Guðni Ágústsson:
Hæstv. forseti. Ég ætla ekki að halda langa ræðu en þykir þó rétt að segja örfá orð. Trúlega verður ræða mín með þeim styttri sem fluttar hafa verið í þessu maraþoni sem staðið hefur dögum saman. Það eru jafnlengstu ræður sem ég hef hlýtt á þann tíma sem ég hef verið hér á þingi.
En það er nú með mig eins fleiri að mér hefur þótt málflutningurinn misjafn og fara vítt og breitt og langt frá því efni sem hér er til umræðu. Því er það skoðun mín, hæstv. forseti, að sú umræða sem hér hefur farið fram hafi ekki snúist um málefnið. Það hefur fengið á sig lit hins pólitíska moldroks, hér í þingsölum hefur ríkt norðanátt þar sem hv. þm. hafa ætlað að finna sér lag, pólitískt lag til þess að afflytja mál, til þess að telja fólki trú um að hér væri annað að gerast en raun ber vitni.
Það er sannarlega, ég vil segja sorglegur málflutningur sem hér hefur heyrst. Ég sakna þess að vísu að sú samstaða sem mér virtist blasa við meðal flestra þingmanna, fyrir utan þingflokk jafnaðarmanna, skyldi ekki halda. Verði grannt farið ofan í málflutning þingmanna eftir flokkum þá bera þeir kannski svipaðar tilfinningar til aðalefnis þessarar umræðu, miðhálendisins, og þeirra viðhorfa sem ríkja gagnvart því.
Mér finnst því miður að Alþfl. og þingflokkur jafnaðarmanna hafi gerst einsýnn í þessari umræðu og farið offari. Mér finnst að þeir hafi lagt áherslu á að villa mönnum sýn og telja þeim trú um að hér væri verið að taka miðhálendið af þjóðinni og færa það örfáum aðilum. Þeim mun sorglegra er það þegar menn tala í nafni þjóðarinnar, eins og þjóðvakamenn hafa gert í þessari umræðu, flokkur sem mælist með núll prósent fylgi í hverri þeirri skoðanakönnun sem fer fram. (Gripið fram í.) Þó tala þessir menn um það að þeir hafi þjóðina að baki sér og séu baráttumenn hennar en auðvitað sjá allir að það er ekki rétt. (SvG: Jóhanna er nú vinsælli en þú.)
Stundarvinsældir stjórnmálamanna segja ekki alltaf mikið. (SvG: Nei, nei.) Ég hef aldrei sóst eftir vinsældum. (Gripið fram í: Nei.) Hv. þm. mega hafa þær vinsældir sem þeir kjósa sjálfir og mælast með. En hitt er mest um vert, að segja satt, fylgja sannfæringu sinni og vera heiðarlegur í þeim málflutningi --- það hef ég reynt að temja mér --- og ekki að snúa út úr málum, reyna að villa þjóðinni sýn og segja henni rangt af því sem hér er að gerast, eins og mér finnst að því miður hafi átt sér stað.
Sannleikurinn er sá að hér hafa fimm til tíu þingmenn haldið uppi málþófi í svo marga daga. Það má segja um Alþb. í þessari umræðu að það sé klofið. Ég hygg að það fylgi þeirri meginstefnu sem hér er verið að marka. Einhverjar bestu ræðurnar í þessari umræðu hafa verið fluttar af hv. þm. Alþb. Ég minnist ræðu hv. þm. Kristins Gunnarssonar. Ég minnist frábærrar ræðu hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar, sem er sú stysta sem ég hef heyrt hann flytja og ein af þeim snjöllustu. Hann talaði í hálftíma. (Gripið fram í.) Hv. þm. sagði sem svo að hann vissi að hann treysti sveitarfélögunum og fólkinu sem færi með málefni sveitarfélaganna á landinu til þess að halda utan um hálendið að því marki sem það ætti að gera það.
Ég minnist þess að í hita leiksins sagði hann sem svo að það hefði verið Sigríður í Brattholti sem hefði bjargað Gullfossi þegar auðmenn í Reykjavík og London ætluðu að virkja fossinn. Hann sagði líka frá þeim sem sprengdu stífluna norður í Laxárdal. Þannig fór sá hv. þm. víða í góðri ræðu og kom inn á mörg ágæt atriði.
Þessa minnist ég hér vegna þess að mér finnst að sumir vinir mínir úr Alþb. hafi lent aðeins á skakkri leið. Ég ætla ekki að væna hv. 8. þm. Reykv. um það en ég hef fyrir löngu gert mér grein fyrir því að þessi bráðgáfaði og snjalli ræðumaður fer oft offari þegar hann sér að það er hiti í leiknum. Ég ætla ekki að halda því fram, hæstv. forseti, að það búi í honum fól. En ég er sannfærður um að það býr í honum ljón þegar mikið liggur við.
Sama má segja um hv. þm., vin minn, ritstjórann Össur Skarphéðinsson, að það blundar ekki heldur í honum fól en það býr í honum mikið ljón frá Júdeu. Og þessir tveir hv. þm. minna mig oft á hetjuna úr Fóstbræðrasögu, Þorgeir Hávarsson. En í Fóstbræðrasögu segir svo um hvernig ljónið réð oft hans gjörðum, með leyfi forseta:
,,Þorgeir hafði riðið undan suður og er hann kom til Hvassafells stóðu þar menn úti. Sauðamaður var þá heim kominn frá fé sínu og stóð þar í túninu og studdist fram á staf sinn og talaði við aðra menn. Stafurinn var lágur en maðurinn móður og var hann nokkuð bjúgur, (RG: Er þetta ekki málþóf?) steyldur á hæli og lengdi hálsinn. En er Þorgeir sá það reiddi hann upp öxina og lét detta á hálsinn. Öxin beit vel og fauk af höfuðið og kom víðsfjarri niður. Þorgeir reið síðan í brott en þeim féllust öllum hendur er í túninu höfðu verið.
Litlu síðar komu þeir frændur eftir. Voru þeim þá sögð þessi tíðindi og þótti þeim þetta eigi hafa vel til borið. Er svo sagt að þeir frændur bættu víg þetta fyrir Þorgeir. Riðu þeir síðan til móts við Þorgeir. Hann fagnar þeim vel. Þeir spurðu hví Þorgeir hefði þetta víg vegið eða hvað Þorgeir fyndi til um mann þenna.
Þorgeir svarar: ,,Eigi hafði hann nokkurar sakar til móts við mig en hitt var satt að eg mátti eigi við bindast er hann stóð svo vel til höggsins.````
Sannleikurinn er nú sá að þessir tveir hv. þm. eru vígamenn og búnir miklum hæfileikum. En þeir hafa það skap að þegar þeim finnst að einhverjir gangi hart fram í umræðunni þá vilja þeir ganga lengra. Og þessir hv. þm. héldu að Alþfl. væri að vinna mikla sigra og vildu þá vera fremstir í þeirri sveit sem sótti að ríkisstjórn sem þeir vilja að missi sín völd.
Ég hef orðið þess var að margir hv. þm. trúa því þegar þeir hitta fólk á götunni og það segir við þá þessar setningar: ,,Nú er verið að stela miðhálendinu.`` ,,Nú eru örfá prósent að taka af okkur miðhálendið.`` o.s.frv. Þeir trúa því að það sé verið að veita þeim stuðning. Sannleikurinn er sá að umræðan hefur ranglega farið út úr þessu húsi vegna þessa málflutnings, sem ekki síst hv. jafnaðarmenn hafa haft hér í frammi.
Ég ætla að fara yfir það í örfáum orðum, um hvað þessi umræða snýst.
Það liggur ljóst fyrir að þrjú frumvörp verða hér til umræðu, og síðan það fjórða í haust. Það liggur fyrir að hér er frv. um þjóðlendur sem ég hygg að mikil samstaða sé um, bæði í þingi og líklega með þjóð vorri. Um hvað snýst það mál, hæstv. forseti? Það snýst fyrst og fremst um að skorið er úr ágreiningsefnum liðinna áratuga. Þar er verið að ákvarða land sem ekki er sannanlegur eignarréttur á komi eignarréttur allra Íslendinga. Við ákveðum sem sé að miðhálendi Íslands verði ekki eign sveitarfélaga eða einstaklinga, það verði eign allra Íslendinga.
Það hefur ekki verið deilt um það á síðustu árum að afnotaréttur og beitarréttur liggur fyrir samkvæmt lögum og hefur legið fyrir lengi. Það gerðist árið 1972 á Alþingi Íslendinga að það var samþykkt með öllum greiddum atkvæðum í efri og neðri deild að afréttirnir tilheyrðu sveitarfélögunum. Þetta mál var m.a.s. samþykkt umræðulaust í neðri deild. Í lögum frá þeim tíma segir, með leyfi forseta:
,,Afréttarsvæði sem ekki hefur þegar verið skipað innan staðarmarka neins sveitarfélags skal teljast til þess sveitarfélags sem þar á eignar- og afnotarétt. Ef fleiri en eitt sveitarfélaga eiga aðild að slíku landi og ekki er samkomulag um hverju þeirra það skuli tilheyra sker félmrn. úr.``
Þetta liggur fyrir frá árinu 1972. Þó menn kalli þetta terturæmur eða hvað þeir kalla það, þá er þessi gjörð löngu gerð.
Nú er það merkilega að um það varð sátt meðal fleiri en stjórnarþingmanna, að ég hygg við flesta alþýðubandalagsmenn og fleiri, að hæstv. umhvrh. legði hér frv. fram til kynningar. Ríkisstjórnin stendur að því og það kemur til umræðu í haust. Það er alveg skýrt hvað skipulagið varðar í mínum huga. --- Ég hélt að ég hefði það frv. hér í fórum mínum, hæstv. forseti, en það er vandi að halda utan um pappíra sína. Jú, hér kemur það. --- En 1. efnismgr. 1. gr. þessa frv., sem er stjórnarfrv. og á að afgreiða á haustþingi, hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Miðhálendið, sem markast af línu sem dregin er milli heimalanda og afrétta, skal svæðisskipulagt sem ein heild.``
(SvG: Er forsetinn að ræða þetta frv.?) Ég tek það inn í þessa umræðu og er ekki fyrstur til að gera það, hv. þm. (SvG: Forsetinn var á móti því að taka málið til umræðu.) Sá sem hér stendur var einn þeirra sem studdu að málið kæmi til umræðu, (SvG: Það kom ekki fram í atkvæðagreiðslu.) ég var af persónulegum ástæðum ekki staddur í þingsalnum þegar atkvæðagreiðsla fór fram. Það er nú svo, hv. þm., að einn maður ræður ekki miklu í 40 manna hópi og verður stundum að lúta meirihlutavilja.
En hér stendur það skýrt að miðhálendið, sem markast af línu sem dregin er milli heimalanda og afrétta, skuli svæðisskipulagt sem ein heild.
Er það ekki þetta sem flestir hafa verið að biðja um? Er þetta ekki ný málamiðlun í málinu? Ég er ekkert viss um að allir séu sammála um það en menn eru tilbúnir að vera sammála um þetta til þess að ná þjóðarsátt og samkomulagi um þá dýrmætu auðlind sem hér hefur svo oft verið nefnd því nafni og ég tek heils hugar undir. (KH: Er þingmaðurinn sáttur við nefndarskipanina?)
Síðan segir áfram í þessu frv.:
,,Umhverfisráðherra skipar samvinnunefnd um skipulag miðhálendisins til fjögurra ára í senn að afloknum sveitarstjórnarkosningum. Sveitarfélög, sem liggja að miðhálendinu, tilnefna samtals tólf fulltrúa, Samband íslenskra sveitarfélaga tilnefnir fjóra fulltrúa og skulu tveir þeirra eiga búsetu í Reykjavík, einn á Reykjanesi og einn á Vestfjörðum, félagsmálaráðherra tilnefnir einn og umhverfisráðherra skipar einn án tilnefningar og skal hann vera formaður.``
Liggur það nú fyrir að 18 manna nefndin kemur úr öllum kjördæmum landsins. Hún kemur frá þeim tveimur höfuðráðuneytum sem fjalla um þessi mál og þess vegna sýnist mér að það sé sáttabragð að þessu frv.
Ég skal taka það fram vegna þess að hv. þm. Kristín Halldórsdóttir kallaði fram í og spurði hvort sá sem hér talaði væri sáttur við tilnefninguna. Það er ég ekki en ég hef lýst því fyrr í þessum ræðustól að hér þurfi að breyta orðalagi og nánast að prenta frv. upp að ég tel. Ég gat þess að ég hefði rætt það bæði við hæstv. umhvrh. og hæstv. félmrh. að þetta mættu ekki vera bara þau sveitarfélög sem lægju að miðhálendinu heldur væri þarna um að ræða héraðsnefndir eða samtök sveitarstjórnanna í hverju kjördæmi. Með þeim hætti eru allir landsmenn komnir að skipulagi miðhálendisins og það verður skipulagt sem ein heild.
Síðan segir:
,,Samvinnunefndin fjallar um svæðisskipulag miðhálendisins og gefur Skipulagsstofnun umsögn um tillögu að aðalskipulagi sveitarfélaga á svæðinu og breytingar á þeim.``
Og enn fremur segir:
,,Að loknum sveitarstjórnarkosningum metur samvinnunefnd hvort ástæða sé til að endurskoða svæðisskipulagið.``
Sem sé að loknum hverjum slíkum kosningum, þegar nýir menn eftir fjögur ár koma inn í nefndina, er heimilt að taka málið upp og meta það upp á nýtt. Ég tel ljóst, hæstv. forseti, að ríkisstjórnarflokkarnir hafa mikið lagt á sig í málinu til að ná sátt um miðhálendið og til þess að fulltrúar allrar þjóðarinnar kæmu þar að.
Ég sé ekki fyrir mér að aðrir geti komið að málinu en þeir sem eru með einhverjum hætti lýðkjörnir eða skipaðir af lýðkjörnum mönnum. Ég sé ekki fyrir mér að skotveiðifélög í Reykjavík eða 4x4 klúbbar eða útivistarmenn í höfuðborginni fremur en á Selfossi, Akureyri eða Ísafirði geti átt fulltrúa í þessari nefnd. Þó kann að vera að þeir verði kjörnir og nái inn í þennan hóp eftir þessari leið.
Ég tel að þegar fólk áttar sig á þessum staðreyndum og þetta frv. verður að lögum í haust séum við þannig staddir að allir Íslendingar geti verið tiltölulega öruggir og sáttir um miðhálendið og að þar verði ekki gerð nein mistök. Vissulega tek ég undir með náttúruverndarmönnum og þeim Íslendingum sem líta á miðhálendið sem dýrmæta auðlind. Það er dýrmæt auðlind. Ég vil sjá það að miklu leyti sem ósnortin víðerni. Ég vil ekki að virkjunarmenn fái að gera þar hvað sem er. Ég er sannfærður um að við búum við þau lög á svo mörgum sviðum að við þurfum ekki að óttast slíkt.
Við Íslendingar þurfum að gera okkur grein fyrir því að í mörgum sveitarfélögum og víða á landinu höfum við á liðnum áratugum gert mjög mikil mistök. Við höfum misst frá okkur náttúruauðlindir og perlur. Við þurfum ekki að fara út fyrir mörk höfuðborgarinnar til að sjá mörg dæmi þess. Oft fæ ég tár í auga þegar ég kem að borgarmörkunum og sé Rauðhólana eins og rofabörð, illa farna, og sakna þess að á þeim tíma skyldu ekki einhverjir umhverfisverndarsinnar vera uppi sem stöðvuðu þá ósvinnu sem þar átti sér stað. Þannig mætti víða telja og víða fara.
En nú búum við sem betur fer við góð skipulagslög. Við eigum Skipulagsstofnun, eigum kærurétt og getum stöðvað og stöðvað svo mörg mál. Ég er sannfærður um að á miðhálendinu undir skipulagslegri stjórn þessarar hugmyndar komast menn ekki upp með neina ósvinnu.
Því sýnist mér, hæstv. forseti, að þegar þessu málþófi linnir og ræðurnar gleymast, fyrnast og fúna og falla inn í þingtíðindin, þá gleymist líka sú umræða og sú vordeila sem hér er. Ég er sannfærður um að þó að lítill hópur hafi haft hátt þá veit meginhluti þjóðarinnar hvað er að gerast á Alþingi.
Vissulega er það svo, hæstv. forseti, að fyrir hönd landsbyggðarmanna er ég að vísu nokkuð sár. Ég er sár vegna þess að mér finnst að sveitarstjórnarmenn landsbyggðarinnar hafi verið bornir þungum sökum í umræðunni. Ég þekki hug þeirra til landsins og ég veit að þeir elska miðhálendið og hafa varið það og verndað um langa tíð, eiga þar miklar hugsjónir. Þeir hafa reynt að stuðla að því að sem flestir Íslendingar fái notið þess að fara um hálendið. Ég þekki það úr kjördæmi mínu að Biskupstungnahreppur leggur til mann með hey og mat á afrétt sinni bæði til þess að vernda ferðamenn, vaka yfir að þeir fari eftir mörkuðum slóðum og að þeir ofbeiti þar ekki hrossum. Sama segi ég frá Flóamönnum, að þeir hafa í gegnum aldirnar átt sæluhús sín. Þeir hafa fengið áhugamönnum þessi hús til vörslu og beðið þá að vera í liði með sér að standa vörð um afréttina þannig að um þetta allt saman er nokkuð góð sátt.
Hinu verðum við svo að gera okkur grein fyrir að miðhálendið er ekki auðn af völdum bænda. Miðhálendið hefur í gegnum aldir orðið fyrir miklu hnjaski af eldgosum, vegna kuldaskeiðanna sem hér hafa verið. Gróðurlínan er í 450 metra hæð. Það er því ekki auðvelt að halda gróðri uppi á hverjum fjallstindi eða hátt upp í hlíðar, það er náttúran sjálf og veðráttan sem er þar að verki. Hitt fullyrði ég, að þó að einhvern tíma í gegnum aldir hafi land verið ofbeitt þá erum við ekki að ofbeita land í dag. Víðast um landið vaka menn vel yfir því. (Gripið fram í: Hvað með hrossin?) Hrossin eru, hv. þm., flest í byggð. Ég hef margsagt úr ræðustól og víðar að það er hættumerki hversu hross eru orðin mörg á Íslandi. Því miður eru það ekki allt sveitamenn sem eiga þau stóð, það eru margir sem þar koma við sögu. En þar er talsvert vandamál og ég sem formaður landbn. beitti mér fyrir því að við afgreiddum tillögu hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar um að farið yrði í að skoða aðgerðir hvernig mætti sporna við ofbeit hrossa.
Þetta vil ég láta koma fram. Enda er það nú svo að við deilum ekki um afnotaréttinn, hann liggur fyrir í gegnum aldir.
Hæstv. forseti. Ég lofaði því að þreyta ekki hér langt mál. Það er komið að lokum umræðunnar. Fljótlega eftir að henni lýkur mun verða sátt um þá stefnu sem núverandi hæstv. ríkisstjórn hefur mótað í þessum málum. Ég er sannfærður um það að þótt margir telji, ekki síst úti á landsbyggðinni, að þeir hafi fórnað talsverðu þá sækist menn ekki eftir völdum þar heldur eftir sátt um þessi mál. Þeir vilja að þéttbýlisbúar séu gestir á landinu og vita að þeir eiga landið alveg eins og sveitamennirnir og eru frjálsir ferða sinna. Enda er það nú svo með sveitamennina að hvergi sjást rammgerðar keðjur þar sem stendur: Óviðkomandi bannaður aðgangur. Það eru einhverjir aðrir sem búa við þær traðir þar sem slíkt stendur.
Ég fullvissa því hv. þm. um að hér er ekkert það að gerast að verið sé að gefa eða fela fáum vald yfir þessari auðlind. Það er verið að tryggja að margir komi að bæði skipulaginu og öllum þessum málum og að allir Íslendingar eigi og beri skyldu til hálendisins. Þetta er aðalmál þeirra frumvarpa sem hér liggja frammi og verða afgreidd á þessu vorþingi. Síðan kemur hitt frv., sem hér varð sáttaniðurstaða um, og verður afgreitt áður en næstu jól verða haldin heilög. (Gripið fram í: Óbreytt?) Örlítið breytt.