Geir H. Haarde:
Herra forseti. Ég tel að þau skoðanaskipti sem áttu sér stað nú síðast séu eilítið til hliðar við kjarna þess máls sem verið er að ræða, þ.e. það frv. sem er á dagskrá og varðar sameiningu tveggja sveitarfélaga, Reykjavíkurborgar og Kjalarneshrepps.
Í umræðunni hefur glöggt komið fram, að ég tel, að þessi sameining er ekki alveg vandalaust mál. Menn hafa bent á hver þessi vandi er. Vandinn er sá að stjórnarskrárgjafinn árið 1959 gat ekki séð fyrir breytingar af þessu tagi. Reykjavík er eina sveitarfélagið, eina lögsagnarumdæmið sem jafnframt er kjördæmi í þingkosningum og það ber að mínum dómi að taka ákvæði stjórnarskrárinnar um kjördæmamörkin bókstaflega. Þess vegna hef ég svipaðar efasemdir um 2. gr. frv. og ýmsir aðrir ræðumenn hér í dag. Ég tel að það sé ekki einboðið að sú leið sem lögð er til í frv. standist. Ég tel að það sé alls ekki augljóst mál að sú leið sem hæstv. félmrh. leggur til sé rétt eða hún standist þau ákvæði sem 31. gr. stjórnarskrárinnar gerir ráð fyrir.
Þetta þarf að athuga mjög gaumgæfilega í þingnefndinni, jafnvel með aðstoð fleiri þingnefnda eins og allshn. sem hefur verið að líta á svipaða hluti. En það er heldur ekki auðvelt að fullyrða á hinn bóginn að rétta leiðin sé að sameina þetta í einu alþingiskjördæmi. Þó hallast ég að því að það sé rétta leiðin og ég hygg að vilji kjósenda í sameiningarkosningunum á síðasta sumri hafi stefnt í þá átt. Að minnsta kosti gekk ég til þeirra kosninga og ráðstafaði mínu atkvæði á þeirri forsendu.
Reyndar skal ég ekki fullyrða hvað fór í milli sveitarfélaganna eða fulltrúa þeirra í þessu efni og mér finnst það reyndar skipta máli hver þeirra ásetningur var og að afla þurfi upplýsinga um það frá Reykjavíkurborg og samningamönnum hennar og Kjalarneshrepps út frá hverju var gengið í þessu efni. En eins og stjórnarskráin er að þessu leyti orðuð sýnist mér það blasa við að Kjalarneshreppur --- eins og einhver sagði í umræðunni áðan --- íbúar hans tilheyra ekki lengur Kjósarsýslu að þessu leyti til heldur Reykjavíkurborg.
Það má vel vera að þetta mál sé þess eðlis að einhver dragi í efa að Alþingi sem löggjafi geti tekið ákvarðanir sem að einhverra dómi eru á svig við ætlun stjórnarskrárgjafans árið 1959 og þá verða menn að bera það undir dómstóla ef menn telja á sér brotið í því efni. Það er reyndar vandséð hvaða aðilar ættu að bera fram slíka kröfu eða bera slíkt mál fyrir dómstóla. Ég hygg því að Alþingi verði að axla ábyrgðina í þessu þangað til einhver kjósandi teldi á sér brotið og ákvæði að bera slíkt mál undir dómstóla.
Auðvitað má nefna í dæmaskyni alls kyns öfgakennd dæmi eða tilfelli um sameiningu sveitarfélaga víðs vegar á landinu, landfræðilega aðskilin sveitarfélög, sem varpa enn frekara ljósi á þá staðreynd, sem ég tel vera, að ákvæðin í stjórnarskránni um umdæma- og kjördæmamörk eru ekki nógu skýr eins og mál hafa þróast og líta út í dag árið 1997. Þar er þá komin enn ríkari og frekari ástæða til að takast á við það mál, kjördæmaskipanina og það sem henni tilheyrir, en þau atriði sem menn taka venjulega sem ástæður fyrir því að glíma við það viðfangsefni. Þetta er vissulega ein ástæða til viðbótar til þess að taka á kjördæmamálinu og kjördæmamörkunum.
Ég vil nefna það til viðbótar sem dæmi um hversu óeðlilegt það er að ætla að hafa kjósendur í sveitarfélaginu Reykjavík í tveimur alþingiskjördæmum, að það er hlutverk sveitarstjórna að gera kjörskrár fyrir bæði sveitarstjórnar- og alþingiskosningar. Það er því mjög ankannalegt að sveitarstjórnin í hinu nýja sveitarfélagi, nýja sameinaða sveitarfélagi, sem væntanlega mun heita Reykjavík áfram, annist jafnframt gerð kjörskrár fyrir alþingiskosningar á svæði sem er að hluta til í öðru kjördæmi þó að það svæði sé jafnframt innan sveitarfélagsins. Þetta kalla ég ankannalega stöðu, svo maður tali nú ekki um það vandamál sem skapast með þann litla hluta kjósenda sem flokkaður er sem óstaðsettur í kjördæmi og menn kannast við úr Austurbæjarskólanum í kjördeild númer eitt, óstaðsettir í Reykjavík. Hvað á að gera við slíka kjósendur? Hvort eiga þeir þá að kjósa í alþingiskjördæminu Reykjavík eða í Reykjaneskjördæmi? Á hvorn staðinn á að setja slíka kjósendur sem ekki er vitað hvar raunverulega búa? Þetta er praktískt mál og sjálfsagt verður það ekki gríðarlega erfitt úrlausnar, en það gæti valdið ágreiningi og gæti haft áhrif á úrslit kosninga ef litlu munar. Þetta má nefna til viðbótar því hversu óeðlilegt það er í rauninni að ætla að skipta sveitarfélagi með þessum hætti milli tveggja alþingiskjördæma.
Mér finnast því rökin í málinu hníga að því að aðferð sú sem félmrh. stingur upp á sé ekki hin rétta. Ég geri mér hins vegar grein fyrir því hvers vegna hann leggur hana til. Ég hef lesið álitsgerð ríkislögmanns frá 1993 um þetta en vek athygli á því að í henni segir jafnframt að um þetta megi deila og það er það sem við erum að gera hér. Við erum ekki sannfærð um að þetta sé rétt. Þess vegna er nauðsynlegt að leggja í frekari vinnu í málinu og ekki er fullnægjandi að mínum dómi að segja að hér sé einungis um að ræða ákvæði til bráðabirgða, þ.e. til bráðabirgða í þeim skilningi að þetta sé til skamms tíma. Það vitum við ekkert um og þetta er ekki formlegt bráðabirgðaákvæði heldur ótímabundið og við vitum ekki hvenær niðurstaða fæst í hið stærra mál sem varðar skiptingu landsins í kjördæmi í stærra samhengi og ráðherra vék að í sinni framsöguræðu. Ég tel því að varhugavert sé að samþykkja þetta frv. eins og það er, 2. gr. þess. Ég tel að þingið eigi að taka sér tíma til að fara rækilega yfir það og kalla til helstu sérfræðinga í málinu. Síðan verður að kveða upp úr með þetta því ekki má koma í veg fyrir að Kjalarneshreppur og Reykjavíkurborg geti sameinast eins og vilji íbúanna stendur til að gerist núna. Það má ekki koma í veg fyrir það með deilum um þetta atriði.
Að öðru leyti sé ég ekki ástæðu til að fjölyrða frekar um þetta. Þetta er mjög athyglisvert mál. Þetta er óvenjulegt vandamál sem við stöndum frammi fyrir og skemmtilegt að fást við en gríðarlega mikilvægt að málið leysist farsællega og náttúrlega án þess að til málaferla komi um valdsvið löggjafans gagnvart vilja stjórnarskrárgjafans 1959.