Jóhanna Sigurðardóttir (frh.):
Herra forseti. Fyrir matarhléð hafði ég farið yfir þau fjölmörgu atriði sem ég mun gera ítarlega skil í ræðu minni í dag sem er í grundvallaratriðum 23--24 meginþættir. Ég hafði gert grein fyrir því á hverjum frv. hæstv. félmrh. mun helst bitna en það eru einstæðir foreldrar og fátækar barnafjölskyldur, námsmenn og fatlaðir og hvernig þetta fólk er raunverulega skilið eftir án þess að gerðar séu nokkrar ráðstafanir til þess að þetta fólk fái öruggt húsaskjól eða hvert það getur leitað. Raunverulega er það þá svo, herra forseti, sem ég mun koma inn á síðar í dag, að það á bara að setja nefnd í málið og niðurstaðan um það hvað verður um þetta fólk á ekki að liggja fyrir fyrr en árið 2000.
Ég var þar komin í ræðu minni, herra forseti, að ég var að rifja upp kosningaloforð framsóknarmanna og hvernig þeir hafa fylgt þeim eftir á þingi það sem af er kjörtímabilinu, þau þrjú ár sem framsóknarmenn hafa haft forræði á húsnæðismálum á Íslandi. Ég rifjaði upp það sem mér var minnisstæðast rétt áður en við fórum í matarhlé sem var skuldbreyting aldarinnar og hvernig það var gersamlega svikið af framsóknarmönnum og þar var ég komin að ræða annað meginkosningaloforð framsóknarmanna sem var greiðsluaðlögun sem þeir fóru mikið með í þingsölum og ekki síst í kosningabaráttunni undir forustu iðn.- og viðskrh. og ég er sannfærð um að hefur skilað þeim einhverju í kosningaúrslitunum. Því er hart, herra forseti, fyrir það fólk sem treysti á að þeir mundu fylgja þessu máli fast eftir í þingsölum að allt skuli hafa verið svikið og það bólar ekkert á því, þvert á móti, að þeir muni það ár sem eftir lifir af þessu kjörtímabili standa við þetta veigamikla mál.
Það lá svo mikið á þegar verið var að ræða þetta í þingsölum fyrir síðustu kosningar að ég minnist þess að einn hv. þm. Framsfl., hv. þm. Guðni Ágústsson, orðaði það svo: ,,Líf, heill og hamingja þúsunda fjölskyldna um allt land veltur á skjótum aðgerðum, skuldbreytingu aldarinnar og greiðsluaðlögun.`` Svo stór voru þau orð, herra forseti.
Ekki er nóg með að þetta sé svikið, skuldbreyting aldarinnar og greiðsluaðlögun, heldur er verið að leggja af félagslegt íbúðakerfi á Íslandi og skilja hundruð fjölskyldna eftir á vonarvöl þar sem þær hafa hvergi öryggi í húsnæðismálum og vita ekki hvert þær eiga að leita. Það er ekki boðlegt, herra forseti, að vísa fólki á að það eigi bara að fara í leiguhúsnæði þegar það er ekki til og það eru langir biðlistar. Bara í Reykjavíkurborg bíða sennilega um 400 manns eftir leiguíbúðum, auk þess að 300--400 aldraðir bíða líka eftir leiguíbúðum, að vísa svo þessu fólki til viðbótar á þennan leigumarkað. En ég mun koma að því síðar í dag en halda áfram við þessa greiðsluaðlögun.
Það er alveg ljóst að þó vilji framsóknarmanna hafi staðið til þess að koma á greiðsluaðlögun voru það sjálfstæðismenn sem réðu ferðinni. Þess vegna hefur ekkert orðið af því að hér hafi verið flutt frv. um greiðsluaðlögun. Hv. framsóknarmenn láta nefnilega stjórnast í hverju málinu á fætur öðru og það er alveg greinilegt hvaða stefna það er sem ræður ferðinni í ríkisstjórninni hvort sem það eru húsnæðismál eða annað. Það er stefna sjálfstæðismanna. Greiðsluaðlögun varð því víkja en sem dúsa upp í ráðherrann og Framsfl. voru lögð á borð þingmanna þingmál sem áttu að koma í staðinn fyrir greiðsluaðlögun sem var réttaraðstoð við einstaklinga sem leita nauðasamninga og í annan stað heimild í skattalögum til þess að gera nauðasamninga vegna skattaskulda. Þetta átti að koma í stað greiðsluaðlögunar, herra forseti.
Hver hefur orðið niðurstaðan í því? Hefur þetta bjargað þúsundum heimila frá gjaldþroti eins og var lofað í síðustu kosningum? Nei, herra forseti. Það hefur ekki gert það vegna þess að spurst hefur verið fyrir um það frá Alþingi til framkvæmdarvaldsins hverjir hafi fengið aðstoð samkvæmt þessum lögum sem öllu áttu að breyta og koma í staðinn fyrir greiðsluaðlögun. Dæmið lítur þannig út:
Frá 1. júlí 1996 til 31. des. 1997 eða á einu og hálfu ári hafa 22 fengið aðstoð samkvæmt lögum um réttaraðstoð einstaklinga sem leita nauðasamninga, herra forseti. 22 einstaklingar hafa fengið aðstoð samkvæmt lögum um réttaraðstoð einstaklinga sem leita nauðasamninga á einu og hálfu ári. Þetta eru þær þúsundir sem átti að bjarga, herra forseti, með greiðsluaðlögun. (Gripið fram í: 22 einstaklingar.) 22 einstaklingar, það er allt og sumt.
Síðan getum við spurt: Hvað með heimildina til að gera nauðasamninga vegna skattaskulda? Skyldu það þá ekki vera einhverjir tugir þó það sé ekki meira sem hafa fengið aðstoð samkvæmt þeim lögum, herra forseti? Nei, það er ekki svo vegna þess að enginn, herra forseti, enginn hefur fengið aðstoð samkvæmt þeim lögum. Í heildina erum við að tala um 22 einstaklinga á þessu kjörtímabilli sem hafa fengið aðstoð sem átti að koma í gegnum greiðsluaðlögunina. Þetta er afrekaskrá sem er ekki hægt að vera stoltur af, herra forseti.
Ég verð að segja að ef ég væri í sporum hæstv. félmrh. liði mér satt að segja ekki vel með að það sem ég hefði staðið fyrir að lofa kjósendum í kosningabaráttu hefði verið framkvæmt með þessum hætti.
Við þingmenn stjórnarandstöðunnar höfum flutt frv. um greiðsluaðlögun, ítarlegt frv. um greiðsluaðlögun sem ég mun líka fara yfir í dag sem er hin raunverulega leið til þess að bjarga þeim sem eru mjög illa staddir og hafa raunverulega engin úrræði, þá höfum við lagt fram frv. sem mun hjálpa þessum einstaklingum. Þetta frv. er í anda þess sem framsóknarmenn lofuðu fyrir kosningar en hafa ekki staðið við.
Hæstv. ráðherra talar mikið um að hann hafi farið þá leið að lengja lánstímann í húsbréfakerfinu. Gott og vel. Hafa margir nýtt sér þessa leið? Er hún þess eðlis að hún létti svo verulega greiðslubyrði fólks, eins og ráðherrann hefur haldið fram, að stór hópur fólks sem fær fyrirgreiðslu í húsbréfakerfinu hafi horfið frá því að taka 25 ára bréf en síðan eru allir komnir í 40 ára bréf? Nei, það hefur ekki gerst, herra forseti. Aðeins 6% hafa nýtt sér þessa heimild, 25 ára lánstímann. Árið 1997 voru það 4.588 sem tóku húsbréf til 25 ára. En hvað voru margir sem gripu þetta tækifæri sem ráðherrann taldi að mundi bjarga mörgu? Það voru aðeins 299 sem eru með húsbréf til 40 ára en 4.588 eru með 25 ára lánstíma sem tóku húsbréf árið 1997. Auðvitað sá fólk í gegnum þetta, það sá að þetta var ekki leiðin. Þetta var ekki það bjargráð sem dugði til þess að létta verulega greiðslubyrðina. Það munar sáralitlu í greiðslubyrðinni en þegar við tökum heildarvaxtagreiðslur, herra forseti, á þessum lánstíma, annars vegar á 25 ára bréfum og hins vegar á 40 ára bréfum og miðum við 3 millj. kr. lán þá eru þetta 2,4 millj. sem fólk borgar í vexti af 25 ára láni en um 4 millj. af húsbréfi til 40 ára. Auðvitað horfir fólk í það þegar það lítur líka til þess hve litlu munar raunverulega á mánuði í greiðslubyrði.
Þessi 40 ára lánstími í húsbréfakerfinu er meginuppistaðan í þeim tillögum sem ráðherrann býður fátæku fólki á Íslandi í staðinn fyrir félagslega kerfið. Það er kafli út af fyrir sig sem ég fer í gegnum á eftir hvernig framsóknarmenn hömuðust gegn húsbréfakerfinu, fundu því allt til foráttu, höfðu um það mörg og stór orð sem ég mun rifja upp í dag.
Þetta er afrekaskráin og maður spyr: Er þessum mönnum treystandi fyrir því að breyta félagslega húsnæðiskerfinu, viðkvæmasta þætti húsnæðismálanna, umbylta því og rústa og þykjast síðan vera að gera það til hagsbóta fyrir láglaunafólkið? Þannig hefur hæstv. ráðherra talað. Ég fór yfir það, herra forseti, og fór nokkuð langt aftur í tímann til þess að rifja upp hvað hæstv. ráðherra Páll Pétursson hefði haft að segja um húsnæðismálin gegnum tíðina sem óbreyttur þingmaður, hvað hann hefði haft mikil afskipti af húsnæðismálunum, hvort hann væri búinn að breyta um skoðun, stefnu o.s.frv. Satt að segja, herra forseti, er í þingtíðindum harla fátæklegt að finna þegar maður leitar uppi ræður hæstv. félmrh., yfirmanns húsnæðismála á Íslandi, hvað hann hefur haft til málanna að leggja í húsnæðismálum á síðustu árum og áratugum. Ég hygg að það hafi verið allt aftur til 1988 sem ég leitaði að hvað ráðherrann hefði að segja. En örfáar ræður, ekki voru þær margar, teljandi á fingrum annarrar handar, er hægt að finna þar sem ráðherrann ræðir um húsnæðismál. Hér er ein stutt og hún fjallar um húsaleigubætur. Það er á árinu 1994. Þá segir hæstv. ráðherra:
,,Úr því að farið er að ræða húsnæðisbætur held ég að þörf sé á svolítilli sögulegri upprifjun. Málið hófst með því að það var básúnað út af félmrh. að nú ætti að fara að koma á húsaleigubótum. Félmrh. vildi vera voða góður við leigjendur og fátæklinga eins og alltaf. Útkoman varð svo þessi bastarður sem er að senda reikninginn til sveitarfélaganna ef þau vildu á annað borð taka við honum og hinn hlutur reikningsins sendur jöfnunarsjóði og félagslega íbúðakerfið skorið niður um 100 íbúðir. Þetta held ég að sé rétt að menn hafi í huga þegar menn ræða húsaleigubætur.``
Þetta hafði ráðherrann að segja um húsaleigubætur árið 1994. Það væri hin mesta skömm að senda sveitarfélögunum og jöfnunarsjóðnum reikninginn í húsaleigubótamálinu. En hvað er ráðherrann að gera núna? Hann er að senda sveitarfélögunum ansi stóran reikning. Ekki bara það að húsaleigubætur og kostnaður við þær mun margfaldast þegar verið er að vísa fátæku fólki út á leigumarkaðinn heldur mun það kosta verulega ef sveitarfélögin fara á annað borð í uppbyggingu á leiguíbúðum. Síðan básúnar hæstv. ráðherra, þá þingmaður árið 1994, yfir því að verið sé að skera félagslegar íbúðir niður um 100. En hvað skyldu þær hafa verið margar þá, herra forseti? Þegar þær voru flestar í tíð minni sem félmrh., voru þær 800, voru lengi á hverju ári um 500, var skorið niður á tímabili um 100 niður í 400 af því að það var verið að koma á húsaleigubótum af því annað var ekki hægt, það var ekki hægt að ná samkomulagi um annað við hæstv. fjmrh., ráðherra sjálfstæðismanna. Engu að síður voru þær þó 400. En hvað eru þær margar núna, herra forseti? Þær slefa einhvers staðar yfir 100, kannski 170 íbúðir. En hann fór mikinn þegar verið var að skera þær úr 500 niður í 400 til að koma á húsaleigubótum en nú eru þær orðnar 170. Þetta er ein af þeim fáu ræðum sem telja má á fingrum annarrar handar sem hægt er að lesa um afstöðu ráðherra húsnæðismála til húsnæðismála almennt gegnum árin. Hann þurfti að hafa nokkur orð um húsbréfakerfið, það vantaði ekki, herra forseti. Hann gerði það í einni ræðu, og segir, herra forseti:
,,Komið hefur í ljós að húsbréfakerfið gengur ekki upp, því miður. Þegar hæstv. fyrrv. félmrh., Jóhanna Sigurðardóttir, kreisti húsbréfakerfið í gegnum þingið lét hún það í veðri vaka að þetta leystist allt af sjálfu sér. Hún bjó til einhvers konar naglasúpu sem þurfti ekkert í nema smávegis af nöglum. Síðan átti þetta að verða fínasta súpa.``
Þessi naglasúpa, herra forseti, sem hæstv. ráðherra talaði um árið 1994 er ekki verri en svo að hún á líka að leysa allan vanda fátæks fólks á Íslandi. Þetta var naglasúpan sem hæstv. ráðherra talaði um þannig að það rekur sig hvað á annars horn, herra forseti, þegar við erum að ræða þetta mál núna og rifja upp sögulegar skýringar og hvernig hæstv. ráðherra, þá þingmaður, hefur talað um húsbréfakerfið.
Ég hef fundið ræðu frá ráðherranum frá 1989 og þá segir hv. þm., núverandi ráðherra, með leyfi hæstv. forseta:
,,Það er alveg rétt hjá hv. þm., sem hann hefur komið auga á af skarpleik sínum, að við erum hér með eða verðum hér í nánustu framtíð með tvöfalt kerfi, verðum með núverandi húsnæðiskerfi og húsbréfakerfi þar til hliðar. Þetta húsbréfakerfi er tilraun.``
Það var nefnilega akkúrat það. Framsfl. vildi ríghalda í 86-kerfið, biðraðakerfið sem gerði fólki það að bíða í tvö til fjögur ár eftir því að fá fyrirgreiðslu í langri biðröð með tilheyrandi afföllum, það þurfti að vera á leigumarkaðnum, vegna þess að lánshlutfallið er lægra en nú er þurfti það að taka mikið af skammtímalánum í bönkum og það þurfti sæta miklum afföllum. Hv. framsóknarmenn vildu ríghalda í 86-kerfið, og keyra til hliðar naglasúpuna sem hæstv. ráðherra orðaði svo, húsbréfakerfið. Þetta átti bara að keyra samhliða. Það var meginskýringin á því, sem framsóknarmenn hamast á sýknt og heilagt, að tímabundið á einhverjum mánuðum fóru afföll á húsbréfakerfinu hátt. Það skal ég viðurkenna, þau fóru yfir 20%. En meginskýringin var sú að verið var að keyra tvö kerfi samhliða með mikilli fjármagnsþörf í 86-kerfinu og síðan húsbréfakerfinu. Ég held að ekki nokkrum manni detti í hug, ekki einu sinni framsóknarmönnum, ekki einu sinni hæstv. ráðherra Páli Péturssyni, að breyta húsbréfakerfinu núna þegar hann hefur tækifæri til þess. Nei, þvert á móti eiga allir að fara í húsbréfakerfið, líka fátækt fólk, þó að vitað sé og allir vita og við jafnaðarmenn best að það er ekki sniðið að þörfum láglaunafólks. Það er félagslega kerfið aftur á móti.
Hæstv. ráðherra mælti fyrir, og það er eiginlega síðasta ræðan sem ég hef síðan 1988 um það sem hæstv. ráðherra hefur haft að segja um húsnæðismálin, till. til þál. um stofnun Byggingarsjóðs námsmanna. Þá hafði hann mörg orð um það í framsögu sinni að tilgangurinn með þessari tillögu væri að benda á ákveðna leið til lausnar á því ófremdarástandi sem nú ríkir í húsnæðismálum námsmanna. Hér kemur fram að í könnun sem Félagsstofnun stúdenta lét gera árið 1982 á húsnæðisaðstöðu stúdenta við Háskóla Íslands að 4,6% stúdenta bjuggu á stúdentagörðum en 40% stúdenta bjuggu í leiguhúsnæði. Lánasjóður ísl. námsmanna lét framkvæma árið 1986 svipaða könnun á húsnæðisaðstöðu námsmanna sem voru í lánshæfu námi hér á landi. Sú könnun sýndi að 50% námsmanna bjuggu í leiguhúsnæði og í dag búa um 4% stúdenta við Háskóla Íslands á stúdentagörðum.
Kostirnir við að koma á sérstökum Byggingarsjóði námsmanna var að lægri námskostnaður mundi draga úr kröfu námsmanna um hækkun á reiknuðum framfærslukostnaði frá Lánasjóði ísl. námsmanna. Það væri þjóðfélagslega hagkvæmara að fjármagna félagslegar íbúðabyggingar fyrir námsmenn en að fjármagna húsnæðiskostnað þeirra á almennum markaði.
Ég bið hæstv. forseta að taka eftir því sem hæstv. ráðherra, þá þingmaður, sagði: ,,Það er þjóðfélagslega hagkvæmara að fjármagna félagslegar íbúðabyggingar fyrir námsmenn en að fjármagna húsnæðiskostnað þeirra á almennum leigumarkaði.``
Þarna koma náttúrlega fram greinileg sinnaskipti. Hitt sem ég var að lesa voru ónot út í húsbréfakerfið, kallandi það naglasúpu sem öllu á að bjarga í dag. Ég spyr ráðherrann: Hefur hann breytt um skoðun? Er ekki farsælla að fjármagna félagslegar íbúðabyggingar fyrir námsmenn en að vísa þeim á almennan markað?
Hann hélt því fram, sem ég tek alveg undir, að aukið framboð á húsnæði fyrir námsmenn mundi leiða til lækkunar á leiguverði á hinum almenna leigumarkaði höfuðborgarsvæðisins og kæmi það helst til góða þeim sem búa í leiguhúsnæði á því svæði.
Hvað ætlar hæstv. ráðherra, herra forseti, að gera nú við námsmennina? Mér leikur mikil forvitni á því að vita hvort hæstv. ráðherra hefur lesið alvarlega umsögn sem liggur fyrir í skjölum frá Félagsstofnun stúdenta og námsmönnum þar sem þeir vara við þeirri leið sem á nú að fara. Gegnum félagslega íbúðakerfið hefur verið byggður fjöldi íbúða fyrir námsmenn þar sem námsmenn hafa átt kost á kjörum í félagslega íbúðakerfinu með 1% vöxtum til að byggja leiguíbúðir fyrir námsmenn. Hvað er boðað núna, herra forseti? Boðað er að sú 1% niðurgreiðsla sem er á vöxtum til byggingar námsmannaíbúða standi næstu tvö árin og síðan er allt í óvissunni og allt bendir til í þessu frv. að hækka eigi vextina á námsmannaíbúðunum upp í markaðsvexti. Jafnvel þó að í tvö næstu ár, fram til ársins 2000, verði þetta með 1% vöxtum þá eru leiguíbúðirnar þó ekki nema 50 sem á að veita lán til á niðurgreiddum vöxtum næstu tvö árin. Samt erum við nú þegar með 400 manns á biðlista eftir leiguíbúðum í Reykjavík og sennilega annað eins samanlagt á landinu öllu og síðan á að vísa núna með þessu frv. 600 manns á leiguíbúðir sem eru ekki til, þar á meðal námsmönnum.
Framsfl. hefur alltaf talið sig vera talsmann námsmanna með hæstv. viðskrh. Finn Ingólfsson í broddi fylkingar, talið sig vera aðaltalsmann námsmanna á Íslandi. Hvað eru þeir að gera? Það sem námsmenn þurfa helst á að halda meðan þeir eru í námi er að hið opinbera veiti þeim möguleika á húsnæði sem er viðráðanlegt til þess að þeir geti lokið námi sínu vegna þess að við vitum hvað húsnæðiskostnaðurinn er þungur í framfærslu fólks og ekki síst námsmanna.
Að básúna það út hér fyrir kosningar að þeir séu sverð og skjöldur námsmanna og koma svo inn í þingið þegar námsmenn og fleiri hafa veitt þeim umboð aftur og bera svo á borð þetta frv. sem kemur í veg fyrir að hægt sé að byggja námsmannaíbúðir á næstu árum. Það mun örugglega koma niður á því sem menn kalla jafnrétti fólks til náms.
Hvar er hæstv. menntmrh.? Ég sagði í upphafi máls míns að ég þyrfti fleiri ráðherra til að ræða um þetta húsnæðisfrv. en hæstv. félmrh. Hvað segir hæstv. menntmrh. um það þegar verið er að koma í veg fyrir það á næstu árum að hægt sé að byggja námsmannaíbúðir? Stúdentar hafa af mikilli elju komið upp námsmannaíbúðum af því að þeim var gert það kleift með 1% vöxtum en nú fer þetta allt upp í markaðsvexti. Sennilega eftir árið 2000 og á meðan eiga námsmenn sem aðrir að láta sér duga 50 íbúðir. Ég veit ekki hvernig hæstv. ráðherra ætlar að koma 1.200 fjölskyldum sem verða á götunni á þessu ári inn í 50 íbúðir. Ég fæ engan botn í það, herra forseti.
Það er því allt á sömu bókina lært með þetta en af því að ég var að vitna í þessar fáu ræður, þrjár, fjórar ræður sem ég fann á 10--12 ára tímabili, hve mikil afskipti húsnæðismálaráðherrann á Íslandi hefur haft af húsnæðismálum þá fann ég bara ekki meira. En ég rakst á það að ráðherrann lét hafa eftir sér í blöðum á sínum tíma, þegar ég var að reyna að koma húsbréfakerfinu á, að ég hefði nauðgað því í gegnum heilan þingflokk hvernig í ósköpunum sem ég átti að fara að því, herra forseti. Það er þetta kerfi sem á nú öllu að bjarga.
Ég man eftir einu öðru sem hæstv. ráðherra lét hafa eftir sér í blöðunum sem snertir húsnæðismál. Það var þegar hann kom með rangar og villandi upplýsingar inn í þingið og var yfirskriftin í blöðum viðtal við hann: ,,Kerlingin bara pirruð.`` Þetta eru í hnotskurn afskiptin sem húsnæðismálaráðherrann á Íslandi hefur haft af þessum málum. Maður spyr: Er hægt að treysta húsnæðismálaráðherranum á Íslandi til að fara út í það sem hér er verið að gera, að breyta félagslega kerfinu þannig að þeir sem hafa haft þar skjól og aðstoð hafi hana áfram? Hver er ráðgjafi hæstv. ráðherra? Einn af þeim, á þeim fundum sem ég sat í félmn., og sem mér skilst að hafi líka samið þetta frv. er fyrrum bæjarstjóri á Ísafirði.
Hver er afrekaskrá þessa bæjarstjóra á Ísafirði í húsnæðismálum? Þar hafa dýrustu félagslegu íbúðirnar verið byggðar. Maður skilur bara ekki hvernig hægt var að byggja þriggja herbergja íbúð fyrir 11 eða 12 millj. kr. Út af þessum dýru íbúðum, sem sums staðar hafa verið byggðar, og einhverjum 32 auðum íbúðum af 10.000 félagslegum íbúðum á Íslandi á nú að rústa þessu kerfi. Hver er ráðgjafi hæstv. félmrh. í þessum málum? Það er fyrrum bæjarstjóri á Ísafirði, sem stóð fyrir því að byggja þar mjög dýrar félagslegar íbúðir. Þetta er nú ekki björgulegt, herra forseti, þegar við lítum til þess.
Ég ætla aðeins áður en ég fer í greiðsluaðlögunina, sem við í stjórnarandstöðunni höfum talað mjög fyrir, og er ný leið fyrir skuldug heimili af því að ég sé að hæstv. ráðherra er ekki við í þingsalnum og ég vil bíða eftir að hann geti hlýtt á mál mitt þegar ég fer yfir greiðsluaðlögunina, þá ætla ég að snúa mér að því að fara aðeins yfir afleiðingarnar af þessari breytingu hæstv. ráðherra.
Það á að loka félagslega íbúðakerfinu. Markaðsvæðing á að taka við í félagslega lánakerfinu með stofnun nýs banka sem á að standa undir sér með eignum, tekjum, gjöldum og vöxtum og veita íbúðalán á markaðskjörum. Hvað segir þetta okkur þegar á að markaðsvæða félagslega kerfið? Það er verið að segja að verið sé að slá af allt sem heitir félagsleg aðstoð í húsnæðismálum og allir eigi bara að bjarga sér hvort sem þeir geta eða ekki. Við getum litið til tekjuskiptingarinnar á Íslandi. Er hún svo jöfn og eðlileg að allir geti komið sér upp þaki yfir höfuðið? Ég segi nei, herra forseti. Það hefur verið svo gegnum árin og áratuginn að það er til fólk sem þarf á aðstoð að halda, ekki af því að það vinni ekki. Það vinnur hörðum höndum myrkranna á milli, 8, 10, 12 tíma á sólarhring. En kjörin eru bara með þeim hætti hér á landi að stórum hluta fólks eru búin kjör sem eru til skammar íslensku þjóðfélagi, 40--50 þús., kannski komin í 70 þús. núna. Hvað kostar leiga á almennum markaði sem verið er að vísa þessu fólki á? Ætli hún sé ekki 40--50 þús. og tekur obbann af mánaðartekjunum. Þó að þetta fólk bæti á sig yfirvinnu og komist kannski í 80--100 þús. kr. þá er það ekki til að lifa af. (Gripið fram í: Það dugir ekki.) Hefur ekki verið metið svo að framfærslukostnaður fjögurra manna fjölskyldu sé um 200 þús.? Er það ekki það minnsta sem þjóðfélagið getur gert fyrir þetta fólk sem eru skömmtuð 70--80 þús. að bjóða því upp á mannsæmandi aðstoð í húsnæðismálum? Nei, það á ekki að gera það. Það á bara að slá þá aðstoð af. Það verður auðvitað ekki gert, herra forseti, án þess að um það verði rætt í þingsölunum þannig að menn skyldu muna að hér inni voru menn og konur sem reyndu að koma í veg fyrir þetta sem hér er að gerast þegar menn fara að átta sig á því --- og sveitarfélögin líka sem greinilega átta sig ekki á því hvað verið er að gera fátæku fólki á Íslandi.
Það eru 1.000 fjölskyldur sem hingað til hafa árlega fengið íbúðir gegnum félagslega kerfið. Stór hluti þessa fólks eða um 600 fjölskyldur af þeim 1.000 sem fengið hafa félagslegar íbúðir árlega hafa ekki greiðslugetu til að standa undir þeim nýju lánum sem hinn nýi banki á að veita. Svo einfalt er málið. Það er ekki flóknara en það. Ég hef þegar sagt frá því að verið er að vísa þessu fólki á leiguíbúðir sem ekki eru til. Það eru þegar á biðlista eftir leiguíbúðum hjá Reykjavíkurborg nokkur hundruð láglaunafjölskyldur sem hafa beðið lengi. Mér skilst að biðlistinn þar sé 1--2 ár, og ef byggja á aðeins 50 leiguíbúðir á næstu tveimur árum, þá getum við reiknað út, og er það einfalt skólabókardæmi hvað tekur mörg ár bara að leysa þörfina sem nú er án þess að við reiknum með þeim fjölda sem nú bætist í þessa biðröð.
Herra forseti. Húsnæðisaðstoð við námsmenn, fatlaða og aldraða er með þessum tillögum alveg úti í kuldanum. Ég mun koma inn á það á eftir. Og ég hygg að fleiri muni koma inn á hvernig við erum með þessum tillögum að hverfa til baka til fortíðar í málefnum fatlaðra. Ég man eftir því þegar ég kom fyrst inn á þing, þá voru allir fatlaðir og sú þjónusta sem þeir þurftu, hver sem hún var, var á einum stað í einni stofnun í Kópavoginum. Þessi aðstaða hefur gjöbreyst. Nú hafa verið reist sambýli og vistheimili fyrir fatlaða um allt land. Og þegar fötluðum stóðu til boða félagslegar íbúðir, þá sýndi sig að með aðstoð við fatlaða, sem fólk hélt áður að ættu bara að vera lokaðir inni á stofnunum, var hægt að búa svo um með skipulagðri aðstoð eins og verið hefur í gegnum árin að fatlaðir hafa líka getað verið í félagslegum íbúðum sem margir héldu að gætu bara verið á stofnun. Ég þekki dæmi þess, ánægjuleg dæmi um að fatlað fólk og þroskaheft hefur sjálft komið sér upp sínum eigin íbúðum í gegnum þetta kerfi. En nú er verið að slá af möguleikana til að Þroskahjálp og Öryrkjabandalagið geti komið upp slíkum íbúðum þannig að sennilega sjáum við það fyrir okkur, ef ekkert verður að gert, að þetta fólk verði að hverfa aftur inn á vistheimilin og inn á stofnanirnar. Samt segir félmrh. alveg hiklaust án þess að blikna að verið sé að breyta kerfinu til að tryggja hag lægst launaða fólksins betur. Hvernig er hægt að láta svona út úr sér, herra forseti? Ég skil það ekki. Hæstv. ráðherra hefur ekki í gegnum þann tíma sem við höfum verið í umræðunni um þetta mál, nú og við 1. umr. eða í fjölmiðlum tekist að skýra það fyrir mér eða þjóðinni að þessar breytingar stuðli að því að tryggja betur hag lægst launaða fólksins. Að bera slíkt á borð er auðvitað alveg fráleitt, herra forseti.
Síðan skulum við spyrja okkur þeirrar mikilvægu spurningar: Af hverju er verið að breyta þessu kerfi? Af hverju þarf að breyta því? Nú skal ég verða fyrst til að segja að það þarf að breyta því. Það þarf að laga það og sníða af því galla. Ég skal koma að því síðar. Ég er tilbúin að fara í þá vinnu með félmrh., stjórnarandstaðan er tilbúin til þess, verkalýðshreyfingin er tilbúin til þess og er það ekki þess virði, herra forseti, að reyna það og gera tilraun til þess að reyna að ná sátt í þessu máli frekar en að þröngva því svona í gegnum þingið þegar það er vitað að hundruð fjölskyldna verða skildar eftir með þessari leið sem við erum að fara? Þetta kerfi á hvort sem er ekki að taka gildi fyrr en um næstu áramót. Af hverju í ósköpunum liggur þá svona á því, herra forseti, að afgreiða það núna þannig að þinginu er framlengt aftur og aftur til að koma þessari löggjöf í gegn sem kemur í veg fyrir að hægt sé að veita aðstoð til fátækasta fólksins í landinu í húsnæðismálum? Svo mikið liggur lífið við að það þarf að margfresta því að fresta þingi, svo mikið liggur á að koma þessu máli í gegn.
Af hverju á að rústa kerfinu? Við skulum fara í gegnum það, herra forseti. Af hverju er hæstv. félmrh. að stofna þennan nýja banka, sem úthýsir hundruðum láglaunafólks á hverju ári sem þá á hvergi höfði sínu að halla? Ráðherrann segir að félagslegar íbúðir standi auðar um allt land, Byggingarsjóður verkamanna sé á hausnum, útlánatöp séu mikil og láglaunafólk standi ekki undir greiðslubyrði af íbúðunum. Þetta eru röksemdirnar. Þetta eru þær fjórar, fimm meginröksemdir sem hæstv. ráðherra teflir fram og þeim verður svarað hér, herra forseti.
Í fyrsta lagi, auðu íbúðirnar. 32 íbúðir af 11 þús. félagslegum íbúðum sem til eru hafa staðið auðar lengur en ár og 79 íbúðir í sex mánuði eða lengur. 32 í eitt ár eða lengur og 79 íbúðir í sex mánuði eða lengur af 11 þús. félagslegum íbúðum. Er það ástæðan fyrir því að loka á félagslega kerfinu, að örfá sveitarfélög úti á landi hafa ekki staðið sig skynsamlega í uppbyggingu félagslegra íbúða og byggt umfram þörf þannig að 32 félagslegar íbúðir af 11 þús. standa auðar? Á að loka kerfinu vegna þess og senda hundruð fjölskyldna út á götuna? Auðvitað á ekki að gera það. Það á að laga þá galla sem eru á kerfinu en ekki loka því. Síðan er sagt að útlánatöp byggingarsjóðanna séu svo mikil, ekki síst Byggingarsjóðs verkamanna. En hver eru útlánatöp sjóða fólksins, húsnæðissjóðanna? Á fjögurra ára tímabili, tökum 1990--1994 voru útlánatöp hjá báðum þessum sjóðum sem velta tugum milljarða á hverju ári 65 millj. hjá báðum íbúðalánasjóðunum á fjórum árum. En hver voru útlánatöpin hjá bönkunum, hjá fyrirtækjasjóðunum á sama tíma? 22 milljarðar en 65 millj. hjá báðum sjóðum fólksins, Byggingarsjóði ríkisins og Byggingarsjóði verkamanna sem velta tugum milljarða á ári.
Á að loka þeim vegna þess að útlánatöpin eru svo mikil? Ég segi nei, herra forseti. Það á ekki að loka þeim af því að útlánatöpin eru mjög lítil. Við getum komið að vanskilunum á eftir sem alltaf er verið að tala um, að fólk standi ekki undir greiðslubyrði o.s.frv. Staðreyndin er sú að vanskilin eru innan við 1% í Byggingarsjóði verkamanna, og ég mun fara betur yfir það síðar í dag. Mig minnir að það sé 0,9%. Hæstv. ráðherra segir að ekki sé hægt að lána fólki 100% lán, þ.e. 90% lán sem sjóðurinn veitir til 40 ára og síðan 10% til þriggja ára af því að fólk standi ekki undir því, það setji fólk á hausinn.
Hver er staðreyndin í því máli, herra forseti? Af 600 fjölskyldum sem hafa fengið 100% lán voru 17% í vanskilum, og þess vegna á að afnema þessi 100% lán og vísa fólki á leigumarkað sem ekki er til. Þetta eru engin rök, herra forseti. Þetta eru ekki rök sem eru boðleg löggjafarsamkundu þjóðarinnar.
Við eigum að gera breytingar sem tryggja hag láglaunafólksins betur í félagslega kerfinu, ég er alveg sammála því. Á þessu kerfi hafa komið fram gallar sem þarf að leiðrétta en ég tel að það sé frekar í framkvæmdinni heldur en löggjöfinni sjálfri. Tökum t.d. kaupleiguíbúðirnar af því að hæstv. ráðherra fullyrðir aftur og aftur í frv. sínu að enginn sveigjanleiki sé í kerfinu. Kaupleigukerfið býður upp á 100% lán, býður upp á að 90% sé lánað til 43 ára og sveitarfélögin áttu að lána það sem upp á vantaði, þessi 10% til 15 ára, en þau hafa fæst gert það. Þau hafa líka sum --- ég segi sum því þorri sveitarfélaga hefur staðið sig vel --- en sum hafa byggt umfram þörf, verið að halda uppi atvinnustarfsemi á staðnum fyrir byggingariðnaðinn þannig að kerfið hefur í þeim sveitarfélögum þjónað betur byggingariðnaðinum en láglaunafólki. Þetta er bara staðreynd sem við stöndum frammi fyrir og á þessu þarf að taka.
Síðan er það sem er auðvitað líka mjög alvarlegt í þessu að þeir sem á annað borð fá inni í þetta kerfi, herra forseti, þurfa að bera meiri kostnað. Hann getur komið fram í greiðslubyrðinni og skal ég taka dæmi af því síðar en ég ætla núna að fara í kostnaðinn.
Beinn kostnaður sem fólk þarf að taka á sig til að fá íbúðina fer upp í það að vera nærri helmingi hærri en nú er. Það sýndum við fram á við 1. umr. málsins og hefur hæstv. ráðherra eitthvað látið segjast vegna þess að hann boðar brtt. um að stimpilgjöldin verði ekki á viðbótarlánunum, þessum 25%. En þau verða á húsbréfalánum þannig að við erum samt, þó að stimpilgjöldin séu ekki á viðbótarlánunum, að tala um viðbótarkostnað sem fólk þarf að bera til að komast inn í hið nýja kerfi ráðherrans sem getur verið fast að 100 þús. kr. meira en er í núgildandi kerfi. Síðan þurfa seljendur við sölu íbúðarinnar að greiða fimmfalt hærri sölulaun en í núverandi kerfi, fimmfalt hærri sölulaun. Viðtal við hvern var í sjónvarpinu í gær sem brosti breitt og fagnaði mjög breytingum ráðherrans? Það voru fasteignasalar, herra forseti, sem fögnuðu mjög þessari breytingu af því að nú geta þeir farið að hirða sölulaun af fólki, a.m.k. 2%, sem fólk þurfti ekki að greiða áður. Nú fer þetta allt í gegnum fasteignasalana. Það þarf að greiða þeim sölulaun enda kætast þeir mjög, herra forseti, kætast mjög. (GE: Einkum af hækkuðu verði.) Akkúrat, herra forseti, það sem hv. þm. Gísli S. Einarsson var að fara inn á, það var boðað um leið að þetta gæti þýtt hækkun á verði á íbúðum, væntanlega hækkun þá á verði tveggja og þriggja herbergja íbúða vegna þess að nú stækkar kaupendahópurinn sem kemur inn á almenna markaðinn, herra forseti, og það staðfestu fasteignasalar í sjónvarpinu í gær að þetta gæti hækkað verð á íbúðum ofan á allt saman sem við höfum farið í gegnum, herra forseti. (Gripið fram í: Verða þá ekki hærri umboðslaun?) Það verða örugglega hærri umboðslaun, nú er það allt orðið frjálst. Fasteignasalar ráða orðið hvað þeir taka í umboðslaun. Áður var þó sett þak á það en þessi ríkisstjórn er búin að losa um það, allt skal frjálst, allt skal á markað. Það er kjörorð. Það er núna að gerast með láglaunafólkið. Það á að setja það bara á markaðinn, markaðsvæða þetta allt saman.
Það hefur þessar afleiðingar sem fasteignasalinn hikaði ekki við að viðurkenna í gær, fagnaði mjög að fá nýjan kaupendahóp, sölulaun inn til okkar, og þetta getur leitt til hærra verðs á íbúðum. Samt er það svo í dag og það er viðurkennt af þeim sem hafa skoðað þetta, Húsnæðisstofnun og fleiri aðilum, Fasteignamatinu, að verð á íbúðum á höfuðborgarsvæðinu í félagslega kerfinu er 10% lægra en verð á íbúðum á almennum markaði. Bara miðað við 7 millj. kr. íbúð er það 700 þúsund sem fólk þarf að taka á sig bara í hærra íbúðarverði fyrir utan að það þarf að borga þessa útborgun, 10% sem er núna skilyrðislaus. Allir þurfa að greiða þetta og svo ef það bætist núna einnig á til viðbótar að verð á íbúðum hækkar, guð má vita um hve mikið, hvað eru það þá margir, herra forseti, yfir höfuð sem njóta góðs af þessu nýja kerfi ráðherrans. Það skyldi þó ekki vera að ég sé allt of varleg í tölum þegar ég er að tala um að 600 manns verði úthýst og settir á götuna. Ef ég tek dæmi af Kópavogi sem gerði úttekt á biðlistunum hjá sér þar sem voru 300 manns og athuga hve margir af þeim 300 mundu passa inn í þetta nýja kerfi. Hvað voru það margir, herra forseti, af þessum 300? Það voru rúmlega 3%, tíu manns. Tíu manns pössuðu inn í nýja kerfi ráðherrans, (Gripið fram í: Hvað höfðu margir aðgang ...) sem hafa haft aðgang að þessu félagslega kerfi. Ég hygg því að það sé mjög varlega áætlað hjá mér þegar ég er að segja 600. Ef það bætist svo við að íbúðaverð hækkar líka, kostnaðurinn eykst, verða þeir enn þá færri. Síðan verður það háð sveitarfélögunum hvort íbúanir fá yfirleitt aðgang að kerfinu eða ekki vegna þess að ef sveitarfélögin borga ekki 5% inn í varasjóð af einhverjum ástæðum, setja það aftarlega í forgangsröðina við fjárhagsáætlun sína, telja sig ekki hafa efni á að borga þessi 5% inn í varasjóðinn, sem á að vera í þessum nýja Íbúðalánasjóði, er búið að svipta alla íbúa þess sveitarfélags rétt til þess að fá aðgang að þessu nýja kerfi ráðherrans.
Hins vegar er frelsið ekki meira en svo, af því að frelsið var gulrót ráðherrans, að ef ég kem til sveitarfélags míns og segi: Ég vil fá að velja mér íbúð, ég vil gjarnan fara í Vesturbæinn, þá getur sveitarstjórnin bara sagt við þig: Við erum með endursöluíbúð uppi í Breiðholti. Ef þú tekur hana ekki færðu ekki neitt. Þetta er hægt að segja við fólk fyrstu tvö árin. Það var takmarkalaust áður. Þeir hafa þó aðeins látið segjast og það eru næstu tvö árin sem verða með þessum hætti.
Hvað ætla sveitarfélögin að gera, sem telja sig lítið þurfa að mótmæla þessu frv. þó að húsnæðisnefndirnar, fagnefndirnar í sveitarfélögunum, geri það mjög kröftuglega og geri það með miklum rökum að setja fram gagnrýni sína, hvað ef allir láta blekkjast af þessu sem ráðherrann talar um, trúa okkur ekki í stjórnarandstöðunni, þegar íbúar sem eru í félagslegum íbúðum í Breiðholti og hafa verið þar (Gripið fram í.) og vilja kannski komast í Vesturbæinn, fara til Reykjavíkurborgar og segja: Við viljum komast í Vesturbæinn og þið verðið að kaupa þessa íbúð af okkur. Það er kaupskylda á henni. Hvað getur sveitarfélagið sagt ef það koma 50--100 fjölskyldur úr Breiðholti sem vilja allar fara í Vesturbæinn, í nýja fína kerfið? (Gripið fram í.) Já, ég tala nú ekki um það. Hvað gera sveitarfélögin þá? Sveitarfélögin telja þetta bara allt í lagi. Sveitarfélögin eiga nefnilega eftir að sjá að þetta kerfi er ekki svona gott fyrir þau eins og þau halda og mér finnst alveg furðulegt hvernig sveitarfélag eftir sveitarfélag hleypur eftir skoðunum Vilhjálms Þ. Vilhjálmssonar í húsnæðismálum, kaupir þetta alveg hrátt og blint án þess að skoða þessi mál í stað þess að fara eftir því sem húsnæðisnefndirnar í þeirra eigin sveitarfélagi segja um þetta. Tökum Reykjavík, Kópavog, Hafnarfjörð, Akureyri. Þessar húsnæðisnefndir rakka nýja kerfið niður með fullum og sannfærandi rökum, herra forseti. En sveitarstjórnirnar hlusta ekki á þetta og horfa bara á hvað Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, formaður Sambands ísl. sveitarfélaga, hefur að segja um þetta mál. (Gripið fram í: En Félag fasteignasala?) Eða Félag fasteignasala. Ég verð að segja það, herra forseti, að ég hef nokkrar áhyggjur að sveitarfélögin skuli ekki kynna sér þetta mál betur vegna þess og það er einmitt athyglisvert, að fyrst og fremst, ef ég skil málið rétt, hefur verið tekið tillit til athugasemda frá Vinnuveitendasambandinu og Seðlabankanum. Það voru aðalathugasemdirnar sem tekið var tillit til en ekki frá ... (Gripið fram í.) Ekki Vinnuveitendasambandinu? (Gripið fram í: Ekki lengur.) Jæja, ég er fegin því. En a.m.k. var lítið tillit tekið til húsnæðisnefndanna. Ef sveitarfélögin telja að þetta sé eitthvað betra fyrir fjárhag þeirra eiga sveitarfélögin að skoða hvað er best fyrir íbúana en ef þau hafa fyrst og fremst verið að skoða þetta út frá eigin fjárhag, að það sé betra fyrir fjárhag sveitarfélaganna að gera þetta svona, vaða þau í villu og svima vegna þess að þetta mun kalla á auknar húsnæðisbætur, gífurlega aukningu á fjárframlögum til húsaleigubóta og þetta mun kalla á gífurlegt fjármagn ef sveitarfélögin ætla að byggja upp félagslegar íbúðir. (Gripið fram í: Leiguíbúðir.) Leiguíbúðir. Sveitarfélögin munu því sjá það fyrr en seinna að þau hafa verið að kaupa þarna köttinn í sekknum.
Ég hef farið yfir þetta um viðbótarlánin og það frelsi sem ég held að þar sé ekki allt sem sýnist. Ég held að ég þurfi líka að fara ítarlegar yfir þetta sem ég er með í bunkunum til þess að reyna að sýna sveitarfélögunum fram á það hvað kerfið þýðir fyrir þeirra fjárhag vegna þess að ég ber hag sveitarfélaganna nokkuð fyrir brjósti og vil ekki að það sé verið að plata þau eins og hér er verið að gera. Ég held t.d. að nokkur fljótaskrift hafi verið á því samkomulagi sem var gert á milli ríkis og sveitarfélaga að því er varðar húsaleigubætur. Um hve háa fjárhæð var samið? Ef ég man rétt voru það 280 millj. Við sýndum fram á að kostnaðurinn við húsaleigubætur, og mig minnir að það hafi verið stutt rökum frá Þjóðhagsstofnun, gæti farið í 500 millj. hjá sveitarfélögunum. Ég held að það verði enn þá meira en það þegar svo stór hópur þarf að fara á almenna leigumarkaðinn eða leiguíbúðir.
Síðan er líka sérstaða í þessu að því er varðar sveitarfélögin að sveitarfélög sem hafa staðið sig vel í uppbyggingu félagslegra íbúða eins og sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu og víða úti á landi, að það virðist vera svo frá gengið og um hnútana búið að í gegnum þennan varasjóð eiga sveitarfélögin að fara að leysa hin sveitarfélögin eða nokkur sveitarfélög, sem hafa staðið sig illa, fara að greiða niður skuldir þeirra af félagslegum íbúðum sem verður gert í gegnum þennan sjóð. Kannski átta þau sig á því og finnst bara samhjálpin á milli sveitarfélaganna vera allt í lagi og þá er það gott og vel. En ég minni á það að hæstv. ráðherra hefur í hendi sér að breyta þessari tölu, þeim 5% sem þarna eru, þessu framlagi í þennan varasjóð. Hann þarf ekki að leita til þingsins með það. Hann getur bara breytt þessu 5% framlagi.
Síðan, af því að ég er með það við höndina, er gott á þessari stundu að renna aðeins yfir þær breytingar sem eru að verða á niðurgreiðslunni sem fólk hefur fengið í gegnum niðurgreidda vexti. Það hefur gert fólki kleift í gegnum tíðina að koma sér þaki yfir höfuðið að vextirnir hafa verið verulega niðurgreiddir og síðan hafa vaxtabætur komið til. Nú á að hætta þessum niðurgreiðslum og færa vextina upp í markaðsvexti í félagslega kerfinu líka, á eignaríbúðunum, sem koma í gegnum Íbúðalánasjóðinn og ég sé ekki betur en það sé boðað líka að því er varðar leiguíbúðirnar, að það sé aðeins næstu tvö árin sem hægt er að treysta á það að vextirnir verði niðurgreiddir af leiguíbúðum.
Við höfum farið í gegnum það og ég ætla að rifja það upp í nokkrum setningum að við höfum sýnt fram á að hundruð fjölskyldna, sem fá nú íbúðir í gegnum félagslega kerfið, fá ekki aðgang að þessu nýja kerfi, einungis eru ætlaðar 50 leiguíbúðir samtals eða 25 á ári næstu tvö árin. Í öðru lagi að þeir fáu sem á annað borð fá þær hafa iðulega takmarkað frelsi til að velja sér sjálfir íbúðir á almennum markaði. Í þriðja lagi mun kostnaður við að fá íbúðina tvöfaldast til þrefaldast frá því sem nú er. Í fjórða lagi verður hætt niðurgreiðslu vaxta en við taka vaxtabætur, sem ég hef sýnt fram á, herra forseti, að er einstæðu foreldri og einstaklingum mun óhagstæðari en nú er. Ég gerði mér satt að segja vonir um að efh.- og viðskn., sem var með frv. um tekjuskatt og eignarskatt eða breytingar á vaxtabótunum, mundi breyta þeim ákvæðum sem er að finna um vaxtabætur, þ.e. hún mundi hækka þakið sem er á vaxtabótum til einstaklinga og einstæðra foreldra. En ég sá mér bara til skelfingar í morgun þegar ég var að lesa álit meiri hlutans að það á ekkert að breyta því frv. Hvaða þýðingu hefur það, herra forseti? Ég ætla aðeins að fara yfir það.
Útreikningar sem ég hef látið gera sýna að ef keypt er dýrari íbúð en 5,5 millj. kr. er vaxtabótakerfið óhagstæðara einstaklingum en núverandi niðurgreiðsla á vöxtum. Ef einstætt foreldri kaupir íbúð yfir 6,5 millj. kr. er vaxtabótakerfið enn óhagstæðara.
Ég hef tekið dæmi af einstæðu foreldri með eitt barn með 800 þús. kr. í tekjur á ári sem kaupir sér íbúð sem kostar 7,3 millj. kr. og fær 90% lán bæði í núverandi kerfi og nýju. Í núverandi kerfi greiðir þetta einstæða foreldri í nettógreiðslur, þ.e. afborganir og vexti að frádreginni niðurgreiðslu, 151 þús. kr. á ári. Í nýja kerfinu verða nettógreiðslur, þ.e. afborganir og vextir að frádregnum vaxtabótum, 214 þús. á ári. Þar sem hámark vaxtabóta til einstæðs foreldris er 185 þús. kr. á ári greiðir þetta einstæða foreldri mismuninn. Til að þetta einstæða foreldri verði jafnsett í nýju kerfi og eldra kerfi þarf því að hækka þakið á vaxtabótunum úr 185 þús. kr. í 238 þús. kr. eða um 63 þús. kr. Við erum því að tala um mismun upp á 63 þús. kr. sem fólk þarf nú að taka úr eigin vasa og greiða með þessum lánum sem var áður greitt í gegnum niðurgreiðslu á félagslega kerfinu. Mér finnst að hæstv. ráðherra skuldi þingheimi og skuldi fólki, sem á núna að fara að greiða miklu meira í niðurgreiðslur fyrir utan allt annað sem ég hef nefnt, að hann skýri þetta út og hann svari þeirri spurningu hvort hann hafi gert tilraun til þess að fá hæstv. fjmrh. til þess að breyta frv. sínu og hækka þakið á vaxtabótunum.
Herra forseti. Nú sakna ég hæstv. fjmrh., ekki aðeins út af þessu máli heldur líka út af 100% láninu í félagslega kerfinu sem hann hafði forustu um á þingi fyrir nokkrum árum að yrði samþykkt.
(Forseti (RA): Vegna þessara orða vill forseti láta þess getið að hæstv. fjmrh. mun hafa fjarvistarleyfi í dag.)
Hvað þýðir þetta nú, herra forseti? Þýðir það að ég geti þá ekki haldið áfram með ræðu mína af því að það er auðvitað liðurinn í þessu að hæstv. fjmrh. hlusti á ræðu mína? Ég er að fjalla um stóran hlut í þessu nýja kerfi ráðherrans sem snýr að niðurgreiðslunni þar sem við eiga að taka vaxtabætur og hæstv. ráðherra átti að vera viðbúinn því að hann gæti verið kallaður til þings til þess að ræða þetta stóra mál, þessa hlið á þessu nýja kerfi þar sem allt á að fara í gegnum vaxtabætur. Ég vil spyrja hæstv. forseta hvort ég megi eiga von á svipuðum svörum varðandi aðra ráðherra sem ég nefndi í morgun og ég þarf að eiga orðastað við eins og hæstv. menntmrh. út af námsmannaíbúðunum, hæstv. heilbrrh. af því að ég tel að við séum að stefna í að auka verulega útgjöld í félags- og heilbrigðiskerfi með þeim aðgerðum sem eru boðaðar. Ég bað um það í morgun og boðaði að ég þyrfti einnig að ræða við þessa ráðherra.
(Forseti (RA): Forseti vill láta þess getið að þeir fjórir ráðherrar sem nefndir munu hafa verið, hæstv. menntmrh., heilbrrh., viðskrh. og utanrrh., hafa fengið boð um óskir hv. þm.)
Herra forseti. Ég skil málið svo að ég geti ekki átt von á hæstv. ráðherra fjármála jafnvel þó ég standi drjúga stund enn í þessum ræðustól?
(Forseti (RA): Forseti hefur ekki aðrar upplýsingar en þessar að hæstv. fjmrh. hefur fjarvistarleyfi.)
(Gripið fram í: Þá er úr vöndu að ráða.) Já, það er vissulega úr vöndu að ráða vegna þess að við erum ekki að tala um neina smáaura fyrir fólkið þegar við erum að tala um að þetta geti skipt máli upp á 63 þús. kr. sem fólk þarf að taka á sig núna meira í niðurgreiðslur en það gerði áður. Þetta eru bara mánaðarlaun hjá sumum launþegunum sem við erum að tala um. Þetta eru engir smáaurar í vasann. Þetta vegur þungt hjá fjölda heimila sem við erum að tala um. Annaðhvort er verið að gera þetta með þessum hætti að láta fólk taka á sig 63 þús. kr. meira eða vísa þessu fólki öllu á að það geti ekki keypt sér íbúðir sem eru dýrari en 4--5 millj. Hvar fær fólk íbúðir upp á 4--5 millj.? (KÁ: Í kjallaraholum.) Í kjallaraholum. Við erum nefnilega að hverfa aftur til fortíðarinnar þegar fólki var boðið upp á það.
Við getum tekið dæmi af einstaklingi. Útreikningar sýna að þessi einstaklingur þarf að greiða 57 þús. kr. meira og við erum að tala um dæmi um einstakling sem er með 1 millj. í tekjur og kaupir sér íbúð á 6 millj. og þarf til þess 90% lán, bæði í núverandi og nýju kerfi. Þá lítur dæmið svona út:
Í núverandi lánakerfi verða nettógreiðslur, þ.e. afborganir og vextir að frádregnum niðurgreiðslum 145 þús. kr. á ári. Í nýja kerfinu verða nettógreiðslur, þ.e. afborganir og vextir að frádregnum vaxtabótum 191 þús. kr. á ári. Þar sem þak á vaxtabótum til einstaklings er 144 þús. kr. verður hann sjálfur að taka á sig mismuninn.
Þetta er kjarni málsins og til þess að einstaklingur sé jafnsettur í nýja kerfinu þarf að hækka þakið á vaxtabótunum úr 144 þús. kr. á ári í 191 þús. kr. eða um 47 þús. kr. og um 57 þús. ef tekjur einstaklings eru 800 þús. kr. á ári. (Gripið fram í: Hvað ætli það kosti?) Já, hvað ætli það kosti? Þetta er góð spurning, herra forseti, sem kemur úr sal. Ég held að menn viti ekkert hvað þeir eru að gera vegna þess að auðvitað mun þetta kosta sitt og einstaklingarnir að taka á sig verulegan mismun. Ég held að staðreyndin sé samt sú að ljósið sem þeir sjá sem eru í forustu fyrir breytingunni að loka félagslega íbúðakerfinu, er að þeir halda að þeir spari. Þeir telja sig spara á þessu. Nú þurfi ekki að greiða nein framlög inn í byggingarsjóðina, engin ríkisframlög. Íbúðalánasjóðurinn á að standa undir sér sjálfur og það er það sem þeir sjá. Þeir halda að þeir spari eitthvað á þessu. En hæstv. ráðherra hefur ekkert lagt fram sem sýnir endilega fram á þennan sparnað. Ég held að þetta sé líka tilfærsla á útgjöldum frá ríki og yfir til sveitarfélaga. Ég held að það sé staðreynd máls sem sveitarfélögin hafa því miður ekki áttað sig á.
Hvað er þetta stór hópur, þ.e. einstaklingar og einstæðir foreldrar, sem ég hef hér sýnt fram á að eru verr sett --- er ég þá bara að horfa á málið út frá því eina máli sem er niðurgreiðslan --- verður verr sett eftir sem áður? Um 60% þeirra sem fá félagslega íbúð eru einstaklingar eða einstæðir foreldrar, þ.e. 60% þeirra sem hafa fengið fyrirgreiðslu í gegnum félagslega kerfið eru einstaklingar eða einstæðir foreldrar. Að vísu fylgdu útreikningar þessu frv. ráðherrans þar sem hann var að reyna að sýna fram á að ekkert væri verið að draga úr niðurgreiðslunum. En hvernig voru þeir útreikningar, herra forseti? Þar var ekki gert ráð fyrir að þessir einstæðu foreldrar, jafnvel þó þeir væru með 3--4 börn, keyptu sér stærri íbúð en tveggja herbergja íbúð vegna þess að þetta var allt miðað við einhverjar 5 eða 5,5 millj. Ég tel, herra forseti, og það með rökum, mig hafa sýnt fram á að við erum að ganga í gegnum eina grófustu atlögu að láglaunaheimilunum sem við höfum séð um áratuga skeið. Það er aukinn kostnaður. Það er ný gjaldtaka. Það er minni niðurgreiðsla í formi vaxtabóta. Hundruð fjölskyldna búa við óöryggi og lítið eða ekkert á að gera fyrir, eru í algerri óvissu og verða það næstu árin. Þetta er ekkert annað en rothögg fyrir láglaunafjölskyldurnar sem við stöndum frammi fyrir.
Ég hlýt að þurfa að ræða það miklu meira en hefur komið fram og fara líka yfir dæmi fyrir utan niðurgreiðsluna sem ég hef gert að umtalsefni, þ.e. dæmi um greiðslubyrði og kostnað, þ.e. þann kostnað sem fólk verður fyrir sem er miklu meiri í þessu nýja kerfi en í gamla kerfinu. Þar erum við að tala um stimpilgjöldin sem hafa að vísu verið felld niður af viðbótarláninu en eru enn og verða á húsbréfahlutanum, þ.e. þessum 65%. Þar erum við að tala um töluvert háa fjárhæð, herra forseti. Við erum að tala um einhverja tugi þúsunda. Við erum að tala um lántökugjöld sem verða hærri í þessu nýja kerfi og við erum að tala um sölulaunin. Miðað við þá útreikninga sem ég hef fyrir framan mig, jafnvel þó dregnar séu frá þær breytingar sem gerðar voru í meðförum félmn., þ.e. varðandi stimpilgjaldið á viðbótarláninu, erum við enn að tala um sennilega einhvers staðar á bilinu 70--100 þús. kr. sem kostnaðurinn er hærri í þessu nýja kerfi. Þá erum við að tala um þá sem á annað borð fá fyrirgreiðslu í kerfinu.
Ég ætla aðeins að skipta um umræðuefni og mun halda síðan áfram með afleiðingarnar af þessu frv. Af því að ég fór ítarlega áðan yfir greiðsluaðlögun og svik Framsfl. að því er það mikilvæga mál varðar þá höfum við nokkrir þingmenn úr stjórnarandstöðuflokkunum lagt fram frv. sem gefur fólki nýja möguleika á að vinna sig út úr fjárhagserfiðleikum án þess að missa eigur sínar og húsnæði í gjaldþrot. Þannig verður hægt að takast á við fjárhagserfiðleika með nýrri og uppbyggjandi sýn úr annars vonlausri stöðu. Í frv. er um að ræða leið greiðsluaðlögunar sem eykur líkur á því að lánardrottnar fái skuldina að öllu eða einhverju leyti greidda fremur en tefla kröfunni í tvísýnu í gjaldþrotameðferð þar sem skuldir gjaldenda eru langt umfram eignir. Auk þess dregur það úr kostnaðarsömum innheimtuaðgerðum lánardrottna sem skilar oft litlum árangri. Greiðsluaðlögun dregur líka úr kostnaði sem oft fellur á samfélagið þegar fjölskyldur komast í greiðsluþrot. Kostnaður vegna nauðungarsölu og gjaldþrota fellur á hið opinbera. Upplausn fjölskyldna og félagsleg vandamál fylgja í kjölfarið sem eru bæði einstaklingum, fjölskyldum þeirra og samfélaginu í heild dýr. Hér er því verið að opna fyrir möguleika sem skuldari, lánardrottinn og samfélagið í heild getur fremur átt ávinning að en við þau úrræði sem bjóðast nú.
Mér finnst mikilvægt áður en þessari umræðu lýkur, herra forseti, að hæstv. ráðherra geri okkur grein fyrir því hvort hann hafi gefist upp fyrir hæstv. fjmrh. að koma á greiðsluaðlögun og hvort hann ætli að láta þessi tvö frumvörp um réttaraðstoð duga og að fella niður skattaskuldir hjá einstaklingum við ákveðnar aðstæður sem á einu og hálfu ári hafa veitt 22 einstaklingum aðstoð. Ég vil því, herra forseti, í von um það að hæstv. ráðherra hafi ekki gefist upp í glímunni við fjmrh. --- maður á ekkert að gefast upp í glímu við fjmrh. Ég veit að það er oft erfitt og ég man að þegar greiðsluaðlögunin var á mínu borði þegar ég var félmrh. var ég komin ansi langt með hana. Ég var búin að láta undirbyggja og undirvinna hana með ítarlegri greinargerð og var komin að frumvarpssmíð í því máli þegar ég fór úr ráðuneytinu. Ég veit að það er erfitt að koma því í gegnum Sjálfstfl. sem vill greinilega enga sérstaka aðstoð við fólk í erfiðleikum. En ég vænti þess að hæstv. ráðherrann hafi ekki alveg gefist upp við þetta. En ég vil nefna þessa helstu kosti við að koma á greiðsluaðlögun sem ég hélt að ég þyrfti satt að segja ekki að kynna fyrir Framsfl. neitt sérstaklega vegna þess að það var það sem hann boðaði sérstaklega fyrir kosningar.
Hæstv. félmrh. hleypur alltaf úr hliðarsal þegar maður reynir að koma góðum ráðleggingum til hans en ég skal ekki láta kalla á hann. Ég sé að hv. þm. Magnús Stefánsson er hér og hlýðir á umræðuna með mikilli athygli. Hann var frsm. meiri hlutans og hefur verið formaður í húsnæðisnefndum hjá ráðherranum. Mig minnir að hann hafi verið formaður nefndarinnar um skuldbreytingu aldarinnar. Var ekki svo? Í einhverri nefnd var hv. þm. formaður í húsnæðismálum ef ég man rétt og ég sé að hv. þm. kinkar kolli.
Málið er það að greiðsluaðlögunin sem framsóknarmenn boðuðu fyrir kosningar hefur meiri hluta á þinginu. Öll stjórnarandstaðan er mér sammála og ef framsóknarmenn hafa ekki skipt um skoðun frá því fyrir kosningar, þá er mikill meiri hluti fyrir þessu. Það er heila málið. Það eru bara sjálfstæðismenn sem eru á móti.
Það sem þetta felur í sér er að hér er um að ræða nýtt úrræði fyrir einstaklinga utan atvinnurekstrar sem komnir eru í algert og viðvarandi greiðsluþrot. Að óbreyttu blasir ekkert við nema gjaldþrot sem skuldari, lánardrottnar og samfélagið í heild tapa á. Greiðsluaðlögun felur í sér gagngera endurskipulagningu á fjármálum skuldara en á greiðsluaðlögunartímabilinu, sem staðið getur í 8 ár, er gerð áætlun sem honum er skylt að standa við gagnvart lánardrottnum. Brýnasti framfærslukostnaður skuldara er metinn og gert ráð fyrir að á greiðsluaðlögunartímabilinu haldi hann eftir því sem sanngjarnt telst til nauðsynlegrar framfærslu. Hér er náttúrlega á ferðinni brýnt, sérstakt og nýtt úrræði sem ég vænti að hv. þingmenn heyri, hafi þeir ekki kynnt sér þetta mál, að er allrar athygli verð. Greiðsluaðlögunin felur í sér að greiðslu skulda eða hluta skulda er frestað og kröfuhafar gefi eftir kostnað eða hluta skuldar, annaðhvort strax eða að loknu greiðsluaðlögunartímabili.
Greiðsluaðlögun getur verið tvenns konar. Annars vegar getur hún verið frjáls greiðsluaðlögun sem byggist á samkomulagi við lánardrottna um frestun eða niðurfellingu skulda og kostnaðar en héraðsdómari úrskurðar um slíkt samkomulag, en hins vegar þvinguð greiðsluaðlögun sem héraðsdómari getur úrskurðað um þótt ekki náist samkomulag við lánardrottna.
Skuldara er skylt að ráða sér aðstoðarmann sem fer með málið fyrir hönd skuldara; lánardrottnar geta t.d. ekki krafist kyrrsetningar, fjárnáms, gjaldþrotaskipta eða annarra fullnustugerða á greiðsluaðlögunartímabilinu.
Ekki er unnt að ganga að ábyrgðarmönnum skuldara á meðan greiðsluaðlögun stendur.
Óheimilt er að veita skuldara heimild til greiðsluaðlögunar nema einu sinni.
Ef um er að ræða ófyrirséða atburði eins og slys eða sjúkdóma sem leiða til tímabundinnar örorku skuldara eða fjarveru frá vinnu eftir að greiðsluaðlögunartímabil hefst er unnt að framlengja það í fjögur ár.
Gert er ráð fyrir að þóknun aðstoðarmanns skuldara verði greidd úr ríkissjóði.
Eins og hér sést og ég hef lýst mundi þessi leið opna fólki nýja möguleika sem nú er í vonlausri stöðu og sér ekkert annað fram undan en gjaldþrot og missi íbúðarhúsnæðis. Þetta var sú leið sem framsóknarmennirnir boðuðu fyrir kosningar þó þeir hafi núna snúið við blaðinu og bjóði fólki upp á úrræði sem engu skila. Staðreyndirnar tala sínu máli í því. Svör bæði hæstv. fjmrh. og hæstv. félmrh. sýna að þessi tvö frumvörp sem áttu að koma í staðinn fyrir greiðsluaðlögunina eru gersamlega gagnslaus. Þau voru sýndarmennskan ein til þess að friða framsóknarmenn. Þó að sýnt sé fram á að það eru einungis 22 einstaklingar sem hafa fengið aðstoð samkvæmt þessum lögum, þá virðast framsóknarmenn ekki ætla að gera nýja atlögu að sjálfstæðismönnum og fá þá til þess að samþykkja það að fara leið greiðsluaðlögunar.
Standi Framsfl. við þetta kosningaloforð sitt en láti Sjálfstfl. ekki beygja sig þá mun þetta frv. eiga greiða leið í gegnum þingið.
Herra forseti. Ég hef sýnt fram á að sú leið sem hæstv. ráðherra ætlar sér að fara er í fyrsta lagi ekki nauðsynleg. Ég hef farið yfir rökin sem hæstv. ráðherra teflir fram fyrir því að breyta þessu kerfi. Ég hef sýnt fram á að þar stendur ekki steinn yfir steini. Í stuttu máli hef ég sýnt fram á afleiðingar þess.
Ég held að það sé mjög mikilvægt að við skoðum hverjir fái félagslega íbúð í dag, hvernig þetta skiptist milli einstaklinga og einstæðra foreldra. Einstaklingar eru 18%, einstæðir foreldrar 42% og einstaklingar og einstæðir foreldrar 60%. Þetta fólk er með meðaltekjur upp á 72 þús. á mánuði og af þeim höfðu 32% tekjur undir 60 þús. á mánuði. Þar með vitum við að þriðji hver þeirra sem fengið hefur félagslega íbúð er með undir 60 þús. kr. á mánuði. Þetta fólk spyr hvað taki við en ráðherrann hefur ekki getað svarað því. Því hefur ráðherrann ekki getað svarað en hlýtur að þurfa að gera það áður en umræðunni lýkur. --- Ja, guð má vita hvenær það verður.
Við fórum í gegnum það varðandi frv. það sem hér liggur fyrir, herra forseti, að það er verið að markaðsvæða kerfið. Ætlunin er að markaðsvæða félagslega kerfið. Það er meginatriðið. Það hefur einnig vakið athygli, og ég hygg að þetta sé byrjunin á því, að margt bendir til að næsta skrefið verði að þessi Íbúðalánasjóður verði hlutafélagavæddur þar sem ýmis ákvæði í þessu frv. bera það alveg með sér. Ákvæði hlutafélagalaganna eru þar tekin upp með margvíslegum hætti, herra forseti.
Hæstv. ráðherra skipar m.a. einn fimm manna stjórn Íbúðalánasjóðs sem velur sér framkvæmdastjóra. Kjaradómur ákveður ekki lengur laun forstjóra heldur stjórnin. Þetta er alveg eins og hjá hlutafélögunum. Hér er verið að undirbúa jarðveginn og það næsta sem kemur á borðið er að hlutafélagavæða þetta. Það er orðin tíska að hlutafélagavæða allt saman, setja öll ríkisfyrirtæki á bak við leynd hlutafélagalaganna, þannig að aldrei sé hægt að fá upplýsingar um eitt eða neitt og er það gert m.a. til þess að hefta það að þingmenn geti sinnt sinni eftirlitsskyldu. Nú vilja allir hlaupa í skjól hlutafélagalaganna. Mér sýnist það verða næsti leikurinn að því er varðar þennan Íbúðalánasjóð. Hann ber í raun og veru öll einkenni nýrrar bankastofnunar, enda er það tiltekið að hann eigi að standa undir sér með tekjum og vöxtum án ríkisframlaga. Það er kjarnaatriði að hann á að standa undir sér með tekjum og vöxtum og án ríkisframlaga. Síðan er öllu starfsfólkinu sagt upp eða verður væntanlega. Ég geri ráð fyrir því og engin ákvæði eru um forgang þeirra til starfa eins og tíðkast þegar rekstrarformi ríkisfyrirtækja hefur verið breytt.
Herra forseti. Þó ég virði það að hæstv. félmrh. þurfi af og til að hlaupa úr salnum, þá er ég komin að mikilvægum kafla í ræðu minni sem ég hefði gjarnan viljað að hæstv. ráðherra hlustaði á. Við erum komin að starfsfólki Húsnæðisstofnunar sem væntanlega verður öllu sagt upp. Ég get frestað þeim kafla ef hæstv. forseti óskar þess. Ég vil endilega að hæstv. ráðherra hlýði á mál mitt þegar ég fer yfir það hvernig farið hefur verið með aðrar stofnanir þar sem rekstrarformi hefur verið breytt. Þar hefur þó verið hugsað um starfsfólkið, að það hafi forgang til starfa í breyttu rekstrarumhverfi hjá ríkisfyrirtækjunum. Það hefur ekki verið skilið eftir í kuldanum. En ég skal bíða með það þar til hæstv. ráðherra þóknast að vera í salnum.
Ég hef sagt, herra forseti, að frv. virðist sniðið að þörfum nokkurra sveitarfélaga og nánast allar skyldur teknar af þeim eins og kaupskylda, forkaupsréttur, 3,5% óafturkræft framlag af heildarbyggingarkostnaði, 10% lán til BV af hverri íbúð. Ef sveitarfélag þarf að selja íbúð á lægra verði en innkaupsverði þá virðist það vera tryggt gegnum varasjóð en eigandi félagslegra íbúða, ef hann selur á almennum markaði, ber sjálfur ábyrgð á hugsanlegu tapi. Ég hef hér talið upp að t.d. er verið að fella niður þessi 3,5% óendurkræfu framlög, þetta lendir beint á lánþegunum. Þetta hafa sveitarfélögin tekið á sig en nú eru það þeir sem á annað borð fá fyrirgreiðslu í gegnum þennan nýja sjóð sem þurfa að taka á sig þessi 3,5%.
Allir útreikningar með frv. sýna að þó lánin verði einnig með markaðsvöxtum og nýi sjóðurinn nái að standa undir sér þá er í raun verið að taka upp húsbréfalán handa fólki sem hefur fengið aðstoð í félagslega kerfinu. Þau eru í engu frábrugðin almenna lánakerfinu að því undanskildu að í stað 65--70% láns úr húsbréfakerfinu er veitt 90% lán til þeirra hópa sem eru undir tekju- og eignarmörkum sem gilda í núverandi kerfi. Með öðrum orðum: Fólk sem hefur verið í félagslega kerfinu fær nú 65--70% húsbréfalán með þeim markaðsvöxtum sem þar gilda. Síðan kemur viðbótarlánið.
Ég hélt satt að segja að hugsunin varðandi viðbótarlánið væri að hafa lánskjörin þar með einhverjum öðrum hætti en með markaðskjörum. Í frv. eins og það var fyrst lagt fram stóð að vextir ættu að vera breytilegir. Í meðförum nefndarinnar er ekki annað að sjá, herra forseti, en að einnig eigi að taka upp markaðsvexti á þessi viðbótarlán til 40 ára. Mismunurinn núna varðandi þá sem hafa verið í félagslega kerfinu og á almenna markaðinum er því sá að sá sem er á almenna markaðnum fær 65--70% húsbréfalán en sá sem var í félagslega kerfinu, og fer inn í þennan nýja sjóð, fær raunverulega, má segja, 90% húsbréfalán. Það er allt og sumt. Síðan er aðstoðin veitt í gegnum vaxtabætur sem ég hef sýnt fram á að eru miklu verri fyrir einstæða foreldra og einstaklinga en var í gegnum niðurgreidda vexti.
Það er náttúrlega mjög alvarlegt, af því að við erum að tala um félagslega aðstoð, að sveitarfélögin sem ekki borga 5% í varasjóð geta komið í veg fyrir að íbúarnir í sveitarfélaginu fái fyrirgreiðslu. Íbúarnir fengju þá sem sagt engin félagsleg lán.
Við höfum farið í gegnum þetta með auðu íbúðirnar og útlánatöpin og hve margar fjölskyldur það verða sem búa munu við óöryggi í húsnæðismálum. Þá erum við að miða við greiðslumatið eins og það er í félagslega kerfinu núna, sem er 28% og 18% í húsbréfakerfinu. Síðan er enn mjög óljóst, og hæstv. ráðherra hefur ekki getað skýrt það, að hann er að láta útbúa eins konar neyslustaðal þar sem gert er ráð fyrir lágmarksframfærsluþörf hvers umsækjanda. Þá á að taka tillit til framfærslu, fjölskyldustærðar, eigna og skulda og mér sýnist, það eru margir sammála því, að þá muni þeim enn fækka sem fá aðgang að þessu nýja kerfi. Ég spyr ráðherrann hvort ekki sé hægt að fá frekari upplýsingar um þetta greiðslumat áður en málið kemur til 3. umr. Það verður þá tekið aftur milli 2. og 3. umr. Við hvað á að miða? Hvernig á þessi neyslustaðall að líta út? Á því veltur, hvernig greiðslumatið er og hvernig neyslustaðallinn er, hvað það verður á endanum stór hópur.
Hæstv. ráðherra býður fólkinu sem fer nú út í óvissuna og getur ekki snúið sér neitt, upp á að hann ætli að ganga til samninga við sveitarfélögin en niðurstaða þeirra á ekki að liggja fyrir fyrr en árið 2000. Ég spyr ráðherrann: Hvers vegna í ósköpum þarf að bíða svo lengi eftir því? Af hverju er ekki hægt að fá fyrr niðurstöðu í því hvernig tryggja eigi leiguíbúðir fyrir þetta fólk? Mér er gjörsamlega ómögulegt að skilja að það þurfi að bíða til ársins 2000. Í mörgum sveitarfélögum eru langir biðlistar af fólki sem bíður eftir leiguíbúðum. Hvers vegna í ósköpunum þarf að bíða til ársins 2000 til þess að fá einhverja lendingu í þessu máli? Er boðlegt að skilja fólkið eftir með þessum hætti? Svo að við nefnum t.d. leiguíbúðir aldraðra þá eru það 422 umsækjendur sem bíða eftir þeim bara hér í Reykjavík. (Gripið fram í: Hversu margir?) 422 umsækjendur.
Að því er varðar leiguíbúðir í Reykjavík þá get ég sýnt fram á að þeir umsækjendur eru 379. Ég sé ekki að neitt í þessum brtt. meiri hlutans sem hér hafa verið kynntar opni frekar fyrir að íbúðirnar verði fleiri en 50. Þess vegna hefði verið nauðsynlegt, herra forseti, að hafa hæstv. fjmrh. hér vegna þess að... (Gripið fram í.) Því hefur verið svarað að hann sé með fjarvistarleyfi. Ég tel það mjög miður að hann skuli vera með fjarvistarleyfi vegna þess að vaxtabæturnar, sem ég hef gert að umtalsefni, snúa að honum. Eins snýr 100% lánið að hæstv. fjmrh. og síðan veltur það ekki síst á hæstv. ráðherra hve mikið fjármagn verður veitt á næstu tveimur árum til leiguíbúða. Það sem breytt hefur verið í meðförum meiri hluta félmn. er að þar er fjallað um könnun á leigumarkaði. Hér stendur:
,,Við samþykkt laga þessara skal félagsmálaráðherra í samráði við fulltrúa sveitarfélaga, aðra félagslega byggingaraðila, ASÍ og BSRB vinna að úttekt á leigumarkaði hér á landi og kanna þörf fyrir leiguíbúðir næstu ár.``
Það er það eina sem gera á fyrir láglaunafólkið, a.m.k. 600 fjölskyldur sem vísa á á leigumarkaðinn á hverju ári. Á næstu tveimur árum er ætlunin að vinna að úttekt á leigumarkaði hér á landi og kanna þörf fyrir leiguíbúðir næstu ár.
Það er náttúrlega mjög einfalt að afgreiða málið með þessum hætti, gera bara könnun þegar nú þegar liggur fyrir hve margar íbúðir vantar í Reykjavík. Það væri þá hægt að gera samninga á milli ríkis og sveitarfélaga hvernig hægt væri að leysa úr þeirri þörf sem þegar er, biðlistunum sem þegar eru. Hvernig á að koma til móts við þessa 379, hvernig og með hvaða hætti ætlar ríkið að láta fjármagn í það? Hér stendur jafnframt:
,,Á grundvelli samstarfs þessara aðila skal lögð fram framkvæmdaáætlun sem framlög ríkisins og sveitarfélaga skulu taka mið af í framtíðinni. Á meðan unnið er að áætlanagerð þessari og til ársloka 2000 er heimilt að veita lán til leiguíbúða, sbr. VIII. kafla laga þessara, með óbreyttum lánskjörum.``
Það er sérstaklega tekið fram að um óbreytt lánskjör sé að ræða. Það þýðir auðvitað ekki annað en að það er stefnt að því að færa þessa vexti upp, herra forseti. Fjöldi og upphæð lána skal taka mið af framlagi ríkissjóðs á fjárlögum og áætluðum kostnaði.
Nú hefði, herra forseti, ef hægt hefði verið að taka mark á þessari brtt. sem hv. þm. Magnús Stefánsson mælti fyrir, þurft að fylgja ný og önnur kostnaðaráætlun frá Fjárlaga- og hagsýslustofnun. Sú sem fylgir með þessu frv., herra forseti, segir alveg ótvírætt að þar eigi að veita á næstu tveimur árum lán til 25 íbúða hvort árið um sig eða samtals 50. Ef eitthvað er að marka það að einhver stefnubreyting sé í þessu sem hér er boðað af hv. meiri hluta félmn., að það eigi að veita til þess framlag á fjárlögum hverju sinni, þá hefði þurft að fylgja með ný kostnaðaráætlun frá fjmrn. um að þetta væru ekki 50 íbúðir heldur eitthvað fleiri íbúðir. Að öðrum kosti er þessi brtt. ekki marktæk.
Ég vil spyrja hæstv. ráðherra, af því að fyrir liggur beiðni frá Reykjavíkurborg um að byggja þegar á þessu ári 100 leiguíbúðir þó einungis eigi að setja peninga í 50 á næstu tveimur árum: Verður gengið til þessara samninga, herra forseti? Ég spyr hæstv. félmrh. að því: Verður gengið til þessara samninga við Reykjavíkurborg? Verður samið þannig við Reykjavíkurborg að hún geti á þessu ári, eins og hún ætlar sér, komið upp 100 nýjum leiguíbúðum? Ég veit ekki til þess að Reykjavíkurborg hafi fengið svör við því. Það er mjög mikilvægt að hæstv. ráðherra upplýsi okkur um það við þessa umræðu. Fyrir utan þá sem eru á biðlistunum þá gæti hér verið um að ræða um 1.200 fjölskyldur sem á næstu tveimur árum þurfi á leiguíbúðum að halda. Þær gætu jafnvel orðið fleiri. Það fer eftir því hvernig nýi neyslustaðallinn hjá hæstv. ráðherra verður.
Ég hef komið inn á það að áhrif þessara breytinga á verðbréfa- og fasteignamarkaðinn eru mjög óviss. Maður veltir fyrir sér hvaða áhrif það hafi til hækkunar eins og ég nefndi áðan, á verði 2--4 herbergja íbúða, ef nýr kaupendahópur kemur inn á almenna markaðinn vegna þess að flestir af þeim sem koma nýir inn og fá inn í þennan Íbúðalánasjóð eru á höttunum eftir 2--3 herbergja íbúðum. Þegar sá kaupendahópur stækkar sem vill fara inn í þær íbúðir sem í boði eru 2--3 herbergja íbúðum, þá mun það spenna upp verðið.
Af því að hæstv. ráðherra heiðrar okkur með nærveru sinni þá vil ég fara yfir það sem ég nefndi hér áðan. Réttindi starfsmannanna og það óöryggi sem starfsfólk Húsnæðisstofnunar er sett í. Mér finnst að ráðherrann skuldi bæði okkur og starfsfólkinu frekari skýringar á því hvernig með það verður farið. Það er verið að brjóta í blað að því er varðar starfsfólkið. Ég bið ráðherrann að segja mér það ef hann getur nefnt eitthvert dæmi um að sambærilega hafi verið tekið á réttindum starfsmanna og hér á að gera.
Ég vil fara yfir breytingar á rekstrarformi nokkurra ríkisstofnana gegnum árin. Ég mun sýna fram á að í öllum tilvikum var öryggi starfsmanna tryggt. Það var sett í forgang að starfsfólkið sem fyrir var í þessum ríkisstofnunum hefði forgang til starfa. Hægt væri að byrja árið 1997. Svo ég vitni í lög um stofnun hlutafélags um Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands, með leyfi forseta:
,,Allir starfsmenn Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands, sem taka laun samkvæmt kjarasamningum Sambands íslenskra bankamanna eða kjarasamningum annarra stéttarfélaga, skulu eiga kost á sambærilegu starfi hjá Landsbanka Íslands hf. eða Búnaðarbanka Íslands hf. við yfirtöku þeirra á ríkisviðskiptabönkunum.``
Þarna er manneskjulegar að staðið, herra forseti, en hæstv. félmrh. ætlar að gera. Hv. flokksbróðir hans, Finnur Ingólfsson, stendur manneskjulegar að hlutunum en hæstv. félmrh. Hér stendur alveg klárt og kvitt að þessir starfsmenn skuli eiga kost á sambærilegu starfi hjá Landsbanka Íslands eða Búnaðarbanka Íslands hf., við yfirtöku þeirra á ríkisviðskiptabönkunum. Síðan segir:
,,Nú tekur maður, sem gegnir starfi hjá Landsbanka Íslands eða Búnaðarbanka Íslands, við starfi hjá Landsbanka Íslands hf. eða Búnaðarbanka Íslands hf., og skal hann þá njóta sömu réttinda og hann hafði samkvæmt kjarasamningum og/eða ráðningarsamningum. Réttur hans til launa hjá Landsbanka Íslands eða Búnaðarbanka Íslands fellur niður er hann tekur við starfinu.``
Í lögum um stofnun Fjárfestingarbanka atvinnulífsins hf. segir:
,,Allir starfsmenn Fiskveiðasjóðs Íslands, Iðnlánasjóðs og Iðnþróunarsjóðs, sem taka laun samkvæmt kjarasamningum Sambands íslenskra bankamanna eða kjarasamningum annarra stéttarfélaga og ekki er boðið starf hjá Nýsköpunarsjóði atvinnulífsins, skulu eiga kost á starfi hjá Fjárfestingarbanka atvinnulífsins hf.``
Þetta alveg klárt og kvitt og frá þessu gengið í lögum. Hvað mikið sem minni hlutinn í félmn. reyndi að hafa vit fyrir meiri hlutanum, þá gekk það ekki, því miður. Mér finnst það eiga að vera mál, herra forseti, sem skoða á milli 2. og 3. umr. Ég spyr hv. þm. Magnús Stefánsson, frsm. meiri hlutans: Hvaða rök voru fyrir því að skilja svona við starfsfólk Húsnæðisstofnunar? Hvers á það að gjalda? Ég man ekki einu sinni setninguna sem stendur um þetta í nál. meiri hlutans. Mér fannst hún svo máttlaus og veik að hún breytti raunverulega engu um starfsöryggi þessa fólks.
,,Meiri hlutinn leggur þunga áherslu á að starfsmönnunum verði gefinn kostur á störfum hjá hinni nýju stofnun eftir því sem frekast er unnt og þannig nýtt starfsreynsla þeirra og sérþekking.``
Þetta stendur nú bara í greinargerðinni. Starfsfólki Húsnæðisstofnunar er ekki gert hærra undir höfði en það að þetta er sett í greinargerðina. Þetta er ekki sett í lagaákvæði eins og hjá öðrum stofnunum sem breytt hefur verið og ég hef fjallað um.
Hér eru lög um stofnun hlutafélags um rekstur Póst- og símamálastofnunar. Þar stendur, herra forseti:
,,Fastráðnir starfsmenn Póst- og símamálastofnunar skulu eiga rétt á störfum hjá hinu nýja félagi og skulu þeim boðnar stöður hjá því, sambærilegar þeim er þeir áður gegndu hjá stofnuninni, enda haldi þeir hjá félaginu réttindum sem þeir höfðu þegar áunnið sér hjá stofnuninni. Þó fer um biðlaunarétt þeirra eftir þeim lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins sem í gildi eru við gildistöku laga þessara.
Nú hefur félagið boðið fastráðnum starfsmanni Póst- og símamálastofnunar sambærilega stöðu hjá félaginu með eigi lakari launum en hann áður naut og fellur biðlaunaréttur þá niður ef starfsmaður hafnar boðinu eða hefur ekki samþykkt það innan sex vikna frá því honum barst boðið.``
Síðan segir:
,,Ef fastráðinn starfsmaður Póst- og símamálastofnunar, sem ráðinn hefur verið hjá félaginu samkvæmt ákvæðum 1. og 2. mgr., fær eigi að síður greidd biðlaun eða bætur fyrir missi biðlauna úr ríkissjóði vegna formbreytingar þeirrar á starfsemi stofnunarinnar, sem lög þessi kveða á um, fellur sjálfkrafa niður biðlaunaréttur hans hjá félaginu.
Fastráðinn starfsmaður stofnunarinnar, sem hefur áunnið sér rétt til lífeyrisgreiðslna samkvæmt ákvæðum 12. gr. laga nr. 29/1963, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, með síðari breytingum, og hefur ráðist til starfa hjá félaginu með óskertum launum skv. 1. og 2. mgr. þessarar greinar, heldur þeim réttindum gagnvart félaginu sem 12. gr. greinir, en á ekki jafnframt rétt til greiðslu lífeyris úr sjóðnum meðan hann heldur óskertum launum sínum hjá félaginu.``
Þarna eru margar greinar sem kveða á um það hvernig eigi að fara með réttindi starfsfólks. Á það er ekki litið af vinnumálaráðherranum sjálfum. Það er hæstv. félmrh., ráðherrann sem fer með vinnumál í landinu, sem fer með lög um stéttarfélög og vinnudeilur, sem fyrstur heldur þannig á málum gagnvart starfsmönnum fyrirtækis þess er verið er að breyta, eins og hér er verið að gera. Meira að segja fyrrv. fjmrh., Friðrik Sophusson, hugsaði betur um starfsfólk sitt en nokkurn tíma vinnumálaráðherrann sjálfur, a.m.k. ef marka má það sem hann setti í lagatexta. Hjá honum er það sett niður í lagatexta að þeir skuli þó hafa forgang til starfa. Hér er ég að tala um Lyfjaverslunina.
,,Fastráðnir starfsmenn Lyfjaverslunar ríkisins skulu hafa rétt til starfa hjá nýja hlutafélaginu við stofnun þess og skal þeim boðin sambærileg staða hjá félaginu og þeir áður gegndu hjá Lyfjaverslun ríkisins.`` Að minnsta kosti er þeim tryggð sama staða og þeir höfðu áður.
Hér er Áburðarverksmiðjan á árinu 1993. ,,Fastráðnum starfsmönnum Áburðarverksmiðju ríkisins skal boðið sambærilegt starf hjá hinu nýja hlutafélagi og þeir gegndu áður hjá Áburðarverksmiðju ríkisins.``
Af hverju má þetta ekki vera svona afdráttarlaust í lögunum þegar er verið að breyta þessu um Húsnæðisstofnun? Hvað er það sem kemur í veg fyrir það? Þetta vekur auðvitað upp tortryggni, herra forseti, og hæstv. ráðherra kemst ekki fram hjá því í umræðunni að gera grein fyrir því af hverju hann ætlar að halda á málum gagnvart starfsfólki Húsnæðisstofnunar eins og hér á að gera.
Um Síldarverksmiðjur ríkisins árið 1992: ,,Fastráðnir starfsmenn Síldarverksmiðja ríkisins skulu hafa rétt til starfa hjá nýja hlutafélaginu við stofnun þess og skal þeim boðin sambærileg staða hjá félaginu og þeir gegndu áður hjá verksmiðjunum.``
Þá komum við að Þvottahúsi Ríkisspítalanna. Stofnað var hlutafélag um Þvottahús Ríkisspítalanna árið 1992--1993 og þar kemur fram:
,,Fastráðnir starfsmenn Þvottahúss Ríkisspítalanna skulu hafa rétt til starfa hjá hinu nýja hlutafélagi og skal þeim boðin sambærileg staða hjá félaginu og þeir gegndu áður.``
Það er alveg sama hvar maður ber niður, herra forseti, það virðist alls staðar horft til réttinda starfsfólks við slíka breytingu og hvernig með skuli fara.
Þetta á einnig við um stofnun hlutafélags um Íslenska endurtryggingu: ,,Fastráðnir starfsmenn Íslenskrar endurtryggingar skulu hafa rétt til starfa hjá hinu nýja hlutafélagi við yfirtökuna og skal þeim boðin sambærileg staða og þeir gegndu áður.``
Hér er líka árið 1990 stofnun hlutafélags um Sementsverksmiðju ríkisins: ,,Fastráðnir starfsmenn Sementsverksmiðju ríkisins skulu hafa rétt til að starfa hjá hinu nýja hlutafélagi og skal þeim boðið sambærilegt starf hjá félaginu og þeir gegndu áður hjá Sementsverksmiðju ríkisins.``
Þetta var ekki samþykkt 1990 en síðan 1992 eða 1993 réttara sagt þá var þetta ákvæði inni. Ég spyr því: Á hvaða leið erum við að því er varðar meðferð á starfsfólki? Eru þetta einhver ný vinnubrögð sem er verið að taka upp hjá hæstv. ríkisstjórn að því er varðar meðferð á starfsfólki hjá hinu opinbera? Er það ný stefna sem verið er að boða að frá og með þessu frv., ef að lögum verður, skuli hætta að tryggja starfsfólkið þegar breyta á rekstrarumhverfi fyrirtækja, hætta að gefa því starfsfólki forgang til starfa hjá nýju fyrirtæki? Er þetta hin nýja starfsmannastefna sem ríkisstjórnin er að boða með þessu frv.? Ég held að það sé mjög mikilvægt að vita það. Að minnsta kosti er, herra forseti, alveg nauðsynlegt að hæstv. ráðherra geri okkur grein fyrir því af hverju á að fara allt aðra leið en við höfum farið.
Ég held að margt sé óljóst um nýja Íbúðalánasjóðinn. Nú hljóta hæstv. ráðherra og ráðgjafar hans að hafa gert sér grein fyrir því hvað það er sem á að taka við, hvers slags banki þessi Íbúðalánasjóður á að vera, hvaða verkefni hann hefur. Það á að liggja ljóst fyrir samkvæmt frv. og þá hlýtur að vera hægt að áætla hvað rekstur á slíkri stofnun kostar og hver er starfsmannafjöldinn, og ég er alls ekki sannfærð um það, herra forseti, að verði nokkuð ódýrari stofnun en við höfum í dag sem er Húsnæðisstofnun. Vel getur verið að hún verði fjármögnuð með öðrum hætti vegna þess að alls staðar stendur að þessi stofnun eigi að standa undir sér með tekjum og gjöldum en það hefur ekkert sannfært mig um það að við séum að búa til eitthvert fyrirbæri sem kostar eitthvað minna þegar upp er staðið eða að þar verði færri starfsmenn. Að minnsta kosti er allt óljóst um það og hefur lítið verið rætt um það þannig að mér finnst að hæstv. ráðherra þurfi þá að fara í gegnum það.
Ég vil snúa mér aftur að sveitarfélögunum sem ég hef aðeins drepið á í máli mínu en viðbótarlánin eiga að ganga í gegnum þennan banka m.a. og standa undir sér. Það er það nýja sem kemur núna frá meiri hluta félmn. að viðbótarlánin bera markaðsvexti líka. Þar verður pólitísk skömmtun á þessum félagslegu lánum. Fjöldi viðbótarlána verður takmarkaður á hverju ári allt eftir því hve mikið verður veitt af viðbótarlánum. Að auki geta sveitarfélögin skilyrt viðbótarlánin til einstaklinga með að þeir kaupi þar íbúðir sem sveitarfélögin fá í endursölu sem hefur aðeins verið dregið úr núna og verður næstu tvö árin. Það er hæstv. ráðherra sem skipar alla fulltrúana inn í þessa stjórn. Það er sú stjórn sem á að ráða því hvaða sveitarfélög fá síðan þessi viðbótarlán.
Síðan þurfa húsnæðisnefndirnar að samþykkja viðbótarlánin og nú spyr ég hæstv. ráðherra, af því að mér hefur fundist það vera mjög óljóst í umræðunni, þegar fólk fær þetta frelsi til þess að velja á markaðnum, það sem á annað borð færi inn í kerfið, hvernig verður eftirliti þá háttað? Getur fólk bara farið og valið sér hvaða íbúð sem er? Segjum að það vildi gjarnan fá íbúð sem þarf að gera miklar lagfæringar á, við skulum segja að það sé íbúð sem kostar kannski 4--5 millj. en það þarf kannski að fara í viðhald eða breytingar á henni upp á 2--3 millj., fær það þá viðbótarlán fyrir viðhaldinu? Hver hefur eftirlit með því að íbúðirnar séu þannig að gæðum að ekki sé verið að draga úr því sem nú er? Verður eitthvert eftirlit með því? Eru það húsnæðisnefndirnar sem þurfa að vera eftirlitsaðilarnir? Ef sá sem hefur valið sér íbúð vill fá viðbótarlán þarf þá einhver eftirlitsaðili að koma og kíkja á íbúðina og hafa eftirlit með því hvort hún sé í lagi eða standist kröfur og staðla? Ég spyr hv. þm. Magnús Stefánsson, ef það vantar verulega upp á það og það þurfi að fara í viðhald að því er varðar þessar íbúðir, fá þeir þá viðbótarlán fyrir því?
Verið er að tala um að fólk geti farið út í að lagfæra þær íbúðir sem það kaupir. Það getur vel verið að fólk kjósi þá að kaupa íbúðir sem eru frekar ódýrar en lagfæra þær með einhverjum hætti sem kostar þó töluvert. Þá spyr ég hv. þm. að því: Ná viðbótarlánin til þess ef ég vil fara í viðhaldsframkvæmdir upp á 2--3 millj. á íbúð sem ég kaupi sem þarf að standsetja? Mér finnst mikilvægt að það sé ekki skilið eftir í óvissunni hvernig með það á að fara.
Síðan spyr ég hv. þm. að því líka, framsögumann nefndarinnar: Hefur verið skoðað hvaða áhrif það hefur á fjárhag sveitarfélaganna ef mikill fjöldi þeirra sem er í félagslegum íbúðum og kaupskylda hvílir á vilja að sveitarfélögin leysi til sín gömlu íbúðirnar svo þeir geti farið inn í nýja kerfið? Hafa verið könnuð áhrif af því? Ég held nefnilega að það sem vanti, herra forseti, í því óðagoti sem hér er að afgreiða þetta frv. sem á nú ekki að taka gildi fyrr en um næstu áramót, sé að skoða hvaða áhrif og afleiðingar frv. hefur á ýmsa þætti í þjóðfélaginu, ekki bara fasteignamarkaðinn eins og hér hefur verið talað um eða verðbréfamarkaðinn heldur líka hvaða áhrif þetta hefur á fjárhag sveitarfélaganna, t.d. ef margir óska eftir að sveitarfélög innleysi til sín íbúðir sem kaupskylda hvílir á. Ég lít svo á að þeir sem óska eftir því að íbúðir þeirra verði innleystar af sveitarfélögum og kaupskylda hvílir á að sveitarfélögin geti ekki neitað því þannig að ég dreg í efa að horft hafi verið til þess, herra forseti.
Ég spyr um það líka: Hefur verið skoðað hvað það þýðir í auknum útgjöldum fyrir sveitarfélögin í húsaleigubótum ef mikill þrýstingur skapast á aukningu leiguíbúða? Það er ekkert ef með það, það mun verða. Þetta þýðir líka þrýsting á almennan leigumarkað og þar með auknar húsaleigubætur. Hefur þetta verið skoðað? Ég er alveg hissa á því að sveitarfélögin skuli samþykkja það og fallast á að þetta frv. skuli afgreitt eins og hér á að gera með því að skilja þetta eftir í lausu lofti, þ.e. hvað þetta kallar á mikil aukin útgjöld í húsaleigubótum fyrir sveitarfélögin. Mér kæmi ekki á óvart að framlögin til húsaleigubóta þyrftu að tvöfaldast á allra næstu árum ef ekki þrefaldast. Ég spái því, herra forseti. Af hverju í ósköpunum ganga sveitarfélögin ekki frá svo mikilvægum þætti áður en verið er að vísa 600 fjölskyldum á ári til þeirra í leiguíbúðir. Síðan mun þrýstingurinn aukast á almennan leigumarkað. Það getur líka spennt upp leiguna á almenna leigumarkaðinum ef fjöldi fólks kemur sem hefur getað fengið aðstoð inni í félagslega kerfinu ef það þarf ekki að fara á almennan leigumarkað, neyðist til þess, hvernig í ósköpunum sem fólkið fer að því, ég botna ekki í því, fólk sem hefur kannski 70 þús. kr. í mánaðartekjur. Ef meira en helmingurinn fer í húsaleigu á almennum markaði fær það væntanlega núna húsaleigubætur í gegnum sveitarfélögin og það kallar á útgjöld frá sveitarfélögunum. Var þetta eitthvað skoðað í meðförum nefndarinnar eða þegar ráðherrann var að smíða frv.?
Ég spyr varðandi það að niðurgreiðslum á leiguíbúðum verði hætt, kannski eftir tvö ár, er hv. þm. sammála mér um að ákvæðin í frv. bendi til þess af því að það er eins talað um að niðurgreiðsla á leiguíbúðum muni vara árin 1999 og 2000? Er sveitarfélögunum kunnugt um að það standi til að hækka þessa vexti sem nú eru 1%, kannski upp í markaðsvexti? Ég sé fyrir mér hvaða afleiðingar það hefur. Ef sveitarfélögin hafa ekki getað byggt leiguíbúðir með 1% vöxtum er þá einhver ástæða til þess að ætla að þau muni frekar byggja þessar leiguíbúðir þegar vextirnir eru orðnir 5%? Ef þau gera það á annað borð hver mun þá borga brúsann af því? Verður þá ekki farið í vasa láglaunafólks og það verði að borga þessa niðurgreiðslu, það verði að borga það núna þegar verið er að færa þetta upp í markaðsverð?
Sem betur fer, herra forseti, sé ég að þeir hafa aðeins séð að sér í hv. félmn. vegna þess að sum ákvæðin til bráðabirgða í frv. voru með ólíkindum vegna þess að í ákvæðunum til bráðabirgða virtist svo vera að það væri hægt að breyta og jafnvel ógilda þegar gerða samninga. Hérna stóð t.d. í ákvæði V, sem meiri hlutinn hefur fallið frá, sem sýnir náttúrlega hvernig þetta frv. er unnið, að ætla sér að svipta fólkið rétti á íbúð sem það hafði undirskrifað að það mundi fá þó að ekki væri búið að afhenda því það. Hér stendur: ,,Samningar, sem einstaklingar hafa gert um félagslegar leiguíbúðir, halda gildi sínu.`` Síðan kemur aðeins síðar: ,,Einstaklingur sem hefur kauprétt vegna íbúðar sem hann hefur á leigu og hyggst nýta sér þann rétt skal hafa gert það fyrir 31. des. 1998.`` Vesgú, hann átti bara að ganga frá þessu þegar á þessu ári þó að hann væri búinn að undirrita samninga. Auðvitað var það svo að meiri hlutinn varð að sjá að sér í þessu efni að það gekk ekki að hafa þetta með þessum hætti að hreinlega væri hægt að ógilda samningana. Ég spyr hv. framsögumann nefndarinnar hvort hann geti ekki verið sammála mér í því að brtt. félmn. snúa --- að hverju? Þessar brtt. eru upp á nokkrar síður, það vantar ekki en þetta eru mest orðalagsbreytingar og leiðréttingar, tilfærsla á greinum, könnun á leigumarkaði, óljós opnun á kaupleigurétti, félagasamtök fá inni í húsbréfakerfinu og þarf að fara aðeins yfir það hvernig félagasamtök geti þá nýtt sér það og þetta er eiginlega upp að telja, og til viðbótar stimpilgjöldin tekin af viðbótarlánum. Að stærstum hluta eru þetta bara orðalagsbreytingar og leiðréttingar og tilfærslur á greinum sem hér er verið að gera sem þýðir það með öðrum orðum að það er ekkert hlustað á verkalýðshreyfinguna, kannski í fyrsta skipti í mörg herrans ár. Eins og ég segi eru þetta kaflaskipti í samskiptum verkalýðshreyfingar og stjórnvalda og ekkert hlustað á ábendingar og athugasemdir húsnæðisnefnda sem þekkja þó best til þessara mála.
Síðan er það með 5% framlag sveitarfélaga inn í varasjóð þannig að ég haldi öllu til haga á einum stað hvaða áhrif þetta hefur á sveitarfélögin. Félmrh. getur hækkað framlagið hvenær sem er að fenginni umsögn Seðlabankans. Það er ekki að umsögn Sambands sveitarfélaga heldur að umsögn Seðlabanka Íslands. Ég spyr: Hefur þessu verið breytt í meðförum nefndarinnar? Er það ekki enn þá bara Seðlabankinn sem á að vera umsagnaraðili um það hvort eigi að hækka framlagið? Ég sé að einn nefndarmanna, hv. þm. Ögmundur Jónasson, kinkar kolli þannig að þetta virðist vera svo að það sé bara Seðlabankinn sem á að vera umsagnaraðili um það hvort eigi að hækka þetta varasjóðsgjald á sveitarfélögin. Ef það þarf að hækka það, þá hefur það þær afleiðingar um leið, herra forseti, að minni líkur eru á því að sveitarfélögin borgi þá þetta varasjóðsframlag sem þeim er frjálst að gera og ef þau gera það ekki svipta þau alla íbúana í viðkomandi sveitarfélagi rétti til þess að fá lán úr Íbúðalánasjóðnum.
Síðan á þessi sjóður að greiða niður skuldir þeirra sveitarfélaga eins og ég lýsti áðan sem byggt hafa umfram þörf félagslegar íbúðir í sveitarfélagi sínu. Þannig virðist ekki vera mikið í þeim brtt. sem hv. meiri hluti félmn. hefur gert.
Mig langar aðeins að fara yfir þær brtt. sem meiri hluti nefndarinnar hefur sett fram. Hér er verið að tala um að húsnæðisnefnd sé heimilt að taka gjald fyrir þjónustu sem hún veitir skv. 1. mgr. á grundvelli gjaldskrár sem sveitarstjórn staðfestir. Gjöld þessi mega ekki nema hærri upphæð en sem nemur kostnaði við þá þjónustu sem húsnæðisnefnd lætur einstaklingum í té.
Ég hef farið yfir það, herra forseti, að verið sé að setja á nýjan kostnað sem nemur kannski einhvers staðar á bilinu 80--100 þús. kr. þegar það fer inn í þennan nýja Íbúðalánasjóð og fær fyrirgreiðslu þar. Ég man að ég bað hæstv. félmrh. um það við 1. umr. málsins að hann legði til í félmn. yfirlit, herra forseti, yfir þann viðbótarkostnað sem nú á að fara að setja á lántakendur í Íbúðalánasjóðnum. Ég hafði lagt fram það sem ég tel að séu nýir kostnaðarþættir í þessu og ég bað um að ráðherrann legði sitt fram. Ég hef ekki séð þetta plagg og ég spyr: Var lagt fram í félmn. af hálfu félmrh. eða ráðgjafa hans útreikningur um það hvaða nýir kostnaðarliðir væru að leggjast á lántakendur? Ég man ekki eftir því og tel mig hafa safnað saman öllum þeim gögnum sem komu í félmn. vegna þess að mjög mikilvægt er að fá þetta fram.
Herra forseti. Í 15. gr., ef ég skil málið rétt, er verið að opna á að félagasamtök geti fengið lán. Er verið að opna það þannig að þau geti fengið viðbótarlán eða er verið að opna það þannig að þau geti fengið húsbréfalán? Ef verið er að opna þetta bara þannig að félagasamtök geti fengið húsbréfalán, ef ég skil málið rétt, sé ég ekki hvernig félagasamtök geti nýtt sér það. Við erum að tala um húsbréfalán með 5% vöxtum fyrir félagsmenn ýmissa félagasamtaka sem hafa sent óskir til Alþingis á heilsíðu í Morgunblaðinu í dag um að fresta málinu, það getur ekki boðið félagsmönnum sínum upp á að standa undir 5,1% vöxtum. Ég spyr: Geta félagasamtökin fengið viðbótarlánin? (ÖJ: Engin svör.) Engin svör. Nei, þetta er allt jafnóljóst. Við erum að afgreiða eitt stærsta málið í þinginu sem skiptir máli fyrir hag og velferð þúsunda fjölskyldna fyrir utan þetta virðulega Alþingishús. En þetta er skilið allt eftir í óvissunni. Ef þetta á að vera, eins og mér skilst, þessi opnun um það að félagasamtök geti fengið húsbréfalán, ef þetta á að vera til þess að fullnægja þeim þörfum og óskum sem hafa komið fram hjá Búseta er það auðvitað fjarri lagi vegna þess að verið er að kippa grundvellinum undan starfsemi Búseta sem hefur reist mörg hundruð íbúðir á umliðnum árum. Ég sé því ekki að þetta komi til móts við það.
Síðan er þetta furðulega ákvæði sem ég veit ekki hvort nefndarmenn hafa einhver svör við og hverjum á að þjóna, með leyfi forseta:
,,Aðilum, sem byggja eða kaupa leiguíbúðir, er heimilt að selja leigutaka, sem uppfyllir skilyrði 1. mgr., eignarhlut í íbúð með þeim kvöðum að eignarhluti kaupanda standi óhreyfður í íbúðinni á meðan hann hefur afnot af henni en greiðist síðan með fullum verðbótum samkvæmt vísitölu neysluverðs, án vaxta.``
Fyrir hvern er þetta nú gert og hvernig á að framkvæma þetta? Hv. frsm. félmn. er horfinn úr salnum eins og hæstv. ráðherra sem virðist erfitt að halda inni í þessum sal þó verið sé að afgreiða veigamikla löggjöf sem skiptir miklu máli fyrir þúsundir fjölskyldna á komandi árum. (Félmrh.: Við heyrum hvert orð.) Þá held ég að hæstv. ráðherrann verði að skýra út hverjum þetta á að gagnast sem hér er lagt fram.
Ég veit að húsnæðisnefnd Reykjavíkur og Páll R. Magnússon framkvæmdastjóri svo ég nefni hann sem dæmi, hafði allt aðrar hugmyndir um þetta en hér er lagt fram. Ef þetta hefur verið til þess að fullnægja óskum hans sem hann lagði mikla áherslu á held ég að það sé ekki gert með þessu. Ég spyr ráðherrann: Ef þeir sem eru í leiguíbúðum geta eignast ákveðinn eignarhluta í íbúðunum, á leigan að geta gengið upp í þau kaup? Er það hugsunin á bak við þetta? Húsnæðisnefnd Reykjavíkur lagði fram hugmynd um að samhliða leigusamningi yrði gerður samningur um greiðslu á 10% útborgun sem dreifa ætti á fimm ár. Það er allt annað en við erum að tala um þannig að þetta er einhver dúsa sem engum mun gagnast og breytir engu um kjarna málsins, sem við höfum margfarið yfir, að verið er að vísa 600 fjölskyldum á leiguíbúðir sem eru ekki til. Sú útfærsla sem húsnæðisnefnd var með varðandi þetta ákvæði var að þegar 10% útborgun væri greidd gæti kaupandinn nýtt sér kauprétt sinn og fengið húsbréfalán auk viðbótarláns og afsals fyrir íbúðinni. Þetta er handónýtt ákvæði sem hér er. Ég spyr þá sem voru í félmn. hvaða skilning þeir leggja í þetta sem ég er hér að lesa og hverjum það muni gagnast.
Síðan spyr ég um það af því að hér er verið að tala um að draga eitthvað úr varðandi stimpilgjöldin, með leyfi forseta:
,,Ekki skal greiða stimpilgjald af skuldabréfum sem gefin eru út til Íbúðalánasjóðs vegna viðbótarláns.``
Einungis er um það að ræða að stimpilgjöld greiðast ekki af skuldabréfum sem gefin eru út til Íbúðalánasjóðs vegna viðbótarláns en það verður fullt stimpilgjald á húsbréfunum. Ég skil þetta ekki öðruvísi og ég spyr: Hvað með byggingar á heimilum fyrir aldraða og dagvistarstofnanir og lán til greiðsluerfiðleika og lán til félagasamtaka? Verða stimpilgjöld af því? Það er ekkert undanskilið hér. Verða stimpilgjöld á lán til fólks í greiðsluerfiðleikum? Hvað verður út af fyrir sig um þessi lán til fólks með sérþarfir og til byggingar heimila fyrir aldraða og dagvistarstofnanir? (ÖJ: Engin svör.) Engin svör. Þetta er það sama aftur og aftur. Engin svör, herra forseti, engin svör. Við erum þó að tala um mjög mikilvæga málaflokka sem hafa verið inni í Byggingarsjóði ríkisins. Nú fara þeir inn í þennan Íbúðalánasjóð. Það verður hugsanlega heimilt að veita lán til þeirra en það verður bara allt eftir geðþótta stjórnarinnar. Hún ræður því hvort og hvernig það verður gert. Það verður engin skylda að gera það ef ég skil málið rétt.
Við sjáum það líka að ef það á að fara að gera eitthvað fyrir félagasamtökin með því að opna fyrir húsbréfakerfið handa félagasamtökum þá eru þar líka stimpilgjöldin að fullu. Hver borgar það, ef við erum að tala um félagasamtök eins og við vorum að telja upp í morgun, þessi 26 sem eru að mótmæla þessu frv.? Það eru skjólstæðingar þeirra. Hvað eru margir á bak við þessi 26 félagasamtök og á bak við ASÍ og BSRB? Ætli það séu ekki nálægt 100 þúsund manns sem eru að biðja um að frv. verði stöðvað? Ég hygg að það sé ekki fjarri lagi. Stór hluti af því eru félagasamtök fatlaðra og aldraðra, einstæðra foreldra og fleiri sem hafa ekki efni á því að taka á sig svona viðbótarkostnað eins og hér er lagt til, ekki bara í gegnum einhver stimpilgjöld og annan kostnað heldur til fasteignasalanna sem eru kátastir allra þessa dagana þegar verið er að selja en miklu minni fyrirgreiðsla er í gegnum vaxtabótakerfið en í gegnum niðurgreiðsluna. Það þarf að hækka þakið verulega, sennilega upp undir 60 þúsund sem þarf að lyfta þakinu úr 180--230 hjá einstæðu foreldri ef það á að vera jafnsett á eftir eins og hæstv. ráðherra er að lofa þessu fólki.
Herra forseti. Ég held að það sé slíkt stórslys á ferðinni sem þetta frv. er að ég held að fólk utan við þetta hús sé ekki almennilega farið að átta sig á því hvað hér er á ferðinni. Þó þetta sé ekki stór hópur, herra forseti, þá er þetta þó fólk. Þetta eru þúsund manns á hverju ári, þúsund fjölskyldur, kannski 2--4 þúsund manns sem er verið að setja hér á kaldan klaka. Oft hef ég heyrt hæstv. forseta sem situr nú í þessum stól tala máli þessa fólks, fátæks fólks í þjóðfélaginu, þannig að ég hefði gjarnan viljað óska þess að ég ætti þennan hv. þm. og forseta sem nú situr í þessum stól sem bandamann í þingsölum, a.m.k. við atkvæðagreiðsluna þegar hún fer fram um þetta mál vegna þess að mér hefur fundist að þetta sé eini framsóknarmaðurinn sem eftir er í Framsfl. með einhverja félagslega hugsun. Þess vegna bíð ég eftir því við atkvæðagreiðsluna og við umræður hér að vita og fylgjast með hver afstaða hv. þm. verður.
Hæstv. forseti þekkir þessa setningu frá síðasta þingi þegar við vorum að tala um greiðsluaðlögun fyrir fólk sem er að missa íbúðir sínar sem mátti ekki bíða: ,,Já, líf, heill og hamingja þúsunda fjölskyldna um land allt veltur á skjótum aðgerðum, skuldbreytingum aldarinnar og greiðsluaðlögun.``
Þarna var maður sem vissi hvað hann var að segja. Hann var að tala fyrir fátækt fólk á Íslandi sem var að missa íbúðir sínar þó krafturinn hafi svolítið farið úr honum eftir að hann blandaði geði sínu við íhaldsöflin í þjóðfélaginu.
Það er ekki öll nótt úti enn þá. Þetta frv. er ekki orðið að lögum og víst að það er langt frá því að vera útrætt. Síðan kemur hér ein af brtt., sem eru allmargar, þær eru 38 talsins:
,,Félagsmálaráðherra ákvarðar með reglugerð, að fengnum tillögum stjórnar Íbúðalánasjóðs,`` --- það eru alltaf gjaldtökur --- ,,lántökugjöld, gjöld vegna innheimtu af lánum stofnunarinnar sem eru í vanskilum og gjöld vegna skuldbreytinga, veðleyfa og veðbandslausna, svo og gjöld vegna annarrar sambærilegrar þjónustu. Heimilt er að jafna kostnaði niður á skuldara þannig að búseta hafi ekki áhrif á kostnaðinn.``
Herra forseti. Ég er ekki viss um að allir þingmenn geri sér grein fyrir því hvað á að setja margar reglugerðir verði þetta frv. að lögum. Það er fullt af reglugerðarheimildum til ráðherrans um alls konar gjaldlagningu á fólk sem fær inni í þessum nýja banka. Alþingi framselur vald sitt með margvíslegum hætti --- ég kem að því síðar í dag í máli mínu --- í öllum þeim reglugerðum sem ráðherrann fær heimild frá Alþingi til að setja. Þegar ég les í gegn öll þessi reglugerðarákvæði sem hér eru heimiluð til ráðherrans, þá spyr ég: Þarf ekki þingið að staldra við, bara með tilliti til virðingar þingsins, og skoða hvernig það á umliðnum árum hefur sýknt og heilagt framselt vald sitt til ráðherranna, opið vald með alls konar heimildum um meðferð opinberra fjármuna o.s.frv.? Er nokkuð skrýtið þó að skilin milli löggjafarvalds og framkvæmdarvalds séu orðin óljós? Ég held að þetta frv. sem við ræðum hér sé einmitt dæmi um það reglugerðarfargan og framsal frá Alþingi til framkvæmdarvaldsins sem er óeðlilegt.
Í þessum brtt. er ekki mikið bitastætt, herra forseti. Því miður hefur þetta frv. litlum breytingum tekið frá því að það kom fyrst inn á þingið. Það sem raunverulega er til skammar og ég hélt að væri hægt að breyta í meðförum þingsins, er meðferðin á starfsfólki Húsnæðisstofnunar ríkisins. Ég hef farið yfir sennilega 10 lagasetningar sl. 10 ára þar sem verið er að breyta rekstrarumhverfi ríkisfyrirtækja, t.d. að hlutafélagavæða þau. Í hverri einustu þeirra er það sett að starfsfólk skuli hafa forgang til starfa í nýju fyrirtæki eða nýrri stofnun. Þingmenn ættu að reyna að átta sig á hvort hér sé verið að taka upp nýja starfsmannastefnu hjá ríkinu. Á þetta þarf að láta reyna í atkvæðagreiðslu, herra forseti, áður en yfir lýkur. Er það virkilega svo að hæstv. félmrh. og hæstv. fjmrh. hafi alla þingmenn Framsfl. með sér í taumi um að farið verði öðruvísi með starfsfólk Húsnæðisstofnunar ríkisins en gert hefur verið við aðra starfsmenn þar sem ríkisfyrirtækjum hefur verið breytt.
Herra forseti. 1. maí var fyrir nokkrum dögum. Það var baráttudagur verkafólks. Hvaða krafa var hávær þar? Þar var áberandi að fólk mótmælti því að verið væri að leggja niður félagslega íbúðakerfið á Íslandi, loka félagslega íbúðakerfinu án þess að nokkuð kæmi í staðinn fyrir þetta fólk. Það hefur í 70 ár lagt allt sitt traust á þetta félagslega kerfi. Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ, hélt þar ræðu. Ég ætla að fara yfir örfáa kafla í þeirri ræðu, herra forseti. Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ, sagði:
,,Launafólk gerir þá sanngjörnu kröfu að njóta afrakstursins af starfi sínu. Verkalýðshreyfingin vill því að batnandi efnahagsástand verði nýtt til að skapa samfélag sem tekur í ríkari mæli mið af þörfum fólksins í landinu, fjölskylduvænt samfélag þar sem komið er fram af virðingu gagnvart launafólki og áherslan lögð á lífsgæði í víðum skilningi.
Við höfum lýst okkur reiðubúin í þetta uppbyggingarstarf en hvaða svör höfum við fengið? Hver eru skilaboð stjórnvalda? Í stað umbunar á enn að herða að lífskjörum launafólks í landinu. Nýjasta dæmið er frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingu á félagslega húsnæðiskerfinu. Nái þær breytingar fram að ganga er einfaldlega verið að fórna einhverjum mikilvægustu hagsmunum þeirra sem verst eru settir í samfélaginu.``
Hvert einasta þessara orða eiga erindi í þessa umræðu í dag. Það er verið að fórna einhverjum mikilvægustu hagsmunum þeirra sem verst eru settir í samfélaginu með þessu frv. félmrh. Ég skil þetta ekki, herra forseti. Ég fæ ekki botn í það hvernig þessi framsóknaríhaldsstjórn getur, án þess að hafa af því minnsta samviskubit, samþykkt löggjöf sem ýtir fjölskyldum, 600 manns ef ekki fleirum, út í algera óvissu í húsnæðismálum. Við erum þó að tala um veigamesta þáttinn í framfærslu fjölskyldna á Íslandi. Grétar Þorsteinsson heldur áfram og segir:
,,Í stað þess að tryggja öllum fjölskyldum í landinu þau sjálfsögðu réttindi að hafa öruggt þak yfir höfuðið án þess að fórna til þess bestu árum ævinnar, heilsunni og fjölskyldulífinu, er verið að stefna húsnæðismálum láglaunafólks í algera óvissu. Í félagslega húsnæðiskerfinu í heild eru nú um 10 þúsund íbúðir. Á hverju einasta ári leysir þetta kerfi úr húsnæðisvanda allt að 1.000 fjölskyldna sem þurfa nýja íbúð vegna breyttra aðstæðna eða komast inn af biðlistum eftir félagslegu húsnæði. Þessu kerfi á að loka um næstu áramót.
Áhersla er lögð á að tryggja hag húsnæðiskerfisins og sveitarfélaganna en þeir sem félagslega húsnæðiskerfið áttu að þjóna sitja eftir án nokkurrar tryggingar fyrir húsnæði á viðráðanlegum kjörum. Með breytingunum er öllum borgið nema skjólstæðingunum. Á þeirra hag ber enginn ábyrgð.``
Ég lýsi ábyrgðinni á þau stjórnvöld sem nú sitja. Þau bera ábyrgð á því ef 600 fjölskyldur árlega, hafa hér eftir hvergi höfði sínu að halla og hvergi húsaskjól. Stjórnvöld hafa tekið að sér að stjórna þessu landi og þá bera þau líka ábyrgð á fátæku fólki og því að það hafi húsaskjól. Ég spyr: Boðaði Framsfl. það fyrir kosningar að það ætti að loka félagslega húsnæðiskerfinu? Boðaði Framsfl. það fyrir kosningar að setja ætti 600 fjölskyldur út á götuna? Nei, hann boðaði það ekki. Það er eins og stjórnmálaflokkar geti bara, eins og að drekka vatn, svikið kjósendur og skipt um stefnu þegar þeim dettur í hug, í stórum og mikilvægum málaflokkum án þess að bera það undir kjósendur. Grétar Þorsteinsson heldur áfram:
,,Frv. sem nú er til meðferðar á Alþingi er stutt fögrum útreikningum sem virðast byggðir á samfélagi sem hvergi er til nema í hugskoti frumvarpshöfunda.``
Það er nokkuð til í þessu, herra forseti, miðað við þá útreikninga sem við höfum farið í gegnum. Ég mun á eftir koma að útreikningunum sem fylgja þessu frv. sem ég segi að standist ekki í mörgum tilvikum. Það sem er hagstæðast fyrir hæstv. félmrh. er dregið fram og hitt látið liggja á milli hluta. Þegar hæstv. ráðherra heldur því fram t.d. að greiðslubyrðin sé léttari hjá þeim sem á annað borð fá inni í þessum Íbúðalánasjóði: Er það þá rétt, herra forseti? Hvað ef fólk kaupir íbúð með áhvílandi lánum á almennum markaði, við skulum segja að það séu 40 ára lán sem búið er að borga helminginn af? Þá er greiðslubyrðin farin að þyngjast, þá rýkur greiðslubyrðin upp. Ég mun sýna fram á það hér á eftir. Engin slík dæmi eru sett fram í þessu frv. ráðherrans. Greiðslubyrðin þyngist eftir sem líður á. Ef menn yfirtaka lán sem 10, 15, 20 greiðslur hafa verið borgaðar af, þá er greiðslubyrðin miklu þyngri, miðað við að þeir fengju inni í félagslega kerfinu. Þegar Grétar Þorsteinsson hefur sagt að útreikningarnir byggist á samfélagi sem hvergi er til nema í hugskoti frumvarpshöfunda, þá segir hann:
,,Í því samfélagi er engin verðbólga og kaupmáttur breytist ekki. Þar verða engar sveiflur í efnahagslífi og bústnir fiskistofnar synda til móts við veiðiflotann jafnreglulega og sjávarföllin. Fólk er einstæðir foreldrar í 40 ár samfellt og í húsnæðisviðskiptum yfirtekur enginn áhvílandi lán.`` Það er nefnilega það, enginn yfirtekur áhvílandi lán. Það er ekki gert ráð fyrir því.
Því næst segir Grétar: ,,Vaxtabótakerfið sem stjórnvöld hafa verið að hræra í nánast árlega frá því að það var sett á laggirnar á að standa óhreyft til frambúðar. Þekkið þið einhvern sem býr í þessu samfélagi?
Til að trufla nú örugglega ekki hugarsmíðarnar gæta stjórnvöld þess að hafa ekkert samráð við samtök launafólks sem þó höfðu byggt upp félagslega húsnæðiskerfið í upphafi og leyst með því úr mikilli neyð fjölda landsmanna. Verkalýðshreyfingin hefur verið einn helsti gerandi í uppbyggingu kerfisins en við hana var ekki talað. Stjórnvöld passa upp á að óþægileg atriði á borð við raunverulegar aðstæður og þarfir íslensks launafólks gári ekki slétt og fellt yfirborðið á kaffibollum ráðuneytanna eða trufli frumvarpshöfundana við lagasmíðar um mikilvægustu hagsmunamál okkar.
Við krefjumst þess að öllu íslensku launafólki sé sýnd meiri virðing en svo að fjöldi fjölskyldna eigi húsaskjól sitt undir slíku frumvarpi að lögum.
Við krefjumst þess að afgreiðslu frumvarpsins verði frestað svo tími gefist til að smíða nýtt frumvarp sem tekur mið af hagsmunum launafólks.``
Er hlustað á þetta, herra forseti? Mér heyrist ekki. Mér heyrist að ekki einu sinni á frídegi verkalýðsins, 1. maí, sé hlustað á ákall frá forustunni og frá verkalýðnum um tóm til þess að skoða betur þetta frv. og áhrifin af því.
Formaður húsnæðisnefndar ASÍ, það kemur fram 2. maí, telur frv. um húsnæðismál óviðunandi. Hann segir, með leyfi forseta:
,,Frumvarp félagsmálaráðherra um húsnæðismál er hroðvirknislega unnið og algerlega óásættanlegt. Þær 40 breytingartillögur sem ráðherra hefur sett fram gera fátt annað en staðfesta þetta mat, að sögn Kristjáns Gunnarssonar, formanns húsnæðisnefndar ASÍ.`` --- Þetta kemur fram í nýjasta tölublaði Vinnunnar. --- ,,Kristján ítrekar að draga verði frumvarpið til baka og býður fram aðstoð við gerð nýs frumvarps. Breytingartillögurnar snúa fyrst og fremst að orðalagi og tækniatriðum, segir Kristján.``
Þetta var nákvæmlega það sem ég hélt fram áðan þegar ég fór yfir þessar greinar. Þær snúa nákvæmlega að orðalagi og tækniatriðum en ekkert er gert í að bæta úr fyrir þá sem aðstoð hafa fengið í þessu kerfi. Kristján heldur áfram og segir:
,,Þær eru eins og dropi í hafið og sýna fyrst og fremst hversu illa unnið frumvarpið var. Kristján segir að frumvarpið hafi alvarlega galla sem snerti þá sem þurfa helst á félagslegum lánum að halda. Verði frv. að lögum munu um 1.000 fjölskyldur standa utan kerfisins.``
Hér heldur hann því fram að 1.000 fjölskyldur muni standa utan húsnæðislánakerfisins. Ég sagði 600, herra forseti, og ég taldi að það gæti verið mikið meira. Hann segir hér 1.000 fjölskyldur. Ég held að þetta sé einhvers staðar á bilinu 600--1.000. Það fer allt eftir þessum neyslustaðli sem boðaður er hjá ráðherranum hvar á hundraðinu þetta lendir. Hér segir:
,,Breytingartillögurnar taka ekki á þessum galla, segir Kristján. --- Þessar fjölskyldur verða mjög illa settar og þær skiptir engu máli hver greiðslubyrði lánanna verður. Þær munu ekki geta fengið lán. Það er alveg ástæðulaust að loka núverandi kerfi. Hægt hefði verið að taka upp nýtt kerfi íbúðalána, eins og ASÍ og BSRB hafa lagt til, til hliðar við það.`` Í stað þess að setja fjölda fólks í uppnám.
,,Kristján nefnir þó tvær breytingartillögur sem talist geta jákvæðar. Sveitarfélögin geti ekki skyldað skjólstæðinga sína til að kaupa þær íbúðir sem fyrir eru í kerfinu`` --- ég vil skjóta því inn hér að þeir geta þó gert það fyrstu tvö árin --- ,,og stofnuð verði nefnd með aðilum vinnumarkaðarins sem kanna á leigumarkaðinn. Þessar tillögur breyta þó í engu afstöðu verkalýðshreyfingarinnar, að sögn Kristjáns. --- Frumvarpið er greinilega samið til bjargar kerfinu sjálfu og sveitarfélögunum fremur en fólkinu sem það á að þjóna.``
Ekkert samráð var haft við verkalýðshreyfinguna um gerð frv. þrátt fyrir að öðru hefði verið haldið fram opinberlega.
Kristján bendir á að nú sé tækifæri til samráðs og segir: ,,Draga verður frumvarpið til baka og hafa samvinnu við hreyfinguna um smíði nýs.`` Þetta kemur fram í Vinnunni, málgagni ASÍ.
Þessu vildi ég halda til haga, herra forseti, því það er auðvitað mikilvægt þegar hæstv. ráðherra hefur í engu haft samráð við verkalýðshreyfinguna í þessu efni hvort heldur er BSRB, ASÍ, eða nein heildarsamtök eða félagasamtök launafólks, og vill ekkert hlýða á þeirra skoðanir eða taka tillit til þeirra sjónarmiða þó að þetta sé náttúrlega fólk sem gerst og best þekkir til húsnæðismála láglaunafólks og hefur verið með í öllum breytingum frá upphafi, þá er auðvitað nauðsynlegt að sjónarmiðum þeirra verði a.m.k. haldið til haga í þessari umræðu, sjónarmiðum verkalýðshreyfinarinnar og talsmönnum félagasamtaka sem nú eru að berjast fyrir því, herra forseti, að fá ríkisstjórnina til að falla frá þeim áformum um að lögfesta þetta frv. á næstu dögum eða vikum. Mér finnst ekki til of mikils mælst að hlustað sé á félagasamtök og verkalýðshreyfinguna sem hafa á bak við sig 100 þús. manns um að þessu máli verði frestað. Það er ekki einu sinni verið að fara fram á það að hæstv. ráðherra hætti alveg við áform sín. Það er verið að biðja um eðlilega aðkomu verkalýðshreyfingarinnar og félagasamtaka að þessu máli. Verið er að rétta fram sáttarhönd til hæstv. félmrh. um að þessi félagasamtök og verkalýðshreyfingin eru tilbúin til að koma til móts við félmrh., ræða við hann um þessi mál og sýna honum fram á hvað betur mætti fara. Þau eru ekki endilega að kalla eftir auknum útgjöldum úr ríkissjóði. Þau eru að sýna fram á það sem betur má fara í þessu efni.
Á þær hendur er slegið eða svo virðist vera, herra forseti, af hæstv. félmrh. Er það ekki útgjaldalaust fyrir hæstv. félmrh. að verða við hinni sanngjörnu ósk þegar frv. á hvort sem er ekki að taka gildi fyrr en um næstu áramót? Er ekki hægt að nýta sumarið til að skipa milliþinganefnd í þetta mál með aðild verkalýðshreyfingarinnar og félagasamtaka sem fara yfir málið í heild sinni? Hverjum hefði dottið það í hug fyrir örfáum árum að félagslega íbúðakerfinu á Íslandi yrði lokað á árinu 1998 án þess að nokkuð kæmi í staðinn og án þess að nokkuð hafi verið rætt við verkalýðshreyfinguna eða félagasamtök, sem hafa komið upp íbúðum fyrir sína félagsmenn gegnum félagslega íbúðakerfið? Hefði þeim framsóknarmönnum á árinu 1929, sem ásamt Alþfl. komu á þessu félagslega íbúðakerfi og voru í forustu um að tala fyrir því að ná þessu máli í gegn í andstöðu við íhaldið, dottið í hug að það yrði Framsfl. sjálfur, 70 árum síðar, sem hefði forustu um að loka félagslega íbúðakerfinu á Íslandi, þótt vitað sé að fólk þúsundum saman geti ekki komið sér upp þaki yfir höfuðið nema með aðstoð félagslega kerfisins? Það virðist ekkert eiga að hugsa um það.
Nú legg ég til, herra forseti, að í næstu kosningum skipti Framsfl. um blað í stefnuskrá sinni þar sem fjallað er um húsnæðismál og kópíeri stefnu Sjálfstfl. og setji hana inn í sína stefnuskrá vegna þess að hér er auðvitað ekki verið að framkvæma neitt annað en stefnu íhaldsins. Hér stendur:
,,Byggingarsjóður ríkisins og Byggingarsjóður verkamanna verði sameinaðir í eina sjálfstæða lánastofnun sem fjármagni íbúðalán.``
Síðan stendur hér og það er það sem maður óttast að verði næsta skref, enda bendir margt í frv. til þess, ákvæði hlutafélagalaganna tekin þar upp, en hér stendur frá landsfundi Sjálfstfl.:
,,Hin nýja lánastofnun verði einkavædd fyrir aldamót.``
Er það þess vegna sem liggur svona á að lögfesta það, að þeir ætli að nota sitt síðasta þing til að einkavæða þennan nýja Íbúðalánasjóð? Ég legg því til, herra forseti, af því að engan mun er hægt að sjá á stefnu íhaldsins eða Framsfl. og ekki bara í þessum málaflokki heldur fleiri málaflokkum, að framsóknarmenn og sjálfstæðismenn setjist nú yfir það að samræma bara stefnu sína í þessum og öðrum málaflokkum og bjóði fram sameinaðir í næstu kosningum. Ég held að miklu skynsamlegra sé að gera það með þeim hætti heldur en að Framsfl. sé að fela sig á bak við það að vera eitthvert félagslegt andlit og hafi félagslega hugsun vegna þess að hann er það ekki. Það hefur sýnt sig og sannað gegnum söguna að mesta eignatilfærsla í sögunni, þar sem gjá hefur myndast milli ríkra og fátækra í þjóðfélaginu, er þegar Framsfl. og Sjálfstfl. eru við völd, enda er engan mun hægt að sjá á stefnu þessara flokka.
Það er út af fyrir sig rétt, herra forseti, að mikil og hröð uppbygging hefur verið í félagslegum íbúðum, sérstaklega á síðustu átta árum. Maður sér á þessu súluriti að ekki var mikið farið að hugsa um félagslegar íbúðir t.d. á árinu 1980. Þá voru veitt lán að upphæð 287 millj. til félagslegra íbúða. Síðan hefur þetta vaxið hröðum skrefum og árið 1991 voru veittir 5,2 milljarðar. Í gegnum árin hefur fjöldi félagslegra íbúða vaxið og það er nauðsynlegt, herra forseti, vegna þess að félagslegar íbúðir hafa verið of fáar hér á landi miðað við þörfina. Þær eru miklu miklu færri en í þeim löndum sem við berum okkur saman við. Og auðvelt er að sýna fram á það hve nauðsynlegt er að stíga varlega til jarðar í að loka félagslega íbúðakerfinu.
Hér er taflan sem ég hefði viljað hafa við hendina áðan þegar ég var að sýna fram á hvernig greiðslubyrðin eykst alveg gífurlega, sem hvergi er gert ráð fyrir hjá hæstv. félmrh., ef fólk er að kaupa íbúðir með áhvílandi lánum. Hérna sér maður núverandi kerfi, herra forseti, þetta er kúrfan ef verið er að yfirtaka lán miðað við íbúð sem kostar 7 millj., eftir 20 ár og stendur þá eftir af því 4,6 millj. og viðkomandi fær síðan það sem upp á vantar með hinni nýju fyrirgreiðslu úr Íbúðalánasjóðnum, þá munar svo mikið ef verið er að taka yfir lán sem búið er að borga af, við skulum segja í 20 ár, þá fer greiðslubyrðin upp úr öllu valdi. Hér er verið að miða við mánaðartekjur upp á 150 þús. á meðan greiðsla hjóna í núverandi kerfi fer á ári ekki yfir 250 þús., þá getur hún farið miðað við að verið sé að yfirtaka lán allt upp í 500 þús. kr. miðað við fast verðlag eða helmingi hærri fyrstu árin. Þetta er mjög nauðsynlegt að hafa í huga þegar menn eru að lesa gagnrýnislaust þær töflur sem eru í frv. ráðherrans. Það held ég að allt of margir hafi gert, að lesa þetta gagnrýnislaust.
Við getum líka horft á hjón með 150 þús. kr. í mánaðartekjur og fasteign upp á 7 millj. Það sama virðist vera uppi á borðinu að heildargreiðslur sem hlutfall af tekjum eru miklu hærri þegar svo er búið um hnútana, sem oft er þegar fólk er að kaupa eldri íbúðir á markaðnum. Þær eru oft með áhvílandi og yfirteknum lánum þannig að greiðslubyrðin verður miklu meiri.
Mér fannst líka athyglisvert það svar sem fram kom hjá hæstv. viðskrh. á þessu þingi við fyrirspurn hv. þm. Össurar Skarphéðinssonar um þjónustugjöld fjármálastofnana --- af því að verið er nú að leggja af Húsnæðisstofnun. Í svarinu kom fram að lántökugjöld og ítrekunargjöld vegna vanskila og gjöld fyrir tilkynningar í tengslum við almenna innheimtu, t.d. þessir greiðsluseðlar, eru miklu lægri hjá Húsnæðisstofnun en í bönkunum. Hver trúir öðru en að þessi nýi húsbanki, Íbúðalánasjóður, beri sig saman við bankana og taki það sama í lántökugjöld og ítrekunargjöld vegna vanskila og gjöld fyrir tilkynningar í tengslum við almenna innheimtu, svo sem greiðsluseðla. Ég er alveg viss um að hann mun gera það. Miklu lægri gjaldtaka hefur verið hjá Húsnæðisstofnun. Við getum t.d. nefnt bara greiðsluseðlana. Veðdeild Landsbanka Íslands innheimtir 195 kr. gjald fyrir hvern greiðsluseðil vegna sérhvers láns frá Húsnæðisstofnun en bankar og sparisjóðir hafa tekið 320 til 355 kr. gjald fyrir hverja afborgun sem tilkynnt er með greiðsluseðli en 120--150 kr. gjald fyrir skuldfærslu. Við erum að tala um 70% a.m.k., 70--80% hærri gjaldtöku sem bankar og sparisjóðir taka fyrir greiðsuseðlana en Húsnæðisstofnun tekur.
Síðan er lántökugjaldið. Húsnæðisstofnun hefur aðeins tekið 1% af veittum lánum úr Byggingarsjóði ríkisins í lántökugjald meðan bankarnir hafa tekið 2% lántökugjald. Í frv. stendur að þessi blessaði nýi Íbúðalánajsóður eigi að standa undir sér sjálfur með tekjum og vöxtum og það þarf enginn að segja mér annað en hann fari upp í það sem hann mögulega getur í lántökugjöldum til að geta staðið undir sér sjálfur vegna þess að það má ekki vera neitt sem heitir félagslegt í þessu, að aðstoða þurfi fólk í sambandi við húsnæðislánin.
Ef við tökum t.d. gjöld fyrir nauðungarsölubeiðni, þá hefur Húsnæðisstofnun tekið 2.000 kr. á hverja beiðni auk virðisaukaskatts en bankar og sparisjóðir taka gjald á bilinu 2.828--3.860 auk virðisaukaskatts. Lífeyrissjóðir eru með á bilinu 2.000--3.100 auk virðisaukaskatts. Við sjáum því að þar sem við berum niður í þessu svari, herra forseti, þá er alveg ljóst að Húsnæðisstofnun hefur verið með miklu lægri gjaldtöku hvernig sem á það er litið en bankar og sparisjóðir.
Það er ljóst af bréfi sem hefur komið frá fjmrn. 27. apríl, af því að við erum að tala um þessa gjaldtöku og stimpilgjaldið, að forskrift og leiðsögn hefur verið frá fjmrn. hvernig mætti standa að þessari gjaldtöku varðandi stimpilgjaldið. Það mátti ekki afnema stimpilgjaldið af húsbréfunum sjálfum þó að verið væri að afnema það af viðbótarláninu, því að í bréfi fjmrn. er það lagt til að þetta verði af viðbótarlánunum en ekki af húsbréfunum. Hæstv. félmrh. hlýðir alltaf í einu og öllu því sem fram kemur hjá fjmrn. og boðskap þess þannig að það hefur ekki mátt fara lengra í því.
Síðan held ég, herra forseti, að mjög mikilvægt sé að því sé haldið til haga, af því að ég er með umsögn fjmrn. og fjárlagaskrifstofunnar um húsnæðismálin en þar kemur einmitt fram þessi tala sem margoft hefur verið lesin úr ræðustól og mönnum hefur verið tíðrætt um, þ.e. þessar 25 íbúðir ári, að ég óska eftir því og fer reyndar fram á það --- og af því að einn nefndarmaður í félmn. er hér í hliðarherbergi, þá hefði ég viljað beina því til félmn. að hún gerði ráðstafanir til þess milli 2. og 3. umr. að fá nýja umsögn frá fjmrn. og fjárlagaskrifstofunni þar sem fjárlagaskrifstofan legði mat á það hvort þær breytingar sem verið er að gera af hálfu meiri hlutans, þ.e. fara á út í einhverja könnun, og að fjöldi og upphæðir lána til leiguíbúða skuli taka mið af framlagi ríkissjóðs og fjárlögum, hvort þetta ákvæði breyti einhverju um umsögn fjmrn. og fjárlagaskrifstofunnar. Fjárlagaskrifstofan gefur umsögn um frv. eins og það lítur út þegar það er lagt fyrir þingið. Og þá þurfum við að vita hvort þessi brtt. meiri hlutans hafi einhverja þýðingu eða hvort þetta séu bara orð á pappír til að vera dúsa upp í einhvern af stjórnarliðum, sem hefur kannski fengið bakþanka um að hér væri á ferðinni mál sem menn þyrftu að hafa áhyggjur af þegar stór hluti fólks hefur hvergi öryggi í húsnæðismálum eftir að þetta hefur verið samþykkt. Er þetta bara dúsa upp í slíka stjórnarliða eða er eitthvað á bak við? Þessu vil ég beina til félmn., þ.e. að leitað verði að nýju umsagnar fjmrn. og fjárlagaskrifstofu um hvort þetta breyti umsögn fjárlagaskrifstofu um að einungis verði byggðar 50 leiguíbúðir á næstu tveimur árum. Það held ég að sé mjög nauðsynlegt, herra forseti.
Hérna hef ég fengið umsögn frá Húsnæðisnefnd Reykjavíkur og þá er maður að velta fyrir sér samanburði á greiðslubyrði í þessu nýja lánakerfi, en samkvæmt upplýsingum húsnæðisnefndar Reykjavíkur voru umsækjendur um félagslegar íbúðir á árinu 1997 samtals 999. Ekki er því að draga neitt úr umsóknum um félagslegar íbúðir. Í Reykjavík einni saman eru þær 999, en ef ég man töluna rétt, þá hefur hæstv. ráðherra fengið fjármagn til að úthluta 170 íbúðum, og er nú af sem áður var þegar íbúðirnar voru á bilinu 500--800. En ekkert virðist draga úr því jafnvel þó að hæstv. félmrh. hafi gert sitt á umliðnum tveim til þrem árum til að sverta félagslega kerfið og æpa úlfur, úlfur um allt land og að auðar íbúðir standi í hverju einasta sveitarfélagi o.s.frv., og allir séu að kikna undan greiðslubyrði þótt staðreyndin sé sú, sem við höfum farið hér yfir, að ekki nema örfáar íbúðir standa auðar, eða 32 í eitt ár á móti 10--11 þús. sem eru í kerfinu.
Af þessum 999 er mjög athyglisvert að sjá að 671 fengu úthlutað, þar af 313 einstæðir foreldrar og 121 einstaklingur. Af 313 einstæðu foreldri fengu 196 þeirra úthlutað íbúð yfir 6 millj. kr., af 121 einstaklingi fengu 69 úthlutað íbúð sem kostaði yfir 5,5 millj. Tveggja herbergja, 70 m2, ný íbúð í Grafarvogi kostar um 6,5 millj. Þessir útreikningar eru tilkomnir vegna þess að við erum auðvitað að skoða hvað vaxtabótakerfið þýðir fyrir þessa einstaklinga. Þá er sýnt fram á að af 313 einstæðum foreldrum fengu 196 þeirra úthlutað íbúð sem var yfir 6 millj. Ef þetta frv. væri orðið að lögum í dag og við hefðum þennan hóp, herra forseti, sem væri að fá sér félagslega íbúð og við skulum gefa okkur að það kæmist inn í þetta nýja kerfi og hefði greiðslugetu til þess, þá væri annað tveggja sem þessir 196 einstæðu foreldrar ættu völ á, þ.e. að kaupa sér ekki 6 millj. kr. íbúð, eins og þeir gátu gert áður, heldur fara niður í íbúð sem kostar 4,5--5 millj. kr. til þess að greiðslubyrðin yrði sú sama. Ef þessir einstæðu foreldar kaupa sér íbúð í nýju kerfi upp á 6 millj. kr. þá þyrftu þeir sjálfir að taka á sig meira í niðurgreiðslu en þeir gera í dag. Með öðrum orðum, reka sig upp í þakið á vaxtabótunum. Það er það sem við erum að segja með þessu varðandi vaxtabótakerfið sem ég veit að hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon, 4. þm. Norðurl. e., mun passa mjög vel upp á í hv. efh.- og viðskn. að skoða vaxtabótaþáttinn mjög vel af því að ljóst er að við erum með fjölda einstaklinga og einstæðra foreldra, svo skiptir hundruðum sem munu reka sig upp í þetta vaxtabótaþak. Þeir verða ekki jafnsettir í þessu nýja kerfi eins og í því sem nú á að fara að loka nema efh.- og viðskn. breyti þessu þaki og hækki það verulega og mér sýnist að þurft geti að hækka það upp hjá einstæðum foreldrum kannski um 60 þús. kr. ef þeir eiga að vera jafnsettir á eftir.
Ég er að sýna fram á það, herra forseti, af því að svo vel vill til að maður sem hefur mikil áhrif í efh.- og viðskn. er hér staddur. Ég er að sýna fram á að þeir 196 einstæðu foreldrar sem fengu úthlutað á árinu 1997 fengu allir úthlutað íbúð sem var yfir 6 millj. kr. en í nýja kerfinu sem nú á að taka upp þyrftu þeir að fara niður í verð á íbúð sem kostar 5 millj. til þess að vera jafnsettir í greiðslubyrði eða taka sjálfir á sig sennilega upp undir 60 þús. kr. sem þeir þyrftu að borga á ári úr eigin vasa til að vera jafnsettir eins og niðurgreiðslukerfið gaf miðað við þetta nýja vaxtabótakerfi. Þetta finnst mér vera stórmál. Ef það er sem mér sýnist af nál. meiri hluta efh.- og viðskn. þá eru bara engar athugasemdir gerðar, engar. (SJS: Þeir skoðuðu málið ekki neitt.) Þarna er það nú upplýst (Gripið fram í: Það var lítið.) að málið hafi verið lítið skoðað af hv. efh.- og viðskn. og í svona stóru máli. Þó að meiri hlutanum í efh.- og viðskn. þyki þetta vera eitthvert smámál, þá er þetta mál sem skiptir gífurlega miklu máli fyrir fjöldann allan af fátæku fólki sem hefur fengið aðstoð í félagslega kerfinu. Við erum að tala um kannski ein mánaðarlaun hjá þessu fólki þegar við erum að tala um 60 þús. kr.
Ég gæti líka farið svona yfir þetta hjá einstaklingunum og nefnt það t.d. að húsnæðisnefnd Reykjavíkur upplýsir að tveggja herbergja, 70 m2 ný íbúð í Grafarvogi kostar um 6,5 millj. kr. Þetta þýðir að fólk, einstæðir foreldrar til að mynda, sem ekki er með miklar tekjur mun ekki geta keypt sér tveggja herbergja íbúð í Grafarvogi. Það kemst hreinlega ekki inn í þetta kerfi og þarf að fara á hinn margumtalaða leigumarkað sem er svo ekki til.
Ég ætla næst að víkja aðeins að bótakerfinu, húsaleigubótum og vaxtabótum. Við fórum ítarlega yfir það þegar verið var að breyta húsaleigubótakerfinu fyrir jólin, hvaða afleiðingar það hefði þegar verið væri að færa leiguna á leiguhúsnæði upp í markaðsverð og síðan var sagt að húsaleigubætur ættu bara að koma í staðinn. Ég man eftir því að ég og hv. þm. Ögmundur Jónasson héldum þessu skjali nokkuð hátt á lofti og vorum að sýna fram á það, herra forseti, að við það að færa leiguna upp í markaðsverð og láta síðan niðurgreiðsluna koma gegnum húsaleigubætur, yrði stór hluti fólks að taka á sig miklu hærri leigu og nefndum þar dæmi sem voru algeng á bilinu 14--16 þús. kr. og þaðan af hærri.
Þetta nefni ég hér af því að nú hefur verið gerð úttekt af borgarstjórn eða félagmsálaráði hefur það sennilega verið um hvaða áhrif þetta hefur. Þá úttekt hef ég undir höndum og eins tillögu borgarstjórans í Reykjavík hvernig á þessu máli skuli tekið. Þar kemur náttúrlega í ljós að við hv. þm. Ögmundur Jónasson höfðum nokkuð rétt fyrir okkur, þó að svo sé í þessu máli að borgin ætli að halda þannig á málum að flestir verði jafnsettir á eftir nema þeir sem eru mjög tekjuháir og mun ég skýra það nánar. En þetta sýnir, herra forseti, að mér finnst að Samband ísl. sveitarfélaga hafi hlaupið á sig þegar það samdi við ríkisvaldið um að 280 millj. ættu að duga þegar húsaleigubætur fóru alfarið yfir til sveitarfélaganna. Við héldum því fram að þetta þyrfti að vera a.m.k. 500 millj. kr. En hér liggur sú úttekt fyrir sem gerð var á því hvernig þetta kom út fyrir þá sem eru núna í leiguíbúðum á vegum Félagsmálastofnunar og þar kemur fram eftirfarandi, með leyfi forseta, en verið er að tala um Félagsbústaði hf. Í 7. gr. samþykktar Félagsbústaða hf. segir:
,,Við gerð rekstraráætlana vegna ákvörðunar á leigugjaldi skuli við það miðað að reksturinn sé sjálfbær. Í því felst að leigutekjur Félagsbústaða hf. þurfa að vera í samræmi við kostnað af eignarhaldi og rekstri á húsnæði félagsins. Tekjur félagsins af leigu sem innheimt verði hjá leigutökum eftir að nýir leigusamningar taka gildi eru verulega undir þeirri fjárhæð og verður borgarsjóður því að leggja Félagsbústöðum hf. til rekstrarframlag til að brúa mismuninn. Æskilegast hefði verið að brúa mismuninn með því að bæta við húsaleigubætur einstaklinga sem rétt eiga til þeirra. Því miður er sú leið ekki fær m.a. vegna þess að húsaleigubætur fengust ekki undanþegnar skattskyldu til ríkisins eins og sveitarfélögin þó höfðu lagt mikla áherslu á.``
Eitt af því sem ekki er hægt að koma í gegnum þennan Sjálfstfl. er að húsaleigubætur séu skattfrjálsar eins og vaxtabætur. Það er með ólíkindum að húsaleigubætur skuli vera skattskyldar en ekki vaxtabætur og þetta verður auðvitað enn þá meira æpandi núna, herra forseti, þegar fjölda fólks er vísað á leigumarkaðinn. Það fær húsaleigubætur en þarf að borga skatta af þeim. Þeir sem eru svo heppnir að komast inn í Íbúðalánasjóðinn og fá fyrirgreiðslu til að kaupa sína eigin íbúð, fá sínar vaxtabætur skattfrjálsar. Þetta er aðstöðumunur sem ég held að standist ekki, herra forseti. Þetta eru tveir hópar og við erum að tala um húsaskjól fyrir báða þessa hópa. Annar hópurinn sem er svo heppinn að eiga það mikla peninga að geta keypt sína eigin íbúð fær skattfrelsi af niðurgreiðslunni en hinn sem er fátækur og er í leiguíbúð og fær húsaleigubætur þarf að borga skatta af þeim, herra forseti. Mér finnst þetta alveg með ólíkindum.
Ég man þegar ég var að koma þessu húsaleigubótakerfi á, þá reyndi ég mikið til að fá þáv. fjmrh. til að fallast á skattfrelsi á húsaleigubæturnar. Það gekk ekki. En í staðinn varð samkomulag um það að hækka áformaðar húsaleigubætur upp í það sem skattinum næmi þannig að einstaklingar yrðu jafnsettir á eftir.
Þetta dugar ekki núna, herra forseti, og ekki síst þegar við erum að vísa stórum hópi fólks út á leigumarkaðinn. Þess vegna væri mjög gott að fá það fram hjá Framsfl. hvort þeir hafa gefist upp við það að herja á samstarfsaðilann, Sjálfstfl., með það að húsaleigubætur verði skattfrjálsar. Síðan kemur fram hjá Félagsbústöðum:
,,Við ákvörðun húsaleigu telur starfshópurinn rétt að taka mið af viðmiðunarreglum Húsnæðisstofnunar sem gefnar eru út á grundvelli 70. gr. reglugerðar nr. 375/1996, um félagslegar íbúðir og Byggingarsjóð verkamanna. Í þeim er gert ráð fyrir að tiltekið hlutfall stofnverðs íbúða sé grundvöllur leiguverðs. Í viðmiðunarreglum Húsnæðisstofnunar er ársleiguviðmiðun í félagslegum kaupleiguíbúðum 4,43% stofnverðs. Má telja eðlilegt að sambærilegt þak eða hámarksviðmiðun sé einnig á leigu íbúða í eigu Félagsbústaða hf. þó engar viðmiðunarreglur séu í gildi um leigu á íbúðum sem keyptar eru án fjármögnunar frá Byggingarsjóði verkamanna. Því er lagt til að við útreikning leigu á íbúðum Félagsbústaða hf. verði ofangreindar viðmiðunarreglur hafðar til hliðsjónar hvað varðar hámark leigu, annars vegar að hlutfallið verði aldrei hærra en 4,43% og hins vegar að stofnverð verði skilgreint sem brunabótamat eignar, enda ekki fært að reikna út stofnverð á mörgum íbúðanna. Brunabótamat er endurstofnverð eigna og mikilvægt er að nota opinbert mat sem hafið er yfir ágreining og alltaf liggur fyrir. Allir útreikningar starfshópsins byggjast á ofangreindum forsendum. Hlutfall reiknaðrar leigu er á bilinu 3,2--3,4% af brunabótamati og er svo lágt til þess að lágmarka skattáhrif húsaleigubótanna.``
Síðan segir hér, með leyfi forseta:
,,Lagt er til að við útreining húsaleigubóta úr borgarsjóði sé fylgt þeim leiðbeiningum sem fram koma í lögum og reglugerðum um húsaleigubætur. Greiðslur húsaleigubóta vegna félagslegs leiguhúsnæðis verði teknar upp í áföngum eftir því hvenær húsaleigusamningar renna út og leigufjárhæð breytist. Þessi útfærsla gerir aðeins ráð fyrir einu húsaleigubótakerfi. Þannig verður kynning á kerfinu og framkvæmd bótagreiðslna eins einföld og kostur er og dregið úr hættu á misskilningi í útfærslu. Félagsmálastofnun Reykjavíkur hefur reynslu á þessu sviði, enda hefur hún greitt húsaleigubætur í þrjú ár vegna íbúða á almennum leigumarkaði og hefur sú framkvæmd gengið vel. Hægt er að nýta kynningarefni sem félmrn. hefur útbúið vegna laga um húsaleigubætur.``
Síðan kemur raunverulega greining á áhrifum nýs kerfis á húsnæðiskostnað leigjenda og þar kemur fram að leigjendur í 559 íbúðum eða 70,4% af heildinni verða jafnsettir. Sem sagt: 70,4% af heildinni eru jafnsettir á eftir, leigjendur í 559 íbúðum. Hvað er þá með restina, herra forseti? Hér stendur:
,,Greiðslubyrði leigjenda í 212 íbúðum eða 26,7% af heildinni hækkar ef ekki verður tekið á þeim málum sérstaklega. Hækkunin stafar annaðhvort af því að leigutakar hafa tekjur yfir viðmiðunarmörkum eða búa í of dýru eða stóru húsnæði miðað við fjölskyldustærð. Stærsti hluti þessa hóps eru einstaklingar eða 139 leigjendur í íbúðum sem eru að meðaltali 76,4 m2. Gæfist þessum leigjendum kostur á minni og ódýrari íbúðum sem henta fjölskyldustærð mundi greiðslubyrði þeirra ekki aukast.``
Hér er raunverulega verið að segja að þessir 212 einstaklingar eða 26,7% af heildinni búi í of dýru eða stóru húsnæði miðað við fjölskyldustærð.
,,Lagt er til að aðstæður hvers leigutaka í þessum 212 íbúðum verði skoðaðar og staða þeirra metin. Leitað verði leiða til að útvega leigutökum húsnæði sem hentar miðað við fjölskyldustærð og aðrar aðstæður. Þannig kæmist hreyfing á félagslega leiguíbúðakerfið og fjármunir mundu nýtast betur.
Þar til unnt verður að bjóða íbúðir af hentugri stærð leggur starfshópurinn til að leiga þeirra sem búa í of stóru húsnæði verði ekki hærri en leiga sem þeir þyrftu að greiða í húsnæði af réttri stærð.``
Mér finnst, herra forseti, mjög skynsamlega á þessu tekið af hálfu Reykjavíkurborgar. Hér er þó leitast við að rétta hlut þeirra sem hefðu að öllu óbreyttu átt að hækka í leigu þannig að þeir verði jafnsettir á eftir, að vísu með því að þeir þurfa að sætta sig við að vera í eitthvað minna húsnæði. Síðan kemur:
,,Í 23 íbúðum eða 2,9% af heildinni búa leigjendur sem eiga ekki rétt á húsaleigubótum. Útgjöld borgarsjóðs vegna þessara íbúða nema tæpum 3 millj. kr. á ári. Nauðsynlegt er að hugleiða hvort rétt er að veita þessum hópi aðgang að félagslegu leiguhúsnæði meðan á biðlistum er fólk sem ekki á í önnur hús að venda. Starfshópurinn leggur til að leiga hjá þessum hópum verði hækkuð í raunleigu en þó þarf að huga að því hvernig íbúðirnar voru fjármagnaðar. Til lengri tíma litið er eðlilegt að þessi hópur leysi húsnæðismál sín á annan hátt.``
Hér er um 2,9% að ræða.
Það er náttúrlega alveg ljóst að með því að taka þetta á sig, fara þessa leið þannig að verulegur hluti þessa hóps eða tæplega 98% séu jafnsett, þá þarf Reykjavíkurborg að taka á sig ákveðnar skuldbindingar sem mér er til efs, herra forseti, að hafi verið gert ráð fyrir í því fjárhagslega uppgjöri sem fór fram milli ríkis og sveitarfélaga að því er varðar húsaleigubæturnar.
Hér er bréf undirskrifað af Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur sem er tillaga og þar segir að borgarráð samþykki að fela félmrh. að semja reglur um húsaleigubætur í félagslegu leiguhúsnæði Félagsbústaða hf. á grundvelli tillagna starfshóps borgarstjóra og þá samþykkir borgarráð að hafnar verði viðræður við félmrh. og húsnæðisstjórn um félagslega fjármögnun á kaupum Félagsbústaða hf. á allt að 100 leiguíbúðum.
Herra forseti. Ég veit ekki betur en þessi tillaga hafi verið samþykkt og þetta er 24. mars. Hérna er samþykkt Félagsbústaða um að hefja viðræður við félmrh. um fjármögnun á kaupum á allt að 100 leiguíbúðum, m.a. til þess að geta mætt því, alveg greinilega, að þessi hópur sem er 26% af heildinni geti farið í minna húsnæði og verið þá fjárhagslega jafnsettur á eftir, því þarf greinilega að koma upp þessum leiguíbúðum.
Nú spyr ég: Stendur ekki á svari hjá hæstv. félmrh.? Hvernig ætlar hæstv. félmrh. að leysa úr því þegar Reykjavíkurborg hefur áhuga á að byggja 100 félagslegar leigu\-íbúðir og það þegar á þessu ári? Hefur félmrh. fallist á að 100 leiguíbúðir á vegum Reykjavíkurborgar verði fjármagnaðar á þessu ári? Félmrh. labbar bara í burtu vegna þess að hann hefur auðvitað engin svör við því og hefur væntanlega ekki fengið nein viðbrögð um það þó eftir því hafi verið leitað hjá hæstv. fjmrh. Ég spyr, herra forseti. Ég er að spyrja hæstv. félmrh. að því hvort Reykjavíkurborg megi eiga von á jákvæðum svörum við þeirri ósk að fjármagnaðar verði 100 leiguíbúðir á þessu ári. Enn þá hleypur hann úr salnum og breytir það svo sem engu, herra forseti, vegna þess að ég á ekki von á því að hæstv. ráðherra gefi okkur nokkur svör sem byggjandi sé á við því hvort Reykjavíkurborg fái fjármagn á þessu ári til að fara út í það brýna verkefni sem er 100 leiguíbúðir, fjármögnun á þeim. Enda veit ég ekki hvernig ráðherrann ætlar að fara að því ef það heldur sem stendur hjá fjmrn. að það megi aðeins byggja eða veita fjármagn til 25 íbúða á ári. Í greinargerð með tillögunni til borgarráðs segir svo, með leyfi forseta:
,,Starfshópur borgarstjóra hefur lagt fram tillögu að útfærslu á því hvernig standa má að greiðslum á mismun sem verður milli raunleigu Félagsbústaða hf. og þeirrar leigu sem leigutökum félagsins verður gert að greiða þegar núgildandi leigusamningar renna út á miðju ári. Við tillögugerðina hefur eftirfarandi verið haft að leiðarljósi:
að auka ekki greiðslubyrði vegna húsaleigu hjá leigutökum innan skilgreindra tekjumarka frá því sem er samkvæmt gildandi leigusamningum,
að lágmarka kostnað Reykjavíkurborgar vegna breytinganna,
að ná fram betri nýtingu á leiguhúsnæði félagsins.
Í greinargerð frá starfshópnum kemur fram að greiðslubyrði leigjenda á 212 íbúðum hækkar ef ekki verður tekið á þeim málum sérstaklega. Hópurinn bendir á að gæfist þessum leigjendum kostur á minni og ódýrari íbúðum sem henta fjölskyldustærð mundi greiðslubyrði þeirra ekki aukast. Af þeim sökum er brýnt að fjölga einstaklingsíbúðum á vegum Félagsbústaða hf.
Stjórn Félagsbústaða hf. hefur nýverið samþykkt fyrir sitt leyti að félagið kaupi allt að 100 íbúðir til viðbótar við þær leiguíbúðir sem félagið hefur til ráðstöfunar. Með kaupum á 100 íbúðum er að mati félagsins hægt að bæta úr brýnustu þörfinni á félagslegu húsnæði í Reykjavík en samkvæmt greiningu á biðlistum mun það vera sá fjöldi aðila sem njóta ætti forgangs. Hlutur félagslegra lána Byggingarsjóðs verkamanna til kaupa á leiguíbúðum hefur sífellt farið minnkandi á liðnum árum og er nú svo komið að ekki standa nema að hámarki 30 lán til boða fyrir Reykvíkinga í ár að óbreyttu.``
Svona hafa framsóknarmenn farið með kerfið. Það standa ekki til boða nema 30 lán fyrir Reykvíkinga í ár að óbreyttu. Síðan kemur hér:
,,Lagt hefur verið fram á Alþingi frumvarp til laga um húsnæðismál þar sem gert er ráð fyrir í viðauka að núverandi kerfi niðugreiddra vaxta verði við lýði út árið 2000. Ekkert liggur fyrir hvort breyting verði þar á að því er varðar félagslegar leiguíbúðir. Mikilvægt er að bæta sem fyrst úr brýnustu þörf fyrir félagslegt leiguhúsnæði í Reykjavík. Því er lagt til að viðræður verði teknar upp við viðeigandi stjórnvöld í því skyni.``
Fróðlegt væri að vita hvort eitthvað liggur fyrir um það hvort hægt er að verða við þessari ósk frá Reykjavíkurborg sem er auðvitað mikilvægt innlegg í það hvort eitthvað meira verði gert heldur en þessar 25 íbúðir á ári sem fjmrh. hefur náðarsamlegast sett fram í sínu fylgiskjali með þessu frv. að fjármagn verði veitt til á næsta ári og því þar næsta.
Ég ætla þá, herra forseti, að fara yfir nokkur atriði sem hafa verulega þýðingu fyrir það mál sem við erum að ræða hér og snerta Byggingarsjóð verkamanna Þau atriði koma fram í skýrslu félagsíbúðadeildar og varpa nokkru ljósi á það mál sem við erum að ræða í dag og kannski líka spurninguna af hverju 32 íbúðir í sveitarfélögum úti á landi hafa staðið auðar lengur en eitt ár, sem eru náttúrlega engin rök og ekki skýring sem tekin er gild til að loka félagslega kerfinu. Það er ekki nokkur vegur, herra forseti.
Í þessari skýrslu frá félagsíbúðadeild, sem er frá 1996, kemur fram að á árinu 1996 samþykkti húsnæðismálastjórn fyrirheit um framkvæmdalán úr Byggingarsjóði verkamanna til 11 sveitarfélaga vegna 166 íbúða og til félagasamtaka vegna 118 íbúða. Rúmlega tvöföldun hefur orðið á hlutfalli notaðra íbúða milli ára í gerð framkvæmdalána til framkvæmdaraðila. Íbúðum í nýbyggingum hefur fækkað í samræmi við það. Það er auðvitað eitt af því sem mun hafa áhrif á íbúðaverð og það sem fólk þarf að taka á sig sem fer núna inn í þetta nýja kerfi. Framkvæmdaraðilar sem byggt hafa félagslegar íbúðir hafa fengið framkvæmdalán með niðurgreiddum vöxtum í ákveðna mánuði, ég held að það séu 18 mánuðir, og það hefur orðið til þess að lækka m.a. byggingarkostnaðinn á þessum íbúðum sem ekki verður til staðar þegar hætt verður að byggja félagslegar íbúðir og allir eru komnir út á markaðinn.
Á árinu 1996 veitti Byggingarsjóður verkamanna framkvæmdalán til bygginga og kaupa á 347 íbúðum. Þar af var 81 íbúð eða 23% keypt notuð á almennum markaði. Það er því greinilega vaxandi að keyptar séu notaðar íbúðir á almennum markaði, sem ég man að ég beitti mér nokkuð fyrir í tíð minni sem félmrh. að yrði farið út í af því að maður sá að stefnt gat í það, sem nú hefur orðið, að á sumum stöðum hefur verið byggt of mikið. Því var eindregið beint til sveitarfélaga úti á landi að þar sem nægjanlegt framboð væri á félagslegum íbúðum, þá yrðu keyptar notaðar íbúðir en ekki byggðar nýjar. Það er greinilegt að það hefur orðið nokkur aukning á því sem betur fer.
Hér kemur fram að í lokauppgjöri íbúða sem teknar voru í notkun á árinu hafi orðið tæplega tvöföldun á hlutfalli notaðra íbúða milli ára en nýbyggingum fækkað í samræmi við það. Meðallán vegna endursöluíbúða hafa lækkað úr 1.167 millj. á árinu 1990 í 611 þús. á árinu 1996. Þetta er fjöldi íbúða sem komu til innlausnar og endursölu og er það vegna þess að fleiri og fleiri íbúðir með fullverðtryggð áhvílandi lán eru leystar inn og endurseldar. Þetta er að koma fram núna. Áhvílandi lán eru náttúrlega á fleiri og fleiri íbúðum og það lækkar meðallánin sem veita þarf.
Stærð félagslegra íbúða hefur farið minnkandi undanfarin ár og íbúðirnar orðnar ódýrarari, lán sjóðsins lækkað og hönnun þeirra orðið hagkvæmari og betri. Meðalheildarstærð félagslegra íbúða sem veitt var framkvæmdalán til á árinu 1996 var 85 fermetrar. Meðalverð þeirra var 6,3 millj. og meðallán til þeirra var 5,6 millj. Þær aðgerðir sem gripið var til, mig minnir að það hafi verið á árinu 1992, eru greinilega að koma fram þegar því var beint til sveitarfélaganna að fara frekar í notaðar íbúðir en nýjar þar sem markaðurinn væri með þeim hætti að farið yrði í það að gera íbúðirnar og byggingu þeirra hagstæðari, meðallánin yrðu minni og að þau þyrftu ekki að vera eins há og áður, þ.e. meðalverð þeirra. Á árinu 1996 kemur síðan í ljós að allt þetta er að skila sér, en þá er brugðið á það ráð, herra forseti, að fara allt aðra leið og einfaldlega loka kerfinu frekar en að laga galla og annmarka á því. Hérna stendur:
,,Húsnæðismálastjórn samþykkti á árinu 1992 reglur um hámarksstærðir félagslegra íbúða og hámarkslánshæfan byggingarkostnað. Hefur það leitt af sér talsverðar breytingar á hönnun félagslegra íbúða. Sameign hefur minnkað og séreign nýtist mun betur en áður. Þessar reglur virðast einnig hafa leitt til breytinga á hönnun og frágangi nýrra íbúða á almennum markaði.``
Hér er yfirlit yfir lán Byggingarsjóðs verkamanna vegna 10% útborgunar við kaup á félagslegri eignaríbúð. Ráðgjafarstöð stofnunarinnar hefur tekið að sér fyrir Byggingarsjóð verkamanna að greiðslumeta og veita ráðgjöf þeim sem sækja um 10% lán vegna útborgunar við kaup á félagslegri eignaríbúð. Á árinu 1996 bárust 259 umsóknir um 10% viðbótarlán vegna útborgunar á félagslegum eignaríbúðum og samþykkt var að veita 180 umsækjendum lán en 66 var synjað. Á árinu 1995 voru það 218 umsóknir um 10% lán, þannig að íbúðirnar hafa verið lengst af á bilinu 200--250. Að vísu hefur það dottið verulega niður núna. Það er því alveg ljóst að þarna eru a.m.k. um og innan við 200 aðilar sem hafa fengið fyrirgreiðslu gegnum þessi 10% lán. Það er auðvitað bull og fjarstæða, sú mynd sem dregin er upp hér, t.d. af hæstv. félmrh. að allir fari á hausinn sem fá 100% lán. Því að eins og ég hef sýnt fram á í máli mínu voru vanskilin ekki nema 17% af heildinni. Auðvitað eru það engin rök og ekkert innlegg inn í þetta mál að loka kerfinu út af því að vanskil séu hjá 17% af heildinni af þeim 600 sem hafa fengið þessi lán.
Síðan kemur listi yfir hinar margumtöluðu auðu íbúðir, herra forseti, og hvar þær eru. Það eru íbúðir sem eru auðar lengur en tvo mánuði, lengur en sex mánuði og lengur en eitt ár. Nú skulum við fara yfir það og taka hvert kjördæmi fyrir sig. Á höfuðborgarsvæðinu er mestur fjöldinn af félagslegum íbúðum, ætli það sé ekki upp undir helmingurinn af þessum 11 þús. eða nálægt því, kannski meira. Þar er ekki ein einasta íbúð sem hefur staðið auð lengur en eitt ár, engin. Það á að loka kerfinu af því að íbúðir standa auðar um allt land.
Reykjanes: Ekki ein einasta íbúð auð, herra forseti, lengur en eitt ár. Þar var ein íbúð sem var auð lengur en sex mánuði. Þetta er á Reykjanesi. Íbúðir standa auðar um allt land, segir hæstv. ráðherra. Engin íbúð hefur staðið auð á höfuðborgarsvæðinu lengur en eitt ár, engin, ekki ein einasta. Ekki ein einasta í Reykjanesi og ein staðið auð í sex mánuði eða lengur --- og íbúðir standa auðar um allt land. Það er boðskapur ráðherra og hefur verið á sl. þremur árum meðan hann hefur verið að undirbyggja það að loka Húsnæðisstofnun og loka félagslega húsnæðiskerfinu. Þá hefur það verið boðskapurinn sem hljómað hefur um byggðina: Auðar íbúðir um allt land, lokum kerfinu. Lokum kerfinu. (Gripið fram í: Ráðherrann hefur staðið fyrir rógsherferð um kerfið.) Það má segja það svo. Hérna er bara núll á höfuðborgarsvæði og núll á Reykjanesi. Hve margar eru auðar á Vesturlandi (Gripið fram í: Er ekki núll á Framsfl. líka?) þar sem hv. þm. Gísli S. Einarsson er þingmaður? Þær eru ekki margar, enda veit ég að hv. þm. verður ekkert var við það. Það eru tvær sem hafa staðið auðar eitt ár eða lengur. Samt segir ráðherrann: Auðar íbúðir um allt land. Auðar íbúðir um allt land. Lokum kerfinu, lokum kerfinu. (Gripið fram í: Rógsherferð gegn kerfinu.) Þar hafa verið tvær sem hafa verið auðar sex mánuði eða lengur.
Svo komum við að Vestfjörðum þar sem ráðgjafi félmrh. í húsnæðismálum, aðalráðgjafinn við að loka félagslega kerfinu var bæjarstjóri um nokkurra ára skeið eða eitthvert tímaskeið, ég veit ekki hvað það var lengi. (Gripið fram í: Byggði eitthvað af íbúðum.) Byggði eitthvað af íbúðum sem urðu nokkuð dýrar, kostuðu 11--12 millj., þriggja herbergja íbúðir, og þetta er hans helsti ráðgjafi sem sat yfir félmn. nú þegar er verið að loka félagslega kerfinu. En þar eru 20 íbúðir auðar. Engin á höfuðborgarsvæðinu, engin á Reykjanesi en 20 íbúðir auðar lengur en eitt ár á Vestfjörðum og 44 lengur en sex mánuði. Þarna eru íbúðirnar, á Vestfjörðum, og ég á eftir að fara frekar yfir það í máli mínu síðar í dag eða kvöld, sérstaklega að því er varðar Vestfirðina, hvernig þar hefur verið staðið að málum.
Norðurland vestra: Íbúðir auðar lengur en eitt ár, engin íbúð auð, tvær lengur en sex mánuði, ekki einu sinni auð íbúð í kjördæmi ráðherrans. Samt æpir hann: Íbúðir auðar, íbúðir auðar, félagslegar íbúðir auðar um allt land. Lokum kerfinu.
Norðurland eystra: Engin íbúð hefur staðið auð lengur en eitt ár, þrjár íbúðir lengur en sex mánuði af 10 þús. íbúðum í félagslega kerfinu.
Austurland: Þar voru tvær íbúðir sem stóðu auðar lengur en eitt ár. (SJS: Þetta er bara allt lygi.) Þetta er bara allt haugalygi og á þessu er byggt þegar verið er að loka kerfinu. Sex íbúðir hafa staðið auðar lengur en sex mánuði, það er Austurland.
Síðan kemur Suðurland. Þar eru átta íbúðir, herra forseti, sem hafa staðið auðar lengur en eitt ár. Eigum við að loka kerfinu út af þessum átta íbúðum sem hafa staðið auðar lengur en eitt ár á Suðurlandi? Ég held ekki. Það er meira að segja tekið hér fram, að tveir til þrír mánuðir geti talist eðlilegur innlausnartími að teknu tilliti til ástands íbúða og vinnu við endursölu, þannig að þriggja mánaða tími þar sem íbúðir standa auðar er ekki hægt að setja í samhengi við auðar íbúðir eins og hæstv. ráðherra gerir. En það er þetta sem hann hefur notað þegar hann er að loka kerfinu. Það er þetta sem við hljótum að fara yfir sem eru veigamestu rökin fyrir að loka kerfinu, það eru auðu íbúðirnar og það hefur verið gert. Hann hefur farið yfir að það séu svo mikil útlánatöp og vanskil. Við höfum farið yfir það. Hvergi eins lítil útlánatöp eins og hjá sjóðum fólksins, Byggingarsjóði ríkisins og verkamanna, 65 millj. á fjórum árum meðan það voru 22 milljarðar hjá fyrirtækjum og bönkum. Vanskilin eru innan við 1%, 0,9% hjá þessum sjóði sem á að loka. Hver eru vanskilin í bankakerfinu? Þarf ekki að fara yfir það líka? Á að loka bönkunum ef vanskilin þar fara yfir 0,5% eða 0,9%? Nei, félagslega kerfi fólksins á að loka.
Hefur Húsnæðisstofnun staðið sig svona illa? Er hún svona dýr eins og verið er að tala um? Það er verið að tala um rúmar 400 millj. Hvað skyldi þessi nýi sjóður sem ráðherrann er að setja á fót kosta? Ekki er þar a.m.k. bruðlað í risnu. Þar var risnan um 700 þús. kr. á sl. ári. (SJS: Í Landsbankanum? Nei.) Í Húsnæðisstofnun. (SJS: Já.) Það er svo mikið bruðlað þar, þess vegna þarf að loka þar. Risnan var 700 þús. (SJS: Þetta er bærileg vikuferð hjá Sverri.) Þetta er hálfsmánaðar ferð hjá Sverri Hermannssyni. (Gripið fram í: Fimm daga ferð.) Fimm daga ferð, já, þá sjá menn það. Ég held og kannast vel við það frá því ég var félmrh. að í Húsnæðisstofnun var beitt ýtrasta aðhaldi og ýmislegt gert til að spara í þeirri stofnun. Því segi ég að þetta er bara rógur og einn liðurinn í því að hægt sé að loka kerfinu þegar verið er að segja að Húsnæðisstofnun sé illa rekin eða hún þjóni ekki hlutverki sínu. Þetta er stofnun sem hefur gert mikið fyrir fólkið gegnum árin og þar eru einstaklingar sem þekkja vel til verka sem nú fá ekki einu sinni það sem er þó hjá öðrum stofnunum sem verið er að leggja niður að þar er þó veittur í lögum forgangur til starfa. Þetta er umbunin, þetta eru launin fyrir vel unnin verk á liðnum árum og áratugum.
Í þessari samantekt er íbúðunum skipt á milli landshluta og eru 4.800 í Reykjavík og 2.000 á Reykjanesi. Á Vesturlandi eru 392 og 485 íbúðir á Vestfjörðum. Þar liggja aðalvandamálin og við þurfum að fara miklu betur yfir það á eftir. Við getum ekki lokað heilu félagslegu íbúðakerfi út af staðbundnum vandamálum á einstaka stöðum eins og Bolungarvík eða öðrum stöðum, það er bara ekki hægt.
Í megindráttum hefur kerfið reynst vel. Ég á eftir að fara yfir umsagnir um það þar sem því er haldið fram. Mér finnst hreinasta hneyksli á löggjafarsamkundunni að verið sé að bjóða upp á að loka félagslega húsnæðiskerfinu á Íslandi. Ég er ekki viss um að fólk fyrir utan húsið átti sig á því hvað er að gerast.
Síðan skulum við skoða nokkuð stærð félagslegra íbúða. Það er nokkuð fróðlegt að skoða hverjir byggja fjölbýlishús, hverjir byggja raðhús, hverjir byggja einbýlishús og stærðirnar á íbúðunum. Ég held að það sé alveg ljóst að Reykjavík og Kópavogur svo ég bara byrji á byrjuninni hafa byggt mjög skynsamlega í heildina. Auðvitað eru þar til undantekningar. Ég nefni Veghús. Þar var ekki byggt af neinni fyrirhyggju. Það eru til einstaka verktakar sem hafa fengið að byggja félagslegar íbúðir sem hafa ekki hagað sér skynsamlega. En hérna er fyrirleitt í fermetrum verið að byggja um 55--77 fermetra íbúðir og sama gildir um Kópavog. Þegar komið er yfir 100 fermetra íbúðir er það ekki nema 3,2% af heildinni í Reykjavík og ekkert í Kópavogi. Þetta er svipað þegar maður fer yfir suðvesturhornið. Þetta eru 40, 55--77 fermetra íbúðir að megninu til þó þær séu til bæði minni og stærri.
Þegar kemur að Bolungarvík og Ísafirði breytist landslagið allt í einu. Vesturland virðist vera á svipuðu róli en þegar kemur að Ísafirði eru það 39% sem eru 109--139 fermetra íbúðir meðan 109--139 fermetra íbúðir eru á suðvesturhorninu um 3%. Undantekning er Njarðvík. Þar eru 25%. Síðan í Bolungarvík eru 78--108 fermetra íbúðir 44,1%. Þegar maður lítur á fjölbýlishús, raðhús og einbýlishús eru þetta yfirleitt fjölbýlishús nema í Garðabæ eru bara raðhús sem eru byggð í félagslega kerfinu. Þegar maður kemur í Njarðvík eru það líka einbýlishús að mestum hluta til og á Siglufirði eru það 24 einbýlishús og fjölbýli 72 og Sauðárkrókur 82 fjölbýli og 14 einbýli.
Mér sýnist á þessu yfirliti þó að auðvitað verði að skoða að á einstökum stöðum sé ekki hægt að byggja nema raðhús eða einbýli þá er töluvert mikið um að það hafi verið byggt með þeim hætti og eðlilega sérstaklega úti á landi.
Herra forseti. Ég er með hlutfallslega skiptingu íbúða eftir eignarhaldi í hinum ýmsu löndum. Þetta er heimild frá OECD og það er nokkuð merkilegt varðandi leiguíbúðirnar sem eru 10% hér á landi sem hlutfall af heildinni að í Sviss eru leiguíbúðirnar 70%, Ástralíu 25%, Kanada 36%, Finnland 38%, Frakklandi 40% af heildinni og munum að við erum einungis með 10% hér á landi. Þýskalandi 63%, Grikkland 28%, Japan 32%, Lúxemburg 35%, Holland 53%, Nýja-Sjáland 29%, Spánn 24%, Svíþjóð 58%, Bretland 40% og Bandaríkin 27%. Við að tala um að leiguíbúðir í þessum löndum sem ég hef nefnt sem eru ein 15, þar eru yfirleitt leiguíbúðir frá 27% og upp í 70% af heildinni. Þær eru 10% hér á landi.
Auðvitað eigum við að hafa fleiri leiguíbúðir, alveg burt séð frá þessu frv. vegna þess að fólk á að geta átt val um hvort það vill búa í leiguíbúðum eða eignaríbúðum og á að standa að því með þeim hætti að leiguíbúðir ættu að vera það margar að fólk ætti að geta byrjað meðan það er að safna peningum upp í útborgun á íbúðum o.s.frv., að geta verið í leiguíbúðum sem eru með hóflegum kjörum. Það er það sem ég er að tala um en ekki eins og hér er boðað upp á á almenna markaðnum á 35--50 þús. kr. Það er allt annað form á húsnæðismarkaðnum hér á landi en er í nágrannalöndum okkar. Ég geri ráð fyrir því að þessar leiguíbúðir hafi að stórum hluta til verið fjármagnaðar með aðstoð hins opinbera með einum eða öðrum hætti.
Hér er verið að tala um þróun byggingarstarfsemi og framvindu á fasteignamarkaði 1988--1994 en höfundur er Jón Rúnar Sveinsson félagsfræðingur. Þetta er í október 1995. Þá hafði verið gripið til töluverðs átaks við uppbyggingu á félagslegum íbúðum. Ég hygg að helmingur af félagslegum íbúðum, af þessum 10--11 þús., hafi verið byggðar í tíð jafnaðarmanna frá því þeir tóku sæti í félmrn. árið 1987, að upp undir helmingur af félagslegum íbúðum á Íslandi hafi verið byggður á þeim tíma. Því þarf engan að undra þó að við stoppum aðeins við þegar verið er að loka þessu kerfi, ekki af því að við teljum að það sé gallalaust, síður en svo, heldur af því að við teljum þetta mjög óskynsamlegt og erum að bjóða fram krafta okkar og verkalýðshreyfingarinnar til þess að lagfæra. Við erum opin fyrir öllum breytingum sem þjóna kerfinu betur.
Ég held að kaupleigukerfið sem var komið á --- og ég mun fara betur yfir hér á eftir --- í tíð okkar jafnaðarmanna, ef það hefði verið framkvæmt eins og það var hugsað þá hefði það skilað mjög miklu. Það hefur reyndar þegar gert það og bjargað því að það var raunverulega eitthvað byggt á þessum tíma úti á landi. Það kemur aftur og aftur fram í þeim gögnum sem ég er með að engar íbúðabyggingar hefðu átt sér stað sl. 10 ár úti á landi ef ekki hefði verið félagslega íbúðakerfið. Það er alveg ljóst. En hér segir þessi höfundur, Jón Rúnar Sveinsson, um þróun og framvindu á fasteignamarkaði:
,,Aukning félagslegra íbúðabygginga það tímabil sem hér hefur verið tekið til meðferðar hefur einkennst af verulegri aukningu á félagslegum íbúðabyggingum. Það má til að mynda telja fullljóst að íbúðabyggingar á landsbyggðinni hefðu orðið verulega umfangsminni en raunin er hefðu ekki komið til þessar aukningar í umsvifum félagslega kerfisins.``
Þarna er það einu sinni enn staðfest. ,,Í gegnum félagslega kerfið er veitt tiltölulega ódýrt, niðurgreitt fjármagn í íbúðabyggingar og byggingariðnað sem samkvæmt viðteknum hagfræðikenningum leiðir af sér bæði aukið framboð og sömuleiðis aukna eftirspurn. Að hagfræðilegum forsendum slepptum má færa ákveðin rök í þá átt að félagslegar íbúðabyggingar hafi á undanförnum árum náð að fullnægja íbúðaþörf ýmissa hópa sem hefðu ekki getað orðið slíks aðnjótandi að óbreyttu markaðskerfi.``
Þarna liggur fyrir dómur 1995 að það er stór hópur sem má færa rök fyrir því sem hafa fengið aðstoð í félagslegum íbúðum á undanförnum árum og náðst hefur að fullnægja íbúðaþörf ýmissa hópa sem hefðu ekki getað orðið slíks aðnjótandi að óbreyttu markaðskerfi.
Ég er alveg sannfærð um það, herra forseti, að sú aukning sem þó varð í tíð okkar jafnaðarmanna í félmrn. á leiguíbúðum og félagslegum íbúðum hefur skilað sér í lækkuðu verði á leigumarkaðnum, hinum almenna leigumarkaði þó að það sé vissulega allt of hátt.
Í þeirri skýrslu sem ég er með, sem eru félagslegar íbúðir 1988--1994 sem hlutfall af íbúðabyggingum í heild skipt eftir landshlutum, þar vekur heldur betur athygli ein tala að félagslegar íbúðir sem hlutfall af íbúðabyggingum í heild á þessu sex ára tímabili eru hvorki meira né minna en 95,9% á Vestfjörðum. Nær allar íbúðir sem þar hafa verið byggðar á sex árum eru félagslegar íbúðir.
Í Norðurl. v., kjördæmi ráðherrans sem vill nú loka félagslega kerfinu, hefur þetta verið 68,2% af heildaríbúðafjölda. Eins og ég las áðan stendur þar ekki ein einasta íbúð auð og 68,2% hefur verið komið þar upp af félagslegum íbúðum. Ég veit ekki hvað kjósendur hæstv. ráðherra segja núna þegar hann ætlar að fara að loka kerfinu. Ég trúi ekki að þeir séu ánægðir með það. Þannig má segja að þetta er um þriðjungur á höfuðborgarsvæðinu. Ég man eftir því að sjálfstæðismenn agnúuðust mikið út í það markmið sem var í löggjöf um félagslegar íbúðir að menn mundu setja sér það markmið að þriðjungur af íbúðum, sem byggðar yrðu, yrðu félagslegar íbúðir. Ég var að lesa skýrslu um 15 lönd þar sem 25--75% eru leiguíbúðir. Þeir býsnuðust mikið yfir þessu að þetta ætti að vera þriðjungur. Það markmið náðist þegar við jafnaðarmenn fórum með stjórnina í félmrn. Þá í fyrsta skipti náðist það markmið og fór reyndar lengra en að ná því markmiði. Eitt árið voru þetta um 800 íbúðir. Hérna stendur:
,,Ljóst er að það markmið sem á sínum tíma var lögfest í húsnæðislögunum þess efnis að stefnt skyldi að því að þriðjungur íbúðabygginga á landinu væri á félagslegum grundvelli hefur verið náð. Þetta á jafnt við þó miðað sé við tiltölulega langt tímabil. Á skoðunartímabilinu svara félagslegar íbúðabyggingar til um 47% allra íbúðabygginga á landsbyggðinni samanborið við 31% á höfuðborgarsvæðinu.``
Mér sýnist, herra forseti, að í heildina tekið þó til séu undantekningar, hafi félagslega kerfið þjónað hlutverki sínu og á ekki skilið þá útreið sem Framsfl. ætlar að gefa því nú. Það á ekki skilið þá útreið eftir að hafa leyst úr vanda tugþúsunda fjölskyldna í gegnum árin. Það á skilið annað en það sem nú á að gera, að loka kerfinu án þess að nokkuð komi í staðinn fyrir fátækt fólk í landinu. Það er það sem ég harma, herra forseti.
Ég vil nú, þar sem ég er þar stödd í ræðu minni, víkja aðeins að kjörum þeirra og aðstöðu sem munu hvað verst fara út úr þeim breytingum sem eru boðaðar en það eru einstæðir foreldrar. Mér finnst að Framsfl. hafi heldur betur breytt um ásýnd ef hann er hættur að hafa áhyggjur af einstæðum foreldrum vegna þess að ég varð ekki vör við annað, herra forseti, þegar hv. þm. Framsfl. sátu á stjórnarandstöðubekkjunum en að þeir hefðu áhyggjur af kjörum einstæðra foreldra. Ég vil í því sambandi áður en ég fer yfir það minna á að til er nokkuð sem heitir Þingsályktun um mótun opinberrar fjölskyldustefnu og aðgerðir til að styrkja stöðu fjölskyldunnar. Sú tillaga var samþykkt á síðasta þingi og ég og aðrir sem töluðum töldum að þó að innihaldið væri mikilvægt væri þannig frá málum gengið í þeirri tillögu að hún væri ónýtt pappírsplagg í skúffu ráðherrans á meðan þessi ríkisstjórn væri í Stjórnarráðinu. Hér stendur í þessu fallega plaggi um mótun opinberrar fjölskyldustefnu, með leyfi forseta, og veitir ekki af að rifja það upp, og vona ég að hæstv. ráðherra hlýði á mál mitt, en ráðherrann hafði forustu um að þetta yrði samþykkt í þinginu:
,,Að grundvallaröryggi fjölskyldunnar efnahagslega sé tryggt ásamt rétti hennar til öryggis í húsnæðismálum.``
Þetta er mótun opinberrar fjölskyldustefnu sem hæstv. ráðherra bar inn í húsið á síðasta þingi og var samþykkt sem tillaga Alþingis sem er ekkert að marka, herra forseti, vegna þess að næsta ár eftir að þessi opinbera fjölskyldustefna er samþykkt, sem á að tryggja öryggi fólks og fjölskyldunnar í húsnæðismálum, kemur ráðherrann askvaðandi inn á þing með frv. sem úthýsir hundruðum fjölskyldna sem hafa ekkert öryggi í húsnæðismálum. Það er ekkert í hendi í þeim málum. Þess vegna er ekki nokkurn skapaðan hlut að marka þetta plagg og ég lýsi þetta plagg bara dautt og ómerkt þegar svona er haldið á málum.
Ég vil, herra forseti, aðeins fara yfir stöðu einstæðra foreldra. Ég minnti áðan á að 60% þeirra sem hafa fengið aðstoð í félagslega kerfinu eru einstaklingar og einstæðir foreldrar. Hverjar eru nú aðstæður þessa fólks? Út af fyrir sig er rétt að minna á og halda því til haga meðan ég man að svo er búið að öldruðum og fötluðum í þjóðfélaginu að 40% þeirra er gert að lifa af lágmarkslaunum, 70 þús. kr. á mánuði. Það er ekki síst á þessum hópi, öldruðum og fötluðum ásamt einstæðum foreldrum sem þessar aðgerðir bitna á.
Ég held að almennt megi segja að kjör og aðstæður einstæðra foreldra séu þegar á heildina er litið mun verri en hjá öðrum. Einstæða foreldra er að stórum hluta til að finna í láglaunahópum í þjóðfélaginu. Framfærslan hjá fjölda þeirra er mun erfiðari en hjá öðrum þar sem tveir sjá um framfærsluna og húsnæðisaðstaða þeirra og möguleikar til að eignast eigið húsnæði eru miklu minni en hjá öðrum. Hlutfallslega er því langstærsti hluti þeirra sem búa í leiguhúsnæði og í félagslegum íbúðum einstæðir foreldrar. Þetta kemur heim og saman við úttekt sem ég sem ráðherra lét gera á stöðu einstæðra foreldra og það kemur fram í skýrslu sem heitir Barnafjölskyldur að staða barna sé ójöfn eftir fjölskyldugerðum og að börn einstæðra mæðra búi við lakari fjárhagsstöðu. Ein meginniðurstaðan varð sú að einstæðir foreldrar búa um margt við lakari aðstæður en giftir og skapar það börnum í þeim fjölskyldum þeim mun óhagstæðari stöðu. Ef teknar eru tekjur og fjárhagsstaða einstæðra foreldra árið 1994 --- það er Þjóðhagsstofnun sem ég vitna til --- voru samanlagðar meðaltekjur hjóna þá 2.730 þús. meðan samanlagðar meðaltekjur einstæðra foreldra voru 966 þús. þannig að við erum að tala um næstum þrisvar sinnum minni meðaltekjur hjá einstæðum foreldrum.
Síðan eru það meðaltekjur hjóna 21--25 ára. Þær voru 1.904 þús. en meðaltekjur einstæðra foreldra 21--25 ára voru 603 þús. og við erum enn að tala um þrisvar sinnum minni tekjur. Þar kom einnig fram að þriðjungur einhleypra og fráskilinna foreldra með forsjá barna eiga ekki bíl. Þó að það séu fyrst og fremst íbúðirnar sem eru mikilvægar geta bílarnir náttúrlega líka verið mikilvægir, ekki síst ef við erum að ræða einstæða foreldra með eitt, tvö eða þrjú börn sem þurfa kannski að þeysast bæjarhluta á milli til að koma börnum fyrir og koma sér í vinnu.
Auðvitað mætti taka á ýmsu varðandi einstæða foreldra en húsnæðismálin eru þau mál sem brenna heitast á fjölskyldum einstæðra foreldra. Hér er um lágtekjufólk að ræða sem hefur þörf fyrir félagslegt húsnæði eða leiguhúsnæði í eigu borgarinnar og þar eru tveggja eða þriggja ára biðlistar. Félag einstæðra foreldra rekur leiguíbúðir eða kannski frekar hægt að kalla það neyðarhúsnæði fyrir einstæða foreldra og þar eru 22 íbúðir og íbúðirnar eru mjög litlar með sameiginlegri eldunaraðstöðu enda er þetta hugsað sem íverustaður til skamms tíma meðan verið er að finna annað og vandamálið er að nokkur síðustu ár hefur verið erfitt að koma fólki út vegna þess að það hefur ekki í önnur hús að venda. Ekki lagast staðan, herra forseti, eftir þessa breytingu hjá þessum hópi fólks sem hefur fengið húsaskjól hjá Félagi einstæðra foreldra.
Þegar maður skoðar, herra forseti, fjárhagsaðstoð félagsmálastofnana og hverjir það eru sem þurfa að leita þangað, hverjir eru skjólstæðingar félagsmálastofnunar og hverjir fá aðstoð þar, þá eru það í mörgum tilvikum, herra forseti, einstæðir foreldrar sem þurfa að leita þangað eftir fyrirgreiðslu auk ellilífeyrisþega og öryrkja. Við erum alltaf að reka okkur á sama hópinn sem á raunverulega að loka fyrir með þeim aðgerðum sem eru boðaðar.
Hérna kemur t.d. fram ef við tökum Akureyrarbæ að þar var í nóvembermánuði 1995 gerð könnun á því hverjir það væru sem leituðu helst eftir fjárhagsaðstoð. Þetta var ekki stór hópur. Þetta hefur sennilega verið um 125 manns og þarna eru einstæðir foreldrar 28, atvinnulausir 25 og einhleypir 20. Það eru einmitt 20 einhleypir og 28 einstæðir foreldrar sem þarna eru upp undir helmingur og það eru þeir sem hafa notið aðstoðar félagslega kerfisins. Ég er alveg viss um það að þegar maður horfir á þessar tölur ef loka á félagslega kerfinu fyrir utan allt annað sem bætist á sveitarfélögin með þessari breytingu og ég hef farið í gegnum í dag að þetta mun auka þörfina fyrir fjárhagsaðstoð hjá sveitarfélögunum. Ég held að ekki sé nokkur vafi að þar mun enn þá koma þrýstingur á útgjöld frá sveitarfélögunum. Ef það á að reka þetta fólk út á almennan markað og þó að það komist yfir einhverja íbúð á almennum markaði sem kostar 35 þús. kr. í leigu og er með 70 þús. kr. í tekjur er náttúrlega augljóst að það þarf að sækja eftir fjárhagsaðstoð hjá sveitarfélögunum. Þetta er náttúrlega fyrir utan það sem ég hef farið í gegnum, sem ég held að sveitarfélögin séu ekkert farin að átta sig á, að auðvitað munu þau ekki komast hjá því með einum eða öðrum hætti, þau sem vilja á annað borð halda uppi félagslegri aðstoð, að koma upp félagslegum leiguíbúðum. En hvernig þau ætla að fara að því, eftir að hæstv. félmrh. hefur hækkað vextina á leiguíbúðunum upp í markaðsvexti, án þess að það komi í lokin niður á þeim sem þurfa á leiguíbúðum að halda fæ ég ekki séð, herra forseti. Sá fjöldi sem þarf að byggja af leiguíbúðum hygg ég að skipti einhverjum þúsundum á næstu árum því að ég hef sýnt fram á að bara á biðlista í Reykjavík eru 400 eftir leiguíbúðum og 400 aldraðir til viðbótar eftir leiguíbúðum og annað eins er úti á landi þannig að ég hygg að við séum að tala um einhverjar þúsundir sem þarf að byggja á allra næstu árum. Ég tala ekki um þegar verið er að loka þannig félagslega kerfinu.
Fyrir utan húsaleigubæturnar er alveg ljóst að það mun skapast mikill þrýstingur á þær. Ég hygg að þær 280 millj. sem Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson samdi um við fjmrh. fyrir hönd Sambands ísl. sveitarfélaga dugi ekki. Við vöruðum við því að þetta væri allt of lág fjárhæð, við töluðum um að þarna þyrfti a.m.k. 500 millj. og ég hygg að það sé enn þá meira. Þess vegna undrar mig mjög hvernig sveitarfélögin taka á þessu máli í umsögnum sínum.
Ef við förum í húsaleigubæturnar og reynsluna af því hverjir það eru sem helst hafa fengið þær kemur í ljós að 70% af þeim sem fengið hafa húsaleigubætur eru undir skattleysismörkum þannig að þær gagnast fyrst og fremst fólkinu sem hafa lægstar tekjur og einmitt því fólki er verið að vísa á leigumarkaðinn og húsaleigubæturnar.
Stærsti hluti bótaþega, sem eiga börn yngri en 18 ára, eru einstæðir foreldrar eða 58%. Aftur og aftur, herra forseti, erum við komin að því sama að þetta er sá hópur sem þetta frv. heggur svo mjög í sem kannski býr við bágustu stöðuna í þjóðfélaginu. Út af fyrir sig væri freistandi þar sem sérstaklega er verið að höggva í þennan hóp einstæðra foreldra ásamt námsmönnum, fötluðum og fátækum barnafjölskyldum að fara ítarlega yfir þá skýrslu sem ég hef undir höndum um kjör einstæðra foreldra. Ég ætla þó að láta mér nægja að fara yfir örfá atriði sem snerta húsnæðismál en þar stendur:
,,Það hefur vakið töluverða athygli að meðal þátttakenda í greindri könnun telja langflestir að tryggt húsnæði sé eitt brýnasta mál einstæðra foreldra. Athuganir á húsnæðismálum einstæðra foreldra renna einnig stoð undir þá nauðsyn að tryggja möguleika á hæfilegu húsnæði til lengri tíma. Helmingur einstæðra foreldra býr í leiguhúsnæði en að jafnaði búa níu af hverjum tíu fjölskyldum í eigin húsnæði.`` --- Þetta frv. er greinilega sérstök kveðja frá ríkisstjórninni, herra forseti, til einstæðra foreldra á Íslandi. --- ,,Aðeins 6% einstæðra foreldra í leiguhúsnæði á almennum markaði hafa leigusamning meira en til eins árs og helmingur hefur engan leigusamning. Til samanburðar er bent á niðurstöðu könnunar sem gerð var í Svíþjóð árið 1980 en þar kemur fram að 90% einstæðra foreldra í leiguhúsnæði hafa langtímasamning og eru taldir búa í mjög tryggu húsnæði. Það verður einnig að teljast athyglisvert að 27% einstæðra foreldra, sem búa í eigin húsnæði, hafa eignast það á félagslegum grundvelli í gegnum verkamannabústaðakerfið.`` --- 27% einstæðra foreldra sem búa í eigin húsnæði hafa eignast það á félagslegum grundvelli í gegnum verkamannabústaðakerfið.
Þetta er bara eitt dæmið um það sem við höfum lýst, herra forseti. Við höfum hér talað fyrir og varið félagslega húsnæðiskerfið. Við viðurkennum vel að það megi bæta það en hins vegar höfum við margbent á hvað þetta kerfi hefur þjónað mörgum í gegnum tíðina. Það hefur bjargað mörgum, herra forseti, frá sárri fátækt að hafa þó fengið aðstoð í gegnum félagslega íbúðakerfið. Síðan segir hér:
,,Þar að auki hafa jafnmargir til viðbótar eða þriðjungur allra þátttakenda í könnuninni sóttu um íbúðir í verkamannabústöðum en ekki fengið. Það er einnig athyglisvert í þessu sambandi að fjórðungur einstæðra foreldra sem leigja bjuggu áður í eigin húsnæði. Að lokum má geta þess að 35% einstæðra foreldra heldur ekki sjálfstætt heimili heldur býr hjá foreldrum, öðrum ættingjum eða vinum.``
Hér er síðan niðurstaða frá nefnd sem var að skoða hvaða tillögur væri hægt að gera og leiðir til að bæta stöðu einstæðra foreldra. Hver er niðurstaðan, herra forseti?
,,Nefndin álítur því að eitt brýnasta hagsmunamál einstæðra foreldra sé að komast í tryggt húsnæði. Jafnframt verður að líta svo á að félagslegar íbúðabyggingar séu mikilvægur möguleiki til þess að einstæðir foreldrar geti eignast eigið húsnæði.`` --- Þessu á bara að loka, herra forseti. --- ,,Auk þess leggur nefndin áherslu á það með tilliti til þeirra einstæðu foreldra sem eru leigjendur að opnaðar verði allar leiðir til byggingar leiguhúsnæðis svo skapast megi eðlilegt ástand á leigumarkaði og leigutakar megi búa við meira húsnæðisöryggi.``
Þarna er aftur og aftur komið að því, herra forseti, hvað er mikilvægast og brýnast í að bæta almennt kjör og stöðu einstæðra foreldra. Það eru húsnæðismálin, leiguíbúðir og félagslegar íbúðir sem hér á að slá af. Ég veit ekki betur en að samkvæmt till. til þál. sem var samþykkt 13. maí 1997, eigi fjölskylduráð að vera hæstv. félmrh. til halds, trausts og ráðgjafar. Ég veit ekki betur en Alþingi hafi kosið þetta fjölskylduráð. Nú vil ég spyrja hæstv. félmrh. hvort þetta fjölskylduráð hans, sem á að vera honum til ráðgjafar, hafi farið yfir þetta frv. og lagt mat á áhrif þess á fjölskyldur á Íslandi. Hvaða áhrif hefur þetta á stöðu einstæðra foreldra, námsmanna, fatlaðra og fátækra barnafjölskyldna?
,,Hlutverk fjölskylduráðs`` --- ég ætla að lesa það, herra forseti --- ,,skal m.a. vera eftirfarandi:
1. Að veita stjórnvöldum ráðgjöf í fjölskyldumálum, t.d. vegna áforma um stjórnvaldsaðgerðir, jafnframt því að koma á framfæri ábendingum um úrbætur í fjölskyldumálum.
2. Að annast tillögugerð um framkvæmdaáætlanir í málefnum fjölskyldunnar, með hliðsjón af heildarsýn yfir viðfangsefni einstakra ráðuneyta og verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga.
3. Að eiga frumkvæði að opinberri umræðu um málefni fjölskyldunnar.
4. Að hvetja til aðgerða á sviði fjölskyldumála í samfélaginu.
5. Að stuðla að rannsóknum á högum og aðstæðum íslenskra fjölskyldna.``
Þeir sem skipa fjölskylduráð, sem hefur það hlutverk að stuðla að eflingu og vernd fjölskyldunnar, eru tveir kosnir hlutfallskosningu á Alþingi, einn tilnefndur af skólum á háskólastigi, einn tilnefndur af Sambandi ísl. sveitarfélaga en félmrh. skipar þann fimmta án tilnefningar og skal hann vera formaður ráðsins. Fulltrúar í fjölskylduráði skulu hafa víðtæka þekkingu eða reynslu í málefnum fjölskyldunnar.
Ég tel það brýnt að ef hér er komið ráðgefandi apparat, fjölskylduráð, sem vega á og meta stjórnvaldsaðgerðir, þá ætti þetta mál að fara þangað. Ég þykist næstum viss um að þetta fjölskylduráð hafi ekki fjallað um þetta frv. og þó það væri ekki nema vegna þess, þá ætti að fresta því. Ef við meinum eitthvað með þessu fjölskylduráði og þessari þáltill., þá á fjölskylduráðið að fara yfir það og meta áhrif þess. Ekki veit ég hvort hæstv. félmrh. hlýðir á mál mitt en ég tel það mjög mikilvægt, ekki síst vegna þess að í þessari þáltill., herra forseti, er einnig talað um að efnahagslegt grundvallaröryggi fjölskyldunnar sé tryggt ásamt rétti hennar til öryggis í húsnæðismálum. Það hlýtur að leiða af sjálfu að fjölskylduráðið á ekki síst að skoða þetta frv., miðað við það sem kveðið er á um í þessari þáltill., til verndar fjölskyldunum í landinu og því er auðvitað eðlilegt að um sé spurt: Hefur hið opinbera fjölskylduráð farið yfir ákvæði þessa frv.?
Ég tel, herra forseti, jafnvel þó svo illa fari að þetta frv. verði að lögum, að óska ætti eftir því, þó það væri ekki nema af hálfu stjórnarandstöðunnar, að fjölskylduráðið legði mat sitt á það. Ég held að það væri ágætur prófsteinn á þetta fjölskylduráð. Stjórnarandstaðan mundi þá beina því til fjölskylduráðsins að það legði mat á þau áhrif sem þetta hefði á kjör og stöðu einstæðra foreldra í þjóðfélaginu og þeirra hópa sem ég hef hér nefnt. Við erum að fjalla um mjög alvarlegt mál, herra forseti, sem eru húsnæðismál þeirra verst settu í þjóðfélaginu. Að því má ekki hrapa eins og hæstv. ráðherra ætlar hér að gera.
Ég hef sagt það, herra forseti, af því að nú fer ég hvað úr hverju að snúa mér að umsögnum á 200 síðum, sem fram hafa komið um þetta frv. að það hefur vakið mikla undrun mína, herra forseti, hvernig sveitarfélögin hafa brugðist við í þessu máli og með hvaða hætti umsagnir þeirra hafa verið. Ég hef vakið athygli á því hvað umsagnir húsnæðisnefndar sveitarfélaganna, stórra sveitarfélaga, ég nefni Reykjavík, Hafnarfjörð, Kópavog og Akureyri, eru allt öðruvísi. Þar eru sett fram rök og gagnrýnið og málefnalega er bent á áhrifin af þessu frv. Sjálfar sveitarstjórnirnar á þessum sömu stöðum virðast einfaldlega blessa þetta frv. án þess að skrifa mikið um þetta. Þetta eru bara örfáar línur hjá sumum sveitarfélögum og sagt: Vísað er til umsagnar Sambands ísl. sveitarfélaga. Við afsölum okkur rétti til þess að segja nokkuð um þetta mál og tökum undir það sem Samband ísl. sveitarfélaga hefur að segja um málið.
Ég hef áhyggjur af þessu, herra forseti, og ég held að það sé full ástæða til. Ég velti fyrir mér samhenginu þarna á milli. Maður hefði haldið að húsnæðisnefnd sveitarfélaga ætti að vera ráðgefandi apparat fyrir sveitarstjórnarráðið og sveitarstjórnina. Umsagnir þaðan eru með allt öðrum hætti. Það er greinilega ekki hlustað á húsnæðisnefndirnar heldur bara vísað í eitthvað sem Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson segir ... (Gripið fram í: En sveitarstjórnirnar?) Það er boðskapurinn. Það sem Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson segir í þessu máli blívur.
Vegna þessa vil ég fara nokkuð yfir 54. fund fulltrúaráðs Sambands ísl. sveitarfélaga, haldinn á Hótel Héraði á Egilsstöðum 20.--21. mars 1998 sem er athugun á frv. til laga um húsnæðismál. Þar er greinilega messað yfir sveitarstjórnarmönnum og reynt að svara þeirri gagnrýni sem fram hafði verið sett á frv. félmrh. af hálfu þeirra sem stóðu þá að því frv. eða forsvarsmanna Sambands ísl. sveitarfélaga. Mér fannst svörin við þeirri gagnrýni vægast sagt afar léleg, herra forseti. Ég hef reyndar farið yfir sum þeirra í dag en ætla að fara yfir þau lið fyrir lið. (Gripið fram í: Það er ástæða til.) Já, ég held að það sé full ástæða, herra forseti, til að fara aðeins yfir það vegna þess að ég hef nokkrar áhyggjur af því hvað sveitarfélögin virðast skauta léttilega yfir þetta mál og telja það bara hið besta mál. Ég held að það sé slæmt bæði fyrir sveitarfélögin og fyrir íbúa þeirra. Ég tel að hér sé fyrst og fremst verið að hugsa um hagsmuni ríkissjóðs og ekkert annað með því markaðsvæða allt íbúðakerfið á Íslandi. Það er stefnt að einkavæðingu á þessum Íbúðalánasjóði. Hér segir, herra forseti:
,,Að beiðni stjórnar Sambands íslenskra sveitarfélaga hef ég tekið saman nokkur áhersluatriði, skýringu og athugasemdir við frumvarp til laga um húsnæðismál til að kynna á þessum fulltrúaráðsfundi.``
Hér er ég að lesa ræðu Karls Björnssonar bæjarstjóra á Selfossi, ef ég fer rétt með málið. Mér sýnist þetta vera inngangur að henni ásamt því að farið er yfir helstu gagnrýnisatriði. Hann vísar til þess að hann sé ,,formaður vinnuhóps á vegum sambandsins sem settur var stofn í september 1996 og hafði það hlutverk að athuga skuldbindingar sveitarfélaga vegna félagslega húsnæðiskerfisins og gera tillögur um breytingar á kerfinu. Vinnuhópurinn skilaði nokkuð ítarlegri skýrslu til stjórnarinnar í febrúar 1997 og var ákveðið að gefa hana út sem fræðslurit nr. 18 á vegum sambandsins í mars 1997 undir heitinu Félagslega íbúðakerfið, úttekt og tillögur til úrbóta.``
Síðan fer hann yfir helstu gagnrýni sem fram hafi komið vegna nýrra húsnæðislaga. Ég bið forláts á því, herra forseti, ef ég þarf að endurtaka eitthvað af því sem ég hef sagt hér í dag. Ég mun einfaldlega svara því sem fram kemur af hálfu talsmanns sveitarfélaganna á fulltrúaráðsfundi sem haldinn var á Egilsstöðum, þegar verið var að reyna að sýna sveitarstjórnarmönnum fram á að þetta væri allt gott og blessað. Hér er sagt:
,,Hér á eftir fjalla ég um nokkrar athugasemdir og gagnrýni sem fram hefur komið í umræðunni síðustu daga um hin nýju húsnæðislög og set einstök atriði fram í fullyrðingarformi og leitast síðan við að svara gagnrýninni og skýra þau atriði sem um ræðir.
Í fyrsta lagi svarar hann fullyrðingunni: ,,Tekjulágu fólki verður vísað út á leigumarkaðinn í stórum stíl!``
Hvert er svarið sem sveitarstjórnirnar hafa svo keypt greinilega. Hann svarar því svona:
,,Leiguíbúðir á Íslandi eru um 20.000 og þar af eru um 3.500--4.000 í eigu sveitarfélaga og félagasamtaka. Vænta má að þeim fjölgi með setningu nýrra húsnæðislaga þar sem mörg sveitarfélög munu breyta innleystum félagslegum íbúðum í leiguíbúðir.``
Hvar liggur þetta fyrir, herra forseti? Það liggur ekkert fyrir um það, ekki nokkur skapaður hlutur. Ég hef sýnt fram á að þeir eru að hækka vextina og ætla sér að hækka vextina á leiguíbúðum upp í markaðsvexti en breyta ekki kjörunum að öðru leyti. Sveitarfélögin hafa, þrátt fyrir að vextirnir hafi verið niðurgreiddir, 1% vextir, ekki byggt fleiri leiguíbúðir heldur en raun ber vitni. Hvað segir okkur þá að sveitarstjórnir fari allt í einu að byggja einhvern fjölda af leiguíbúðum þegar vextirnir eru komnir upp í markaðsvexti? Hver fær að borga þann brúsa? Annaðhvort sveitarfélagið eða leigjandinn. Aðrir eru ekki til þess.
,,Einhverjir af þeim sem nú leigja munu væntanlega leitast við að kaupa íbúðir samkvæmt hinu nýja kerfi vegna lægri greiðslubyrði í því miðað við hið eldra kerfi.``
Hér er fullyrt að greiðslubyrðin í þessu nýja kerfi sé lægri en í eldra kerfinu. Ég hef margfarið í gegnum það í dag, herra forseti, að það er rangt fram sett upp af hálfu ráðherrans að hér sé um lægri greiðslubyrði að ræða. Ég tók dæmi um það að þegar um er að ræða áhvílandi lán og þegar nokkurra ára gamalt áhvílandi lán er yfirtekið. Það þarf ekki meira en það til þess að raska því og að greiðslubyrðin verði mun hærri, fyrir utan kostnaðinn sem er miklu hærri, bæði í lántökugjöldum og stimpilgjöldum sem verða t.d. af húsbréfalánunum. Allt þetta eykur kostnaðinn, fyrir utan það að vaxtabótakerfið sem nú á að taka við gerir það að verkum að einstæðir foreldrar og einstaklingar munu tiltölulega fljótlega, ef þeir kaupa íbúðir á 5,5 millj.kr., reka sig upp í þakið og þurfa því sjálfir að bera mismuninn á niðurgreiðslunni til þess að verða jafnsettir á eftir. Hér er því bara fullum fetum haldið fram, við allar sveitarstjórnir landsins á fulltrúaráðsfundi, að greiðslubyrðin verði lægri.
Og þetta er greinilega bara keypt hrátt, a.m.k. hafa þeir ekki haft fyrir því margir hverjir að skoða þá málefnalegu gagnrýni sem sett hefur verið fram af hálfu húsnæðisnefndanna í þessu máli. Síðan segir talsmaðurinn sem var að reyna að tala frv. inn á alla sveitarstjórnarfulltrúana sem þarna voru:
,,Allar líkur eru á að sá fjöldi leiguíbúða sem bætist við markaðinn muni fullnægja þeirri auknu eftirspurn eftir leiguhúsnæði sem skapast getur vegna þess að ekki verði lengur veitt 100% lán.``
Það er nú það. Þessi hv. talsmaður viðurkennir þó, sem hann gat náttúrlega ekki komist hjá, að með því að fella alveg niður 100% lán væru kannski einir 200 einstaklingar á ári hverju sem fengju ekki inni í nýja íbúðalánakerfinu. Hann viðurkennir þó þá þörf og telur að sá fjöldi sem bætist við á markaðinn, væntanlega út af innleystum félagslegum íbúðum, muni duga þessu fólki. Ég á eftir að sjá það að sveitarfélögin fari að leysa til sín íbúðir í stórum stíl og breyta þeim í leiguíbúðir. Ég hef að vísu sagt að sú hætta sé fyrir hendi, af því að ráðherrann er alltaf að ota þessari gulrót að nú geti fólk farið að velja sér íbúðir, farið úr Breiðholti, ef það svo kýs, í Vesturbæinn eða öfugt, að þá geti sveitarfélögin sagt: Þú getur ekki valið þér neina íbúð. Við erum hér með innleysta íbúð sem þú þarft að taka. Ég er ekki farin að sjá að þessum íbúðum verði endilega breytt í leiguíbúðir þó að vel megi vera að það verði að einhverju leyti. En mér finnst þarna skautað létt fram hjá því, herra forseti, hve stór hluti verður settur á götuna miðað við að þetta mál nái fram að ganga. Síðan segir hér, herra forseti:
,,Í tengslum við framkvæmd laganna er nauðsynlegt að endurskoða reglur um greiðslumat. Ekki getur talist eðlilegt að miða við að tekjuhátt fólk geti einungis ráðstafað 18% af tekjum sínum til húsnæðiskaupa á sama tíma og tekjulágt fólk getur ráðstafað allt að 28% af sínum tekjum til húsnæðiskaupa. Á þessu sviði þarf að finna samræmi ...``
Hvaða samræmingu er hann að tala um, herra forseti? Ef hann er að tala um samræminguna niður í 18%, þ.e. eins og er núna í húsbréfakerfinu, þá erum við að tala um að stór hluti fólks muni ekki standast greiðslumatið. Það er svo einfalt. En það er ekkert sagt um það hér, herra forseti. Það eina sem sagt er um þetta er að finna þurfi samræmi ,,sem hugsanlega kunni að leiða til þess að íbúðaverðsviðmið hjá tekjulágum lækki sem leiði til þess að einhverjir þeirra telji það vænlegan kost að fara á leigumarkað. Þessi áhrif þarf að kanna vel við þessa endurskoðun.`` --- Telji það vænlegan kost að fara á leigumarkað. Hvaða leigumarkað? Ég sé ekki að til séu neinar íbúðir á leigumarkaði. Síðan kemur hjá þessum talsmanni Sambands ísl. sveitarfélaga þegar verið var að fá allar sveitarstjórnir á landinu inn á þetta frv.:
,,Frelsi fólks til að velja sér húsnæði á almennum markaði er ekki tryggt!`` --- Það er fullyrðingin sem hann segist vera að svara. Hann er að svara gagnrýni sem komið hefur fram á þessi nýju húsnæðislög og eitt af því sem er gagnrýnt er m.a. það sem ég hef sett fram: Frelsi fólks til að velja sér húsnæði á almennum markaði er ekki tryggt. --- ,,Þetta er rétt og byggist á bráðabirgðaákvæði III í frumvarpinu um að sveitarstjórn geti meðan innlausnarskylda hvílir á sveitarfélaginu ákveðið að tiltekinn hluti viðbótarlána skuli fara til að mæta endursölu innleystra íbúða enda taki söluverð slíkra íbúða mið af markaðsverði íbúða á viðkomandi svæði. Þetta er sett inn til að leitast við að tryggja endursölu þessara íbúða. Útfærsla þessa ákvæðis gæti orðið á þann veg að sá sem ekki sættir sig við ákveðnar innlausnaríbúðir fari í einhvers konar biðröð eftir óskilyrtum viðbótarlánum en eins og kunnugt er eru biðraðir ekki óþekkt fyrirbæri í kerfinu í dag.``
Hér eru boðaðar biðraðir, langar biðraðir eftir viðbótarlánum og við skulum muna það og halda því þá til haga um leið. (Gripið fram í: Eru boðaðar biðraðir?) Það er verið að boða langar biðraðir eftir viðbótarlánum og við skulum þá halda því til haga um leið að ef sveitarfélögin borga ekki 5% inn í varasjóðinn er ekki um nein viðbótarlán að ræða. Þá fær íbúinn í sveitarfélaginu ekki viðbótarlán, fær ekki að velja sér íbúð á almennum markaði. Ef eitt sveitarfélag ákveður að húsnæðismálin skuli ekki vera í forgangi, þau skuli vera aftarlega, það skuli frekar malbika og fara í önnur brýn verkefni og ákveður því að setja ekki þetta 5% framlag í sjóðinn, þá fær íbúinn ekkert að velja. Hann fer þá bara í einhverja biðröð þangað til sveitarfélagið ákveður að setja húsnæðismálin í forgang.
Síðan kemur fullyrðing nr. 3, sem Karl Björnsson er að svara, sem er að lánveitingar verði háðar skömmtunarkerfi. Hann segir:
,,Þetta er rétt. Samkvæmt 31. gr. er sveitarstjórn heimilt að takmarka fjölda viðbótarlána ef fyrirséð er að víkja verður frá fjárhagsáætlun sveitarfélagsins eða ef þau raska í verulegum atriðum fjárhag þess. Þessi takmörkun er nauðsynleg til þess að sveitarfélög geti haft stjórn á útgjöldum sínum vegna viðbótarlána með sama hætti og þau geta takmarkað útgjöld sín til þess félagslega kerfis sem nú er við lýði. Með sama hætti getur Íbúðalánasjóður takmarkað heildarupphæð viðbótarlána á grundvelli fjárhagsgetu sjóðsins.``
Um þetta er út af fyrir sig ekki neitt að segja. Það er vissulega rétt sem hér er sett fram að það er á valdi hvers sveitarfélags að takmarka þessi viðbótarlán en það er líka, við skulum muna að það, í valdi Íbúðalánasjóðsins sjálfs, hann hefur ekki óendanlega mörg viðbótarlán. Þar er skömmtun. Þar er ákveðinn hemill líka en sveitarfélögunum er auðvitað í sjálfsvald sett hvort þau fara út í þessi viðbótarlán eða ekki, t.d. með því að greiða ekki í varasjóð.
Síðan talar Karl Björnsson um 5. fullyrðinguna eða gagnrýnina sem hafi komið fram og segir: ,,Ekkert samráð hefur verið haft við verkalýðsforustuna!`` --- Hann svarar því og segir: --- ,,Lagafrumvarpið er samið á grundvelli ítarlegra athugana, tillagna og ályktana á vegum ýmissa aðila undanfarin ár. Ekki verður annað séð en verulegt tillit hafi verið tekið til þeirra við gerð frumvarpsins. Í því sambandi vísa ég til ályktunar sambandsstjórnarfundar Alþýðusambands Íslands frá 19.--20. nóv. 1996 þar sem m.a. er bent er á vanda þeirra sem fá 100% lán, nauðsyn á fjölgun leiguíbúða með því að breyta innleystum íbúðum sveitarfélaga í leiguíbúður og síðast en ekki síst kosti þess að taka upp félagsleg lán til kaupa á íbúðum eftir eigin vali þeirra sem uppfylla skilyrði um slík lán enda nemi lánin að hámarki 90% af kaupverðí íbúðar.``
Herra forseti. Mér finnast þetta ansi ósvífnar fullyrðingar. Hér er raunverulega verið að segja að fullt tillit hafi verið tekið til tillagna sem ASÍ hafi sett fram og að fullt samráð hafi verið haft við ASÍ. Mér finnst þetta hálfgerð ósvífni að halda þessu fram vegna þess að það er ekki rétt að ASÍ hafi lagt fram þær tillögur sem þetta frv. byggir á, enda hefur ASÍ ásamt BSRB, Búseta og félagasamtökum gengið hart fram í að mótmæla því að þetta frv. verði að lögum og óskað eftir því að samráð verði haft um það hvernig þessum málum verður háttað. Þetta er í fyrsta sinn í hinni löngu sögu félagslegra íbúða á Íslandi að ekki er haft eðlilegt samráð við verkalýðshreyfinguna eða félagasamtök. (Gripið fram í: Það sést á auglýsingunni í dag.) Og sést á heilsíðuauglýsingunni í Morgunblaðinu í dag. Það er því rangt eins og reyndar hæstv. félmrh. reyndi að halda fram með sama hætti og þessi ágæti fulltrúi frá Sambandi ísl. sveitarfélaga, að þetta séu nánast tillögur Alþýðusambandsins. Þetta er bara ósvífni að halda slíku fram, enda man ég ekki betur en forseti ASÍ hafi mótmælt því harðlega þegar hæstv. félmrh. hélt því fram í ræðustól við 1. umr. þessa máls.
Síðan kemur 6. fullyrðingin sem Karl Björnsson er að svara og ég les fyrst fullyrðinguna og gagnrýnina sem hann síðan svarar þegar hann er að fá sveitarfélögin til liðs við frv.:
,,Með frumvarpinu er fyrst og fremst verið að taka á vanda húsnæðiskerfisins sjálfs og nokkurra sveitarfélaga en ekki vanda þess fólks sem kerfið á að þjóna!`` --- Síðan svarar Karl: --- ,,Gagnrýni sem þessi hefur komið fram og sætir undrun að mínu mati. Eins og flestir vita er húsnæðiskerfið ekki til vegna þess sjálfs eða sveitarfélaganna sérstaklega heldur er kerfið fyrir hendi til að þjóna fólkinu. Með breytingu á núverandi fyrirkomulagi er verið að leitast við að bæta kerfið í ljósi þess lærdóms sem menn hafa dregið af þeim göllum sem hindrað hafa eðlilega virkni hins félagslega íbúðakerfis.`` --- Þetta er meira kraðakið. Það er erfitt að skilja þetta. ,,Með breytingu á núverandi fyrirkomulagið er verið að leitast við að bæta kerfið í ljósi þess lærdóms sem menn hafa dregið af þeim göllum sem hindrað hafa eðlilega virkni hins félagslega íbúðakerfis.``
Þarna er heldur betur komin skýringin á breytingunni, að verið er að leitast við að bæta kerfið og draga úr þeim göllum sem hindrað hafa eðlilega virkni. Það er ekkert verið að draga úr neinum göllum, herra forseti. Ég hef sagt og fleiri hér að við erum tilbúin að skoða og draga úr göllunum sem fram hafa komið. (KÁ: Hvaða göllum? Um hvaða galla er verið að tala?) Það er ekki einu sinni rætt, það er ekki einu sinni talað um hverjir þeir eru. Það er ekki einu sinni rætt hér. Það er ekki einu sinni verið að gera það heldur er bara lokað, sjoppunni bara lokað. Öllu saman bara lokað. Þetta er auðvitað algerlega óskiljanlegt. Það sem verið er að gera er ekki að hugsa um fólkið sem þetta kerfi hefur þjónað. Það er fyrst og fremst verið að færa kostnað við félagslega kerfið yfir á sveitarfélögin og verið að losa ríkið undan kostnaði við að aðstoða fátækt fólk við að koma sér upp þaki yfir höfuðið.
Síðan er fullyrðing nr. 7 sem hefur verið haldið fram:
,,Frumvarpið tryggir hvorki aukið framboð leiguhúsnæðis né aukið og nauðsynlegt réttaröryggi leigjenda!`` --- Karl Björnsson svarar því svo: --- ,,Forsenda þess að fjölga eignar- og leiguíbúðum í þessu landi er að fleiri íbúðir verði byggðar.`` --- Það er rökrétt. --- ,,Íbúðaþörfin fer eftir fjölda landsmanna og þróunar í meðalfjölskyldustærð. Nú eru um 100.000 íbúðir eða heimili í landinu og er áætlað að leigumarkaðurinn nái til um 20.000 þeirra. Við það að efla húsaleigubótakerfið og gefa sveitarfélögunum kost á að breyta innleystum félagslegum eignaríbúðum í leiguíbúðir eru allar líkur á að hlutur leiguhúsnæðis stækki á kostnað eignaríbúða. Sveitarfélögunum ber á grundvelli laga um félagsþjónustu sveitarfélaga að tryggja framboð leiguhúsnæðis handa þeim fjölskyldum og einstaklingum sem ekki eru á annan hátt færir um að sjá sér fyrir húsnæði sökum lágra launa, þungrar framfærslubyrðar eða annarra félagslegra aðstæðna.``
Við vitum að lítið þýðir að vísa í lög um félagsþjónustu sveitarfélaga ef við erum að tala um að þau eigi að tryggja uppbyggingu á félagslegu húsnæði eða skyldu sveitarfélaganna til að koma upp félagslegu húsnæði. Ákvæðin eru þannig að þau eru mjög opin. Þetta er meira sett í vald sveitarfélaganna sjálfra sem er út af fyrir sig eðlilegt ef við á annað borð meinum eitthvað með sjálfstæði sveitarfélaganna, en að vísa í að það eigi að tryggja framboð leiguhúsnæðis, einhver ákvæði í lögum um félagsþjónustu sveitarfélaga, er bara marklaust, herra forseti, vegna þess að þetta er fyrst og fremst undir sveitarfélögunum sjálfum komið hvort byggt er mikið af leiguhúsnæði og hvort uppbyggingin verður þar eða ekki. Setningar eins og þessi að ,,við það að efla húsaleigubótakerfið og gefa sveitarfélögum kost á að breyta innleystum félagslegum eignaríbúðum í leiguíbúðir eru allar líkur á að hluti leiguhúsnæðis stækki á kostnað eignaríbúða``.
Þetta er alveg út í vindinn, herra forseti. Það veit enginn hve mikið verður um þessar innleystu íbúðir sem hér er verið að tala um. Og hvernig er verið að efla húsaleigubótakerfið? Það hefur ekki verið eflt fyrir tilstuðlan ríkisvaldsins. Það er alveg ljóst. Það hefur ekki verið gert. Það voru settir miklu minni peningar í það, herra forseti, heldur en nauðsynlegt var. Við margsýndum fram á það þegar við vorum að ræða um húsaleigubótakerfið. Þessi rök standast því engan veginn og ég trúi því ekki, herra forseti, að sveitarstjórnarmenn hafi bara á einum fulltrúaráðsfundi keypt svona rök án þess að fara gagnrýnið ofan í þau. Hvað er í húfi, hæstv. forseti? Það eru kjör og aðbúnaður þúsund fjölskyldna á hverju ári, kannski 2--4 þúsund manns og hér er líka undir afkoma sveitarfélaganna og fjárhagur þannig að menn hefðu átt að ýta ýmsu öðru til hliðar. Ég er þó ekki að segja að menn séu ekki að vinna þarfa hluti þó þeir fari ekki ofan í húsnæðismálin. En hér er bara svo mikilvægt mál á ferðinni að menn verða að gefa sér tíma til þess, ekki síst sveitarstjórnarmennirnir, þar sem núna er verið að ýta öllum þessum stóra hóp yfir á sveitarfélögin og segja: Þið leysið þarfir þeirra. Því hefðu sveitarfélögin átt og hafa skyldur til að skoða þetta mál betur en ekki bara kokgleypa svona rökstuðning eins og hér er settur fram án þess að fara nokkuð frekar ofan í stöðuna.
Ég er alveg sannfærð um það, herra forseti, að ef sveitarstjórnarmenn hefðu lesið umsagnir húsnæðisnefndar sem ég á eftir að fara yfir síðar, þá hefðu umsagnir sveitarfélaganna sjálfra verið öðruvísi en í ljós hefur komið. Hér er farið yfir fullyrðingu átta:
,,Mörg hundruð manns munu ekki hafa greiðslugetu til að fá fyrirgreiðslu í nýja húsnæðiskerfinu!
Þessi fullyrðing byggist á þeirri forsendu að núverandi greiðslumat í almenna húsnæðiskerfinu hefur verið tekið upp óbreytt í hinu nýja kerfi. Ljóst er að reglur um greiðslumat eru í endurskoðun með það að markmiði að það þjóni lágtekjufólki í hinu nýja kerfi með svipuðum hætti og það gerir í því eldra.``
Hér er eitthvað nýtt sett fram og maður spyr: Hvaða innstæða er á bak við að það verði sett greiðslumat sem þjóni þessu fólki með sama hætti og það gerir núna? Þetta les maður hér. Ráðherrann segir síðan: ,,Við erum að útbúa neyslustaðal sem á að taka tillit til eigna-, skulda-, framfærslu- og fjölskyldustaðals`` o.s.frv., sem margir telja að muni enn þrengja greiðslumatið. Á að vera mismunandi greiðslumat í húsbréfakerfinu, annars vegar 28% fyrir þá sem eiga að fá viðbótarlán líka eða eiga rétt á því og síðan 18% fyrir aðra? Ráðherrann treystir sér ekki til þess að svara þessu. Hann svarar engu um það. Allt sem þó hefur komið frá ráðherranum og maður hefur séð um þetta bendir til þess að verið sé að þrengja þetta enn meira en ég hef sagt varðandi þær 600 fjölskyldur sem hér eru úti. Síðan er svona fullyrðing bara lesin pent upp fyrir stóran fulltrúaráðsfund þegar verið er að tala um að mörg hundruð manns muni ekki hafa greiðslugetu til að fá fyrirgreiðslu í nýja húsnæðiskerfinu, þetta er fullyrðing sem ég og fleiri hafa haldið fram, og henni svarað þannig við stóra fulltrúaráðsfundinn.
,,Þessi fullyrðing byggist á þeirri forsendu að núverandi greiðslumat í almenna húsnæðiskerfinu verði tekið upp óbreytt í hinu nýja kerfi. Ljóst er að reglur um greiðslumat eru í endurskoðun með það að markmiði að það þjóni lágtekjufólki í hinu nýja kerfi með svipuðum hætti og það gerir í því eldra.``
Hvaða innstæða er á bak við þetta, herra forseti?
Hérna er einmitt verið að svara því með þessum litla ótrúverðuga hætti að það verði engum 600 fjölskyldum úthýst. Er það virkilega keypt með þessum tveim setningum frá þessum ágæta manni á stórum fulltrúaráðsfundi? Hann er að svara hér 16 fullyrðingum og ég er bara komin í þá níundu, herra forseti, svo að við verðum að halda áfram með þetta vegna þess að þetta er auðvitað mjög mikilvægt af því að sveitarfélögin í landinu hafa greinilega mjög mikið byggt á þessu varðandi sína afstöðu til málsins.
,,Vaxtabætur verða óhagstæðari fyrir einstæða foreldra og einstaklinga!`` Þetta er fullyrðing sem ég tek á mig og ég hef haldið fram, herra forseti, og því er svarað svona við fulltrúaráðsfundinn:
,,Finna má dæmi þar sem fullyrðing þessi stenst og er þá miðað við mjög lágar tekjur og dýrar íbúðir. Slík dæmi eru ekki raunhæf samkvæmt athugunum sem gerðar hafa verið á samhengi milli tekna kaupenda og verðs á íbúðum. Þegar raunhæf dæmi eru skoðuð kemur í ljós að hið nýja kerfi kemur betur út fyrir tekjulága.``
Herra forseti. Þetta fór ég mjög ítarlega yfir í dag og sýndi fram á það hvernig þetta hefur verið til þessa. Ég tók dæmi af raunverulegum úthlutunum, þ.e. hjá húsnæðisnefnd Reykjavíkur á sl. ári þar sem 196 einstæðir foreldrar fengu úthlutað íbúð sem var yfir 6 millj. kr. Ég hygg að ef við erum að tala um sæmilega tveggja herbergja íbúð þá kosti hún 6 millj. kr. Ætlum við að bjóða einstæðu foreldri með eitt eða tvö börn upp á það að vera í minni en tveggja herbergja íbúð? Nema það sé meiningin, herra forseti, að allir einstæðir foreldrar eigi að fara í húsnæði sem varla er finnanlegt upp á einhverjar 5 millj. kr. Ég hygg að ekki sé mikið til af sæmilegu húsnæði, þ.e. tveggja herbergja íbúðum sem eru undir 5,5--6 millj. kr. Hér er sagt að tveggja herbergja 70 m2 íbúð, hún gæti verið þriggja herbergja, 70 m2, kosti um 6,5 millj. kr. Hér er því bara sagt að þetta séu allt of dýrar íbúðir fyrir þetta fólk. Það er bara afgreitt þannig.
Síðan er það aftur fullyrt sem ekki stenst, herra forseti:
,,Þegar raunhæf dæmi eru skoðuð kemur í ljós að hið nýja kerfi kemur betur út fyrir tekjulága.``
Þegar maður rekst á svona fullyrðingar, herra forseti, þá get ég orðið öskureið þegar ég heyri þetta. Það getur vel verið að ég endurtaki eina ferðina enn eins og ég er búin að gera í dag hvað þetta er hraksmánarleg lygi sem verið er að setja hér fram. Ég vil bara nota það orð. Við erum að tala um að vaxtabæturnar séu óhagstæðari fyrir þessa hópa. Við erum líka að tala um aukinn kostnað. Við erum að tala um greiðslubyrðina, að hún getur verið þyngri í mörgum tilvikum, m.a. þegar verið er að kaupa eldri íbúð eða notaða íbúð áhvílandi lánum.
Síðan er fullyrðing númer tíu:
,,Nýjar íbúðir í Reykjavík eru 10% ódýrari í félagslega kerfinu en á almennum markaði!``
Þetta er fullyrðing sem ég hef m.a. haldið fram, herra forseti. Ég styðst þar við upplýsingar frá Húsnæðisstofnun og Fasteignamati ríkisins m.a. Þessu svarar fulltrúi Sambands ísl. sveitarfélaga, með leyfi forseta.
,,Með ákveðnum reikningsaðferðum má fá þessa niðurstöðu og er þá miðað við meðalverð á öllu íbúðarhúsnæði á höfuðborgarsvæðinu. Ef á hinn bóginn er borið saman verð innan íbúðarhverfa fæst önnur niðurstaða þar sem mikill verðmunur getur verið á sambærilegum íbúðum milli hverfa, svo sem á milli Breiðholts og Vesturbæjar, en eins og menn vita þá er mikill fjöldi félagslegra íbúða staðsettur í ákveðnum hverfum í Reykjavík.``
Þetta eru auðvitað engin ný sannindi, herra forseti. Það vita allir að verð á íbúðum er mismunandi milli hverfa og getur verið dýrari á vissum stöðum í Vesturbænum heldur en í Breiðholti o.s.frv. En við erum að bera saman sambærilega hluti. Þegar verið er að tala um að íbúðirnar séu 10% ódýrari þá er tekið meðalverð eins og algengt er að miða við, þ.e. meðalverð annars vegar á íbúðum á almennum markaði, tekið meðaltal af því hvort þær eru þá háar í Vesturbænum eða lágar og svo öfugt, tekið bara meðaltalið af íbúðum á almennum markaði og meðaltalið af íbúðum í félagslega kerfinu og þannig er þetta fundið út. Það að vera að rugla dæmið með því að segja að ekkert sé að marka þetta því íbúðirnar séu dýrari í einum bæjarhluta fremur en öðrum er málflutningur sem á ekki að vera boðlegur fulltrúum í sveitarstjórn, sem á ekki að vera boðlegur sem rök fyrir fulltrúa í sveitarstjórn. Síðan stendur, með leyfi forseta:
,,Kostnaður fólks og ýmis ný gjaldtaka við að komast inn í nýja kerfið eykst verulega!``
Þetta er fullyrðing nr. 11 og mér heyrist, herra forseti, að sá ágæti maður, Karl Björnsson hafi eitthvað hlýtt á mitt mál þegar frv. kom fram og við 1. umr. vegna þess að meira og minna allt sem hann tekur upp eru fullyrðingar sem ég hef haldið fram. Það er alveg rétt. Þess vegna er mér auðvitað ljúft og skylt að svara þessu og lesa vandlega yfir hvaða rök þessi maður hefur á móti þeim fullyrðingum sem ég hef sett fram.
En um fullyrðinguna um að kostnaður fólks og ýmis ný gjaldtaka við að komast inn í nýja kerfið aukist verulega, segir Karl Björnsson, með leyfi forseta:
,,Fulltrúar sveitarfélaga hafa gengið út frá því að álögur muni ekki aukast heldur þvert á móti minnka. Í því sambandi má nefna að 1,0% framlag íbúðarkaupanda í Tryggingasjóð fellur niður og 0,75% greiðsla til tæknideildar Húsnæðisstofnunar fellur niður vegna nýrra íbúða. Þóknun kaupanda til húsnæðisnefndar sveitarfélags sem nú er 0,5% mun væntanlega lækka. Þóknun seljanda til húsnæðisnefnda sem nú er 0,5% mun falla niður en í stað þess kemur þóknun til fasteignasala sem getur numið 1,5--2,0%. Þessar breytingar verður einnig að skoða í samhengi við neikvæð áhrif núverandi afskriftareglna í verðmyndun félagslegra íbúða en þau áhrif hverfa að sjálfsögðu íbúðareigendum til hagsbóta.``
Þetta síðasta, herra forseti, varðandi verðmyndunina og eignarmyndun félagslegra íbúða þarf ég að fara rækilega yfir síðar og ætla reyndar að geyma mér að svara þessari fullyrðingu sem hér kemur fram um þetta atriði.
Varðandi kostnaðinn sem fólk verður fyrir þegar það kemur inn í kerfið miðað við það sem nú er erum við náttúrlega margbúin að fara yfir, herra forseti, og mig munar ekkert um að fara yfir það aftur. Það sem hefur raunverulega gerst er að félmn. boðaði --- raunverulega var það boðað af hæstv. félmrh. líka --- að stimpilgjöldin yrðu felld niður. Ég tók það þá sem svo að stimpilgjöld af húsbréfalánunum yrðu þá líka felld niður en niðurstaðan er sú að þau eru einungis felld niður af viðbótarlánunum. Það er það eina sem hefur breyst frá því að við bárum þetta saman við 1. umr. málsins þannig að það sem hér er tilgreint og ég hef sett fram og lagt fram kostnaðaryfirlit um vegur ekki á móti þeirri aukningu sem verður varðandi aukinn kostnað fólks vegna ýmissar nýrrar gjaldtöku. Munum eftir því, herra forseti, þegar ég segi þetta, að við erum að fjalla hér um nýjan sjóð sem er verið að opna, nýjan Íbúðalánasjóð sem starfa á eftir hverju? Þ.e. að hann skal standa undir sér sjálfur með gjaldtöku og vöxtum. Þar verður ekkert degið af, herra forseti, vegna þess að ekki nein ríkisframlög eiga að koma til þannig að ég spái því að ekki verði slegið þar af gjaldtökunni, herra forseti. Síðan kemur, með leyfi forseta:
,,Íbúðaverðið mun hækka vegna þess að sveitarfélög hætta að greiða 3,5% framlag til lækkunar á verði nýrra félagslegra íbúða!``
Þessu svarar Karl: ,,Á móti þessu 3,5% framlagi hafa sveitarfélögin lagt á umsýsluþóknun sem numið getur allt frá 2,0% upp í 6,0%. Slík umsýsluþóknun auk 3,5% niðurgreiðslunnar fellur nú niður þar sem sveitarfélög munu hætta nýbyggingum eða kaupum félagslegra eignaríbúða.``
Það er alveg ljóst, herra forseti, að verið er að fella niður þessi 3,5% sem léttir þá á útgjöldum sveitarfélaga. Þetta lækkaði líka verð á íbúðunum sem þýðir auðvitað, herra forseti, að það eru kaupendurnir sem taka á sig þessi 3,5%. Varðandi þessi 2%--6% sem sveitarfélögin hafa lagt á í umsýsluþóknun, þá hefur þetta náttúrlega verið lagt á fyrir ýmislegt. Þegar farið er í framkvæmdir, t.d. í uppbyggingu á félagslegum íbúðum, þá held ég að umsýsluþóknunin, sem ég tel að sé of há, hafi frekar verið nær 2% heldur en 6% og hún er notuð til þess að leita alls konar hagræðingar, til þess að þjónusta fólkið í efniskaupum, útboðum o.s.frv. þannig að þó fólk hafi borgað einhvern umsýslukostnað, þessi prósent sem hér eru nefnd sem ég held að hafi verið mjög misjöfn eftir sveitarfélögum, þá hefur fólkið kannski fengið út úr því hagstæðari kjör á íbúðum, ódýrari íbúðir o.s.frv. þannig að ég kaupi þetta ekki mjög dýru verði.
Síðan segir: ,,Kostnaður sveitarfélaga eykst mikið ef eigendur félagslegra íbúða nýta sér kaupskyldur sveitarfélaga til að losna við íbúðir sínar og fara síðan inn í nýja kerfið!``
Þetta er fullyrðingin og svarið er:
,,Eftir er að semja og útfæra reglugerðir um viðbótarlán og varasjóð samkvæmt hinum nýju lögum. Við þá reglugerðarsmíði mun Samband ísl. sveitarfélaga væntanlega leitast við að tryggja að stórfelldir flutningar fólks milli þessara kerfa muni ekki eiga sér stað.``
Þetta var svolítið athyglisvert. Hér er verið að tala um valfrelsi fólks til að innleysa íbúðir sínar. Sveitarfélög sem hafa kaupskyldu verða að kaupa íbúðirnar og svo á að tryggja það í reglugerð, eini af þessum 26 eða 28 sem ráðherrann á að setja, að stórfelldir flutningar fólks milli þessara kerfa munu ekki eiga sér stað. Það er samkvæmt reglugerð, einni af þeim sem á að setja. Í lögunum er talað um frelsi fólks til þess að geta valið, síðan er ráðherranum gefin einhver opin reglugerðarheimild og þar takmarkar hann bara allt saman. Það er allt valið og frelsið sem fólkið á að hafa til að velja sér íbúðir. Ef fólkið vill komast úr þeim íbúðum sem það er í núna, vill fara og geta valið sér íbúðir hvar sem er, þá á að setja einhverja tálma á það með reglugerð. Það á ekki að verða hægt í miklum mæli. Það sem sérkennilegast er við þetta, herra forseti, er að ef það er það sem selur raunverulega þetta kerfi ráðherrans, að fólk eigi að geta valið sér íbúðir. Menn segja að ekki sé verið að koma saman þeim sem þurfa á félagslegum íbúðum að halda, á einum stað í einni blokk, heldur sé frekar hægt að dreifa því og fólk geti valið sér íbúðir. Ég hygg, ef menn hefðu sest yfir það, að það hefði verið hægt án þess að breyta þessu kerfi.
ASÍ var t.d. með hugmyndir í þá áttina. Þeir vildu halda í þetta kerfi, halda í alla þá kosti sem þetta kerfi hefur en bjóða jafnframt upp á félagsleg lán. Ég held að ef menn hefðu sest yfir þá útfærslu sem ASÍ og BSRB voru með og það sem þeir boðuðu, þá hefði verið hægt að ná þeim kosti að fólk hefði meira val en það hefur í dag.
Fjórtánda fullyrðingin er svohljóðandi:
,,Útgjöld sveitarfélaga munu aukast við það að fólk uppfylli ekki skilyrði hins nýja kerfis um kaup á íbúðum og fari á leigumarkað og fái þar húsaleigubætur sem sveitarfélög greiða!``
Þetta er fullyrðingin og Karl Björnsson svarar þessu:
,,Allar líkur eru á að þessi fullyrðing standist. Með eflingu leigumarkaðarins munu útgjöld vegna húsaleigubóta væntanlega aukast. Eðlilegt verður að teljast að Samband ísl. sveitarfélaga og ríkið taki upp samningaviðræður um breytt fjárhagsleg samskipti aðila ef útgjöld hins opinbera vegna húsnæðisstuðnings færist til milli ríkis og sveitarfélaga. Þannig mun hugsanlegur sparnaður ríkisins vegna eignaríbúða í hinu nýja kerfi greiðast til sveitarfélaganna vegna aukinna útgjalda þeirra við húsaleigubætur.``
Þetta er svolítið kraðak, herra forseti, og erfitt að átta sig á þessu. Mér finnst að sveitarfélögin hafi skipt um gír frá því að ég var félmrh. Þá þurfti að geirnegla allt varðandi fjárhagsleg samskipti ríkis og sveitarfélaga. Það þurfti að geirnegla ýmislegt en þetta er skilið eftir alveg opið og bent á að það teljist eðlilegt, eftir að þetta er orðið að lögum, að ríki og sveitarfélög taki upp samningaviðræður um breytt fjárhagsleg samskipti aðila ef útgjöld hins opinbera vegna húsnæðisstuðnings færist til milli ríkis og sveitarfélaga.
Meðan ég er að lesa þetta þá minnir það mig á að fletta því upp að það var gerður ákveðinn samningur milli ríkis og sveitarfélaga að því er varðar húsaleigubætur núna rétt fyrir jólin. Mig minnir að í honum sé einhver klásúla um að þetta sé endanleg niðurstaða, þessar 280 millj., varðandi þennan tilflutning á húsaleigubótunum. Þetta er eitthvað sem mig minnir. Ég þarf auðvitað að fletta upp og rifja upp hvort rétt sé með farið.
Þar var gengið frá þessum fjárhagslegu samskiptum að því er þetta varðar og 280 millj. voru það. Hér er hins vegar ýjað að því að það verði hægt að taka upp í samningaviðræðum um breytt fjárhagsleg samskipti ríkis og sveitarfélaga ef útgjöld hins opinbera vegna húsnæðisstuðnings færist til milli ríkis og sveitarfélaga. Ég hélt að það hefði verið lokað fyrir það mál, herra forseti. Ég taldi endanlega frá því gengið fyrir áramót og mig minnir að klásúlurnar séu með þeim hætti. Ég hygg að hæstv. fjmrh. muni ekki taka þeim opnum örmum ef þeir vilja taka upp þann samning núna þegar þeir fara að átta sig á því að húsaleigubæturnar, eftir þessa breytingu, verða þeim miklu þyngri og útgjöldin miklu meiri vegna þeirra, þegar þetta frv. er orðið að lögum. Það var auðvitað liður í þeim leik sem leikinn hefur verið sl. 2--3 ár af þessari ríkisstjórn. Hann hefur gengið út á að sverta félagslega kerfið eins og hægt er með tali um auðar íbúðir, fólk sem ekki stendur undir lánum o.s.frv., til þess að geta markaðsvætt kerfið og komið allri félagslegri aðstoð yfir á sveitarfélögin. Liður í því var frv. um húsaleigubætur og það klóka samkomulag af hálfu ríkisins sem gert var við sveitarfélögin, ef maður hugsar um hag ríkissjóðs. Ef maður hugsar um það út frá því, herra forseti, þá held ég að þar hafi verið gert klókt samkomulag.
Samkomulagið er a.m.k. ekki hagstætt fyrir sveitarfélögin. Ég held að sveitarfélögin muni sjá það fyrr en seinna. Mér finnst afar sérstætt að segja við stóran fulltrúaráðsfund, þar sem verið er að selja þetta frv., að það sé einfaldlega hægt að taka upp samningaviðræður aftur varðandi húsaleigubætur af því að útgjöldin verða svo mikil. Ég bið þá sem hér eiga eftir að tala á eftir, af því að ég hafði ekki hugsun á því að finna það samkomulag sem ríki og sveitarfélög gerðu fyrir áramótin um húsaleigubætur, að grafa það upp. Ég held að sveitarfélögin hafi enga stöðu, eftir það samkomulag, til að segja: Jæja, nú verðið þið að borga okkur meira út af húsaleigubótunum af því að þær verða svo miklu meiri heldur en við gerðum ráð fyrir.
Fimmtánda fullyrðingin, herra forseti, hljóðar svo:
,,Eftir tvö ár munu vextir á lánum til kaupa á leiguíbúðum hækka mikið frá því sem nú er með tilheyrandi kostnaði fyrir sveitarfélög og leigjendur!``
Við höfum haldið því fram að stefnt sé að því að hækka vextina á leiguíbúðunum. Það sem er svo sérstakt við þetta, herra forseti, er að það á bara að gera einhverja áætlun um þörf á leiguíbúðum. Ég er viss um að menn þurfa ekki tvö ár til þess að komast að einhverri niðurstöðu um þörf á leiguíbúðum. Þetta liggur þegar fyrir víða hjá sveitarfélögunum, hjá Byggðastofnun sem gerði áætlun á sínum tíma t.d. um kaupleiguíbúður, en það er fyrst árið 2000 sem þetta á að liggja fyrir. Þá verður þessi ríkisstjórn löngu farin frá. Það vonar maður alla vega, að hún verði löngu farin frá. Þá á að liggja fyrir hvernig gengið verði frá að því er varðar leiguíbúðirnar milli ríkis og sveitarfélaga, þ.e. hvort vextirnir eiga raunverulega að vera niðurgreiddir eða ekki. Því er bara vísað á aðra ríkisstjórn. Ég held, herra forseti, að það verði hlutskipti stjórnarandstöðuflokkanna, þegar þeir eru komnir í ríkisstjórn, að breyta þessari löggjöf ef svo fer sem horfir, að einhvern tíma á þessu sumri verði þetta að lögum.
Ég geri mér ekki miklar vonir um að hæstv. félmrh. eða ríkisstjórnin breyti um takt. Þeir ætla sér með þetta mál í gegnum þingið með góðu eða illu, alveg sama hvað verkalýðshreyfingin, félagasamtök eða aðrir segja um þetta. Þeim er sama hvaða rökum er teflt fram.
Ég held að það sé alveg nauðsynlegt að ég skoði hér ákveðinn þátt sem var í brtt. meiri hlutans. Í þessum brtt. meiri hlutans er ekkert sagt frekar varðandi þessa könnun, hvenær henni á að vera lokið. Það eina sem maður hefur við að styðjast í því máli er frv. sjálft þar sem er talað um að á árunum 1999 og 2000 sé heimilt að veita lán til leiguíbúða með niðurgreiddum kjörum. Síðan eiga að fara fram viðræður milli ríkis og sveitarfélaga og þeim á þá væntanlega að vera lokið á árinu 2000. Karl Björnsson segir að þessar viðræður verði leiddar til lykta fyrir lok þessa árs. Það eru ný tíðindi fyrir mig ef það á að vera þannig. Ég spyr ráðherrann: Er rétt að leiða eigi þessar viðræður til lykta fyrir lok þessa árs? Við fáum þá væntanlega að sjá það á þessu þingi hvernig þessir samningar verða milli ríkis og sveitarfélaga og hvað verða þá byggðar margar leiguíbúðir á komandi árum. Eða var farið með rangt mál þegar verið var að selja sveitarstjórnunum frv.?
Sextánda fullyrðingin hljóðar svo:
,,Sveitarfélög sem staðið hafa vel að uppbyggingu félagslega íbúðakerfisins munu samkvæmt hinu nýja kerfi greiða niður skuldir hinna sem ekki standa sig jafn vel.``
Karl Björnsson svarar þessu svona:
,,Ekki er hægt að fullyrða að einhver sveitarfélag hafi staðið sig sérstaklega illa við framkvæmd núverandi húsnæðiskerfis. Á hinn bóginn hafa ýmsar ytri aðstæður valdið því að sveitarfélög eru misvel stödd í núverandi kerfi. Ef vilji manna stendur til að eyrnamerkja hin ýmsu framlög opinberra aðila til velferðarmála er slíkt mögulegt en í því tilviki sem hér um ræðir verður það að teljast nokkuð langsótt þar sem í þessu tilviki er um að ræða einungis brot af heildarstuðningi hins opinbera við landsmenn til öflunar íbúðarhúsnæðis. Þeir sem þessu halda fram hljóta að hafa það að markmiði að efna til óvinafagnaðar hjá sveitarfélögum en vonandi tekst þeim ekki að ná því leiða takmarki sínu.``
Það er nefnilega það, herra forseti. Við sem segjum hvað felst í þessu frv. og skýrum frá því rétt og satt erum að efna til óvinafagnaðar. Við erum að efna til óvinafagnaðar hjá sveitarfélögunum. Við erum bara að segja það sem við lesum út úr þessu frv. og skýringum með því. Við erum ekkert að draga undan í því sem þar segir. Það er bara si svona, herra forseti, að þetta er sameiginlegur pottur, sameiginlegur varasjóður, sem á að greiða niður, m.a. skuldir þeirra sveitarfélaga sem ekki hafa staðið sig vel. Það þýðir ekkert að tala um að við efnum til óvinafagnaðar. Það eru þeir sem semja þetta frv. og vilja fara þessa leið sem efna til óvinafagnaðar milli sveitarfélaganna ef þeir vilja haga málum þannig að sveitarfélög sem hafa staðið sig vel fari að greiða niður skuldir sveitarfélaga sem hafa staðið sig illa.
Ég hef lokið við, herra forseti, að fara yfir þetta sem ég hélt að væri miklu bitastæðara frá talsmanni Sambands sveitarfélaga þegar hann var að kynna frv. félmrh. í marsmánuði á Egilsstöðum á fulltrúaráðsfundi sem mér skilst að hafi verið fjölmennur og menn hafi ekki gagnrýnt mikið. Þetta var kynnt með þessum hætti og ég verð bara að leyfa mér að segja það og það er mín hjartans meining að mér finnst sveitarstjórnarmenn hafa ekki farið mjög gagnrýnir yfir frv. eða áhrif þess ef þetta hafa verið rökin sem þeim voru seld til fylgis við þetta frv.
Herra forseti. Síðan kemur ályktun fulltrúaráðsfundsins um húsnæðismál og þar eru gerðar ákveðnar tillögur um breytingar og væri fróðlegt að vita hvort tekið hefði verið tillit til en það er ágætt að lesa þessa ályktun um húsnæðismál sem kom frá þessum fulltrúaráðsfundi:
,,Fulltrúaráðið telur að með frumvarpi til laga um húsnæðismál, sem nú er til meðferðar á Alþingi, sé í meginatriðum komið til móts við óskir sveitarfélaganna um breytingar á félagslega íbúðakerfinu, enda var frumvarpið samið í nánu samráði við fulltrúa sambandsins. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir gagngerri uppstokkun félagslega íbúðakerfisins. Ábyrgð sveitarfélaganna á framkvæmd þess verður áfram mikil en breytist jafnframt því sem möguleikar skapast til að koma til móts við þau sveitarfélög sem standa frammi fyrir alvarlegum fjárhagsvanda vegna kaupskyldunnar og innlausna félagslegra íbúða, sem ekki hefur reynst unnt að endurselja. Þrátt fyrir grundvallaruppstokkun kerfisins hefur verið leitast við að draga úr snöggum áhrifum þess á núverandi kerfi, með óbreyttum réttindum og skyldum einstaklinga og sveitarfélaga í gamla kerfinu, sem breytast ekki fyrr en við endursölu íbúða út úr kerfinu. Nýtt húsnæðiskerfi verður í senn einfaldara og sveigjanlegra í umsýslu og framkvæmd bæði fyrir sveitarfélögin og einstaklinga.``
Þær breytingar sem sveitarfélögin hafa lagt áherslu á að komi til framkvæmda eru m.a. að sveitarfélögunum verður heimilt að selja innleystar íbúðir út úr kerfinu á frjálsum markaði; sveitarfélögunum verður gert mögulegt að lækka söluverð íbúða sem seldar verða út úr kerfinu; sveitarfélögunum verður heimilt að breyta innleystum íbúðum í leiguíbúðir; almennt er gert ráð fyrir 65--70% láni til íbúðarkaupa en þeir sem falla undir tiltekin ákvæði geta fengið viðbótarlán þannig að heildarlán geti numið allt að 90% kaupverðs; viðbótarlán verða veitt einstaklingum sem velja sér íbúðir til kaups, að jafnaði án afskipta húsnæðisnefnda; kaup- og innlausnarskylda sveitarfélaganna fellur niður; óafturkræft 3,5% framlag sveitarfélaganna á kostnaðarverði félagslegra íbúða fellur niður. Síðan er talað um Tryggingarsjóðinn, herra forseti, og kaupskyldu sveitarfélaga á skuldabréfum byggingarsjóðs og að varasjóður verði í eigu og á ábyrgð sveitarfélaga og kröfu um breytilega vexti af tekjum einstaklinga verði mætt með samræmingu vaxta allra lána.
Síðan kemur fram hér: ,,Breytt húsnæðiskerfi kemur því með ýmsum beinum hætti til móts við þarfir þeirra sem áður fengu viðbótarlán til kaupa félagslegra íbúða. Enn fremur er líklegt að breytt húsaleigubótakerfi, þar sem öll sveitarfélög eru skylduð til greiðslu húsaleigubóta muni efla leigumarkað og draga úr þörf á byggingu félagslegra eignaríbúða.``
,,Í því sambandi leggur fulltrúaráðið þunga áherslu á VIII. kafli í ákvæðum til bráðabirgða falli brott en í staðinn komi viðbót við 1. mgr. 35. gr. frumvarpsins, svohljóðandi:
,,Íbúðalánasjóður hefur heimild til að veita lán til leiguíbúða sveitarfélaga, til allt að 50 ára með niðurgreiddum vöxtum. Fjöldi og upphæð lána skal taka mið af framlagi ríkissjóðs á fjárlögum og áætluðum kostnaði vegna niðurgreiðslu vaxta.``
Fulltrúaráðið er þeirrar skoðunar að nauðsynlegt sé að afnema skattlagningu á húsaleigubætur til að jafnræðis sé gætt milli þeirra sem eiga rétt á opinberum húsnæðisstuðningi.``
Þessu er ég alveg sammála, herra forseti, og hef farið yfir í dag. Það gengur raunverulega ekki að við séum með skattlagningu á húsaleigubótunum á þá verst settu í þjóðfélaginu meðan vaxtabæturnar eru skattfrjálsar. Fyrir breytingu á þessu er eins og í öðrum málum, eins og í greiðsluaðlögun, meiri hluti á hv. Alþingi en það er enn og aftur Sjálfstfl. sem kemur í veg fyrir það.
,,Fulltrúaráðið ítrekar að í meginatriðum kemur frumvarpið til móts við kröfur sveitarfélaganna um heildaruppstokkun húsnæðiskerfisins í landinu og gerir það einfaldara og sveigjanlegra. Fulltrúaráðið leggur ríka áherslu á að framlög ríkisins til afskrifta og niðurgreiðslna eldri lána til Byggingarsjóðs verkamanna mæti þörfum þeirra sveitarfélaga sem þurft hafa að innleysa íbúðir á verði sem er langt yfir markaðsverði, í samræmi við bráðabirgðaákvæði frumvarpsins um varasjóð. Um framlag ríkisins verði samið áður en frumvarpið verður afgreitt.``
Hérna erum við komin að ákveðnum punkti sem við þurfum að staldra svolítið við, herra forseti: ,,Fulltrúaráðið leggur ríka áherslu á að framlög ríkisins til afskrifta og niðurgreiðslna eldri lána Byggingarsjóðs verkamanna mæti þörfum þeirra sveitarfélaga sem þurft hafa að innleysa íbúðir á verði sem er langt yfir markaðsverði, í samræmi við bráðabirgðaákvæði frumvarpsins um varasjóð. Um framlag ríkisins verði samið áður en frumarpið verður afgreitt.``
Eftir þessu verður auðvitað að ganga. Er búið að semja um þetta framlag? Munu fulltrúaráðið og Samband sveitarfélaga sætta sig við að ekki verði samið um það framlag sem hér er verið að tala um, vegna þess að ef ég man rétt, og ég verð þá leiðrétt af því að ég finn ekki í augnablikinu yfirlitið frá fjárlagaskrifstofunni, en þar minnir mig að þeir hafi ekki gert ráð fyrir nema 75 millj. frá ríkissjóði í afskriftaframlag. Hér er fulltrúaráðið að fara fram á að samið verði um þetta áður en frv. verður afgreitt, og nú hefði verið gott að hafa hæstv. félmrh. og mundi mér nægja ef ég vissi að hann hlýddi á mitt mál, hvort samið verði við sveitarfélögin um þetta áður en frv. verður að lögum því að nóg finnst mér eiga að leggja á sveitarfélögin, herra forseti, þó að þetta liggi klárt og kvitt fyrir en hitt sé úti í óvissunni og skrifað inn í framtíðina hvernig samskipti ríkis og sveitarfélaga verða varðandi húsaleigubæturnar og uppbyggingu á félagslegum íbúðum.
Herra forseti. Af því að við höfum verið að fara aðeins yfir Húsnæðisstofnunina og hvort ástæða sé til þess að leggja þá stofnun niður, held ég, herra forseti, að ekki hafi farið fram nokkurt einasta hagkvæmnismat á því hvort rétt sé að leggja niður Húsnæðisstofnun og stofna Íbúðalánasjóðinn. Ég held að þegar menn eru að fara út í slíkar breytingar að leggja niður stofnanir og stofna síðan nýjar hljóti það að vera grundvallaratriði að fyrir liggi einhver hagkvæmnisúttekt á því að því er varðar rekstur og rekstrarlegar forsendur, annars vegar á Húsnæðisstofnun eins og hún liggur nú fyrir og hins vegar hvernig Íbúðalánasjóður er hugsaður. En það liggur bara ekkert fyrir. Þetta kalla ég ekki vinnubrögð til fyrirmyndar, herra forseti, þegar þannig er haldið á málum. Það er bara fullyrt út í loftið að þetta sé dýrari stofnun án þess að við höfum nokkuð fyrir framan okkur um að Íbúðalánasjóðurinn verði með einhverjum hætti hagstæðari.
Ég er með samantekt úr niðurstöðum t.d. Ríkisendurskoðunar, þar sem Ríkisendurskoðun fór yfir starfsemi Húsnæðisstofnunar og þó að Ríkisendurskoðun hafi fundið ýmislegt sem betur má fara í starfi Húsnæðisstofnunar, eins og hún gerir varðandi ýmsar þær stofnanir sem hún gerir stjórnsýsluúttekt hjá, er þar alltaf eitthvað að finna sem betur má fara. En hver er almenni dómurinn? Hér segir, með leyfi forseta:
,,Að mati Ríkisendurskoðunar hefur Húsnæðisstofnun brugðist vel við þeim almennu breytingum sem átt hafa sér stað á skipan húsnæðismála undanfarin ár.``
Mér finnst þetta allsæmilegur dómur og ég held að menn séu að hlaupa of fljótt til, án þess að ég ætli eitthvað að verja Húsnæðisstofnun, hún getur gert það alveg ágætlega sjálf, og dæma um að þarna sé dýr stofnun sem eigi að leggja niður o.s.frv. Ég held að það sé eins með þessa stofnun og t.d. félagslega kerfið. Menn áttu að setjast yfir það sem betur mátti fara í þeirri stofnun eins og menn áttu líka að setjast yfir hvað betur mátti fara að því er varðar félagslega húsnæðiskerfið almennt.
Herra forseti. Ég vil fara yfir það því að ég rekst núna á blað fyrir framan mig þar sem verið er að fara yfir heildarfjölda skuldabréfa sem félmn. bað um að fá til sín, þ.e. hve margir það eru sem óska eftir húsbréfum til 25 ára og hve margir óska eftir húsbréfum til 40 ára og þetta eru tölurnar. Ef við tökum bara árið 1997 því að 40 ára lánið er þá búið að vera eftir því sem ég best veit í gildi í heilt ár, þá eru þeir einungis 299 eða 5--6% sem hafa óskað eftir 40 ára láni en 4.588 eftir 25 ára láni. Það er ágætt að halda því enn og aftur til haga að þetta er það sem hæstv. félmrh. er að bjóða fátækasta fólkinu á Íslandi upp á, þ.e. að 40 ára húsbréfalán muni leysa vanda þeirra.
Herra forseti. Mig langar aðeins að fara líka yfir áætlanir sveitarfélaga um þörf á félagslegu húsnæði og upplýsingar um lánveitingar til félagasamtaka sem sýnir, herra forseti, hvað þetta kerfi sem nú á að loka hefur mikið gagnast og þjónað hinum ýmsu félagasamtökum. Í dag fórum við yfir auglýsingu sem birtist í Morgunblaðinu, m.a. þar sem beðið er um að þetta frv. verði stöðvað og þar mátti sjá nöfn ýmissa félagasamtaka sem hafa notið góðs af þessu kerfi. Þegar beðið er um svar við því eins og gert var af félmn. hvað félagasamtök hafa fengið mörg lán, til hve margra íbúða gegnum árin alveg frá 1988 kemur þar fram ansi fróðleg lesning. Þetta eru 10 ár aftur í tímann. Byrjað er á árinu 1989 og þá eru veitt lán til 87 íbúða á vegum félagasamtaka. Síðan er þetta tvöfaldað árið 1990, það eru 169 íbúðir, síðan 130, 165, 83, 112, 138, 116 og á síðasta ári fer þetta niður úr öllu valdi hjá hæstv. félmrh. eða 29 lán meðan þau hafa verið frá 80 upp í 170 lán á þessu tímabili. Þetta dettur niður í 29 lán til félagasamtaka í tíð þessa ráðherra húsnæðismála á síðasta ári. (Gripið fram í: Ég var aldrei húsnæðismálaráðherra.) Ég tel mig vita að hann sé einhvers staðar bak við hurð þarna, hinn eiginlegi félmrh. Við erum því að tala um að samtals hafi verið samþykkt --- já, hann var bak við hurð eins og ég vissi --- þannig að samtals á þessum 10 árum hafa verið veitt 1.029 lán til byggingar eða kaupa á félagslegum íbúðum til félagasamtaka á þessum árum. Þetta er ekkert smátt, herra forseti. 1.029 lán til félaga í félagasamtökum sem hafa sótt eftir félagslegum lánum og fengið fyrirgreiðslu í gegnum þetta kerfi sem á nú að loka. Hvað er þeim boðið upp á í staðinn, herra forseti? Þeim er ekki boðið upp á nokkurn skapaðan hlut. Það er opnað fyrir að þessi félagasamtök geti fengið 65% húsbréf og ekkert annað. Getum við ímyndað okkur að Öryrkjabandalagið og Þroskahjálp eða námsmenn geti nýtt sér 65% húsbréf og ekkert annað? Þau hafa ekki þau 35% sem leggja þarf til fyrir utan að 5% vextir eru of háir til þess að námsmenn eða félagar hjá Öryrkjabandalaginu eða Þroskahjálp geti nýtt þetta þannig að það er út úr myndinni og það væri því útlátalaust fyrir félmrh. að leyfa meiri hlutanum í félmn. að bæta við orðinu ,,félagasamtök`` sem gætu fengið viðbótarhúsbréfalán.
Geta félagasamtökin fengið viðbótarlán? Nei, þau geta ekki fengið viðbótarlán. Geta þau þá fengið leiguíbúðir í staðinn? Ja, við erum margbúin að fara í gegnum það að ekki komast allir inn í þær 25 leiguíbúðir sem veita á fjármagn til á næsta ári og á árinu 2000. Ekkert nýtt hefur komið fram hjá hæstv. fjmrh. þrátt fyrir einhverja breytingu í þá átt að gera eigi könnun á þörfinni fyrir að auka peninga inn í þetta á næsta ári. Ég segi, herra forseti, að það er líka verið að ýta þessum félagasamtökum út í kuldann þegar það er skoðað að þeir hafa fengið fyrirgreiðslu upp á 1.029 lán.
Einnig var spurt um hve stór hluti heildarlánveitinga til byggingar félagslegra íbúða hafi runnið til félagasamtaka. Það er bara ansi stór hluti, herra forseti, vegna þess að samtals hafa verið samþykkt lán til 5.102 íbúða á þessum árum. Lán til félagasamtaka voru 1.029 sem eru um 20% af heildarlánveitingum.
Síðan er það Búseti. Hve stór er hluti Búseta af lánveitingunum? Þá kemur einnig hið athyglisverða í ljós, að þeir fengu á árinu 1989 58 úthlutanir og 108 árið 1990. Það er næstum jafnmikið, eða slagar hátt upp í það, og veitt er til allra sem nú fá úthlutað í félagslega kerfinu á þessu ári sem eru 170. Búseti einn fékk 108 íbúðir árið 1990. Hefur einhver heyrt talað um að mikil vanskil eða vandræði sé hjá Búseta, að þeir hafi staðið sig illa? Ég held þvert á móti að þeir hafi staðið sig mjög vel í uppbyggingu á íbúðum sínum og þeir hafi rekið þær mjög hagkvæmt. Ég held að reksturinn hafi verið hagkvæmur, leigan í algeru lágmarki og þeir hafi alltaf verið undir þeim viðmiðunum sem Húsnæðisstofnunin hefur haft varðandi leiguverðið. Með þessu frv. er verið að kippa öllum grundvelli undan starfsemi þeirra. Enda sést að undirbúningurinn var hafinn þegar félmrh. tók við. Þetta byrjar strax að minnka árið 1996 úr 22, sem var árið þar á undan og 28, í 12 á árinu 1996 og 15 á árinu 1997.
Búseti hefur því staðið sig vel í þessu. Þau áform og sú árátta og ásetningur núv. hæstv. félmrh., að slá af þetta félagslega íbúðakerfi, sem hann hefur haft í undirbúningi frá því að hann settist í ráðherrastól, komast nú í framkvæmd. Með alls konar óhróðri á Húsnæðisstofnun og félagslega kerfið hefur hann smám saman komið því til leiðar, m.a. með því að minnka fjármagnið, fjárframlögin, ríkisframlögin inn í Byggingarsjóð verkamanna, sem hafa aldrei verið eins lítil og í tíð þessa ráðherra. Það hefur auðvitað komið niður á félagasamtökum eins og Búseta og öðrum.
Einnig er athyglisvert að líta á umsóknir um framkvæmdarlán fyrir árin 1997 og 1998. Þar eru félagslegar kaupleiguíbúðir og félagslegar leiguíbúðir efstar á blaði hjá sveitarfélögunum. Á árinu 1998 liggja t.d. fyrir umsóknir um framkvæmdarlán vegna 515 íbúða. Mig minnir að það séu ekki nema eitthvað um 170 á fjárlögunum, að veita eigi fjármagn til 170 nýrra íbúða.
Nú væri fróðlegt að spyrja hæstv. félmrh. hvort hann hafi ekki hugleitt það, í óðagoti sínu við að loka félagslega kerfinu, hvort ekki væri skynsamlegra að bíða þar til reynsla þeirra reynslusveitarfélaga sem fengið hafa til sín húsnæðismálin er komin í ljós. Ráðherra leiðrétti mig ef það er ekki rétt. Mig minnir að einhver sveitarfélaganna, t.d. á sveitarfélagið á Hornafirði séu með húsnæðismálin. Það má vera að ég hafi nefnt rangt sveitarfélag en það er einhvers staðar. Einhver sveitarfélaganna eru með húsnæðismálin til reynslu og hafa þau á sinni könnu. Hefði ekki verið ástæða til þess að bíða eftir því og fá niðurstöðuna, að því er varðar húsnæðismálin, fyrst þau eru hjá sumum reynslusveitarfélögunum, frekar en sækja fram með því offorsi sem hæstv. ráðherra gerir við að loka félagslega kerfinu. Ég held að það hefði verið skynsamlegra, herra forseti, að gera það.
Hérna er ég með nokkuð sem sýnir alveg svart á hvítu að hjá Félagsmálastofnun Reykjavíkur í árslok 1996, og gæti þá hafa bæst við það, eru 379 umsækjendur sem bíða eftir leiguíbúðum. Þá er það skjalfest. Það er fyrir utan þá sem bætast við þegar þessu kerfi verður lokað. Síðan segja þeir að umsækjendur um leiguíbúðir aldraðra hjá Reykjavíkurborg séu alls 422 og í brýnni þörf eru um helmingur eða um 200. Þetta eru umsækjendur um leiguíbúðir. Þannig að ef við tökum bara þá sem eru í brýnni þörf hjá öldruðum, þeir eru 200 og síðan þessar 379 umsóknir, erum við að tala um nálægt 600 manns sem eru nú þegar á biðlista eftir leiguíbúðum hjá Reykjavík einni.
Mér hefur orðið tíðrætt um stúdentana og námsmennina og hvernig með þá á að fara og, það sem furðulegast er, að það skuli vera undir forustu framsóknarmanna sem alla tíð hafa talið sig merkisbera fyrir námsmenn í landinu, ekki síst hæstv. viðskrh. Finnur Ingólfsson. Ágætt hefði verið að hafa hæstv. ráðherra viðstadda og ég spyr því einu sinni enn: Hefur þessum hæstv. ráðherrum sem ég talaði um í morgun að einhvern tíma yrðu viðstaddir þessa umræðu verið gert viðvart? Þeir hafa ekkert látið til sín heyra þó að þeir hafi verið beðnir um að vera í viðbragðsstöðu, þar sem þeir gætu verið kallaðir í þinghúsið. Ég hef oft og iðulega, í málflutningi mínum í dag, gjarnan vilja ræða bæði við menntmrh., viðskrh. svo að ég tali nú ekki um fjmrh. sem hefur fjarvistarleyfi.
Hérna eru upplýsingar um stúdentagarða Félagsstofnunar stúdenta. Hvað eru þeir með á áætlun sinni á næstu árum varðandi uppbyggingu á stúdentagörðunum? Þeir eru með á áætlun sinni 401 íbúð árið 1998. Þetta eru svona 400, 450, 495, 500 íbúðir til 2001. Við sjáum það, herra forseti, að þetta mun koma verulega við námsmenn. Þær breytingar sem hér eiga að verða munu koma verulega við þá, enda á ég eftir að fara ítarlega yfir umsögnina frá Félagsstofnun stúdenta, námsmönnum og húsnæðisnefndunum, sem er alveg rökrétt í þessari umræðu.
Hér er fróðlegt yfirlit líka yfir framlög ríkissjóðs til húsnæðiskerfisins og til Byggingarsjóðs verkamanna, herra forseti. Það er alveg ljóst að framlögin hafa breyst verulega þegar talað er um að Byggingarsjóður verkamanna stefni beint í gjaldþrot. Menn skulu þá halda til haga skýringunni á því. Ef það á að halda sjóðnum í jafnvægi þá gerist það á þrjá vegu sem menn geta valið annaðhvort eina leið eða tvær saman. Í fyrsta lagi er það hægt með því að ríkisframlögin séu nægjanleg til að halda jafnvægi á sjóðnum, að vextir séu með þeim hætti að það sé í jafnvægi eða sambland þá af hærri vöxtum og ríkisframlagi. Þá má og fækka verulega lánveitingum. Ráðherra valdi sérstaklega síðustu leiðina af þessum þremur. Hann fækkaði lánveitingum niður úr öllu valdi og minnkaði ríkisframlögin verulega. Það var leið ráðherrans. Við getum farið yfir ríkisframlögin. Þetta er í millj. kr. á verðlagi 1996.
Árið 1992 voru það 1.213 millj. Þá voru jafnaðarmenn við stjórn húsnæðismálanna. Árið 1993 1 milljarður 23 millj. Árið 1990 voru það 990 millj. Árið 1995 fóru framlögin niður í 558 millj. og ég hygg að skýringin á því hafi verið húsaleigubæturnar. Menn vildu draga úr meðan verið væri að koma af stað húsaleigubótum. Árið 1996, í tíð núv. félmrh., var framlagið 474 millj. Á fjórum árum hafði ríkisframlagið dottið úr 1.213 millj. niður í 474 og 1997 er það komið niður í 275 millj. 275 millj. 1997 samanborið við 1.213 millj. árið 1992. Ég man ekki hvað ríkisframlagið er í ár. Er það ekki eitthvað heldur minna, herra forseti? (Gripið fram í.) Það er eitthvað álíka.
Við sjáum að það er nokkur munur á 275 millj. eða 1.213 millj. Þannig að þegar það er notað sem röksemd af hálfu ráðherrans að Byggingarsjóður verkamanna sé að fara á hausinn þá er það af ásetningi ráðherrans sjálfs með því að draga jafnverulega úr ríkisframlögunum og gert hefur verið. (Gripið fram í: 275 millj.) 275, þau eru óbreytt frá árinu 1997. Þetta er því bara af ásetningi. Þetta er ekkert sem gerist af sjálfu sér, herra forseti, að þetta skuli fara svona. Það nægir ekki einu sinni, af því að ríkisframlagið hefur verið svona stórlega skorið niður, að fækka íbúðunum úr 500 niður í 170 eins og ráðherrann hefur gert. Ein af röksemdum ráðherrans, fyrir utan auðu íbúðirnar sem við fórum yfir í dag, er að Byggingarsjóður verkamanna sé að fara á hausinn. Hann stendur ekki vel, herra forseti, miðað við þetta. Ég held að það sé alveg ljóst. Þetta er því önnur meginástæðan sem við höfum sýnt fram á í dag að stenst ekki, nema það sé þá ásetningur ráðherrans og ríkisstjórnarinnar að setja sjóðinn á hausinn og búa þannig um hnútana að hægt sé að skapa andrúmsloft til þess að loka kerfinu eins og þeir eru nú að gera.
Þriðja röksemdafærslan, fyrir utan auðu íbúðirnar og ríkisframlögin, er að fólkið standi svo illa í skilum, útlánin, útlánatöpin og vanskilin séu svo mikil. Hver er niðurstaðan af því, herra forseti? Hver er niðurstaðan þar? Hér er samantekt um útlán, skil og vanskil 1. janúar 1998. Vanskil nema samtals 1 milljarði 282 millj. kr. Þetta er há tala, herra forseti, en þó aðeins 0,6% af útlánum af því að heildarútlán úr sjóðnum eru 212,3 milljarðar kr. Samt eru vanskilin ekki nema 0,6% af heildarútlánum.
Af því að Byggingarsjóður verkamanna er alltaf sérstaklega tekinn fyrir og því haldið fram að vanskil í honum séu svo mikil, hver eru þá vanskilin þar, herra forseti? Þau hafa frekar verið að dragast saman en hitt. Árið 1991 voru þau 0,8%, 0,7% næstu tvö ár á eftir, 0,9%, 1,2%, 1,2%, 0,9% og árið 1998 er talað um að þau séu 0,6%. Auðvitað er rugl að nota það sem röksemd að vanskilin séu svo mikil. Þetta er eins og við sögðum í dag, að ef vanskilin hjá einstaklingum eru mjög mikil í Búnaðarbanka, Landsbanka og Íslandsbanka, á þá bara að loka bönkunum? Þetta eru auðvitað engin rök í málinu.
Við höfum líka farið yfir útlánatöpin. Þau eru nánast engin samanborið við þau útlánatöp sem við sjáum hjá fyrirtækjasjóðum og bönkum vegna þess að fólk reynir að greiða skatta sína og skuldir og lán eins og það best getur þó að vissulega geti erfiðleikar komið fyrir á ýmsum heimilum sem auðvitað skýrist ekki síst af lágum og lélegum launakjörum margra í þjóðfélaginu, sem vinna engu að síður mikið.
Síðan er talað um, og ég ætla aðeins að fara út í það, ,,að heildarútlán úr öllum sjóðunum eru 212,3 milljarðar kr. sem er 17,6 milljarða kr. aukning á árinu 1997 eða 9%. Aukningin varð svipuð á árinu 1996 eða 17,9 milljarðar kr. Skil halda áfram að batna, bæði í krónum talið og hlutfallslega. Þau hafa ekki verið betri á þessum áratug sem hlutfall á heildarútlánum.`` --- Það er á þessu herrans ári, þegar skilin hafa ekki verið betri á þessum áratug, að loka á félagslega íbúðakerfinu. ,,Þeim sem eru í vanskilum heldur áfram að fækka og hafa ekki verið færri síðan 1. janúar 1993. Fjöldi lántakenda í skilum...
(Forseti (GÁS): Forseti vill spyrja hv. þm., í ljósi þess að ræða hennar hefur nú staðið fimm og hálfa klukkustund, sem er samkvæmt upplýsingum skrifstofu þingsins lengsta samfellda ræða sem flutt hefur verið, hvort stefni í lok ræðunnar eða hvort heppilegt sé að gera á henni hlé nú þannig að áður áformað matarhlé verði gert til kl. 20.30 og ræðunni fram haldið eftir það.)
Ég hef hvergi nærri lokið máli mínu, en ég læt forseta auðvitað um að ákveða hvort ég haldi hér áfram eða byrji að loknu matarhléi. Stjórnin er í höndum forseta.
(Forseti (GÁS): Þá tekur forseti þá ákvörðun að nú verði gert hlé á þessum fundi og honum fram haldið kl. 20.30.)