Rannveig Guðmundsdóttir:
Virðulegi forseti. Alvarlegar staðreyndir birtust þjóðinni í október þegar fjölmiðlar beindu kastljósinu að fíkniefnaneyslu unglinga. Ölvunardrykkja unglinga eykst, hassneysla er meiri en áður, hlutfall stórneytenda harðra efna hefur farið vaxandi og neysla amfetamíns og jafnvel kókaíns finnst í sífellt lægri aldurshópum. Þetta er bakhliðin á velferðarríkinu Íslandi.
Móðir stendur frammi fyrir helsjúku, jafnvel örvita barni, sem er djúpt sokkið í eiturlyfjaneyslu, en hvað getur hún gert? Getur hún leitað til ráðgjafarmiðstöðvar? Á barnið kost á bráðainnlögn strax? Er möguleiki á að barnið fái langtímameðferð, stuðning og enduruppeldi til að breyta um stefnu í ungu lífi? Svarið er nei.
Svarið er nei, vegna þess að stjórnvöld hafa ekki fylgt eftir stefnumörkun sinni um fíkniefnalaust Ísland árið 2002 með nauðsynlegu fjárframlagi. Það er ekki fjárfest í æskufólki sem lent hefur út af sporinu.
Alþingi hækkaði sjálfræðisaldur upp í 18 ár í fyrra. Við jafnaðarmenn sem höfum flutt þessa tillögu aftur og aftur, töldum að lengja þyrfti þann tíma sem foreldrar og samfélagið allt bera ábyrgð á börnum sínum. Aðeins með þeim hætti nýtast úrræði samfélagsins fyrir unga fíkniefnaneytendur.
Við þá umræðu taldi félmrh. að útgjaldaauki bara hjá félmrn. yrði 120--140 millj. kr. fyrir utan stofnkostnað sem gæti þýtt heildarútgjaldaauka að mínu mati um 200 millj. kr. En ráðherrann nefndi líka að á móti útgjaldaaukningunni kæmi þjóðfélagslegur sparnaður og í þessari umræðu skulum við muna eftir að staldra við það.
Í fjárlagafrv. í fyrra var ekki gert ráð fyrir þessum kostnaðarauka, þó litlar 20 millj. kæmu inn síðar. Í svokölluðum sólskinsfjárlögum næsta árs er heldur engin fjárveiting. Með öðrum orðum, enginn sólargeisli fellur á þessa krakka. En það þýðir ekkert að kaupa stundarfrið frá þjóðfélagsumræðunni með smáaurum við hverja fjárlagagerð. Við verðum að sýna varanlegar lausnir.
Alþingi vill svör um hvort stytta á óhóflega langa biðlista eftir meðferð og hvaða kostnaður fylgir því að fullnægja meðferðarúrræðum fyrir unglinga miðað við hækkaðan sjálfræðisaldur.
Herra forseti. Mér finnst markmið ríkisstjórnarinnar um fíkniefnalaust Ísland vera að snúast upp í andhverfu sína miðað við það ástand sem blasir við. Og það sem verra er, umræðan á Alþingi hefur þornað upp. Í stað þess að hér sé vakandi umfjöllun um þetta alvarlega þjóðfélagsböl og í stað þess að stjórn og stjórnarandstaða sameinist um að leita lausna, þá hefur sú mynd verið dregin upp að innan þriggja ára verði búið að leysa vandann. Við vitum ekki hvernig.
Hver á þáttur barnaverndargeirans að vera í forvarnastarfi? Hafa forvarnaaðgerðir verið samhæfðar í samræmi við opinber markmið ríkisstjórnarinnar og samning ríkis og Reykjavíkurborgar? Er samráð um forvarnastarf, áherslur og markmið milli félmrh. og heilbrrh.? Er úthlutun úr Forvarnasjóði í samræmi við þá stefnumörkun? Er stefna fyrir hendi um hlutverk barnaverndarkerfis, heilbrigðiskerfis og frjálsra félagasamtaka varðandi meðferðarúrræði fyrir unglinga í fíkniefnaneyslu? Hvað varð um upplýsingamiðstöðina við barna- og unglingageðdeild Landspítalans, sem veita átti foreldrum aðstoð og ráðgjöf? Enginn kannast við hana. Hvað varð um þessi góðu áform sem ég studdi ráðherrann heils hugar í?
Alþingismenn hafa fengið tölvupóst frá Götusmiðjunni Virkinu. Þetta er lítið meðferðarheimili með 12 unglinga í meðferð. Starfsemi sem virðist eiga rétt á sér. Þau spyrja okkur hvort líklegt sé að meðferðarheimili sem er að reynast mörgum unglingum vel fái aðstoð yfirvalda. Þau trúa að alþingismenn hafi áhrif. ,,Ef einhver getur sagt eða gert eitthvað til að greiða götu okkar fyrir þessi mánaðamót þá yrðum við ævinlega þakklát,`` segir í bréfinu. Hverju eigum við að svara? Hvaða stefna er uppi varðandi frjáls félagasamtök, og hvernig má tryggja yfirsýn yfir það sem er ríkisins og það sem er falið öðrum?
Við erum langt á eftir nágrannalöndunum í meðferðarúrræðum fyrir unglinga en eigum heimsmet í fullorðinsmeðferð. SÁÁ hafa verið brautryðjendur í meðferðarstarfi fullorðinna. Samtökin hafa þar unnið feikigott starf. Það eru hins vegar deildar meiningar um að unglingar fari í meðferð með fullorðnum og samtök á borð við Vímulausa æsku gagnrýndu nýlega að ungmenni fari svo til beint úr fermingarveislunum sínum inn í fullorðinsbatterí. En örvæntingarfullir foreldrar grípa þennan kost fegins hendi þegar úrræði skortir á sviði barnaverndarmálanna, þar sem er 8 mánaða bið í greiningarmeðferð, og 12 mánaða bið í langtímameðferð.
Herra forseti. Nefnd sem heilbrigðisráðherra skipaði skilaði tillögum sínum í október um geðheilbrigðismál barna og unglinga. Ég kalla eftir svörum við því hvernig áform um að byggja unglingadeild við Vog samræmast þeim tillögum.
Lega landsins ætti að auðvelda okkur að afstýra innflutningi og efnum í umferð en magn fíkniefna eykst stöðugt. Það er lagt hald á meira magn en áður og efnin eru harðari. Vandinn er stigvaxandi, því miður. Höfum við látið þessi mál yfir okkur ganga án þess að sporna sérstaklega gegn þeim? Til hvaða sértækra aðgerða hefur verið gripið á síðustu missirum til að stemma stigu við innflutningi fíkniefna til landsins? Hefur formlegt samstarf toll- og lögregluyfirvalda verið aukið? Það er stærsta verkefni okkar að afstýra því að efnin komist í umferð og að koma í veg fyrir að unglingar ánetjist fíkniefnum. Hvernig leiðbeinum við börnum okkar? Hefur fræðsla um fíkniefni og afleiðingar þeirra verið tryggð í grunn- og framhaldsskólum?
Við Íslendingar erum rík þjóð. Á hátíðarstundu segjum við gjarnan að framtíðarauður samfélagsins búi í börnunum. Alþingi hefur með nýjum lögræðislögum skilgreint einstaklinga innan 18 ára aldurs sem börn. Með því lýsti Alþingi yfir ábyrgð á því að börn nytu samfélagslegrar verndar fram að þeim aldri. Ætlar ríkisstjórnin að bregðast þeirri ábyrgð sem fest er í lög?
Herra forseti. Það er mjög mikilvægt að ráðherrar félagsmála, heilbrigðismála og menntamála auk þess sem menntmrh. er starfandi dómsmrh. skuli vera með okkur í þessari umræðu í dag og ég met það mikils og vænti þess að hér verði markviss skoðanaskipti. Ég hef beint spurningum mínum til fagráðherranna.
Herra forseti. Vandinn er stærri en svo að ráðið sé við hann innan útgjaldaramma ráðuneytanna. Ábyrgðin er ríkisstjórnarinnar og þar með forsrh. Ríkisstjórnin á að taka kostnað við úrræði fyrir unga fíkniefnaneytendur út fyrir rammana og veita fjármagn til uppbyggingar. Það yrðu sólskinsfjárlög sem við mundum öll styðja.