að torvelda tekjulágu fólki að leita sér lækninga. Eins og kom fram í þessari tilvitnun ber mest á þessu varðandi tannlækningar, tannheilsuna.
Greiðsluhlutdeild hins opinbera í tannlækniskostnaði hefur tekið miklum breytingum á undanförnum áratugum. Á áttunda og níunda áratugnum var kostnaðarhlutdeild Tryggingastofnunar í útgjöldum heimilanna aukin jafnt og þétt og var svo fram á þennan áratug.
Reglugerð um lækkun tannlækniskostnaðar var upphaflega sett af Magnúsi Kjartanssyni í upphafi áttunda áratugarins og er á leið voru stigin ýmis skref fram á við. Þannig setti þáv. heilbr.- og trmrh., Svavar Gestsson, reglugerð árið 1983 um rétt sjúklinga til endurgreiðslu á tannlækniskostnaði. Við stjórnarskipti var sú reglugerð reyndar felld úr gildi en í henni var mörkuð svipuð stefna og í þessu frv.
Stefnumörkunin sem fólst í þeim lögum og reglugerðum sem er vísað til hefur staðist tímans tönn en á síðasta kjörtímabili var grundvöllur þeirra veiktur verulega og má heita að þá hafi verið snúið við eftir langt uppbyggingartímabil. Árið 1992 var hlutdeild Tryggingastofnunar í tannlækniskostnaði barna undir 16 ára aldri færð úr 100% í 85%. Á árinu 1993 var framlagið enn skert og fært í 75% fyrir börn og unglinga. Sama ár var framlag Tryggingastofnunar við tannlækniskostnað elli- og örorkulífeyrisþega, sem njóta óskertrar tekjutryggingar, lækkað úr 100% í 75% og hlutur þeirra sem búa við skerta tekjutryggingu var færður niður í 50%. Aðrir elli- og örorkulífeyrisþegar, sem höfðu áður fengið greidd 50% af tannlækniskostnaði sínum, fengu engan stuðning. Fleiri ráðstafanir hafa verið gerðar í skerðingarátt og má þar sérstaklega nefna tannlækningar á sviði tannréttinga.
Það er ekki sæmandi í þjóðfélagi okkar að koma í veg fyrir að eldri borgarar og örorkulífeyrisþegar fái notið eðlilegrar tannlæknaþjónustu. Til að átta sig betur á þeim prósentum sem voru nefndar má nefna til glöggvunar að þetta þýðir að við núverandi fyrirkomulag fær einstaklingur sem er með 28.093 kr. á mánuði eða minna í tekjur 75% af tannlækniskostnaði endurgreiddan. Sá sem er með tekjur á bilinu upp að 78.792 kr. fær 50% en sá sem er með tekjur þar fyrir ofan fær ekkert.
Tannlækningar geta verið kostnaðarsamar og hefur þetta fyrirkomulag haft í för með sér að öryrkjar og fullorðið fólk hefur í mörgum tilvikum ekki efni á að leita sér lækninga. Öryrkjar sem búa á stofnunum eða sambýlum fá að vísu 90% kostnaðar endurgreiddan en hvers eiga þeir að gjalda sem búa í heimahúsum? Lagt er til í frv. að allir elli- og örorkulífeyrisþegar fái 100% stuðning við almennar viðgerðir og gervitennur og síðan eigi þeir, samkvæmt sérstökum reglum, smíðuðum í Tryggingastofnun, og fyrir því eru heimildarákvæði, að fá greiðslu fyrir annars konar viðgerðir einnig.
Samkvæmt útreikningum yfirtannlæknis Tryggingastofnunar ríkisins mundi þetta hafa í för með sér um 100 millj. kr. kostnaðarauka fyrir ríkissjóð en með þessu móti yrði tryggt að þessir hópar geti leitað sér lækninga sem við hljótum að telja vera lágmarksréttindi að fólk geti gert.
Árið 1996 var kostnaðarhlutdeild ríkisins í tannlækniskostnaði 856 millj. kr. en útgjöld heimilanna voru 2.412 millj. kr. Ljóst er að þær breytingar sem höfðu verið gerðar á lögunum um almannatryggingar á þessu sviði höfðu það jafnframt í för með sér að samanlögð útgjöld heimila og ríkis vegna tannlæknaþjónustu drógust saman. En þar sem hvorki var um það að ræða að verð á tannlækningum hefði lækkað né að tannheilsan hefði batnað má draga þá ályktun að þessar breytingar hafi haft það í för með sér að fólk veigri sér við því að leita lækninga eða fyrirbyggjandi ráðstafana enda staðhæfir fólk að svo sé samkvæmt skýrslu landlæknis sem hér var vísað til áðan.
Með frv. er gert ráð fyrir breyttu greiðsluhlutfalli hins opinbera í tannlækniskostnaði en einnig er aldursviðmiðunarmörkum breytt úr 15 árum í 17 ár og ekki er gert ráð fyrir fyrirkomulagi með þrepum eins og nú er, þ.e. gagnvart 16 ára unglingum sem nú fá stuðning en lægra endurgreiðsluhlutfall en yngri aldurshópar. Gert er ráð fyrir því að fram að 17 ára aldri greiði fólk einvörðungu 10% af tannlækniskostnaði en brýnt er að endurmeta síðan með tilliti til eftirlitsþáttarins hvenær rétt væri að færa hlutfallið upp í 100%. Að sjálfsögðu er mjög mikilvægt að gott eftirlit sé með þessum málum og möguleikar til þess aukast ár frá ári t.d. með betri tölvutækni.
Annars staðar á Norðurlöndunum eru aldursmörkin og þátttaka hins opinbera í tannlækniskostnaði hærri en hér. Allur kostnaðurinn er greiddur af hinu opinbera í Danmörku til 18 ára aldurs, í Finnlandi og Noregi til 19 ára aldurs og í Svíþjóð til 20 ára aldurs. Við teljum æskilegt að stefna að því að innan fjögurra ára verði búið að hækka aldursmörkin í 20 ár og byggjum við þá við svipað fyrirkomulag og best gerist á Norðurlöndunum að þessu leyti.
Þess má geta í sambandi við samanburð við Norðurlöndin að þegar skoðuð eru kostnaðarhlutföll innan heilbrigðiskerfisins er hlutur tannlækninga hér á landi minni en gerist víðast hvar annars staðar á Norðurlöndum. Í skýrslu um tannlækningar, skipulag og stjórnsýslu hennar sem framkvæmd var af Hagsýslu ríkisins og kom út á síðasta ári kemur fram að hlutfall kostnaðar vegna tannlæknaþjónustu á Íslandi er 2% af útgjöldum til heilbrigðismála en annars staðar er hlutfallið hærra. Í Finnlandi er það 3%, í Danmörku 3,8%, í Svíþjóð 4,6%. Ein undantekning er á þessari meginreglu, rétt til að sanna regluna eins og þar segir, það er í Noregi þar sem hlutfallið er lægra en hér, 1,5% á móti 2% hér.
Í frv. er gert ráð fyrir því að draga úr kostnaði elli- og örorkulífeyrisþega við tannlækningar en eins og áður er getið og ég hef þegar gert grein fyrir eru þess mörg dæmi að efnalítið fullorðið fólk og öryrkjar hafi hreinlega ekki getað leitað sér lækninga og slíkt er ekki sæmandi.
Samkvæmt frv. er sú breyting gerð á 1. mgr. 37. gr. laga um almannatryggingar að felld er niður tilvísun til tannréttinga og sama gildir um tilvísun til gullfyllinga, krónu- og brúargerðar í 1. málsl. 2. mgr. Í stað þess er vísað til almennra tannlækninga en það hugtak skýrir sig að nokkru leyti sjálft. Hér er um að ræða almennar viðgerðir og tannréttingar aðrar en þær sem gerðar eru með föstum tækjum en um slíkar tannréttingar gilda reglur sem vísað er til í 33. gr. almannatryggingalaga.
Erfitt er að áætla nákvæmlega kostnað við breytingarnar en þegar kostnaður við þær er metinn ber að hafa í huga hinn mikla fjárhagslega ávinning sem hlytist af því að bæta tannheilsu þjóðarinnar. Það eitt að bæta tannheilsu og efla vitund ungs fólks um mikilvægi þess að vernda tennurnar mundi stórlega draga úr tilkostnaði þjóðarinnar við tannlækningar þegar fram líða stundir.
Að öllu óbreyttu má hins vegar gera ráð fyrir því að þær breytingar sem lagðar eru til mundu, að mati yfirtannlæknis Tryggingastofnunar ríkisins, hafa í för með sér útgjaldaauka fyrir Tryggingastofnun að upphæð 263,7 millj. kr. og í frv. er tafla sem yfirtannlæknir Tryggingastofnunar ríkisins setti fram alþingismönnum til glöggvunar og þar kemur skiptingin fram.
Þegar metnir eru kostir og gallar þess að ráðast í breytingarnar er að mörgu að hyggja en ég vil ljúka máli mínu á því að vísa í skýrslu Hagsýslu ríkisins um þetta efni en þar segir m.a., með leyfi forseta:
,,Greiðsluhlutdeild ríkisins hefur sérstöðu í samanburði við önnur Norðurlönd þar sem greitt er að fullu fyrir tannlæknaþjónustu fyrir börn og unglinga. Heppilegt kann að vera að hlutdeild ríkisins í almennri tannlæknaþjónustu fyrir þennan aldurshóp verði hækkuð til að bæta tannheilsu og draga úr útgjöldum heimilanna vegna tannlæknaþjónustu sem hefur aukist sl. ár. Líkur eru á að hægt sé að ná fram sparnaði á móti með virku eftirliti með reikningum tannlækna og með því að skilgreina hvaða þjónusta skuli greidd.``
Öll rök hníga í þá átt að úrbóta sé þörf og í samræmi við það þarf að framkvæma.