Margrét Frímannsdóttir:
Virðulegi forseti. Það má með sanni segja að áhrif einfaldrar fyrirspurnar sem hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir lagði fyrir hæstv. viðskrh. um laxveiðiferðir stjórnenda Landsbanka, Búnaðarbanka og Seðlabanka hafi haft víðtækari áhrif en nokkur gat séð fyrir. Eðlilega var búist við að svör við þessum spurningum fengjust strax þar sem bókhald þessara virtu fjármálastofnana hlyti að vera þannig að auðveldlega mætti sækja upplýsingar sem þessar. En reyndin varð önnur, svörin bárust seint og illa og alls ekki innan þess tíma sem hæstv. ráðherra hefur samkvæmt þingsköpum til að svara.
Verra var að svör hæstv. ráðherra um kostnað vegna laxveiðiferða stjórnenda Landsbankans reyndust röng. Kostnaðurinn reyndist miklu meiri en fram kom í þeim svörum. Í ljós kom að risnukostnaður, annar en vegna veiðiferða, var einnig óheyrilega hár. Í sumum tilvikum var hann án útskýringa. Þetta mál er allt með ólíkindum.
Allra verst er þó sú staðreynd að ekki megi treysta bókhaldi og upplýsingum frá einni stærstu og virtustu fjármálastofnun landsins. Þar virðist hafa verið haldið tvenns konar bókhald, annað geymt í höndum sérlegs starfsmanns bankastjóranna án vitundar bankaráðsins. Í ljós kemur að innra eftirlit bankans er alls ekki í lagi. Það sem þarna hefur viðgengist er sannarlega engri stofnun til sóma. Hvað varðar ábyrgð á því sem gerst hefur vísar hver á annan. Það er ekki aðeins um það að ræða að óeðlilega hafi verið staðið að bókhaldi og innra eftirliti Landsbankans heldur virðist þurfa mun skýrari reglur um starfssvið og ábyrgð þeirra sem að þessum málum koma innan bankans.
Þá kemur fram í skýrslu Ríkisendurskoðunar að ekki hafi verið gerðir skriflegir samningar við bankastjórana áður en hf. var sett aftan við nafn bankans. Það er varla hægt að trúa að þannig hafi verið staðið að málum og eðlilega vekur niðurstaða Ríkisendurskoðunar upp spurningar um ábyrgð þess ráðherra sem er æðsti yfirmaður þessara stofnana og fer nánast með alræðisvald í málefnum bankanna í dag.
Það kemur vissulega einkennilega fyrir sjónir að þeir þrír bankastjórar sem ráðnir voru til áframhaldandi starfa við Landsbankann um síðustu áramót samkvæmt vilja hæstv. ráðherra hafa nú rúmum þremur mánuðum síðar allir sagt af sér vegna þeirra mála sem fjallað er um í skýrslu Ríkisendurskoðunar. Eftir að hafa hlustað á ýmsar skýringar fyrrv. bankastjóra og bankaráðsmanna sem birst hafa í fjölmiðlum síðustu daga og eftir lestur skýrslunnar hlýt ég að álykta að hæstv. ráðherra hafi um langan tíma verið ljóst að ekki hafi verið staðið eðlilega að málum innan Landsbankans.
Skoða verður ráðningu bankastjóranna þriggja um síðustu áramót í ljósi þeirrar vitneskju og þeirrar staðreyndar að ekki var á þeim tíma vilji til að breyta skipulagi bankans og ráða aðeins einn bankastjóra eins og nú hefur verið gert. Umræða og tillögur í þessa veru lágu þó fyrir og komu fram frá Alþýðubandalaginu í umræðunni um breytt rekstrarform bankanna. Mér er einnig kunnugt um að Jóhann Ársælsson og Anna Margrét Guðmundsdóttir, bæði fulltrúar í bankaráði Landsbankans, hafa flutt slíkar tillögur á fundum þess.
Athugun Ríkisendurskoðunar nær aftur til ársins 1993. Í skýrslunni koma fram mjög alvarlegar athugasemdir og verður að teljast með ólíkindum að tvenns konar bókhald, stöðugar veiðiferðir, hrikaleg vínkaup og ferðalög, hafi farið fram hjá innri endurskoðunardeild Landsbankans. Hún hefur þó samkvæmt starfslýsingu það hlutverk að fylgjast með því að nægjanlegt eftirlit sé haft með bókhaldi og meðferð fjármuna og því að almennt eftirlit í starfsemi bankans sé virkt.
Samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar starfa að jafnaði níu starfsmenn í endurskoðunardeild Landsbankans. Fram hjá þessu eftirliti fóru þó 41,7 millj. kr. í veiðiferðir. Sumar þeirra voru undir yfirskini viðskiptahagsmuna sem hlýtur þó að vera afar hæpið eða má í ljósi þeirra viðhorfa telja að hæfilegt magn laxveiðiferða þjóni kannski hagsmunum annarra ríkisstofnana? Væru þeim því heimil kaup á ákveðnum fjölda laxveiðileyfa ár hvert?
Fram hjá innra eftirlitinu fór risnukostnaður að upphæð rúmlega 45 milljónir króna, þar af 13,9 á síðasta ári. Risnukostnaður bankastjóranna er hrikalega hár, sérstaklega sú upphæð sem hefur farið til áfengiskaupa. Risna bankastjóranna er meiri en kemur fram hjá þeim persónulega. Í skýrslunni kemur fram að í ýmsum tilvikum hafi áfengis- og matarúttektir vegna bankastjóranna eða þeirra starfa verið samþykktar af öðrum en þeim sjálfum.
Það er líka athyglisvert að tveir bankastjórar hafa keypt áfengi fyrir u.þ.b. 3 milljónir króna af ,,tilteknu veitingafyrirtæki í Reykjavík``, eins og segir orðrétt í skýrslunni. Aðeins hefur komið fram fullnægjandi skýring á 444.776 krónum af þessari fjárhæð. Þá vekur einnig athygli að tvívegis var keypt áfengi af þessum veitingamanni fyrir tæpar 200 þúsund krónur en í stað þess að veitingamaðurinn afhenti áfengið, þá sá umboðsaðili áfengisins a.m.k. einu sinni um að afhenda það í veiðikofa bankastjóranna.
Um þetta segir í skýrslu Ríkisendurskoðunar, með leyfi forseta:
,,Telji bankastjórnin eða stjórnendur bankans nauðsynlegt að veita áfengi í veiðiferðum eða sambærilegum ferðum á vegum bankans ber þeim skilyrðislaust að virða reglur um sölu og veitingar áfengis og kaupa áfengið hjá ÁTVR. Vakin skal athygli á því að ÁTVR býður upp á sérpöntunarþjónustu þannig að henni á ekki að vera skotaskuld úr því að leysa úr sérþörfum ferðalanga á vegum bankans og dótturfélaga hans, sé talin brýn þörf á því.``
Vegna ófullnægjandi bókhalds getur bankinn ekki veitt skýringar á stórum fjárhæðum vegna risnu. Ríkisendurskoðun gerir alvarlegar athugasemdir og telur að bókhaldsgögn Landsbankans, þessarar virtu fjármálastofnunar, standist engan veginn þær kröfur sem gerðar eru. Þá telur Ríkisendurskoðun einnig nauðsynlegt að athuga hvort staðið hafi verið eðlilega að skattalegri meðferð þessa kostnaðar, m.a. hvort staðið hafi verið með lögformlegum hætti að skattskilum vegna ferðahlunninda bankastjóra og upplýsingagjöf á launamiðum þeirra til skattstjóra í samræmi við reglur um tekju- og eignarskatt.
Gerðar eru alvarlegar athugasemdir um ferðakostnað bankastjóranna og maka þeirra. Þar er um að ræða ferðir sem alls ekki verður séð að tengist með nokkrum hætti erindisrekstri á vegum bankans. Um er að ræða ferðir þar sem bankastjórar eru á fullum launum, fullum dagpeningum, fá auk þess kostnað greiddan og fá einnig orlof af þeim launum sem þeir taka í þessum sumarleyfisferðum. Makar fá greidda hálfa dagpeninga. Er nema von að Ríkisendurskoðun velti fyrir sér skattalegri meðferð þessara launa? Skýringar á tilefni utanlandsferða eru einnig sérkennilegar og væru ekki viðunandi í bókhaldi nokkurrar annarrar ríkisstofnunar. Enda verður ekki séð að svona óreiða gæti þrifist um svo langan tíma hjá nokkurri ríkisstofnun miðað við það eftirlitskerfi sem þær búa við.
Virðulegi forseti. Skýrslan er harður dómur yfir yfirstjórn Landsbankans. Þó eru þar ekki allir undir sama hatti. Einn bankastjórinn sker sig úr. Það er Halldór Guðbjarnason. Vissulega ber hann að hluta ábyrgð á því hvernig komið er því honum hlýtur að hafa verið ljóst hvernig staðið var að málum. En hans viðskipti, notkun á risnu og öðrum kostnaði virðist þó hafa verið eðlilegri og hófsamari en segja má um aðra sem hlut eiga að máli. Einnig liggja fyrir fullnægjandi skýringar á þeim upphæðum sem skrifast á hann. Ekki verður annað séð en að bankaráðið hafi staðið eðlilega að málum miðað við þær upplýsingar sem það hafði. Gagnrýnin beinist fyrst og fremst að endurskoðendum bankans, en í skýrslunni segir:
,,Að áliti Ríkisendurskoðunar er ljóst að verulega hefur skort á að eftirlitsaðilar hafi sinnt skyldu sinni gagnvart viðskiptaráðherra og bankaráði varðandi eftirlit með kostnaðarliðum, sem eru til umfjöllunar í skýrslu þessari. Stofnunin telur ljóst að endurskilgreina þurfi kostnaðareftirlit bankans frá grunni og búa þannig um hnútana að mál af þessu tagi endurtaki sig ekki.
Ljóst er að endurskipuleggja þarf eftirlit og endurskoðun hjá bankanum. Framvegis þarf m.a. að leggja þunga áherslu á eftirlit með viðkvæmum rekstrarkostnaðarliðum og tryggja að öll skýrslugjöf bæði innri og ytri endurskoðenda verði milliliðalaus til bankaráðs en fari ekki til bankastjórnarinnar.``
Fram kemur í bréfi bankaráðsins til ráðherra kemur fram að á árinu 1996 að bankaráðið óskaði eftir athugun Ríkisendurskoðunar á því hvort nægjanlega vel væri staðið að upplýsingagjöf til bankaráðsins þannig að það gæti sinnt eftirlitshlutverki sínu á fullnægjandi hátt. Ríkisendurskoðun taldi að svo væri. Því verður að álykta að bankaráðið hafi sinnt skyldu sinni miðað við fyrirliggjandi upplýsingar. Ekki verður annað séð en að niðurstaða Ríkisendurskoðunar sé að ábyrgðin sé fyrst og fremst gerendanna, það er tveggja fyrrverandi bankastjóra og innra eftirlit bankans sé í molum. Skýrsla Ríkisendurskoðunar er þó hvergi nærri fullnægjandi enda kemur þar fram að ýmsa þætti eigi eftir að skoða betur.
Við hljótum því, virðulegi forseti, að fara fram á að þegar þeirri athugun verður lokið verði niðurstaðan birt á Alþingi sem og niðurstaða sambærilegrar úttektar sem þingflokkur Alþb. og óháðra hefur farið fram á að gerð verði hjá Búnaðarbanka og Seðlabanka. Við verðum að tryggja að atburðir sem þessir endurtaki sig ekki og því verður ríkisstjórnin að sjá til þess að reglum og eftirliti, er varða starfsemi bankanna, verði breytt í samræmi athugasemdir Ríkisendurskoðunar.