Flm. (Kristín Ástgeirsdóttir):
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um rannsókn á atvinnuleysi kvenna og aðgerðum til að draga úr því.
Í gær og í dag hafa orðið töluverðar umræður á hinu háa Alþingi um atvinnuleysi og um atvinnuleysi kvenna sérstaklega. Það er mjög forvitnilegt að skoða hvernig atvinnuleysi kvenna hefur þróast á undanförnum árum á því tímabili sem hefur verið kennt við atvinnuleysi, tímabilið frá 1991 og fram á þennan dag. Samkvæmt þeim tölum sem er að finna í bæklingi Hagstofunnar um konur og karla, þá virðist svo að þegar þetta tímabil byrjar 1991 er atvinnuleysið nokkuð jafnt milli kynjanna, aðeins meira hjá konunum en síðan sýna tölurnar að atvinnuleysið er yfirleitt miklu meira hjá konum en körlum, þó að á tímabilinu 1993 og 1994 sé munurinn reyndar ekki mjög mikill. Þá er atvinnuleysið hvað mest meðal karla. En það er mjög athyglisvert að sjá að það er stöðugt atvinnuleysi upp á 4--5% hjá konum á þessu tímabili meðan atvinnuleysi hefur farið lækkandi hjá körlum frá árinu 1994. Þetta ásamt ýmsu öðru veldur því að full ástæða er til að skoða sérstaklega hvað býr að baki þessu atvinnuleysi meðal kvenna.
Þegar horft er yfir allt síðasta ár var atvinnuleysi karla 2,6% en kvenna 5,6% og árið þar á undan var það 3,2% hjá körlum og 5,8% hjá konum, þ.e. aðeins hefur dregið úr atvinnuleysinu hjá báðum kynjum en það er þó þetta mikið meðal kvennanna. Ég held, hæstv. forseti, að ef við sæjum þessar tölur hjá körlum hefði heldur betur verið rekið upp ramakvein og kallað á sértækar aðgerðir eins og gripið var til á sínum tíma þegar heill milljarður var settur í að reyna að bæta atvinnuástandið.
Það sem er mikilvægast er að reyna að átta sig á orsökunum. Hvað býr þarna að baki? Hvað veldur því að t.d. í desembermánuði voru yfir 3 þús. konur atvinnulausar? Samkvæmt þeim tölum sem hæstv. félmrh. nefndi í morgun hafa þær verið enn fleiri í janúar. Hvað er það sem býr þarna að baki? Ég hygg að það séu margar og flóknar ástæður.
Það er jafnframt mjög brýnt að átta sig á þeim miklu breytingum sem nú eru að verða og eru fram undan á vinnumarkaði sem samkvæmt spám eiga í rauninni eftir að gjörbreyta vinnumarkaðnum Vinnumarkmaðurinn á eftir að gjörbreytast. Hinum ófaglærðu störfum á eftir að fækka mikið þar sem tæknin er að taka við á ýmsum sviðum. Ég hygg þó að mikil þörf verði fyrir umönnunarstörfin, þar muni tæknin ekki taka við nema að litlu leyti, en þegar horft er á hvar vinnuaflið er, hvernig karlar og konur skiptast á vinnumarkaðnum, þá er alveg augljóst að miklar breytingar eiga eftir að verða í þjónustugreinunum þar sem konur eru mjög fjölmennar. Þá er ég ekki síst að hugsa um banka, verslun og viðskipti og vissulega þarf ýmislegt að gera til að sjá til þess að konur sæki þar í sig veðrið.
Ég treysti mér ekki til að fullyrða hvaða ástæður nákvæmlega búa að baki þessu mikla atvinnuleysi meðal kvenna. Ég hygg að hlutastörfin eigi þar að einhverju leyti þátt og sú sérkennilega regla sem hér er við lýði að atvinnurekendur borga hluta vinnunnar en Atvinnuleysistryggingasjóður kemur svo þar á móti. Ég er alveg sannfærð um að allverulegir fordómar eru á vinnumarkaði gagnvart konum, sérstaklega eldri konum og reyndar líka konum með lítil börn. Það hefur vakið sérstaka athygli mína hve konur yfir fimmtugt virðast eiga erfitt með að fá vinnu þó þær hafi jafnvel langa og mikla starfsreynslu. Þarna eru einhverjar hugmyndir á ferð sem nauðsynlega þarf að breyta og vinna gegn.
Einnig eru tæknibreytingar þarna að verki og að fyrirtæki hafa verið lögð niður eða erfiðleikar eru í ýmsum greinum. Ég hygg að menntunarskortur eigi líka hlut að máli og eflaust eru fleiri ástæður að baki. Þetta þarf allt saman að greina og kanna og reyna að átta sig á því hvað er til ráða.
Ég vil nefna t.d. að ég held að það þurfi að vinna mjög skipulega að því að fá stúlkur og konur til þess að breyta starfsvali sínu. Við virðumst vera langt á eftir hvað það varðar að hér fara konur í mjög hefðbundin kvennastörf eða þau störf sem áður voru að mestu leyti unnin á heimilunum og fluttust svo út í samfélagið. Það er mjög skýr verkaskipting á vinnumarkaði hér meðan miklu meiri breytingar hafa í öðrum samfélögum þar sem ég þekki til, m.a. á Norðurlöndunum, innan Evrópusambandsins og ekki síst í Bandaríkjunum. Þar þykir miklu sjálfsagðara og eðlilegra að konur leiti í alls konar tæknistörf og jafnvel verksmiðjustörf eins og í áliðnaði, sem eru vel launuð störf, en hér virðist hafa gengið afar illa að fá konur til þess að leita í þessi störf. Ég er ekki þar með að segja að þetta séu skemmtileg störf eða eitthvað sem konur ættu endilega að sækjast eftir en það er eitthvað sérkennilegt við það þegar konum í öðrum löndum finnst alveg sjálfsagt að vera í slíkum störfum. Eftir því sem ég hef séð í Bandaríkjunum er launamunur milli kynjanna miklu minni hjá þessum stóru fyrirtækjum þar sem bæði karlar og konur eru í öllum störfum hlið við hlið. Ég held reyndar, svo maður færi sig á önnur svið, að auðvitað séu konur að sækja í sig veðrið en það má miklu betur í ýmsum vísindagreinum á sviði raunvísinda og tækni. Það er ekki eðlilegt hvað konur eru fáar hér á landi í þeim greinum.
Það þarf að bjóða upp á miklu fjölbreyttari menntun og huga þar sérstaklega að símenntun og endurmenntun. Núna er sagt að allt bendi til þess að fólk verði meira og minna allt lífið að endurmennta sig á næstu áratugum til að geta skipt um störf og til að geta aðlagast miklum breytingum sem eiga sér stað og þarna þurfum við einnig að taka okkur tak.
Ég vil nefna styttingu vinnutímans þó að vinnutími kvenna sé almennt styttri en vinnutími karla, þ.e. utan heimilis, þá er stytting vinnutíma leið til þess að fjölga störfum en það má að sjálfsögðu ekki verða á kostnað launanna. Það þarf að kanna félagslegar aðstæður kvenna sérstaklega og hvað það er sem hamlar því að þær fái vinnu eða geti unnið, ef það er raunin, og jafnframt til hvaða aðgerða er hægt að grípa til að auðvelda konum að fara út á vinnumarkaðinn og að sækja sér vinnu. Við komum inn á það í gær að því miður eru laun margra kvennahópa svo lág að ef þær eru t.d. með lítil börn og ef þær þurfa að kosta til barnapössunar borgar sig jafnvel að vera á atvinnuleysisbótum. Þetta er fullyrðing sem ég hef heyrt en þori ekki svo sem að fullyrða að sé sönn. Reynt var að gera átak í því að hækka lægstu laun í síðustu kjarasamningum og sennilega er bilið þarna á milli eitthvað að breikka en það þarf töluvert mikið til til þess að vera að sækja vinnu ef kostnaðurinn við það er mjög mikill.
Ég nefndi í morgun að Evrópusambandið er að marka sér stefnu hvað varðar atvinnuleysi og félagsmál og þeir hafa ekki síst beint sjónum að hinum miklu breytingum sem eru að verða á samsetningu fjölskyldna og því hvernig öll samhjálpar- og fjölskyldugildi virðast eiga í vök að verjast. Innan Evrópusambandsins er mikil fjölgun hjónaskilnaða og mikil fjölgun einstæðra foreldra en þar eins og hér eru konur í meiri hluta í þeim hópi. Þetta hefur þýtt að stór hópur kvenna missir vinnuna og lendir í gildru atvinnuleysis og fátæktar. Það er talað um þetta sem sérstakt félagslegt fyrirbæri og væri afar fróðlegt að reyna að átta sig á því að hve miklu leyti þessi gildra á við hér sem er svo erfitt að komast út úr.
Ég ítreka enn og aftur hve mikilvægt er að horfa til framtíðar, átta sig á því hvar störf munu þróast á næstunni og að beina sérstakri hvatningu til stúlkna og kvenna um að leita inn á nýjar brautir jafnframt því að bæta kjörin og fjölga störfum þar sem það er hægt á öðrum sviðum sem konum eru kannski hugnanlegri. En við megum passa okkur á því að vera ekki allt of fastar í hefðunum og að hugsa hlutina upp á nýtt og sækja inn á nýjar brautir því að reynslan sýnir að alls staðar þar sem konur koma inn í greinar, hvort sem það er læknisfræði, lögfræði eða guðfræði, koma líka nýjar hugmyndir og nýjar áherslur og auðvitað er líka þörf á því í tækniheiminum þar sem karlar hafa verið allsráðandi til þessa.
Að lokinni umræðunni, hæstv. forseti, vísa ég þessari tillögu til síðari umræðu og til hv. félmn. til umfjöllunar.