Rannveig Guðmundsdóttir:
Virðulegi forseti. Á alþjóðaþingi Sameinuðu þjóðanna í október 1992 fór fram sérstök umræða sem markaði endalok áratugs fatlaðra. Þar var samþykkt ályktun þess efnis að 3. des. skyldi helgaður umræðu um málefni fatlaðra og er hans nú minnst víða um heim. Í yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna eru stjórnvöld í aðildarríkjunum sérstaklega hvött til þess að nota alþjóðadaginn til að varpa ljósi á hversu dýrmætt það er hverju samfélagi að fatlaðir og fjölsyldur þeirra séu þátttakendur á sem flestum sviðum þjóðlífsins og mannréttindanefnd samtakanna hvetur til þess að fatlaðir njóti allra grundvallarmannréttinda og jafnréttis og taki fullan þátt í samfélaginu.
Þegar Sameinuðu þjóðirnar ræddu um hver árangurinn hefði orðið af áratugi fatlaðra sem þá var að ljúka voru flestir sammála um að hann hefði gegnt mikilvægu hlutverki og skilað verulegum árangri í þá átt að gera þjóðir heims meðvitaðar um stöðu fatlaðra og þau bágu lífskjör sem þeir búa við. Nú væri hins vegar þörf á viðamiklum aðgerðum ef jafna ætti kjörin. Kjörorð Sameinuðu þjóðanna er: Eitt samfélag fyrir alla. Að gera samfélagið aðgengilegt fyrir alla, stefna að því að koma á samfélagi sem er laust við mismunun og fordóma, samfélagi sem mætir þörfum allra þegna sinna og endurspeglar þátttöku allra.
Á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna voru samþykktar meginreglur til jöfnunar tækifæra fyrir fólk með fötlun sem hér var fylgt úr hlaði af félmrh. Það er einstaklega ánægjulegt að minna á að meginreglurnar voru kynntar og um þær fjallað í fyrsta sinn á alþjóðlegri ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um málefni fatlaðra sem haldin var hér á landi árið 1994. Sú ráðstefna var haldin að tilstuðlan hagsmunasamtaka fatlaðra með stuðningi þáv. félmrh. og utanrrh., þeirra Jóhönnu Sigurðardóttur og Jóns Baldvins Hannibalssonar. Meginreglurnar leggja ekki lagaskyldur á herðar ríkisstjórnum aðildarríkja Sameinuðu þjóðanna en þær skuldbinda engu að síður bæði siðferðilega og pólitískt. Hagsmunasamtök fatlaðra um allan heim vænta þess að reglurnar séu undanfari alþjóðalaga sem öðlist stöðu alþjóðasáttmála líkt og barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna. Þær endurspegla viðhorf sem hafa náð að festast í sessi á síðustu áratugum um að þjónusta og lífsskilyrði fatlaðra skuli vera í anda samskipunar í stað aðgreiningar. Að horfið skuli frá ölmusuhugsun til jafnréttishugsunar. Þær staðfesta enn fremur þá hugsun að málefni fatlaðra séu mannréttindamál og rétt þeirra til fullrar þátttöku jafnréttis og lífsgæða. Í reglunum er enn fremur að finna nýja skilgreiningu á fötlun sem tekur til hins nána samhengis sem er á milli þeirra hindrana, aðstæðna í umhverfi og viðhorfum, sem koma í veg fyrir fulla þátttöku fatlaðra í samfélaginu.
Mörg framfaraspor hafa vissulega verið stigin hér á landi til að jafna stöðu fatlaðra á við ófatlaða á síðustu áratugum. Þrátt fyrir það eru verkefni enn næg enda var staðan slæm þegar loks var hafist handa. Nægir að nefna aðstæður fórnarlamba slysa sem margir búa við óviðunandi og ómanneskjulegar aðstæður á sjúkrahúsum. Þessu fólki má ekki gleyma. Við megum heldur ekki gleyma íbúum sólarhringsstofanana, svo sem Kópavogshælis, sem enn bíður eftir því að efnt verði loforð um betri aðstæður. Jöfn tækifæri fatlaðra til menntunar, atvinnu, mannsæmandi lífskjara og afkomu í samræmi við markmið meginreglna og laga Sameinuðu þjóðanna er langt í frá náð.
Ýmis teikn á lofti sýna okkur að full þörf er á að halda uppi varnarbaráttu fyrir áunnum réttindum fatlaðra. Hversu hratt aðstæður þeirra síðan munu breytast til hins betra veltur á vilja stjórnvalda hverju sinni til að fjárfesta í velferð þeirra. Nú sem endranær er mikið undir því komið hversu vel hagsmunasamtökum fatlaðra tekst að beina sjónum almennings og stjórnvalda að sanngjörnum kröfum um hlutdeild í gæðum samfélagsins. Það er líka mikilvægt að fatlaðir, börn og fullorðnir, séu þátttakendur í samfélaginu því þannig breytast viðhorfin hraðar í jákvæða átt.
Vandi margra fatlaðra hér á landi er enn mikill borið saman við kjör ófatlaðra og vandséð að þau verði leyst með skjótum hætti nema með samstilltu átaki sem byggt er á vel skilgreindum áætlunum og fjármagni. Það ættu að vera yfirstíganleg markmið í samfélagi eins og okkar sem býr yfir auði sem nægir okkur öllum sé honum réttlátlega skipt. Í dag er talið að um 500 milljónir fatlaðra séu í heiminum. Þar af eru um 160 milljónir börn. Aðeins um 1% fatlaðra nýtur frumþjónustu á sviði heilbrigðis- og menntamála. Um 70% allra fatlaðra búa í þróunarlöndunum þar sem ástandinu verður vart með orðum lýst. Á árinu 1993 varði ríkisstjórnin 5 millj. kr. til stuðnings hagsmunabaráttu fatlaðra í Eystrasaltsríkjunum og þetta framtak skilaði góðum árangri í áþreifanlegum úrræðum hjá þessum vinaþjóðum okkar. Ég vil nota þetta tækifæri til að hvetja ríkisstjórnina til að halda áfram á þeirri braut.
Sérstakt fagnaðarefni er að umboðsmaður fatlaðra hjá Sameinuðu þjóðunum, Bengt Lindqvist, fyrrv. félagsmálaráðherra Svíþjóðar, skuli sækja Ísland heim í næstu viku. Hann mun fjalla um meginreglurnar á ráðstefnu, eiga fund með forseta Íslands og heimsækja Alþingi í boði forseta Alþingis. Þess má vænta að koma hans verði okkur hvatning til að taka höndum saman um átak til að ná markmiðum meginreglna Sameinuðu þjóðanna.
Það er von mín, virðulegi forseti, að umræða um málefni fatlaðra verði árviss á degi fatlaðra hér á Alþingi sem og í samfélaginu öllu enda mikilvægt að alþingismenn og þjóðin öll sé upplýst reglulega um ástand mála og hvaða úrbóta er þörf.