Jóhanna Sigurðardóttir:
Herra forseti. Allir eru sammála um að innflutningur, dreifing og neysla fíkniefna sé einn mesti bölvaldur þjóðarinnar sem Alþingi og framkvæmdarvaldi beri að taka á með fullri hörku.
Í skýrslu frá forsrn. til Alþingis í apríl 1996 eru líkur að því leiddar að aðeins sé lagt hald á um 10% þeirra efna sem koma til landsins. Þær ásakanir sem fram hafa komið um að einn umsvifamesti fíkniefnasali landsins hafi starfað í skjóli lögreglunnar sem haldi hlífiskildi yfir honum og að hann hafi fengið sérstaka meðferð í fullnustu refsidóma eru því vissulega mjög alvarlegar. Það vakti athygli mína í máli dómsmrh. hve oft hann taldi ástæðu til að taka fram að starfsemi lögreglunnar hefði tekið stakkaskiptum að því er varðar þau atriði sem gagnrýni hafi beinst að. Nauðsynlegt er að taka fram að það er verið að spyrja um embættisfærslur í málinu áður en breytingarnar voru gerðar og vekur það vissulega athygli hve oft dómsmrh. sér ástæðu til þess að ítreka að eitthvað hafi kannski verið gagnrýnisvert í málinu áður. En það hefur t.d. ekki verið nægjanlega skýrt af hálfu dómsmrh. eins og fram kom í máli málshefjanda hvers vegna dómsmrn. óskaði eftir því við Fangelsismálastofnun í júní 1991 að beiðni sem Fangelsismálastofnun hafði hafnað um reynslu yrði á nýjan leik lögð fyrir fullnustumatsnefnd sem þá breytti úrskurði sínum og samþykkti reynslulausnina. Fróðlegt væri að fá fram hjá hæstv. dómsmrh. hvor um einsdæmi sé að ræða og hvort dómsmrh. hafi áður óskað eftir endurupptöku á reynslulausn sem fullnustumatsnefnd hefur hafnað. Maður veltir fyrir sér hvort það sé rétt sem haldið hefur verið fram að formaður fullnustumatsnefndar hafi hugleitt að hætta störfum í nefndinni vegna málsins en einmitt af því skýrslan er ekki birt í heild sinni eru svona vangaveltur uppi, herra forseti.
Þetta mál má líka að vissu leyti rekja til þess að dómsmrh. hefur ekki sett skýrar verklagsreglur um óhefðbundnar rannsóknaraðferðir, t.d. um heimild ávana- og fíkniefnadeildar til að greiða fyrir upplýsingar sem leiða til að upplýst eru stærri brot á lögum um ávana- og fíkniefni. Ég vil spyrja ráðherra nánar um reglurnar en hann kom að í máli sínu vegna þess að hálft ár er liðið frá því að ráðherra fól ríkislögreglustjóra að gera tillögur um slíkar reglur en nú upplýsir ráðherra að ríkislögreglustjóri hafi nýlega sent honum bréf þar sem hann óskar eftir því að ráðherra skipi nefnd í málið. Ég minni á að þetta mál er ekki að koma upp núna, að það þurfi þessar verklagsreglur og minni á að í september 1992 kom eftirfarandi fram, haft eftir Birni Halldórssyni hjá fíkniefnadeildinni, með leyfi forseta:
,,Það er ekkert launungarmál að okkur hefur vantað skýrar vinnureglur til að fara eftir. Okkur skortir enn skýr rannsóknarfyrirmæli um hvenær og hvernig megi beita þessum svokölluðu óhefðbundnu rannsóknaraðferðum. Að sjálfsögðu verðum við að vinna eftir reglum og þess vegna erum við að biðja um skýr fyrirmæli.``
Ég skil ekki af hverju þetta skuli taka svona langan tíma og þetta ferli er viðhaft að fyrst óskar dómsmrh. eftir tillögum ríkislögreglustjóra sem segir hálfu ári síðar við dómsmrh. að hann óski eftir því að skipuð verði nefnd sem geri þessar tillögur. Mér finnst mjög forvitnilegt að vita hvað tefur að hægt sé að setja slíkar vinnureglur.
Herra forseti. Mér finnst þetta mál líka vera skólabókardæmi um það sem ég hef oft gagnrýnt á Alþingi sem er veikleiki löggjafarvaldsins gagnvart framkvæmdarvaldinu. Það er með ólíkindum að hægt sé að koma í veg fyrir að Alþingi geti gegnt eftirlitsskyldu sinni með því að meina löggjafarþinginu um aðgang að öllum gögnum málsins og að dómsmrh. neiti að afhenda þinginu rannsóknarskýrslu setts rannsóknarlögreglustjóra, Atla Gíslasonar, í málinu. Það ýtir auðvitað undir tortryggni og vangaveltur um að ekki sé allt með felldu í málinu. Það eru ótæk vinnubrögð að Alþingi þurfi að búa við það eins og þessi skýrsla sýnir að þurfa að fjalla um málið á grundvelli einhverra valdra kafla úr skýrslunni af hálfu dómsmrh. Það hefði t.d. verið fróðlegt að sjá vitnisburð sem Jónatan Þórmundsson prófessor gaf hjá settum rannsóknarlögreglustjóra en í hann vísar Jónatan Þórmundsson, sem var fomaður fullnustumatsnefndar á þeim tíma sem Franklín Steiner fékk reynslulausn, þegar hann er spurður álits á því af hverju fullnustumatsnefnd breytti úrskurði sínum um reynslulausn til handa Franklín Steiner. Það er einnig álit Jónatans að birta eigi skýrsluna í heild sinni. Það er vissulega líka alvarlegt sem haldið hefur verið fram og fullnægjandi skýring ekki fengist á að a.m.k. tvö mál hafi týnst í kerfinu sem hefðu kostað Franklín Steiner fangelsisvist.
Herra forseti. Hér er á ferðinni mál sem Alþingi ætti að skipa sérstaka rannsóknarnefnd til að fara ofan í sem hefði fullkominn aðgang að öllum skjölum og gögnum sem tengdust málinu og gæti kallað til alla þá aðila og vitni sem málinu tengjast. Síðan ætti rannsóknarnefnd að gefa Alþingi skýrslu um málið og tillögur um aðgerðir ef nauðsyn krefur. En því miður er staða Alþingis og þingnefnda til slíkrar rannsóknar nú afar veik.
Í 39. gr. stjórnarskrárinnar er ákvæði þess efnis að Alþingi geti skipað nefndir til að rannsaka mikilvæg mál er almenning varða en þingið sjálft þarf að samþykkja tillögu um að slík rannsókn fari fram. Þetta ákvæði stjórnarskrárinnar er nær óvirkt því að margir tugir þingmála hafa verið fluttir gegnum árin um rannsókn á ýmsum málum en Alþingi hefur aðeins samþykkt eina tillögu um mál sem sæta skuli rannsókn þingnefndar. Vitaskuld kallar allt þetta mál Franklíns Steiners á það að Alþingi verði sköpuð staða til að rannsaka slíkt mál. Ekki síst af tilefni þessa máls óska ég eftir því við formann allshn. að þegar verði tekið til umfjöllunar í allshn. frumvarp sem þar liggur fyrir og ég hef flutt ásamt hv. þm. Guðmundi Árna Stefánssyni og Ágústi Einarssyni sem kveður á um að fela þingnefndum að eigin frumkvæði víðtækt rannsóknarvald án atbeina þingsins. Frv., ef að lögum verður, er ætlað að skerpa á eftirlits- og aðhaldshlutverki Alþingis gagnvart framkvæmdarvaldinu og fela fastanefndum þingsins víðtækt umboð og rannsóknarvald í einstökum málum eins og í því máli sem við fjöllum nú um. Mjög víða í erlendum þjóðþingum er að finna slíkar rannsóknarnefndir og eru völd rannsóknarnefndar oft sömu og völd rannsóknardómara. Rannsóknarnefndirnar geta tekið mál og rannsakað jafnvel þó þau séu fyrir dómstólunum á sama tíma. Yfirleitt er gripið til ráðstafana á grundvelli niðurstöðu nefndarinnar og sums staðar er niðurstaða rannsóknarnefndar þjóðþinga send beint til dómstólanna þannig að unnt sé að höfða mál.
Hver er ástæða þess að löggjafarþingi íslensku þjóðarinnar er ekki sköpuð aðstaða til að rannsaka mál álíka og þekkist í flestum þjóðþingum í kringum okkur? Því miður tel ég ástæðu til að ætla að eftirlitsnefndin, sem forseti Alþingis hefur boðað til að fara ofan í skýrslu Ríkisendurskoðunar eða umboðsmanns Alþingis sem einnig hafi það verkefni að fara yfir frv. til breytingar á stjórnarskránni, hafi ekki svigrúm eða hið nauðsynlega rannsóknarvald sem ég kalla eftir hér og er víðast í nágrannalöndum. Það verður þó vitaskuld að koma í ljós.
Herra forseti. Álit ríkissaksóknara sem fram kemur í þessari skýrslu þarf sérstakrar skoðunar við, þ.e. að m.a. nýju upplýsingalögin komi í veg fyrir að Alþingi geti fengið þessa skýrslu. Hæstv. ráðherra upplýsir að það sé ekki í hans verkahring að ákveða hvort Alþingi fái þessa skýrslu. Af því tilefni spyr ég hæstv. dómsmrh.: Telur hann rétt og eðlilegt, ef löggjöf vantar í því efni, að frv. af hans hálfu eða annarra, t.d. um breyting á lögum um meðferð opinberra mála, opni fyrir aðgang Alþingis að slíkri skýrslu sem hér er um að ræða? Er hæstv. dómsmrh. tilbúinn til að beita sér fyrir slíkri löggjöf? Það þýðir ekki fyrir hæstv. ráðherra að skýla sér bak við það, sem ég efast um að sé rétt, að það sé ekki í hans verkahring að afhenda þessa skýrslu. Við þurfum að fá fram skoðun ráðherrans á því hvort hann telji rétt að Alþingi hafi aðgang að skýrslunni, hvort hann telji það eðlilegt. Í umræðunni hefur komið fram að Atli Gíslason, settur ríkislögreglustjóri, telur eðlilegt að þessi skýrsla verði opinber. Það hefur komið fram að Jónatan Þórmundsson, sem var formaður fullnustumatsnefndar, telur það eðlilegt að þessi skýrsla sé birt. Við hljótum því að kalla eftir afstöðu og skoðun yfirmanns dómsmála hér í landinu, hæstv. dómsmrh., á því, burt séð frá því hvort lög heimila það nú eða ekki. Telur hann eðlilegt að Alþingi fái slíka skýrslu? Telji hann það eðlilegt, er hann þá tilbúinn að beita sér fyrir breytingu á löggjöf þannig að við getum kallað eftir þessari skýrslu og fjallað um málið út frá réttum forsendum? Þar með þyrftu menn ekki að vera með efasemdir og tortryggni varðandi einstök atriði, kannski að óþörfu, af því að þingmenn hafa ekki skýrsluna til að fara eftir.
Skoðun mín, herra forseti, er að þetta máttleysi löggjafarvaldsins gagnvart framkvæmdarvaldinu gangi ekki og að úrræði skorti til að Alþingi geti haldið uppi aðhaldi og eftirliti með framkvæmdarvaldinu. Það ætti að vera hægt að kalla eftir nauðsynlegum skýrslum sem hafi slíkt upplýsingagildi að Alþingi geti með fullnægjandi hætti fjallað um mál eins og þetta. En Alþingi eru, herra forseti, hreinlega ekki sköpuð skilyrði til þess af því skýrslan er leyniplagg, sem fáir útvaldir hafa aðgang að. Ég vek athygli á því að rannsóknin í málinu er lokið, a.m.k. samkvæmt yfirlýsingu ríkissaksóknara og dómsmrh. Rannsókn er lokið þannig að það ætti ekki að hafa áhrif á niðurstöðu rannsóknarinnar þó þessi skýrsla væri birt opinberlega svo þingmenn hafi tök á að fjalla eðlilega um þetta mál.
Í lokin vil ég segja það, herra forseti, að mér finnst allt í kringum málið, ekki síst sú skýrsla sem hér er til umræðu, gefa fullt tilefni til að ráðuneytið nýti sér ákvæði 26. gr. laga um meðferð opinberra mála sem kveður á um að hægt sé að fella ákvörðun ríkissaksóknara úr gildi og setja sérstakan saksóknara til að fara með málið. Hefðum við það úrræði sem ég nefndi um tafarlausa skipun sérstakrar rannsóknarnefndar í málinu og öll gögn uppi á borði til sérstakrar rannsóknar, þá gætum við fullreynt hvort slíkt væri nauðsynlegt.
Ég sé að hv. formaður allshn. er kominn í salinn og áður en ég lýk máli mínu vil ég því ítreka ósk mína um að frv. um að hægt sé að skipa sérstaka nefnd sem hafi víðtækt rannsóknarvald sem liggur fyrir nefndinni komist nú til umfjöllunar og afgreiðslu þar. Frv. var flutt í fyrra og fékk þá ekki mikla umfjöllun í allshn. Við hv. þm. stöndum bara aftur og aftur frammi fyrir því, herra forseti, að okkur vantar nauðsynleg úrræði til þess að geta haldið uppi eðlilegu eftirliti og aðhaldi með framkvæmdarvaldinu. Það hlýtur að vera eðlilegt og sjálfsagt að alþingismönnum séu sköpuð slík skilyrði að þeir geti sinnt starfi sínu vel.