Viðskiptaráðherra (Finnur Ingólfsson):
Herra forseti. Á þskj. 980 hafa þingmennirnir Steingrímur J. Sigfússon, hv. 4. þm. Norðurl. e., og hv. 5. þm. Suðurl., Margrét Frímannsdóttir, beint til mín fjórum fyrirspurnum um málefni Samkeppnisstofnunar og samkeppnisráðs. Í fyrsta lagi er spurt:
Hver er afstaða ráðherra til þeirrar gagnrýni sem forsvarsmenn nokkurra stórfyrirtækja á fákeppnismarkaði og talsmenn Samtaka iðnaðarins og Verslunarráðs hafa látið í ljós á störf Samkeppnisstofnunar og samkeppnisráðs?
Hér verður að hafa í huga að samkvæmt ákvæðum samkeppnislaga annast Samkeppnisstofnun, samkeppnisráð og áfrýjunarnefnd samkeppnismála daglega stjórnsýslu á því sviði sem lögin taka til. Viðskrh. fer ekki þannig beint með hlutverk á framkvæmd laganna. Almennt séð má hins vegar benda á að tilgangur samkeppnislaga er að efla virka samkeppni í viðskiptum sem stuðlar að hagkvæmri nýtingu framleiðsluþátta þjóðfélagsins þannig að almenningur fái sem bestar vörur og þjónustu á sem lægstu verði og búi þar af leiðandi við betri lífskjör.
Þá er þess einnig að geta að samkeppnislög með sama markmiði og þau íslensku eru í gildi í öllum löndum Vestur-Evrópu. Það má segja að það sé ríkjandi sjónarmið í efnahagsstjórn í löndunum sem við berum okkur saman við að virk samkeppni tryggi sem mesta hagsæld þjóða. Virk samkeppni er hins vegar ekki náttúrulegt ástand. Fyrirtæki hafa það að meginmarkmiði að hagnast sem mest á starfsemi sinni. Samkeppnin gerir fyrirtækjum erfiðara um vik að hámarka hagnað sinn. Sökum þessa hafa fyrirtæki stundum tilhneigingu til að hamla samkeppni. Því er í samkeppnislögum sett fram ýmis úrræði til að koma í veg fyrir samkeppnishömlur og vernda samkeppnina. Samkeppnislögum er þannig ætlað að vernda samkeppni en ekki keppinautana hver fyrir öðrum.
Í því sambandi verður að hafa í huga að samkeppnislögin gera sérstaklega ráð fyrir því að samkeppnisyfirvöld grípi til aðgerða ef markaðsráðandi fyrirtæki reyna t.d. í skjóli stöðu sinnar að knýja fram óeðlilegar verðhækkanir eða eyða samkeppni. Í ljósi þess er við því að búast að stór fyrirtæki og samtök fyrirtækja gagnrýni samkeppnisyfirvöld vegna þess að störf þeirra geta farið gegn hagsmunum einstakra fyrirtækja.
Í öðru lagi spyr hv. þm.: Telur ráðherra að Samkeppnisstofnun eða samkeppnisráð hafi í einhverjum tilvikum starfað andstætt ákvörðunum og megintilgangi samkeppnislaga?
Eins og fram kom hér á undan er viðskrh. ekki falin bein dagleg stjórnsýsla í samkeppnismálum og það er ekki hlutverk ráðuneytisins að hafa eftirlit með störfum Samkeppnisstofnunar eða samkeppnisráðs. Það hlutverk hefur áfrýjunarnefnd samkeppnismála og dómstólar. Hins vegar fylgist viðskrn. vel með framkvæmd samkeppnislaga og er mér ekki kunnugt um nein tilvik þar sem fram hefur komið að samkeppnisyfirvöld hafi að einhverju leyti starfað gegn tilgangi samkeppnislaga.
Í þriðja lagi spyr hv. þm.: Styður ráðherra viðleitni Samkeppnisstofnunar og samkeppnisráðs til að tryggja virka samkeppni á hérlendum markaði eins og sú viðleitni hefur birst í störfum þessara aðila?
Þegar þessari spurningu er svarað verður að hafa í huga að samkvæmt 1. gr. samkeppnislaga er markmið laganna að efla virka samkeppni í viðskiptum. Hlutverk Samkeppnisstofnunar og samkeppnisráðs er síðan að framfylgja þeim vilja sem endurspeglast í markmiði laganna. Ég tel að samkeppnisyfirvöld hafi unnið að framkvæmd samkeppnislaga með þeim hætti sem samkeppnislög áskilja og vitaskuld styð ég það að samkeppnisyfirvöld sinni starfsskyldum sínum. Hinu ber hins vegar ekki að neita að samkeppni hér á landi er að mörgu leyti þrengri stakkur sniðinn en erlendis vegna smæðar markaðarins. Samkeppnisstofnun er því vissulega oft og tíðum mikill vandi á höndum með að framfylgja ákvæðum samkeppnislaga og vald stofnunarinnar í þeim efnum er því vandmeðfarið.
Í fjórða lagi spyr hv. þm.: Telur ráðherra sérstök tilefni til að breyta einhverjum ákvæðum samkeppnislaga, t.d. ákvæðum 18. gr.?
Samkeppnislögin eru fimm ára um þessar mundir. Þegar þau voru sett á sínum tíma fólu þau í sér grundvallarbreytingu á þeim lögum sem giltu fyrir þann tíma. Á þeim fimm árum sem liðin eru hafa samkeppnisyfirvöld verið að móta vinnubrögð sín og smám saman hefur verið að koma í ljós hvernig einstökum ákvæðum laganna er beitt. Almennt má segja að reynslan af hinni nýju löggjöf sé góð. Setning laganna og sú stefnubreyting sem fólst í því að setja reglur um eftirlit með samkeppni í stað eldri laga sem báru ríkan keim af verðlagsstýringu og opinberum afskiptum var tvímælalaust rétt. Segja má að hingað til hafi samkeppnislögum hlutfallslega mest verið beitt gegn opinberum samkeppnishömlum, t.d. með kröfu um fjárhagslegan aðskilnað verndaðs rekstrar frá samkeppnisrekstri, samanber 2. mgr. 14. gr. laganna. Þessi ákvæði laganna virðast hafa reynst vel og athafnalífið og hagsmunasamtök þeirra hafa ekki kvartað yfir beitingu þessara úrræða sem þar um ræðir.
Að undanförnu hefur þunginn í starfi samkeppnisyfirvalda verið að færast frá eftirliti með ríkisrekstri yfir í aðgerðir gegn samkeppnishömlum einkafyrirtækja. Þá hafa gagnrýnisraddir orðið háværari um marga þætti í lögunum og starfsháttu samkeppnisyfirvalda svo sem um málsmeðferðarreglur, skipan samkeppnisráðs, beitingu 18. gr. um bann við samruna og fleiru orðið að umtalsefni. Samkeppnislög eru þess eðlis að hvorki er skynsamlegt að gera á þeim örar breytingar né rjúka til breytinga nema að vel athuguðu máli. Hins vegar verður að skoða lögin með gagnrýnum huga og lagfæra þau og breyta ef í ljós kemur að í þeim eru atriði sem betur mega fara.
Varðandi 18. gr. samkeppnislaga sérstaklega vísa ég til þess að nánast í öllum löndum í Vestur-Evrópu er að finna löggjöf sambærilega samrunaákvæði og kemur fram í 18. gr. og hefur þróunin verið sú að ríkjum fjölgar frekar en fækkar sem taka upp eftirlit með samruna og yfirtöku.