[prenta uppsett í dálka] 12. fundur
Guðjón Guðmundsson:
Herra forseti. Það frv. sem hér er til umræðu var flutt á síðasta þingi og þá vísað til sjútvn. sem afgreiddi málið ekki frá sér fyrir þinglok. Frv. er því endurflutt óbreytt að öðru leyti en því að gildistími samkvæmt 5. gr. færist aftur um eitt ár og verður 1. september 1998 eða í upphafi næsta fiskveiðiárs. Verði þetta frv. að lögum verður framsal veiðiheimilda að mestu bannað nema þegar um er að ræða skipti á jöfnum heimildum á þeim tegundum sem sæta aflamarki. Þar með yrði komið í veg fyrir það takmarkalausa verslunarkerfi sem þróast hefur á undanförnum árum og í daglegu tali er kallað kvótabrask.
Það er mjög almenn óánægja með þetta verslunarkerfi meðal þjóðarinnar og þá ekki síst hjá sjómönnum sem telja mörg dæmi um það að kjör sín skerðist vegna þess að þeir verði nauðugir viljugir að taka þátt í að greiða kostnað vegna þeirrar kvótaleigu þegar kostnaðurinn er dreginn frá aflaverðmæti áður en til skipta kemur milli sjómanna og útvegsmanna. Þessi óánægja hefur reyndar leitt til tveggja allsherjarverkfalla sjómanna.
Það er fróðlegt að lesa þær umsagnir sem sjútvn. bárust um frv. á síðasta þingi. Í umsögn LÍÚ segir að stjórn LÍÚ hafi samþykkt að mæla gegn samþykkt frv. Síðan er tíundað ágæti framsalsveiðiheimilda og í niðurlagi bréfsins segir, með leyfi forseta:
,,Það er sama hvar borið er niður um efni þessa frumvarps. Með samþykkt þess yrði sjávarútveginum valdið ómældum skaða um alla framtíð.``
Þessi umsögn þarf sjálfsagt ekki að koma á óvart. Hér er auðvitað verið að fjalla um tugmilljarða hagsmuni og að sumu leyti skiljanlegt að samtök handhafa kvótans verji þessa hagsmuni með kjafti og klóm. Ég teldi það að vísu skynsamlegra hjá þessum ágætu samtökum að ljá máls á því að sníða af kerfinu verstu vankantana, þ.e. að hætt verði þessari ótakmörkuðu verslun með óveiddan fisk í sjónum sem er sameign þjóðarinnar samkvæmt 1. gr. laga um stjórn fiskveiða vegna þess að það verður aldrei sátt um þetta verslunarkerfi og óánægjan vex ár frá ári og kraumar um allt þjóðfélagið.
Í umsögn Farmanna- og fiskimannasambandsins segir, með leyfi forseta:
,,Farmanna- og fiskimannasamband Íslands lýsir yfir eindregnum stuðningi við lagafrumvarpið og vonar að alþingismenn afgreiði málið eins og það liggur fyrir. Með slíkri afgreiðslu er hægt að reikna með að meiri sátt gæti skapast um gildandi fiskveiðikerfi sem virðist eiga þverrandi stuðning hjá almenningi í landinu.``
Sjómannasamband Íslands sendir mjög ítarlega umsögn þar sem segir m.a., með leyfi forseta:
,,Allt frá því að byrjað var að stjórna fiskveiðum með þeim hætti sem nú er gert hefur Sjómannasamband Íslands haft fyrirvara varðandi þann þátt fiskveiðistjórnunarinnar er snýr að frelsi útgerðarmanna til að versla með veiðiheimildir. Sérstaklega hafa hin svokölluðu leiguviðskipti með veiðiheimildir, þ.e. framsal veiðiheimilda innan fiskveiðiársins, verið þyrnir í augum Sjómannasambandsins. Á undanförnum árum hefur það sýnt sig að viðskipti með veiðiheimildir eru nánast eingöngu notuð til að lækka uppgjörsverð til sjómanna, þar sem aðeins er gert upp við sjómenn miðað við peningagreiðslur fyrir aflann, en verðmæti veiðiheimildanna, sem einnig er hluti af greiðslu fyrir aflann, er sleppt við uppgjör.
Framangreind viðskipti hafa átt sér stað í skjóli ímyndaðrar hagræðingar en þegar grannt er skoðað á þessi viðskiptamáti ekkert skylt við hagræðingu. Ekki er eingöngu verið að hlunnfara sjómenn með slíkum viðskiptaháttum heldur þýðir þetta að hafnir landsins eru hlunnfarnar um hafnargjöld og sama er að segja um sjóðagjöld til Fiskveiðasjóðs. Það sem alvarlegast er í þessum viðskiptum er að ríki og sveitarfélög eru einnig hlunnfarin og opinber gjöld af þeim tekjum sjómanna, sem þeir ættu að fá ef rétt væri gert upp samkvæmt kjarasamningi.``
Síðar í þessari sömu umsögn segir, með leyfi forseta:
,,Sú skoðun hefur verið ríkjandi innan Sjómannasambands Íslands að afnema þyrfti sem fyrst frelsi einstakra útgerðarmanna til að versla með veiðiheimildir. Sjómannasamband Íslands hefur margsinnis lagt til þá reglu sem fram kemur í 1. gr. frumvarpsins, þ.e. að geti skip ekki veitt það magn sem því er heimilt samkvæmt úthlutun veiðiheimildanna ætti að skila því sem eftir er til baka, þannig að hægt væri að endurúthluta því til annarra skipa. Sjómannasamband Íslands fagnar því 1. og 3. gr. frumvarpsins þar sem gert er ráð fyrir að útgerðir skili til baka þeim veiðiheimildum sem þær ekki geta nýtt sjálfar auk þess sem leiguviðskipti með veiðiheimildir verða afnumin. Þrátt fyrir breytingar á lögunum um stjórn fiskveiða skv. 3. gr. frumvarpsins um afnám leiguviðskipta verður áfram hægt fyrir útgerðir að skipta innbyrðis á jöfnum verðmætum heimildanna. Sjómannasamband Íslands fellst á að þannig viðskipti leiði til hagræðingar og samþykkir því að slík viðskipti verði ekki afnumin. Að öðru leyti felur frumvarpið í sér afnám leiguviðskipta með veiðiheimildir og er sú aðgerð löngu orðin tímabær. Sjómannasamband Íslands styður því 1. og 3. gr. frumvarpsins og leggur til að Alþingi samþykki þær óbreyttar.
Í 2. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir að viðskipti með aflahlutdeild skipa verði afnumin, þ.e. viðskipti með varanlegar veiðiheimildir. Sjómannasamband Íslands telur að ekki eigi að loka að fullu fyrir möguleika útgerða til að flytja varanlegar veiðiheimildir milli skipa. Hins vegar þarf að koma í veg fyrir að heimild til að flytja varanlegar veiðiheimildir milli skipa verði misnotuð. Sjómannasamband Íslands leggur því til að 2. gr. frumvarpsins verði orðuð þannig:
,,Við 11. gr. laganna bætist ný málsgrein er orðist þannig:
Hafi aflahlutdeild í einhverri tegund verið flutt frá skipi að hluta eða öllu leyti er óheimilt að flytja aflahlutdeild í sömu tegund aftur til skipsins.`` ...
Með framangreindri breytingu á 2. gr. frumvarpsins mælir Sjómannasamband Íslands með því að frumvarpið verði sem fyrst samþykkt þannig að öllum sé ljóst í upphafi næsta fiskveiðiárs hvaða reglur gilda varðandi framsal veiðiheimilda.``
Í umsögn Vélstjórafélags Íslands segir, með leyfi forseta:
,,Vélstjórafélag Íslands hefur frá upphafi stutt hið svokallaða ,,kvótakerfi`` og talið að þrátt fyrir fjölmarga galla sé það engu að síður skásta kerfið sem völ er á í dag. Félagið hefur einnig talið að frjálst framsal veiðiheimilda sé ein af forsendum þess og studdi það á sínum tíma með því skilyrði að kaup einstakra útgerða á veiðiheimildum hefði ekki áhrif á kjör sjómanna, þ.e. rýrði þau ekki. Um þetta skilyrði taldi félagið á sínum tíma að ríkti fullt samkomulag við forustu útvegsmanna en það er í andstöðu bæði við landslög og gerða kjarasamninga að láta sjómenn taka þátt í kaupum á veiðirétti.
Því miður hefur forusta útgerðarmanna ekki staðið við sitt nema síður sé sem hefur leitt til þess að brask með veiðiheimildir er komið út fyrir öll velsæmismörk og bara það eitt, ef látið verður afskiptalaust, mun ganga af þessu stjórnkerfi dauðu innan skamms tíma. Að öllu þessu skoðuðu er það mat félagsins að þær breytingar sem hér eru lagðar til séu nauðsynlegar. Þær ættu að geta tekið fyrir braskið en viðhalda engu að síður allnokkrum sveigjanleika varðandi millifærslur aflaheimilda.``
Ég ætla að vitna að lokum, herra forseti, í umsögn Alþýðusambands Vestfjarða. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Stjórnarfundur Alþýðusambands Vestfjarða mælir eindregið með samþykkt frumvarps til laga með breytingu á lögum nr. 38/1990, um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum, sem er 67. mál 121. löggjafarþings. Flutningsmenn: Guðmundur Hallvarðsson og Guðjón Guðmundsson.
Með samþykkt þessa frumvarps væri að miklum hluta komið í veg fyrir það gegndarlausa brask með veiðiheimildir sem átt hefur sér stað undanfarin ár og skekkt hefur lífskjör sjómanna og fiskverkafólks í ríkum mæli. Atvinnuöryggi og afkoma þessa fólks er komið undir því hvernig hinir svokölluðu umráðamenn veiðiheimildanna, útgerðaraðilar, ráðstafa og selja þessa þjóðareign. Öll framkvæmd þeirra viðskipta hefur verið svo siðlaus að við svo búið er ekki hægt að una.
Með samþykkt þessa frumvarps væri hægt að ná einhverjum áttum í þeim frumskógi sem kvótakerfið er.``
Þessar umsagnir helstu samtaka sjómanna eru mjög skýrar. Öll þessi samtök mæla eindregið með því að óheft framsal veiðiheimilda verði afnumið. Farmanna- og fiskimannasamband Íslands, Sjómannasamband Íslands, Vélstjórafélag Íslands og Alþýðusamband Vestfjarða tala fyrir munn nánast allra þeirra sjómanna sem vinna eftir gildandi kerfi. Þegar þessi heildarsamtök sjómanna tala með svo skýrum hætti gegn ákveðnum þætti í lögum um stjórn fiskveiða, þá held ég að flestir hljóti að sjá að taka verður tillit til þessara sjónarmiða. Það gengur einfaldlega ekki að skella skollaeyrum við þeim, enda mun þetta kerfi auðvitað ekki halda velli óbreytt þegar svo eindregin andstaða er gegn því meðal sjómanna.
Það bendir ekkert til annars, að mínu áliti, en að óánægja með þetta óhefta framsal veiðiheimilda muni halda áfram að vaxa ef ekkert verður að gert. Framsalið hefur auðvitað þróast með allt öðrum hætti en gert var ráð fyrir þegar lögin um stjórn fiskveiða voru upphaflega sett. Framsalið var fyrst og fremst hugsað til hagræðingar, t.d. til skipta á veiðiheimildum, svo sem karfa fyrir þorsk eða ýsu fyrir ufsa eða færslu heimilda milli skipa í eigu sömu útgerðar eða þá óvæntra atvika eins og skipsskaða eða bilana. Allar þær fjölbreyttu aðferðir sem þróast hafa til að versla með heimildirnar, þ.e. óveiddan fiskinn í sjónum, sá enginn fyrir. Um það geta menn sannfærst með því að lesa ræður þingmanna frá þeim tíma þegar lögin voru upphaflega sett.
Þegar þessi verslun með veiðiheimildir er gagnrýnd, þá er svar þeirra sem vilja óbreytt kerfi staðlað: ,,Frjálsa framsalið er undirstaða kerfisins. Án þess er kvótakerfið einskis virði.`` En meiningin með frjálsa framsalinu þegar lögin um stjórn fiskveiða voru sett var út af fyrir sig ágæt. Það sem ég tel hins vegar að hafi brugðist er að undirbúningur hefur ekki verið sem skyldi þegar lögin voru sett og lögin urðu einfaldlega of götótt þannig að kvótaeigendum tókst að finna hinar fjölbreyttustu leiðir til að gera veiðiheimildirnar að verslunarvöru.
Það er um gríðarlegar fjárhæðir að ræða í kvótaviðskiptum svo nemur milljörðum króna. Ég hef ekki tölur um hversu mikið var flutt milli aðila á síðasta fiskveiðiári en á næsta fiskveiðiári þar á undan, sem lauk 31. ágúst 1996, voru þessir flutningar 335.792 tonn, sem umreiknað í þorskígildi voru 204.386 tonn og hafði þá aukist um 25% frá næsta fiskveiðiári á undan.
Vissulega er stærsti hluti þessara tilfærslna skipti á tegundum og færslur milli skipa í eigu sömu útgerðar. Menn greinir nokkuð á um hversu hátt hlutfall framsalsins skýrist þannig, en varlega má áætla að 20--30% framsalsins séu bein viðskipti, þ.e. leiga og sala á kvóta. Hér er ótvírætt um gríðarlega hagsmuni að ræða og svo sem ekkert við það að athuga að þeir sem hafa aðstöðu til að fénýta kvótann verji hagsmuni sína og vilji engar breytingar og það er heldur ekkert við þá að sakast. Þeir eru einfaldlega að vinna eftir gildandi lögum. En þessum lögum þarf einfaldlega að breyta og út á það gengur þetta frv.
Í umræðunni um þetta frv. á síðasta þingi benti ég á að skoða þyrfti hvernig viðskiptin með aflaheimildir skiluðu sér til skatts og nefndi dæmi um nótulaus viðskipti. Það brugðust ýmsir hart við þeim ummælum og höfðu uppi stór orð. Í framhaldi af því skipaði hæstv. fjmrh. nefnd til að kanna þessa hlið málsins og sú nefnd mun reyndar vera enn að störfum og það verður fróðlegt að sjá niðurstöður hennar. En eðlilegt hlýtur að teljast að um þessi viðskipti, meðan þau eru leyfð, gildi sömu lögmál og um önnur viðskipti í þjóðfélaginu.
Sumir halda því fram að bátum muni fækka mjög ef leiga á kvóta verður bönnuð því að kvótaleigan sé forsendan fyrir rekstri þessara báta í dag. Þessu er ég algerlega ósammála og staðreyndin er að þessum bátum hefur fækkað mjög ört á undanförnum árum og vertíðarbátarnir svokölluðu eru flestir horfnir úr flotanum. Og hver skyldi ástæðan vera fyrir því? Skyldi hún ekki bara vera sú að menn halda það ekki út ár eftir ár að gera út að stærstum hluta á kvóta sem þeir verða að leigja til sín á verði sem slagar hátt í það sem menn fá fyrir fiskinn á markaði? Mér sýnist að þessum bátum muni halda áfram að fækka ef kerfið verður óbreytt. En verði það frv. sem hér er til umræðu að lögum munu þessir bátar fá aukinn kvóta þegar farið verður að endurúthluta þeim kvóta sem ekki veiðist og ekki verður þá hægt að versla með eins og tíðkast hefur á undanförnum árum.
Herra forseti. Það er trú mín að þetta kerfi sem nú gildir um stjórn fiskveiða hljóti að láta undan. Það verður enginn starfsfriður í þessari mikilvægu atvinnugrein, sjávarútveginum, meðan við búum við það kerfi sem sjómannastéttin og reyndar stærsti hluti þjóðarinnar er jafnósátt við og raun ber vitni. Það verður aldrei sátt um óbreytt ástand með öllum þeim aðferðum sem menn hafa þróað til að versla með fiskinn í sjónum og er svo kórónað með því að kvótinn gengur í arf og er jafnvel aðalbitbeinið í skilnaðarmálum hjóna. Við verðum að stöðva kvótabraskið. Því fyrr, því betra. Þetta frv. gerir ráð fyrir að það sé gert með því að bannað verði að fénýta kvótann, en skipti á veiðiheimildum leyfð, enda er stórkostlegt hagræði af þeim.
Frv. gengur út á að framsal aflaheimilda verði með þeim hætti sem þingmenn ætluðust til þegar lögin um stjórn fiskveiða voru sett og allir þeir braskmöguleikar sem menn hafa þróað í kerfinu verði afnumdir í eitt skipti fyrir öll. Vonandi geta þingmenn sameinast um það þjóðþrifaverk.
