Ferill 724. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
122. löggjafarþing 1997–98.
Þskj. 1555 – 724. mál.
Skýrsla
félagsmálaráðherra til Alþingis um framgang þingsályktunar um framkvæmdaáætlun til fjögurra ára um aðgerðir til að ná fram jafnrétti kynjanna.
(Lögð fyrir Alþingi á 122. löggjafarþingi 1997–98.)
I. INNGANGUR.
Félagsmálaráðherra Páll Pétursson lagði fyrir Alþingi á 120. löggjafarþingi skýrslu um stöðu og þróun jafnréttismála þar sem lagt var mat á árangur af framkvæmd framkvæmda
Í þessari skýrslu er mat lagt á stöðu verkefna við lok gildistímans og byggist matið aðallega á greinargerðum viðkomandi ráðuneyta til Skrifstofu jafnréttismála um framkvæmdina. Tekið skal fram að umfjöllun um A-kafla áætlunarinnar, þ.e. um starfsmannamál ríkisins, byggist á upplýsingum frá ýmsum aðilum. Skýrist það m.a. af því að enginn einn aðili telur sig bera ábyrgð á framgangi hans.
II. ÚTTEKT Á STÖÐU VERKEFNA.
Ráðuneytisstjórum var sent bréf, dags. 26. júní 1997, þar sem minnt var á fyrri úttekt á stöðu verkefna ráðuneyta og framangreinda skýrslu félagsmálaráðherra. Óskað var sambæri
Svör bárust frá eftirtöldum ráðuneytum: fjármálaráðuneyti, iðnaðar- og viðskiptaráðu
2.1. A-hluti. Starfsmannamál ríkisins.
Í athugasemdum við þingsályktunartillöguna segir að starfsmannakafla áætlunarinnar sé ætlað að vera rammi um starfsreglur sem hvert ráðuneyti og ríkisstofnun útfæri nánar og hafi að leiðarljósi við gerð sérstakrar jafnréttisáætlunar. Ein helsta niðurstaða áfangamats Skrifstofu jafnréttismála 1995/1996 varðandi framgang verkefna í A-hluta áætlunarinnar um starfsmannamál var að ekki væri ljóst hver bæri ábyrgð á framkvæmd verkefna sem þar eru tilgreind. Þetta hafi skapað vanda við framkvæmd og um leið eftirlit með þeim. Í raun lá fyrir, þegar í byrjun árs 1996, að ekki yrði unnið markvisst að verkefnum sem falla undir þennan hluta áætlunarinnar. Hvað varðar stöðu einstakra verkefna vísast því til framangreindrar skýrslu félagsmálaráðherra til Alþingis. Tekið hefur verið mið af þeim athugasemdum sem þar koma fram við undirbúning að gerð nýrrar framkvæmdaáætlun til fjögurra ára um aðgerðir til að koma á jafnrétti kynjanna og í gagnasöfnun vegna þessarar greinargerðar.
2.2. Verkefni ráðuneyta og stofnana á vegum þeirra.
2.2.1. Dóms og kirkjumálaráðuneyti.
Í stöðumati Skrifstofu jafnréttismála 1995/1996 segir um verkefnastöðu ráðuneytisins: „Samkvæmt þessari greinargerð hefur dómsmálaráðuneytið með markvissum hætti fylgt eftir þeim verkefnum sem það setti sér samkvæmt framkvæmdaáætluninni. Eðli málsins samkvæmt er þeim ekki lokið. Bæta þarf stöðu kvenna innan rannsóknarlögreglunnar. Slíkt er tímafrekt og krefst markvissra áætlana. Mikilvægt er að haldið verði áfram að hvetja konur til að sækja um laus störf. Nauðsynlegt er að taka tillit til fjölskylduábyrgðar rannsóknarlögreglumanna með sveigjanlegum vinnutíma. Úrbóta er þörf í málum sem varða fórnarlömb kynferðisbrota og heimilisofbeldis.“
Með dreifibréfi, dags. 19. janúar 1995, var öllum forstöðumönnum embætta og stofnana á vegum dóms- og kirkjumálaráðuneytisins kynnt efni framkvæmdaáætlunarinnar og sérstak
a. Staða kynja hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins.
Þegar auglýstar voru stöður rannsóknarlögreglumanna hjá RLR á gildistíma áætlunarinnar voru konur sérstaklega hvattar til að sækja um. Á tímabilinu var ein kona fastráðin sem rann
Hinn 5. mars 1996 skipaði dómsmálaráðherra nefnd til að kanna stöðu kvenna innan lögreglunnar og gera tillögur um úrbætur á þeim sviðum þar sem talin yrði þörf á að bæta stöðu kvenna sem við þau starfa. Nefndinni var einnig ætlað að gera tillögur um aðgerðir sem leitt gætu til fjölgunar kvenna í lögreglu ríkisins. Nefndin hefur nýverið skilað tillögum og hefur ráðuneytið sett sér það markmið í tengslum við nýja framkvæmdaáætlun í jafnréttis
b. Nauðgunarbrot.
2.1. Breytingar á ákvæðum almennra hegningarlaga um kynferðisbrot komu til fram
2.2. Nefnd sem dómsmálaráðherra skipaði 2. desember 1993 til þess að athuga hvort taka ætti upp það fyrirkomulag að ríkissjóður ábyrgðist greiðslur dæmdra bóta vegna kynferðisbrota eða annarra grófra ofbeldisbrota samdi frumvarp til laga um greiðslur ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota, sem varð að lögum nr. 69 10. mars 1995. Markmið lag
2.3. Félag rannsóknarlögreglumanna gekkst á tímabilinu fyrir námsstefnu fyrir félagsmenn sína í samstarfi við Neyðarmóttöku vegna nauðgunar og Endurmenntunarstofnun Háskóla Íslands. Á námsstefnunni var starfsemi neyðarmóttökunnar kynnt og farið yfir rannsóknarferli kynferðisbrotamála. Rannsóknir kynferðisbrota hafa ekki verið kenndar við lögregluskólann sem sérstök námsgrein og hafa rannsóknarlögreglumenn þurft að sækja sérhæfðari menntun á þessu sviði út fyrir landsteinana. Samkvæmt nýrri reglugerð um Löreglu ríkisins, nr. 490 2. júlí 1997, verður þó lögreglumönnum boðið upp á nám í framhaldsdeild og er þess að vænta að m.a. verði haldin námskeið í þeirri sérgrein á sviði löggæslu sem hér um ræðir.
c. Staða kvenna innan kirkjunnar.
Í svari kirkjumálaráðherra á 121. þingi við fyrirspurn um stöðu jafnréttismála innan þjóð
Þá má geta þess að biskup skipaði 15. apríl 1997 nefnd til að skoða jafnréttismál í þjóð
Af hálfu dómsmálaráðuneytis var einnig á árinu 1997 unnið að skýrslu um orsakir, umfang og afleiðingar heimilisofbeldis og annars ofbeldis gegn konum og börnum. Í framhaldi af því var ákveðið að skipa þrjár nefndir til að huga að úrbótum á þessu sviði. Hlutverk fyrstu nefndarinnar var að huga að meðferð heimilisofbeldismála hjá lögreglu á rannsóknarstigi. Önnur nefndin skyldi huga að meðferð heimilisofbeldismála í dómskerfinu. Báðar nefndirnar áttu að gera tillögur um nauðsynlegar úrbætur, þar á meðal um breytingar á refsi- og réttarfarslöggjöf. Þriðja nefndin skyldi huga að nauðsynlegum breytingum á löggjöf almennt til að sporna við heimilisofbeldi, huga að því hvernig unnt væri að efla starf félagasamtaka sem sinna forvörnum og veita hjálp á þessu sviði, gera tillögur um forvarnaaðgerðir, um hjálparúrræði fyrir þolendur og meðferðarúrræði fyrir gerendur. Nefndirnar luku allar störfum í apríl sl. og hefur dómsmálaráðherra lagt skýrslur þeirra fram á Alþingi.
2.2.2. Félagsmálaráðuneyti.
Í stöðumati Skrifstofu jafnréttismála 1995/1996 segir um verkefnastöðu ráðuneytisins: „Af níu verkefnum sem félagsmálaráðuneytinu eða undirstofnunum þess var falið að vinna að samkvæmt framkvæmdaáætluninni hefur þegar verið hafist handa við sjö. Flest þeirra eru þess eðlis að þau eiga sér ekki ákveðin verklok fyrr en í fyrsta lagi við lok gildistíma framkvæmda
Nú að loknum gildistíma áætlunarinnar hefur öllum verkefnum félagsmálaráðuneytis verið hrint í framkvæmd nema verkefni 2.6. um orsakir brottflutnings kvenna úr dreifbýli í þéttbýli. Bundnar höfðu verið vonir við að rannsókn sem félagsvísindastofnun hafði unnið fyrir Hús
Karlanefnd.
Karlanefnd hefur verið skipuð og hefur hún sinnt margvíslegum verkefnum og án nokkurs vafa haft áhrif á jafnréttisumræðuna hér á landi. Meginhlutverk karlanefndarinnar er að virkja karla í jafnréttisumræðunni og vinnunni að jafnrétti kynja. Helstu verkefni hennar eru nú: 1. Söfnun upplýsinga um möguleika karla til fullrar þátttöku í fjölskyldu- og atvinnulífi, svo og viðhorf þeirra til jafnréttismála. 2. Athugun á stöðu karla í skólakerfinu, bæði drengja í námi og karlkennara. 3. Að vera Jafnréttisráði til ráðgjafar um málefni er snerta stöðu karla og jafnrétti kynja. 4. Að fylgja eftir því starfi sem nefndin hefur þegar unnið varðandi ofbeldi og fæðingarorlof.
Launakönnun og starfsmat.
Í framhaldi af niðurstöðu launakönnunar sem birt var fyrri hluta árs 1995 skipaði félags
Árið 1996 ákvað starfshópurinn að ráðast í sérstakt tilraunaverkefni um framkvæmd kyn
Samtök um kvennaathvarf og Stígamót.
Á fyrri hluta árs 1995 var þjónustusamningur gerður milli félagsmálaráðuneytis og Sam
Starfsmenntun hefðbundinna kvennastarfa.
Áfram hefur verin unnið að því af hálfu starfsmenntasjóðs að styrkja aðgerðir í þágu kvenna á vinnumarkaði. Starfsmenntaráð hefur m.a. ákveðið að hrinda af stað verkefni sem ber heitið þróun starfsmenntunar í iðnaði. Verkefnið er fólgið í myndun samstarfs aðila vinnumarkaðarins og fræðslustofnana atvinnulífsins um þróun starfsmenntunar í atvinnulífinu, sérstaklega fyrir fólk með litla formlega starfsmenntun. Búast má við að þetta verkefni muni skila sér vel til kvenna sem eru fjölmennari í hópi þeirra sem litla formlega menntun hafa.
Mótun fjölskyldustefnu.
Alþingi samþykkti í maí 1997 þingsályktunartillögu félagsmálaráðherra um mótun opin
Fjölskyldustefnan skal m.a. taka mið af því að velferð fjölskyldunnar byggist á jafnrétti karla og kvenna og sameiginlegri ábyrgð á verkaskiptingu innan hennar. Á grundvelli þingsályktunarinnar hefur félagsmálaráðherra t.d. skipað fjölskylduráð sem hefur m.a. það hlutverk að veita stjórnvöldum ráðgjöf í fjölskyldumálum og eiga frumkvæði að opinberri umræðu um málefni fjölskyldunnar.
Könnun á kynferðislegri áreitni á vinnustöðum.
Félagsmálaráðuneytið fól Skrifstofu jafnréttismála og Vinnueftirliti ríkisins að vinna verkefnið. Tekin var ákvörðun um að framkvæma könnun á umfangi og eðli kynferðislegrar áreitni á vinnustöðum og var unnið að undirbúningi þess á árinu 1996. Í þeirri vinnu var stuðst við framkvæmd rannsóknar sænska jafnréttisumboðsmannsins á kynferðislegri áreitni á vinnustað sem gerð var árið 1987 og kallast FRID-A-rannsóknin. Framkvæmd rannsóknar
Jafnréttisráðgjafi.
Jafnréttisráðgjafi hefur verið ráðinn til starfa. Að fenginni umsögn Byggðastofnunar var ákveðið að ráða jafnréttisfulltrúa til starfa á Blönduósi enda hafi komið í ljós að atvinnuleysi kvenna er hvergi meira en á Norðurlandi vestra. Um er að ræða tilraunaverkefni sem verður fylgt eftir af Byggðastofnun. Gerður hefur verið samningur milli ráðuneytisins og Iðnþróunar
Þannig hafa öll verkefni á verkefnalista félagsmálaráðuneytis í framkvæmdaáætlun til fjögurra ára um aðgerðir til að ná fram jafnrétti kynjanna 1993–97 fengið góðan framgang. Auk þessara verkefna hefur ráðuneytið á undanförnum missirum beitt sér fyrir fjölda annarra verkefna til að auka jafnrétti kynjanna. Má þar m.a. nefna að árlega hefur verið veitt 20 millj. kr. til að styrkja atvinnumál kvenna. Styrkt hafa verið verkefni og starfsemi af ýmsum toga með það fyrir augum að fjölga atvinnutækifærum kvenna. Komið hefur verið á fót Lánatrygg
2.2.3. Fjármálaráðuneyti.
Í stöðumati Skrifstofu jafnréttismála frá 1995/1996 var fyrst og fremst stuðst við greinar
Í svari fjármálaráðuneytisins nú er farið ítarlega í hvert einstakt verkefni sem ráðuneytinu er ætlað að vinna að á gildistíma framkvæmdaáætlunarinnar. Þar kemur m.a. fram að breyting
Hvað varðar tölulið 3.2., um hlut kvenna í nefndum á vegum ráðuneytisins, þar sem fjallað er „um launakjör, þóknanir og hlunnindi“ kemur fram að þar eru konur 37% nefndarmanna. Í stöðumati Skrifstofu jafnréttismála frá 1996 má sjá að þetta hlutfall var þá 23%.
Varðandi verkefni merkt töluliðum 3.3., um endurskoðun á lögum um tekju- og eignarskatt, og 3.4., um lög um lífeyrissjóð, er vísað til breytinga sem hafa verið gerðar á þessum lögum á undanförnum árum og þess að „ekki verði séð að í þeim gæti mismununar í garð kynjanna“. Þá er tekið fram að lífeyrisréttindi heimavinnandi séu til sérstakrar athugunar hjá alls
Hvað varðar ákvæði um reglubundna gagnasöfnum (töluliður 3.5) er vísað til reglubund
Þá minnir ráðuneytið á ný ákvæði í lögum nr. 70/1996 um jafnan rétt kynjanna til opinberra starfa og sömu launa fyrir sambærileg störf og að í framhaldi af því hafi forstöðumönnum fjármálaráðuneytis verið sett erindisbréf þar sem hnykkt er á jafnréttissjónarmiðum. Þá er gerð grein fyrir skipan nefndar sem hafa skal það meginverkefni að vera ráðherra til ráðuneytis um aukið jafnrétti milli kvenna og karla, einkum hjá þeim sem starfa hjá fjármála
2.2.4. Hagstofa Íslands.
Hagstofa Íslands svaraði erindi Jafnréttisráðs með ítarlegri greinargerð, dags. 24. septem
Hagstofan hefur unnið að þeim verkefnum sem henni voru ætluð og má þar einna helst nefna tölulið 5.1., um tölfræðihandbók um stöðu kvenna og karla. Árið 1994 gaf Hagstofa Íslands út ritið Konur og karlar 1994. Ritið hefur að geyma tölfræðilegar upplýsingar um stöðu kvenna og karla hér á landi. Sambærilegt rit en heldur efnismeira en hið fyrra kemur út í október 1997. Hvað varðar verkefni um sifjamálatölur (tölulið 5.2.) er bent á að margvíslegar upplýsingar um sifjamál eru unnar reglubundið og birtar ár hvert í tölfræðiárbók Hag
Um verkefnið eignarréttur að fasteignum (töluliður 5.3.) segir: „Þessi könnun hefur ekki verið gerð þar sem eigendaskráning fasteigna í skrám Fasteignamats ríkisins hefur verið í ólestri. Við þær aðstæður var talið að niðurstöður þess háttar könnunar yrðu ekki marktækar. Að undanförnu hefur Fasteignamat ríkisins unnið mikið að því að safna fyllri upplýsingum um eigendur fasteigna. Þetta dugar þó ekki til og haldgóð vitneskja um raunverulegt eignarhald fasteigna mun ekki fást fyrr en Landsskrá fasteigna hefur verið að fullu komið á fót og hún tekin til starfa.“
Tekið skal fram að Jafnréttisráð hefur lagt til að þetta verkefni verði inn í nýrri fram
2.2.5. Iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið.
Í stöðumati Skrifstofu jafnréttismála frá 1995/1996 varðandi iðnaðar- og viðskiptaráðu
Í bréfi ráðuneytisins til Skrifstofu jafnréttismála, dags. 25. júlí sl., er vísað til greinargerðar þess frá 5. september 1995 og jafnframt gerð grein fyrir ákvörðun ráðuneytisins um að skipa sérstaka nefnd sem er ætlað að leggja mat á þörf sértæks stuðnings við konur í atvinnurekstri. Í bréfinu segir: „Nefndinni er einkum ætlað eftirfarandi: Að kynna sér með hvaða hætti staðið er að stuðningi stjórnvalda við atvinnurekstur kvenna í ýmsum nágrannalöndum okkar. Að leggja mat á þörf sértækra aðgerða á þessu sviði hér á landi m.a. með könnun á viðhorfi kvenna í fyrirtækjarekstri til slíkra aðgerða. Verði niðurstaða þeirrar könnunar sú að hér sé þörf á sértækum stuðningi við atvinnurekstur kvenna, skal nefndin skila til ráðherra tillögum um hvernig best sé að standa að slíkum stuðningi.“
Í gildandi framkvæmdaáætlun er lagt til að unnin verði könnun á stöðu kvenna í iðnaði (töluliður 7.1.). Því hefur ekki verið komið í framkvæmd en ráðuneytið hefur lagt til að verk
2.2.6. Landbúnaðarráðuneytið.
Í skýrslu félagsmálaráðherra frá 1996 er vitnað orðrétt í svar landbúnaðarráðuneytisins varðandi erindi Skrifstofu jafnréttismála stöðumat á framkvæmdaáætluninni. Þar segir: „Ráðuneytið hefur meðtekið bréf yðar um framkvæmdaáætlun til fjögurra ára um aðgerðir til að ná fram jafnrétti kynjanna. Ráðuneytið hefur þegar sent upplýsingar um nefndir á vegum landbúnaðarráðuneytisins sem konur eiga sæti í. Að öðru leyti hefur ráðuneytið ekki aðhafst neitt í sambandi við þessa framkvæmdaáætlun.“
Í bréfi ráðuneytisins til Skrifstofu jafnréttismála, dags. 17. júlí sl., kemur fram að ekki hafi tekist að hrinda í framkvæmd þeim verkefnum sem ráðuneytinu er ætlað að vinna að sam
2.2.7. Menntamálaráðuneytið.
Menntamálaráðuneytið svaraði erindi Skrifstofu jafnréttismála með yfirliti um verkefni á vegum þess. Yfirlitið er mjög ítarlegt og farið í hvern tölulið gildandi áætlunar á svipaðan hátt og gert er í skýrslu félagsmálaráðherra frá 1996. Verður ekki annað séð en að unnið hafi verið markvisst og skipulega að þeim verkefnum sem þar er getið.
Auk þessa er gerð sérstaklega grein fyrir tölulið 9.2.8. um skipan framkvæmdanefndar og öðrum þeim verkefnum sem unnið er að á vegum ráðuneytisins. Í framhaldi af starfi og tillög
Önnur verkefni sem unnið er að á vegum menntamálaráðuneytisins eru könnun á jafnréttis
Að framansögðu má sjá að á vegum menntamálaráðuneytisins hefur verið unnið markvisst að framkvæmd gildandi áætlunar auk þess sem ráðuneytið hefur átt frumkvæði að nýjum verk
2.2.8. Samgönguráðuneytið.
Samgönguráðuneytið svaraði erindi Skrifstofu jafnréttismála með greinargerð þar sem fram kemur hlutur kvenna í störfum annars vegar í ráðuneytinu og hins vegar í stofnunum sem undir það heyra. Þótt ekki sé um miklar breytingar að ræða má merkja áhrif aukinnar menntunar kvenna á þau störf sem hér um ræðir. Aðeins eitt verkefni er á verkefnaskrá samgönguráðuneytisins (töluliður 10.1.) og má segja að það sé almennt orðuð viljayfirlýsing þess efnis að unnið verði að því að jafna hlut kvenna í störfum hjá stofnunum sem heyra undir ráðuneytið.
2.2.9. Utanríkisráðuneytið.
Í svari utanríkisráðuneytisins við erindi Skrifstofu jafnréttismála er gerð grein fyrir ráðn
verkefni sem varða sérstaklega velferð kvenna fengið aukið vægi,
Þá er skýrt frá undirbúningi ráðuneytisins að þátttöku Íslands í fjórðu alþjóðaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um málefni kvenna sem haldin var í Peking 4.–15. september 1995 og hvernig ráðuneytið hefur fylgt eftir framkvæmdaáætluninni sem þar var samþykkt. Bent er á að félagsmálaráðuneytið hafi tekið við hlutverki utanríkisráðuneytisins hvað varðar fram