Ferill 507. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 1389 – 507. mál.
Nefndarálit
um frv. til l. um húsnæðismál.
Frá minni hluta félagsmálanefndar.
Inngangur.
Frá því að fyrstu lögin um byggingu félagslegs húsnæðis voru sett árið 1929 hefur þróast hér öflugt félagslegt húsnæðiskerfi sem þjónað hefur láglaunafólki. Fátt hefur eins mikil áhrif á kjör fjölskyldna og það hvernig búið er að möguleikum þeirra til að eignast þak yfir höfuðið. Frá upphafi hafa húsnæðismál verið meðal helstu baráttumála verkalýðshreyfingar
Félagslega húsnæðiskerfið hefur tekið töluverðum breytingum í áranna rás, m.a. með vaxandi þátttöku sveitarfélaganna. Nú teljast 10.600 íbúðir til félagslegs húsnæðis og það er ekki nokkur vafi að þessi gamalgróna félagslega aðstoð hefur tryggt miklum fjölda fjöl
Nú bregður svo við að ríkisstjórnin hefur ákveðið að gjörbylta húsnæðiskerfinu, ekki síst félagslega hlutanum, með þeim rökum að kerfið sé komið í þrot, það hafi valdið sveitarfélög
Hverju er verið að breyta?
Þær breytingar sem ríkisstjórnin leggur nú til eru í megindráttum þær að Húsnæðisstofnun ríkisins verður lögð niður en í stað hennar er sett á fót ný opinber stofnun, Íbúðalánasjóður. Því er haldið fram að starfsfólki muni fækka nokkuð og því er framtíð þess í algjörri óvissu. Byggingarsjóðirnir tveir, Byggingarsjóður ríkisins og Byggingarsjóður verkamanna, verða sameinaðir. Í stað 90–100% lána á 1–2,4% vöxtum til kaupa á félagslegu húsnæði verða veitt húsbréfalán eða almenn lán allt að 65–70% og síðan viðbótarlán allt að 20–25% sem verða á ábyrgð sveitarfélaganna. Þessum lánum má verja til kaupa á íbúðum hvar sem er á markaðnum, en þó mega sveitarfélögin skylda þá sem fá viðbótarlán til að kaupa íbúðir inn
Samkvæmt frumvarpinu er einn meginkostur þeirra breytinga sem verið er að gera sá að tekin eru upp einstaklingslán og að nú fær fólk að velja sér íbúð úti á markaðnum í stað þess að vera úthlutað félagslegri íbúð á ákveðnum stað. Þetta frelsi kemst þó ekki á fyrr en eftir tvö ár því að sveitarfélögin geta skilyrt viðbótarlánin. Skýringin er sú að sveitarfélögin, einkum á höfuðborgarsvæðinu, óttast að standa uppi með illseljanlegar íbúðir í einstökum hverfum og þar með að þau þurfi að leysa til sín íbúðir sem getur kostað þau stórfé. Þá verða veitt allt að 90% lán til öflunar leiguhúsnæðis á vegum sveitarfélaga, félaga eða félagasam
Afstaða minni hlutans.
Minni hluti félagsmálanefndar mótmælir því harðlega að ríkisstjórnin skuli ætla að knýja húsnæðisfrumvarpið í gegnum þingið á þessu vori. Hér er um mál að ræða sem snertir hags
Minni hlutinn gerir mjög alvarlegar athugasemdir við þær breytingar sem verið er að boða á félagslega húsnæðiskerfinu og mótmælir harðlega þeirri atlögu sem gerð er að kjörum lág
Í því kerfi sem á að taka upp er eina „félagslega aðgerðin“ sú að boðið er upp á viðbótar
Minni hlutinn gerir eftirfarandi efnislegar athugasemdir við frumvarpið:
Tengslin við aðila vinnumarkaðarins.
Verið er að klippa endanlega á áratuga tengsl aðila vinnumarkaðarins við húsnæðismálin, en þeir hafa hvað besta yfirsýn yfir þarfir félagsmanna sinna. Hvorki verkalýðshreyfingin né þau félagasamtök sem eiga hvað mestra hagsmuna að gæta komu að samningu frumvarps
Reglugerðir og ráðherravald.
Frumvarpið einkennist af miklu valdi ráðherra og því að setja þarf mikinn fjölda reglugerða, eða alls 28 reglugerðir. Þetta tvennt gerir alla framkvæmd afar óljósa. Ráðherrann mun einn skipa stjórn hinnar nýju ríkisstofnunar sem verður síðan sjálfstæð stofnun. Enn einu sinni er lögð niður ein af þeim stjórnum ríkisstofnana sem Alþingi hefur kosið án þess að um
Engin trygging fyrir byggingu leiguhúsnæðis.
Rétt er að ítreka að í frumvarpinu er ekkert sem tryggir að sveitarfélögin svari vaxandi þörf fyrir leiguhúsnæði. Svo dæmi sé tekið má nefna að í umsögn Kópavogsbæjar kemur fram að reikna má með að þar verði þörf fyrir 75 nýjar leiguíbúðir á ári næstu fjögur árin sem þýðir verulegan kostnað fyrir sveitarfélagið. Í umsögn húsnæðisnefndar Akureyrarbæjar kemur fram að búast megi við að þar verði þörf fyrir 60 nýjar leiguíbúðir á ári miðað við þann hóp sem mun ekki standast greiðslumat og ekki eiga fyrir 10% útborgun. Hjá Félags
Verða byggðar fleiri námsmannaíbúðir?
Algjör óvissa ríkir um kjör lántakenda þegar til lengri tíma er litið. Hver veit hvernig markaðsvextir munu þróast? Það gefur auga leið að mikill munur er á því að greiða 1% vexti eða 5%, en með því að taka upp almenna vexti verður óhjákvæmilega erfiðara fyrir félaga
Aukinn kostnaður sveitarfélaga.
Nái frumvarpið fram að ganga mun það hafa í för með sér verulega aukinn kostnað fyrir sveitarfélögin, ekki síst ef þau bregðast við þeim afleiðingum sem frumvarpið mun hafa í för með sér og byggja eða kaupa leiguhúsnæði. Aukinn kostnaður felst í því að sveitarfélögin munu þurfa að fjármagna byggingu eða kaup á leiguhúsnæði að hluta til á markaðsvöxtum eða á þeim vöxtum sem verða á húsbréfum hverju sinni, sbr. 1. tölul. 15. gr. og breytingartil
Húsnæðisnefndir sveitarfélaga.
Minni hlutinn bendir á að hlutverk húsnæðisnefnda sveitarfélaganna breytist þótt býsna óljóst sé hvaða áhrif frumvarpið hefur á störf þeirra, einkum á meðan núverandi kerfi rennur sitt skeið á enda og hið nýja tekur við. Nú hverfa fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar út úr nefndunum og hlutverk þeirra breytist, en við það er hætta á að tengslin við það fólk sem verst stendur að vígi minnki. Húsnæðisnefndirnar munu fjalla um þörf fyrir viðbótarlán og meta slíkar umsóknir, auk þess sem þær eiga að gera árlegar áætlanir um þörf á íbúðarhús
Sérstakir lánaflokkar.
Í 11. gr. núgildandi laga er kveðið á um nokkra lánaflokka, t.d. lán til einstaklinga með sérþarfir. Í frumvarpi til laga um húsnæðismál er þess getið í 16. gr. að stjórn Íbúðalánasjóðs geti að fengnu samþykki ráðherra stofnað til nýrra lánaflokka. Í skýringum er vísað til þess að slíkt geti gerst ef það samræmist fjárhagsáætlun sjóðsins og eru nefndir þeir lánaflokkar sem er að finna í núgildandi lögum. Það er hins vegar engin trygging fyrir því að slík lán verði veitt og rétt að minna á að sjóðurinn á að vera sjálfbær stofnun. Enn einu sinni kemur upp sú spurning á hvaða kjörum lán til íbúða aldraðra, til einstaklinga með sérþarfir og ann
Greiðslumat og greiðslubyrði.
Greiðslumatið sem beitt verður við ákvörðun þess hverjir hljóta viðbótarlán mun hafa mikil áhrif á fjölda lánanna og það hverjir verða skildir eftir utan dyra. Allt er í óvissu um áhrif greiðslumatsins. Þá er rétt að minna á í þessu samhengi að þeir sem fá viðbótarlán og fara út á almenna íbúðamarkaðinn til kaupa á íbúð verða að leggja fram 10% íbúðarverðsins, en auk þess bætist við annar kostnaður, svo sem stimpilgjöld vegna almenna lánsins, gjald
Vaxtabætur.
Ein af stóru breytingunum sem boðaðar eru í frumvarpinu er að í stað niðurgreiddra vaxta verða greiddar vaxtabætur fjórum sinnum á ári. Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 1998 er áætl
Stimpilgjöld.
Í fjölmörgum umsögnum um frumvarpið kemur fram hörð gagnrýni á að nú verða tekin upp stimpilgjöld á lán til þeirra sem hingað til hafa fallið undir félagslega húsnæðiskerfið. Samkvæmt breytingartillögum meiri hlutans verða hvorki lögð stimpilgjöld á viðbótarlánin né heldur á lán vegna byggingar eða kaupa á leiguhúsnæði. Þetta þýðir að þeir sem fá al
Niðurgreidd lán næstu tvö árin.
Í frumvarpinu kemur fram að áætlað er að veita áfram lán á niðurgreiddum vöxtum næstu tvö árin til byggingar leiguhúsnæðis, alls til 50 íbúða, ef marka má umsögn fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneytisins. Á meðan verði gerðir samningar við sveitarfélögin um framhaldið. Nú leggur meiri hlutinn til breytingu á þann veg að ákveðið verði á fjárlögum hve hárri fjár
Ástæðan fyrir því að fyrrnefnd breyting er gerð er auðvitað sú að félagasamtök og sveitarfélögin hafa bent á að þörfin fyrir leiguíbúðir sé miklu meiri en nemur 50 íbúðum næstu tvö árin. Þrátt fyrir að opnað sé á fleiri lán með niðurgreiddum vöxtum, verði það ákveðið í fjárlögum, er rétt að leggja áherlsu á það enn einu sinni að allt er í óvissu um fram
Hvað verður um hlutareign og kaupleigu?
Í breytingartillögu við 40. gr. (sem verður 37. gr.) er kveðið nánar á um rétt aðila sem byggja eða kaupa leiguíbúðir til að selja leigjendum eignarhlut. Hér er átt við þá sem hingað til hafa fallið undir félagslega kaupleigu, en alls er óljóst með þetta atriði eins og svo fjölda
Framtíð starfsfólks Húsnæðisstofnunar.
Sú tillaga ríkisstjórnarinnar að leggja Húsnæðisstofnun ríkisins niður og stofna nýja ríkisstofnun hefur að sjálfsögðu valdið miklum óróa innan stofnunarinnar. Framtíð starfsfólksins er í uppnámi og enginn veit hverjir verða endurráðnir. Á undanförnum árum hafa verið gerð
Niðurstaða.
Minni hlutinn leggur til að frumvarpið verði endurskoðað með þátttöku þeirra aðila sem málið snertir, svo sem samtaka launafólks, sveitarfélaganna, námsmannasamtakanna, Búseta o.fl. Allt of margir þættir eru óljósir og ekkert er tekið á ýmsum vandamálum sem einkennt hafa núgildandi kerfi, svo sem reglur um endursölu, sbr. álit lögmanns húsnæðisnefndar Reykjavíkur. Verði þetta frumvarp að lögum mun það kalla á stóraukinn kostnað fyrir sveitarfélögin og verða til þess að vísa fjölda fjölskyldna út á leigumarkað sem ekki er til! Breytingarnar munu leiða til þess að dýrara verður fyrir láglaunafjölskyldur að eignast eigið húsnæði. Áhrifin á verðbréfamarkaðinn og húsnæðismarkaðinn eru óljós. Búast má við að íbúðaverð hækki, í það minnsta fyrst um sinn vegna aukinnar eftirspurnar á almennum mark
Ekkert kerfi er gallalaust og breyttar aðstæður og þarfir kalla á breytingar. Það eru eink
Þá er það algjörlega óviðunandi hvernig starfsfólk Húsnæðisstofnunar er skilið eftir í óvissu um framtíð sína. Minni hlutinn mótmælir harðlega slíkri framkomu við starfsfólkið.
Í ljósi alls þess er að framan greinir leggur minni hlutinn til að frumvarpinu verði vísað til ríkisstjórnarinnar.
Alþingi, 6. maí 1998.
Kristín Ástgeirsdóttir,
form., frsm.
Rannveig Guðmundsdóttir.
Ögmundur Jónasson.
Eftirfarandi fylgiskjölum er útbýtt með nefndarálitinu:
I. Áskorun til félagsmálaráðherra frá starfsmannafélagi Húsnæðisstofnunar ríkisins.
II. Umsögn húsnæðisnefndar Hafnarfjarðar.
III. Umsögn húsnæðisnefndar Kópavogs.
IV. Umsögn húsnæðisnefndar Reykjavíkur.
V. Athugasemdir frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga.
VI. Umsögn Þroskahjálpar.
VII. Umsögn Þaks yfir höfuðið.
VIII. Umsögn Félagsstofnunar stúdenta.
IX. Umsögn Alþýðusambands Íslands og Bandalags starfsmanna ríkis og bæja.
X. Umsögn Öryrkjabandalags Íslands.
XI. Viðbótarathugasemd frá Öryrkjabandalagi Íslands.
XII. Umsögn frá húsnæðisnefnd Akureyrar.
XIII. Umsögn frá Bandalagi íslenskra sérskólanema (BÍSN) og Byggingarfélagi námsmanna (BN).
XIV. Umsögn Vinnuveitendasambands Íslands og Samtaka iðnaðarins.
XV. Umsögn Seðlabanka Íslands.
XVI. Umsögn Ríkisendurskoðunar.
XVII. Umsögn frá Kennaraháskóla Íslands.
XVIII. Umsögn borgarritara.
XIX. Athugasemdir og ályktun frá stúdentaráði Háskóla Íslands.
XX. Upplýsingar frá Húsnæðisstofnun ríkisins.
XXI. Umsögn Búseta.