Ásta R. Jóhannesdóttir:
Herra forseti. Ég get ekki séð annað en að þetta mál sé til bóta. Þarna er verið að breyta örorkuskilgreiningunni eins og kom réttilega fram hjá hv. þm. Guðrúnu Helgadóttur en það hefur verið baráttumál Öryrkjabandalagsins að skilgreiningunni verði breytt. Við hljótum að þekkja það flest sem höfum verið að sinna þessum málum hve mörg dæmi eru þess að öryrkjar, sem eru jafnvel illa fatlaðir, hafa reynt að vera úti í atvinnulífinu, sem hefur síðan haft það í för með sér að tekjur þeirra hafa orðið nokkrar og það hefur e.t.v. skert algjörlega allan lífeyri. Svo þegar skattskýrslan kemur fram er viðkomandi öryrki, sem er sannarlega öryrki, metinn niður í 65%. Við það þarf hann að fara að greiða meira fyrir sjúkraþjálfun, meira fyrir endurhæfingu, meira fyrir lyfin, meira fyrir alla þjónustu.
Ég þekki ótal dæmi þess að fólk, sem hefur reynt að vera úti í atvinnulífinu, þarf að að bera af því verulegan kostnað að fara í endurhæfingu til að geta verið í vinnunni. Það fólk hefur síðan lent í auknum útgjöldum vegna þess að það er metið niður í 65% örorku. Þetta er auðvitað til bóta fyrir þann hóp sem er að reyna að sjá sér farborða með því að vinna fyrir sér fyrir utan það hve gott það er fyrir hvern og einn að komast út í atvinnulífið.
Við skulum líka muna að við erum að fjalla um örorkuskilgreininguna í lífeyristryggingunum. Við skulum ekki rugla því saman við slysaörorkumatið því að aðrar forsendur eru teknar til viðmiðunar þegar fjallað er um slysaörorku en almennu örorkuna. Við skulum heldur ekki gleyma því að tekjutengingin í lífeyristryggingunum er orðin það mikil að það er fljótt að verða að engu sem öryrkinn sem er úti í atvinnulífinu hefur frá Tryggingastofnun. Með því að halda 75% matinu, eins og gert er ráð fyrir með þessari breytingu, heldur hann þó a.m.k. grunnlífeyri. Þó getur reyndar verið að hann missi hann en engu að síður ætti hann a.m.k. að halda réttindunum. Margt af því fólki sem ég hef a.m.k. haft afskipti af er oft í það lágt launuðum störfum að það heldur a.m.k. grunnlífeyri frekar en að fara niður í 65% þegar það á þá ekki tök á neinum viðbótargreiðslum.
Á sínum tíma var það mikil bót að endurhæfingarlífeyrinn kom inn. Það er alveg rétt að sjúkradagpeningarnir eru náttúrlega til háborinnar skammar og í rauninni ekki hægt að nýta þá því að við sjáum það sjálf að þegar fólk hefur átt í langvarandi veikindum eða hefur lent í áföllum eða slysum í lífinu og fer síðan á lífeyri tekur oft langan tíma að fá mat. Þá er fólk á sjúkradagpeningum sem eru um 20 þús. kr. á mánuði. Eftir langvarandi veikindi og fjárhagsleg áföll vegna veikinda, jafnvel áfall allrar fjölskyldunnar, er það náttúrlega alveg ljóst að það er ekki það sem þetta fólk þarf, þ.e. 20 þús. kr. í sjúkradagpeninga á mánuði. Þar hefur auðvitað endurhæfingarlífeyririnn komið til móts.
Aftur á móti tel ég að það þurfi að bæta allt sem snýr að endurhæfingarlífeyri því að oft tekur nokkurn tíma að fá mat á endurhæfingarlífeyri og þá er fólk stundum einhvern tíma á sjúkradagpeningum sem á auðvitað ekki að eiga sér stað. Það þarf líka að meta þetta lengur en í þrjá mánuði í einu eins og gert er núna. Endurhæfingarlífeyririnn er þriggja mánaða mat og síðan þarf að sækja um aftur. Það er auðvitað allt of þungt í vöfum hjá fólki sem er sannanlega í endurhæfingu og það er sýnt þegar matið fer fram að viðkomandi þarf að vera lengur en þrjá mánuði í endurhæfingunni.
Ég hefði líka talið að það hefði þurft að tryggja endurhæfinguna, sem hér er talað um að þyrfti að vera meira en bara líkamleg endurhæfing. Það þarf auðvitað að endurhæfa fólk til að það geti starfað úti í samfélaginu, jafnvel til að afla sér einhverrar menntunar, einhverja þjálfun, jafnvel starfsþjálfun til þess að gera fólki kleift að fara út í atvinnulífið, þá sem treysta sér og þá sem geta.
Mér finnst breytingin líka vera jákvæð að því leyti að hún er ekki vinnuletjandi eins og gamla kerfið var þegar 75% örorkan var miðuð við 1/4 af starfsgetu. Það varð til þess að fólk veigraði sér við að reyna að fara út í atvinnulífið. Það virkaði vinnuletjandi, sem þetta kerfi gerir því miður. Það er vinnuletjandi með öllum tekjutengingunum, það letur fólk til að fara út í atvinnulífið.
En ég hefði gjarnan viljað --- ég veit ekki, herra forseti, hvort hæstv. ráðherra er hér í húsi.
(Forseti (StB): Forseti vill geta þess að hæstv. heilbrrh. er í húsinu og fylgist vafalaust með umræðum.)
Ég hefði gjarnan viljað varpa hér spurningu til hæstv. ráðherra um það hvernig hún hyggst standa að kynningum á þessum breytingum. Það kemur fram að gildistöku laganna er frestað til 1. september nk. Ég veit að hafinn er undirbúningur í Tryggingastofnun að breyta þessu örorkumati en ég hefði gjarnan viljað vita hvernig staðið verður að kynningum til þeirra sem málið varðar vegna þess að ekki er gert ráð fyrir að þessi breyting varði aðra en þá sem koma nýir inn í örorkumat og svo þá sem óska eftir því að verða metnir, þ.e. þeir sem eru komnir með mat og hafa e.t.v. verið lækkaðir niður geti þá fengið endurmat samkvæmt þessum nýju lögum. Ég hefði því talið æskilegt að við umræðuna kæmi fram hvernig hæstv. ráðherra hyggst standa að þessari kynningu af hálfu Tryggingastofnunar ríkisins.
Herra forseti. Ég verð að segja að ég held að þetta sé að flestu leyti til bóta. Þetta kemur flestum öryrkjum, a.m.k. þeim sem geta verið úti í atvinnulífinu, til bóta í lægri lyfjakostnaði, í lægri endurhæfingarkostnaði og ýmsum öðrum þáttum sem varða heilsufar.
Ég tel að það verði einnig að koma fram að það þurfi að tryggja næga kosti til endurhæfingar. Nú hefur komið fram að það er ekki til staðar, það eru biðlistar eftir endurhæfingu. Þannig er komið fyrir mörgum öryrkjanum, og ég verð bara að geta þess hér að það eru mjög margir öryrkjar sem þyrftu að vera í endurhæfingu, sem þyrftu að vera í sjúkraþjálfun en hafa ekki efni á því vegna þess hve lífeyrisgreiðslurnar eru lágar. Varla líður sú vika að ekki séu einhverjir sem hafa samband við mann vegna þess að þeir hafa ekki efni á því að veita sér endurhæfingu sem þeir þyrftu að fá. Það hefur auðvitað í för með sér að útgjöld velferðarkerfisins verða meiri vegna þessara lífeyrisþega. Þeir þurfa meiri lyf, þeir missa fyrr heilsuna o.s.frv.
En spurningar mínar, herra forseti, til hæstv. ráðherra eru þessar: Hvernig verður staðið að kynningum? Verður séð til þess að næg úrræði verði til staðar til þjálfunar og endurhæfingar? Ég spyr hæstv. ráðherra: Hvað með endurhæfingu sem snýr að starfsþjálfun eins og fyrir þá öryrkja sem geta farið út í atvinnulífið ef þeir fá ákveðna menntun til þess?