Fjármálaráðherra (Geir H. Haarde):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breyting á lögum um tryggingagjald svo og á lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Meginmarkmið frv. er að stuðla að auknum sparnaði. Staða efnahagsmála um þessar mundir veitir svigrúm og er jafnframt tilefni til að efla þjóðhagslegan sparnað samtímis því sem nýr lagarammi um lífeyrissparnað veitir hvatningu til að búa enn frekar í haginn fyrir framtíðina.
Með breytingum á tryggingagjaldi er ætlunin að örva áhuga og þátttöku almennings í lífeyrissparnaði. Ef vel tekst til gæti aukinn lífeyrissparnaður einnig eflt þjóðhagslegan sparnað og þannig dregið úr hættu á ofþenslu í íslensku efnahagslífi og eyðslu um efni fram. Frumvarpinu er einnig ætlað að styrkja réttarstöðu launamanna gagnvart vinnuveitendum hvað varðar frádrátt viðbótariðgjalds af launum og ráðstöfun þess til viðurkennds vörsluaðila. Jafnframt er lagt til að ekki aðeins lífeyrissjóðir heldur allir vörsluaðilar lífeyrissparnaðar geri skattyfirvöldum grein fyrir mótteknu iðgjaldi, ekki síst til að tryggja að iðgjaldið komi til frádráttar skattskyldum tekjum á því ári sem það er innt af hendi.
Samhliða framangreindum breytingum á tryggingagjaldinu er horfið frá þeim breytingum, sem voru kynntar í fjárlagafrumvarpi fyrir næsta ár, þ.e. að lækka atvinnutryggingagjaldið úr 1,15% í 1%. Þrátt fyrir minni fjárþörf Atvinnuleysistryggingasjóðs vegna minnkandi atvinnuleysis er nú lagt til að atvinnutryggingagjaldið verði óbreytt og 0,15% af gjaldstofni fari til aukningar á innstæðufé sjóðsins. Þess má geta að þetta er í samræmi við tillögur sem komið hafa frá Vinnuveitendasambandi Íslands. Miðað við forsendur fjárlaga bætir þetta afkomu Atvinnuleysistryggingasjóðs um 450 millj. kr. á næsta ári, sem er sambærileg fjárhæð og áætluð skattalækkun samkvæmt þessu frumvarpi sem ég mæli hér fyrir. Samanlagt hafa breytingarnar því ekki áhrif á heildarafkomu ríkissjóðs.
Eins og áður segir er tilgangur frv. m.a. og ekki síst að auka þjóðhagslegan sparnað. Á næstu árum er áætlað að fjárfesting hér á landi verði hlutfallslega svipuð og gengur og gerist hjá þeim þjóðum sem við berum okkur helst saman við, eða um 20% af landsframleiðslu. Til að koma í veg fyrir erlenda skuldasöfnun þarf þjóðhagslegur sparnaður því að nema svipaðri fjárhæð, en samkvæmt fyrirliggjandi spám er gert ráð fyrir að áfram verði umtalsverður halli á viðskiptajöfnuði eða sem nemur um 2,5% að jafnaði á næstu árum. Í þessu felst að þjóðhagslegur sparnaður mun aukast lítillega, eða úr 16% í 17% af landsframleiðslu, en mun eftir sem áður ekki duga til að fjármagna alla fjárfestinguna í landinu. Það blasir því við sem eftirsóknarvert markmið að auka þjóðhagslegan sparnað um sem nemur 2--3% af landsframleiðslu, eða um 12--18 milljarða kr. á ári.
Þær raddir hafa heyrst að stjórnvöld verði að grípa til aðgerða, svo sem að hækka skatta og auka skyldusparnað almennings til að ná þessu markmiði. Óhætt er að fullyrða að fleiri hallast þó að þeirri skoðun að aukinn þjóðhagslegur sparnaður sé langtímamarkmið sem stjórnvöld eigi að vinna að með ráðdeild og aðhaldi í opinberum rekstri og almennum aðgerðum sem efla hinn frjálsa sparnað í landinu.
Í nýútkominni skýrslu nefndar sem ég skipaði sl. sumar um leiðir til að efla þjóðhagslegan sparnað er að finna fróðlega samantekt um lífeyrissparnað á Íslandi. Þar má m.a. finna ítarlegan rökstuðning fyrir auknum lífeyrissparnaði til að menn eigi almennt rétt á lífeyri sem sé í æskilegu hlutfalli við þau laun sem þeir hafa haft yfir starfsævina. Í desember 1997 náðist það langþráða markmið að setja heildstæð lög um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Náðist um það allgóð sátt bæði innan þings og utan eins og kunnugt er. Lögin skylda alla launamenn og þá sem stunda sjálfstæða starfsemi að tryggja sér lífeyrisréttindi með aðild að lífeyrissjóði frá og með 16 ára aldri til 70 ára aldurs. Iðgjald til öflunar lífeyrisréttinda má ekki vera lægra en 10% af heildarfjárhæð greiddra launa og endurgjalds fyrir hvers konar vinnu, starf og þjónustu.
Lögin skilgreina lágmarkslífeyrisréttindi, en þau eru eðli máls samkvæmt lægri en þau réttindi sem flestir telja æskileg eða eftirsóknarverð. Þannig bendir t.d. margt til þess að ellilífeyrisréttindi sem samsvari 70--80% af lokalaunum séu æskilegt markmið, en það eru umtalsvert meiri réttindi en þau sem núgildandi lög skilgreina sem lágmark. Það er því eftirsóknarvert að iðgjöld til lífeyrissparnaðar séu mun hærri en þau 10% lágmarksiðgjöld sem lögin kveða á um, eða jafnvel á bilinu 15--20% af launum.
Miðað við lífeyriskerfið eins og það er byggt upp nú og aldurssamsetningu þjóðarinnar er langlíklegast að landsmenn verði fjarri markmiðinu um 70--80% tekjur af lokalaunum í fyrirsjáanlegri framtíð nema þeir auki lífeyrissparnað sinn umtalsvert frá því sem nú er. Breytingar þær sem lagðar eru til í frumvarpinu eru þáttur í því að nálgast ofangreint markmið.
Með breytingum sem gerðar voru á síðasta haustþingi á lögum um tekjuskatt og eignarskatt voru heimildir einstaklinga til skattfrádráttar vegna lífeyrisiðgjalda rýmkaðar. Launamönnum og þeim sem vinna við sjálfstæða starfsemi verður frá og með 1. janúar 1999 heimilt að lækka skattskyldar tekjur sínar um allt að 2% verji þeir fjárhæðinni til lífeyrissparnaðar samkvæmt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Þannig verður einstaklingum heimilað að draga frá tekjum, til viðbótar við núgildandi 4% allt að 2% af iðgjaldsstofni til aukins lífeyrissparnaðar. Viðbótarfrádrátturinn er skilyrtur með þeim hætti að iðgjaldinu sé varið til aukningar lífeyrisréttinda og iðgjöldin séu greidd reglulega til viðurkenndra aðila sem auk lífeyrissjóða geta verið líftryggingafélög, bankar, sparisjóðir og verðbréfafyrirtæki.
Með því frv. sem hér er mælt fyrir er lagt til að launagreiðendur og sjálfstæðir atvinnurekendur geti haldið eftir allt að 0,2% af gjaldstofni almenna tryggingagjaldsins, hvort sem er í almennum gjaldflokki eða sérstökum gjaldflokki, og greitt þann hluta þess í stað sem mótframlag vegna viðbótarlífeyrissparnaðar. Mótframlagið er til þess fallið að auka áhuga og fjárhagslegan ávinning einstaklinga af sparnaðinum. Mótframlagið er þá hugsað sem 1/10 fjárhæðarinnar sem launamaður leggur sjálfur til hliðar í lífeyrissparnað. Þetta ætti að tryggja víðtæka þátttöku í lífeyrissparnaðnum og þykir eðlilegt að draga það frá tryggingagjaldinu þar sem sparnaðurinn mun ótvírætt létta á almannatryggingakerfinu í framtíðinni.
Ef launamaður hefur gert samning um viðbótarlífeyrissparnað og óskar eftir því við launagreiðanda að hann leggi til mótframlag sem nemur allt að 0,2% af gjaldstofni almenna tryggingagjaldsins er launagreiðanda skylt að verða við þeirri beiðni. Samkvæmt lífeyrissjóðslögunum er launagreiðanda skylt að innheimta og standa skil á iðgjaldi til viðbótartryggingarverndar til þess aðila sem starfsmaður hans tilgreinir.
Með breytingum þeim sem lagðar eru til í frumvarpinu gæti árlegur lífeyrissparnaður aukist um 5 milljarða króna. Allt að 0,2% frádráttur frá almenna tryggingagjaldinu miðast við þá forsendu að 75% heildarinnar nýti sér réttinn til fulls, en það samsvarar 450 milljónum króna árlega. Miðað við þá forsendu og 2% viðbótarlífeyrissparnað samkvæmt ákvörðun sjóðfélaga mætti ná, eins og áður sagði, um 5 milljarða króna viðbótarlífeyrissparnaði árlega. Og það er fjárhæð sem munar um.
Mikilvægt er að almenningur fái upplýsingar um þýðingu aukins sparnaðar og þá kosti sem í boði eru varðandi aukinn sparnað. Aukin samkeppni á fjármálamarkaði um sparnað almennings, ekki síst um lífeyrissparnað landsmanna, er án efa besta leiðin til að koma þessum upplýsingum á framfæri. Með því að ýta undir frjálsan sparnað fremur en að þvinga fram sparnað í formi skattahækkana eða með auknum skyldusparnaði er samkeppni um sparifé almennings jafnframt aukin. Fyrst og fremst þannig fæst nauðsynlegt mótvægi við stöðuga hvatningu til aukinnar neyslu og skuldsetningar.
Virðulegi forseti. Ég tel ástæðulaust að fjalla frekar um þetta mál á þessu stigi en vænti þess að það fái efnislega umfjöllun í hv. efh.- og viðskn. þingsins og geri tillögu um að málinu verði vísað þangað og til 2. umr.