Flm. (Ólafur G. Einarsson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um þingsköp Alþingis. Frv. er flutt af forsn. þingsins.
Á undanförnum tveimur árum hefur verið unnið að endurskoðun þingskapa á vegum forsætisnefndar og formanna þingflokka og með aðstoð einstakra starfsmanna á skrifstofu þingsins.
Upphafið má þó raunar rekja til þess að þegar deildaskipting þingsins var afnumin árið 1991 var ákveðið að stefna að endurskoðun þingskapanna þegar reynsla hefði fengist af þeim í einni málstofu. Þeir sem að þeirri breytingu stóðu gerðu sér vel grein fyrir því að störf og starfshættir Alþingis mundu taka breytingum og sú þróun hlyti að verða sem kallaði á endurskoðun eða aðlögun þingskapa. Hefur verið safnað saman á undanförnum árum ýmsum atriðum sem hafa þyrfti hliðsjón af þegar til endurskoðunar kæmi.
Hafist var handa við þetta verk vorið 1997 eftir fund forseta og formanna þingflokka um málið. Samkomulag varð þá um að forseti og tveir úr sex manna hópi þingflokksformanna mynduðu undirnefnd sem ynni í málinu milli þess sem stærri hópur fjallaði um það. Lágu fyrstu drög fyrir í júlímánuði það ár. Var jafnóðum unnið úr þeim athugasemdum sem fram komu á fundunum. Verkið lá þó niðri á fyrri hluta síðasta árs af ástæðum sem ég ætla ekki að rekja hér, en tekið var til við þessa vinnu á ný eftir að þing kom saman í haust. Bæði hafa þeir sem voru í undirnefndinni og formenn þingflokkanna fjallað um málið síðan auk forsn. þar sem málið hefur alloft verið á dagskrá og það hefur fengið nokkra umfjöllun í þingflokkum.
Vissulega hefði verið æskilegt að geta átt frekari samvinnu við einstaka þingmenn um efni frv. en það er ljóst að fyrir því eru einhver mörk hve langt er hægt að ganga í samráði um einstakar breytingar sem æðimargir hafa misjafnar skoðanir á. Ég hef því lagt áherslu á að samstaða gæti náðst um helstu atriði frv. milli forustu þingsins, þ.e. forsn. og formanna þingflokka. Ég vil þó leggja áherslu á að þeir sem standa að málinu, forsætisnefndarmenn, og þeir sem einkum hafa verið með í ráðum, hafa áskilið sér rétt til að styðja breytingar á einstökum atriðum þegar málið fær frekari athugun í nefnd.
Í frv. eru lagðar til gagngerar breytingar á þingsköpunum. Frv. er í búningi breytingafrv. til þess að sem gleggst kæmi fram hverju verið er að breyta frá gildandi þingsköpum. Verði frv. þetta samþykkt kæmi til greina að leggja fram á næsta þingi nýtt frv. til heildarlaga um þingsköp Alþingis þar sem ekki væru gerðar verulegar efnisbreytingar heldur breytt framsetningu og einstök atriði samræmd.
Efnisskipan þingskapanna hefur tekið litlum breytingum frá því að þau voru fyrst sett árið 1875 þrátt fyrir ýmsar breytingar sem gerðar hafa verið síðan á einstökum greinum eða köflum.
Við endurskoðun þingskapanna hefur verið reynt að taka á sem flestum ákvæðum þeirra.
Um breytingarnar má almennt segja að þær miða að því:
1. Að gera þinginu betur kleift að rækja hlutverk sitt samkvæmt stjórnskipaninni.
2. Að vanda og styrkja sem mest löggjafarstörf þingsins.
3. Að styrkja eftirlitshlutverk þingsins.
4. Að styrkja forustu þingsins.
5. Að gera skoðanaskipti í umræðum um þingmál skarpari.
6. Að tryggja betur samfellu í störfum þingsins, skipulag þingstarfanna.
7. Að færa til nútímahorfs ýmis ákvæði sem þykja úrelt.
Ég sé ekki ástæðu til þess að fjalla um einstök atriði frv. í framsöguræðu minni, en því fylgja ítarlegar skýringar. Þó eru örfá atriði sem ég vil drepa á og eru þau veigamestu.
Ég vil fyrst nefna ræðutíma þingmanna. Ég tel, og deili þeirri skoðun með mörgum, innan þings og ekki síður utan þings, að koma verði betri skipan á fyrirkomulag umræðna á Alþingi. Heildarræðutími á Alþingi á hverju þingi er of langur. Hann er milli 600 og 750 tímar á reglulegu þingi en það er talsvert meira en tíðkast í þeim löndum sem við berum okkur oftast saman við. Ég leyfi mér að fullyrða að það vaki ekki fyrir nokkrum manni að skerða þann tíma sem sanngjarnt og eðlilegt er að ætla hverjum þingmanni til að koma skoðunum sínum á framfæri og eiga orðastað við aðra í umræðum. En það eru hins vegar ýmsir sem trúa því og hafa kannski af því nokkra reynslu að þessum rétti hafi verið misbeitt. Á löngum þingferli mínum hef ég bæði starfað í stjórnarflokki og í stjórnarandstöðu og skal ekki sverja fyrir að ég eða félagar mínir hafi ekki fallið í slíka freistni. Ég tel það hins vegar ekki mér til tekna. Að teygja á umræðum skilar sjaldnast árangri í hinni pólitísku baráttu, og raunar æ sjaldnar, en slík brögð eru hins vegar til þess eins fallin að skaða Alþingi sem stofnun og valda þingmönnum vanda við að skipuleggja störf sín.
Markmið þeirra breytinga sem hér eru lagðar til er fyrst og fremst að gera umræðurnar líflegri og áhugaverðari en þær eru nú, ekki aðeins fyrir þá 63 þingmenn sem eiga sæti í þessum sal heldur alla þjóðina sem á nú kost á því að fylgjast með störfum okkar í þingsalnum í sjónvarpi og um netið.
Í gær fór fram mikil og góð umræða um utanríkismál, umræða sem stóð fram eftir degi. Margir tóku þátt í þeirri umræðu. Andsvör voru æðimörg. Ég tel að sú umræða hafi verið Alþingi til sóma og þeim þingmönnum sem tóku þátt í henni. Ræðutími hvers þingmanns var 15 mínútur, þ.e. sá sami og gert er ráð fyrir í þessu frv. að verði gegnumgangandi við almennar umræður, þó þannig að þingmenn mega tala að jafnaði eins oft og þeir vilja samkvæmt frv.
Þau tímamörk sem sett eru í þessu frv. eru sanngjörn og eðlileg og ég vil líka benda á að frv. gerir ráð fyrir því að forseti hafi heimild til þess að veita þingmönnum rýmri tíma þegar sérstakar málefnalegar ástæður mæla með því.
Í öðru lagi vil ég nefna breytingar á nefndaskipan. Eins og rakið er í athugasemdum við breytingar á 13. gr. þingskapalaga eru fyrir því margar ástæður að fækka eigi í fastanefndum, einkum og sér í lagi sú að þannig megi skipuleggja betur störf og vinnulag nefndanna sem eru auðvitað hinn mikilvægasti vettvangur þingstarfanna. Sú tillaga sem gerð er í frv. miðar að þessu. Í henni felast líka nokkur mikilvæg atriði, svo sem að koma á fót eftirlitsnefnd þingsins sem við köllum stjórnlaganefnd í frv., að bæta meðferð ríkisfjármála með því að sameina í einni nefnd umfjöllun um tekjur og gjöld ríkissjóðs í anda hinna nýsettu fjárreiðulaga og að sameina nefndir sem fjalla um skyld málefnasvið.
Ég vil hins vegar taka það mjög skýrt fram hér við 1. umr. að flutningsmenn frv., forsn., munu ekki standa fast á þeirri útfærslu sem frv. gerir ráð fyrir. Við sem frv. flytjum erum opnir fyrir því að þessi hugmynd um fækkun nefndanna fái aðra útfærslu og jafnvel að gengið verði að þessu sinni skemur í þessa átt ef menn svo vilja. Ég óska þess hins vegar að nefndin sem fær málið til meðferðar fari vel yfir þennan þátt málsins og kanni hvort unnt sé að finna aðrar leiðir sem betri samstaða gæti þá náðst um. Mér er fullkunnugt um að þingmenn hafa á þessu máli margar skoðanir og sumir stríðar, en ég vænti þess að nefndin reyni að sætta mismunandi sjónarmið. Markmiðið verður þó að vera það að skipuleggja nefndastarfið sem best og veita nefndunum sem mest svigrúm til þess að vinna sín mikilvægu störf.
Fleiri atriði eru mikilvæg í frv. Ég skal nefna örfá til viðbótar.
Í frv. er gert ráð fyrir að mál fari beint til nefndar en ekki að beðið verði eftir því að 1. umr. fari fram. Það eru ekki áform um að draga það að 1. umr. fari fram um mál. Hins vegar er verið að nýta þann tíma sem líður frá því að mál kemur fram og þar til 1. eða fyrri umr. fer fram, auk þess sem nefndarmönnum gefst tími til að kynna sér betur efni máls áður en umræðan um það hefst.
Í frv. eru ákvæði um að þingmál falli ekki niður við lok hvers löggjafarþings eins og nú er heldur geti þingið haldið áfram umfjöllun um málið á næsta þingi ef nauðsynlegt er og þá þar sem frá var horfið. Á bak við þessa breytingu býr sú hugmynd að það horfi til vandaðri vinnubragða, ekki síst nefndanna, að þingið geti tekið sér þann tíma til afgreiðslu mála sem það telur nauðsynlegan.
Í frv. eru ákvæði um betra skipulag alþjóðastarfs þingsins, skipulag sem miðar m.a. að því að til alþjóðanefndanna, sem svo eru kallaðar, verði kosið eins og til annarra nefnda á þingfundi og eftir hlutfallsreglu.
Þá eru ákvæði sem veita þingmönnum rétt til að leggja fram fyrirspurnir utan þingtíma, fyrirspurnir sem fá þá skrifleg svör.
Loks nefni ég þá nýjung að færa þær umræður sem nú fara fram utan dagskrár að mestu leyti inn á hefðbundnari vettvang, inn á dagskrána, líkara því sem tíðkast í þingum nálægra landa. Þetta er hugsað þannig að þingmenn geti borið fram á þingskjali ósk um munnlega skýrslu frá ráðherra um tiltekið aðkallandi mál og fengið innan skamms tíma umræðu um málið í þinginu.
Um þessar breytingar og raunar margar aðrar vísa ég til þingskjalsins og þeirra skýringa sem fylgja þeim þar.
Ég vil svo nefna að með frv. er prentað sem fylgiskjal drög að reglum um starfshætti nefnda sem kæmi til endanlegrar afgreiðslu forsn. eftir samþykkt frv.
Samhliða þessum breytingum á þingsköpum Alþingis stefnir forsn. að því að leggja fyrir þingflokkana nýjar tillögur um ýmsa starfshætti þingsins sem ekki hafa verið festir í þingsköp. Er þar veigamest annars vegar að draga úr kvöldfundum og almennt að reyna að stytta þingfundatímann frá því sem nú er og hins vegar að lengja raunverulegan starfstíma þingsins án þess þó að fjölga þingfundadögum. Felst það í því að þingið standi að jafnaði fram til maíloka en þinghléum verði hins vegar fjölgað. Ég lít í þessu sambandi til annarra þinga sem hafa skipulagt þingárið í lotum þar sem skiptast á þingfundavikur, nefndavikur og kjördæmavikur auk jólahlés og páskahlés. Þannig yrðu vinnubrögð þingsins markvissari og það sem miklu máli skiptir, þá ættu þingmenn hægara með að skipuleggja tíma sinn betur en nú er unnt.
Ég legg til, herra forseti, að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og sérnefndar samkvæmt 32. gr. þingskapa.