Rannveig Guðmundsdóttir:
Virðulegi forseti. Í lok umræðunnar sé ég ekki ástæðu til að fara mjög mörgum orðum um þetta mál til viðbótar því sem talsmaður þingflokks jafnaðarmanna, Jóhanna Sigurðardóttir, hefur gert. Hún hefur farið mjög vel yfir það hvað steytti á skeri varðandi þetta mál sem er þó í meginatriðum sáttamál á milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Auðvitað er alveg ljóst að það er mjög mikilvægt að ganga frá eignarrétti yfir öræfasvæðum og öðrum svæðum á landinu sem teljast ekki til viðurkenndra eignarlanda einstaklinga eða lögaðila og fá úr því skorið hvað eru eignarlönd og hins vegar almannaeign sem eru svæði utan eignarlanda. Það er það sem verið er að gera með því frv. sem hefur verið kallað eftir í áratugi. Ég lét þess alveg sérstaklega getið í ræðu minni um frv. til sveitarstjórnarlaga undir ákvæðinu um að skipa miðhálendinu upp á milli sveitarfélaga en þá tók ég einmitt sérstakan kafla um það og hvað það væri mikilvægt og lengi búið að kalla eftir því að ganga frá lögum um eign á okkar sameiginlega landi. Það hefur verið baráttumál okkar í áratugi og eiginlega alveg ótrúlegt hve seint hefur gengið að fá Alþingi til að viðurkenna þá stefnu að landið sé þjóðareign.
Það sem er auðvitað erfitt þegar við förum að skoða þessi mál, eignarlöndin og almenningseignina --- og margoft hefur verið komið inn á það í umræðunni --- er að með saklausu frv. sem var sett fyrir nærri 30 árum skuli það hafa gerst að afrétturinn, eins og það er kallað, hafi verið lagður til sveitarfélaganna þannig að þrátt fyrir að lög síðan hafi kveðið á um að byggðin skiptist í sveitarfélög er sífelldur ágreiningur um hver sé réttur sveitarfélaganna og jafnvel hver sé hefð viðkomandi jarðar.
Einnig hefur verið bent á það í umræðunni að í mörgum tilfellum er verið að tala um mörk afrétta langt upp fyrir eyðifláka og sandsvæði þar sem ekki er stingandi strá og þar af leiðandi engum búfénaði beitt. Engu að síður er þetta mjög mikilvægt þrátt fyrir að ágreiningur hafi verið um einstök útfærsluatriði.
Ég verð að segja, herra forseti, að mér finnst að í málinu um þjóðlendur og ákvörðun um mörk eignarlanda, þjóðlendna og afrétta hefðum við þingmenn á Alþingi Íslendinga átt að ná fullri samstöðu um málið. Ég er alveg sannfærð að umfjöllun um málið hefði verið vandaðri ef það hefði komið inn í þingið eitt sér og ótruflað og er þá að vísa til þess að allan tímann í umræðunni skuli tvö önnur frumvörp hafa fylgt því í afgreiðslunni. Það hefur sett mark sitt á umræðuna og verið til trafala fyrir vandaða umfjöllun málsins og þá umfjöllun og afgreiðslu sem ég tel að hefði getað orðið ef hin tvö málin, sem hafa sett miðhálendið í og umræðuna um það í uppnám, hefðu ekki verið á sama tíma. Mér finnst erfiðast í þessu máli að verið sé að afgreiða það með meirihlutavaldi á Alþingi og ekki skuli hafa verið hlustað á sjónarmið stjórnarandstöðunnar sem hafa verið mjög réttmæt.
Ég ætla líka að nefna það af því að eitt af því sem við höfum gagnrýnt hefur verið vald forsrh. sem hann fær með þessu frv. Ég býst við, varðandi þau ákvæði sem fjallað er um að svo mikið vald liggi hjá forsrh. í málefnum þjóðlendna, að ekki hefðu verið svo miklar áhyggjur með það ef það hefði verið ljóst hvernig menn ætluðu síðan að nýta sér þessa verkaskiptingu og valdið. Líka það að t.d. skv. 4. gr. er ákvæði um að forsrh. sé heimilt að setja reglugerð, nánari reglur um meðferð og nýtingu þjóðlendna samkvæmt lögum þessum og þar með um skilyrði fyrir leyfum sveitarstjórna til afnota af þjóðlendum.
Þarna sjáum við einnig enn á ný að það er dálítið viðkvæmt að setja málefni sem mikill ágreiningur er um í reglugerð. Það er óljóst hvað á eftir að verða til þegar slík reglugerð er sett. Það er mjög mikilvægt þegar við afgreiðum mál af þessum toga frá Alþingi Íslendinga að reynt sé svo sem unnt er að setja öll ákvæðin í lagabúning.
Eins og hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir fór svo rækilega yfir eru önnur atriði, gjaldtakan og stjórnsýslan, sem hafa vissulega líka áhrif á það hvernig viðbrögð okkar eru gagnvart auðlindafrv. Síðast en ekki síst er eignarréttur landeigenda mjög ríkur með þessu frv. Þegar við erum að skoða þetta frv. og skiptinguna, heimildirnar til sveitarfélaganna um nýtingarrétt innan ákveðins tíma og síðan hvernig fara skuli með auðlindir í jörðu fer ekki hjá því að við höfum litið á öll þessi mál í samhengi. Ég á við það þegar ég legg áherslu á, og hef gert allan tímann í þeim ræðum sem ég hef flutt um hvert af þessum þremur málum, að við hefðum átt að gera samkomulag um hvernig við göngum frá lögum um þjóðlendur og vinna síðan önnur frumvörp út frá því.
Hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir vísaði m.a. í ræðu sinni til greinar um miðhálendi, stjórnsýslu og skipulag í Morgunblaðinu nú um helgina og af því að því hefur verið hafnað svo rækilega að alvarlegt sé hvar stjórnsýslan liggur varðandi nýtingu t.d. á eignarlöndum, þá ætla ég að grípa niður í lítinn kafla úr þessari grein. Þar finnst mér það sagt mjög skýrt sem við höfum aftur og aftur reynt að hafa áhrif á stjórnarmeiri hlutann með. Virðulegi forseti, ég ætla að leyfa mér að vísa í greinina sem hljóðar svo:
,,Eitt af því sem stuðningsmenn Páls`` --- þá er vísað til hæstv. félmrh. --- ,,beita í málinu er að þjóðlendufrumvarp forsætisráðherra, sem tryggir eign þjóðarinnar á meiri hluta hálendisins, tryggi að þjóðin, eða hann í umboði hennar, fari með nánast allt ákvarðanavald er tekur til miðhálendisins. Að þetta eru blekkingar skal skýrt með dæmi frá Reykjavík. Í borgarlandinu eiga bæði ríki og einstaklingar margar lóðir og eignarlönd. Þrátt fyrir þetta hafa þessir aðilar nær engin áhrif á hvernig borgin er skipulögð og þeir verða alfarið að beygja sig undir það hvað borgin ákveður í sínu skipulagi; hvað leyft verður að gera. Þannig verður þetta líka á miðhálendinu ...``
Þetta er vissulega rétt. Þetta þekkjum við allir þeir þingmenn sem höfum átt sæti í sveitarstjórnum, höfum unnið með skipulagsmál, bæði aðalskipulag og deiliskipulag og vitum að innan þeirra aðalskipulagsmarka sem við vinnum með verða allir að lúta skipulagsákvæðunum hvort heldur þar er um eignarlóðir, eignarlönd eða leigulóðir viðkomandi bæjarfélags að ræða.
Herra forseti. Um þetta hefur farið fram mjög undarleg umræða og ekki verið nokkur leið að fá menn til að horfast í augu við að þannig er það. Ég vil líka vísa til þess af því að félmn. þurfti að halda nokkra fundi um frv. sem er ekki hér á dagskrá en tengist þessu máli, þ.e. sveitarstjórnarlögin, með ákvæði um að skipta landinu og miðhálendinu þar með upp í sveitarfélög. Þar komu fjölmargir aðilar á fund nefndarinnar milli 2. og 3. umr. og þar kom það greinilega fram frá skipulagsarkitekt sem hefur haft mikið frumkvæði að því að reyna að fá sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu til þess að vinna svæðisskipulag saman að öllu höfuðborgarsvæðinu, og líta á það heildstætt og skoða hvað er skynsamlegt í skipulagi þess. Það var athyglisvert að hann orðaði það svo að sennilega hefði enginn sýnt meiri áhuga á slíku máli en hann sem starfaði þar að auki við það um nokkurra ára skeið. Það segir líka sína sögu um það hve vonlaus staða það er að reyna að vera með einhvers konar yfirvald yfir sveitarfélögunum þegar ekki er stjórnsýsluvald þar að baki að hann hafi gefist upp á því verkefni.
Herra forseti. Við eigum eftir að ræða um miðhálendið og stjórnsýsluna og þess vegna ætla ég að láta mér nægja að koma með þessa þörfu ábendingu um stöðu eignarlanda innan skipulagssvæða sveitarfélaganna en ég legg mikla áherslu á að um leið og við höfum gengið frá mikilvægum málum eins og hvað er eignarréttur landeiganda og hvað er almenningseignin þá fer ekki hjá því að með þeim þremur frumvörpum sem samanlagt verða afgreidd á þessu vori, sum í miklum ágreiningi innan þingsins, sé verið að fara með mjög alvarlega eignatilfærslu frá almenningi á fárra hendur.
Ég tek undir þau varnaðarorð sem hafa fallið að hætt er við að þessi mál eigi aftur eftir að koma til kasta þingsins. Frekari útfærsla eða breytingar á lagaákvæðum eiga eftir að koma til þegar menn ætla að fara að vinna eftir þessum lögum og einnig hitt að það eigi eftir að verða mjög alvarleg eftirköst af því að setja þessi þrjú frumvörp í lög sem sett verður með þessum þremur frumvörpum þegar farið verður að vinna út frá þeim lögum sem þá hafa verið sett.