Bryndís Hlöðversdóttir:
Herra forseti. Enn á gerist það að Alþingi er boðið upp á að afgreiða viðamikið og í þokkabót mjög viðkvæmt mál á ótrúlega skömmum tíma. Frv. til laga um breytingar á almannatryggingalögum sem hér er til umræðu varðar málefni sem hafa verið til umræðu nokkuð lengi í þjóðfélaginu. Því horfir skringilega við að nú, korteri fyrir jól, skuli hæstv. heilbrrh. leggja fram frv. til að koma til móts við þá gagnrýni sem höfð hefur verið í frammi á skipan þeirra mála. Það er satt best að segja óþolandi fyrir Alþingi að búa við þetta aftur og aftur í hverju stórmálinu á fætur öðru, ekki síst í ljósi þess að við alþingismenn berum hina pólitísku ábyrgð á endanum, á því hvort frv. verða að lögum eða ekki. Við þurfum að axla þá ábyrgð að samþykkja eða synja lagafrv. sem hér liggja fyrir. Það er því algert grundvallaratriði að okkur gefist kostur á að kynna okkur til hlítar þau mál sem hér liggja fyrir. Að ég tali nú ekki um þá sjálfsögðu kröfu sem ætti að vera fylgifiskur lýðræðisins, að hægt sé að kalla til álitsgjafar fólk sem viðkomandi löggjöf varðar og að leita eftir umsögnum, að kalla megi fólk fyrir nefndir þingsins til þess að tjá sig um mál sem beinlínis varða ákveðna hópa.
Í þessu máli gerðist það að tveimur dögum fyrir áætlaða þingfrestun er þetta viðamikla mál lagt fram. Af viðbrögðum lífeyrisþega má strax ráða að þessi breyting er vægast sagt mjög umdeild. Sagt er að frv. sé ætlað að styrkja réttarstöðu lífeyrisþega og vissulega er komið örlítið til móts við kröfur þeirra en um leið felur þetta frv. í sér ákveðið misrétti sem áður var einungis kveðið á um í reglugerð. Hún hefur lengi verið mjög umdeild, m.a. á þeirri forsendu að hún eigi sér ekki næga stoð í lögum. Það misrétti sem áður átti sér stoð í þessari reglugerð er nú fest í sessi með lögum. Þetta mál síður en svo einfalt að kljást við. Það felur í sér annars vegar ákveðna ívilnun fyrir lífeyrisþegann en hins vegar mjög mikla mannréttindaskerðingu til viðbótar við það sem þeir hafa búið við.
Á grundvelli hinnar umdeildu reglugerðar sem nú á að festa í sessi með lögum hafa fjölskyldur lífeyrisþega hafa verið festar í fátæktargildru jaðarskatta vegna tekjutengingar, bæði við þeirra eigin tekjur og tekjur maka sem skerða síðan tekjutryggingu lífeyrisþegans. Eins og hv. þm. Ögmundar Jónassonar fór ágætlega yfir áðan er þetta óþolandi óréttlæti, misréttið sem lífeyrisþegar búa við. Þeir eru negldir í gildru fátæktarinnar og þeim er ekki gert kleift að halda sinni reisn. Í staðinn búa þeir við það, ef þeir fara í sambúð, að fara nánast á framfæri makans sem er óþolandi óréttlæti.
Umboðsmaður Alþingis hefur gert athugasemdir við þetta umdeilda reglugerðarákvæði eins og hér hefur komið fram. Hann hefur komist að þeirri niðurstöðu að skerðing lífeyris vegna tekna maka, þetta tiltekna ákvæði, hafi vægast sagt ónóga lagastoð og þörf sé á að skýra lagastoðina. Þetta segir umboðsmaður. Ég er ekki sammála því að nauðsynlegt sé, til þess að koma til móts við þessa gagnrýni umboðsmanns, að festa óréttlætið og efnisákvæði reglugerðarinnar í lögum eins og hér er gert. Um þetta deila lögfræðingar, það er alveg ljóst. En enn og aftur vil ég ítreka þá gagnrýni mína að okkur sé ekki gert kleift að fá nægilega úttekt á t.d. þessu úrlausnarefni. Það er nánast hrein og klár lögfræðitúlkun, hversu langt þurfi að ganga til þess að koma til móts við þessa gagnrýni umboðsmanns, séu menn ekki tilbúnir að taka skref til að afnema misréttið sem eðlilegast væri að gera.
Ég er reyndar þeirrar skoðunar að þetta megi gera öðruvísi, hægt sé að skýra þessa reglugerðarheimild án þess að setja reglugerðarákvæðið sjálft inn í lög. Ég tel óviðunandi að misréttið sé fest í lög.
Þessi umdeilda gerð er hengd á breytingar á reglum um lífeyri sem hæstv. heilbrrh. talar um sem markverðasta skref í almannatryggingamálum í 60 ár. Ég mótmælti þessum fullyrðingum í andsvari við hæstv. heilbrrh. fyrr í dag, enda talar forsvarsmaður eldri borgara um þetta skref sem hænufet. Ég tel það nær lagi, herra forseti, að tala um þetta sem hænufet fremur en sem markverðasta skref í málefnum almanntrygginga í 60 ár.
Staðreyndin er sú að miðað við forsendur fjárlaga frá í haust hefur ríkisstjórnin bætt við um 400 millj. kr. sem skiptast þannig að 210 millj. fara í ellilífeyri og 190 millj. í örorkulífeyri. Af þeim 210 millj. sem fara til ellilífeyrisþega eiga um 80 millj. að fara í að hækka almennan lífeyri. Það er samkvæmt því sem forsvarsmenn eldri borgara hafa haldið fram um 0,35% frá því sem ákveðið var, ef miðað er við forsendur fjárlaga. Ég ítreka að ég hef ekki haft tækifæri, á þessum stutta tíma, til að leggjast sjálf í útreikninga hvað þetta varðar. Forsvarsmenn eldri borgara segja að þetta þýði tæplega 53 kr. hækkun grunnlauna á mánuði á mann fyrir ellilífeyrisþega. Forsvarsmenn öryrkja nefna svipaða tölu.
Í Morgunblaðinu í gær er einnig dregið fram, af hálfu forsvarsmanna, bæði Öryrkjabandalagsins og eldri borgara, það óréttlæti sem felst í tengingu við tekjur maka. Benedikt Davíðssyni, formaður Landssambands eldri borgara, segir m.a. að nýta eigi um það bil 130 millj. til að vinna svolítið á þeirri miklu mismunun sem er gagnvart fólki sem, eins og hann hefur kallað það, hefur dottið í þá ógæfu að vera gift. Hann kallar þetta hænufet og ég get ekki annað en tekið undir það, herra forseti.
Í sama viðtali er haft eftir Garðari Sverrissyni, varaformanni Öryrkjabandalags Íslands, með leyfi forseta:
,,Ef öryrki tekur upp sambúð með einhverjum, sem hefur yfir 90 þúsund króna mánaðartekjur þá fara 44 þúsund krónurnar hans að skerðast. Ef öryrki getur nýtt sitt eigið frítekjumark má maki aðeins hafa 45 þúsund krónur án þess að bæturnar skerðist. Það alvarlegasta er að það er ekkert komið til móts við þá sem eru mest fatlaðir og geta enga björg sér veitt. Það er komið til móts við þá með 200 krónum og það er svo ömurlegt að ég á engin orð yfir það.``
Þetta eru viðbrögð, herra forseti, þeirra hópa sem eiga að njóta eins mesta framfararspors sem hefur verið stigið í almannatryggingalöggjöfinni á 60 árum að mati hæstv. heilbrrh.
Vegna þess sem hér hefur verið sagt um meint samkomulag um þetta mál vil ég segja að efnislega er ekkert samkomulag um þetta mál. Stjórnarandstaðan hefur hins vegar staðið að ákveðnu samkomulagi um meðferð málsins í ljósi þess, herra forseti, að í dag stendur til að fresta þingi fyrir jól. Ég lít svo á að stjórnarandstaðan hafi í ekki átt neina kosti í þessari stöðu. Það sem rætt var um í dag er að umdeildustu ákvæði frv. eru tekin út og umræðu um þau frestað þar til í janúar. Þannig teljum við unnt að framkvæma þau ívilnandi ákvæði sem frv. felur í sér en umræðan um sjálf prinsippin sé eftir. Við getum tekið hana upp í janúar og með því sem til þarf og leitað álits hjá þeim sem þessi mál snúa að. Þó þessi hækkun til lífeyrissjóða sé ekki mikil fyrir tekjulægsta hópinn, sem þetta frv. fjallar um, er óásættanlegt að af þeim sé tekin sú hækkun sem í þessu kann að felast.
Ég undrast að þetta mál skuli koma fyrir þingið svona skömmu fyrir jól. Álit umboðsmanns hefur legið fyrir í töluverðan tíma og menn hefðu átt að hafa nægan tíma til þess að skoða þessi mál í ráðuneytinu. Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir og fleiri hafa lagt fram mál sem var frestað fyrir um það bil tveimur mánuðum í miðri umræðu, herra forseti. Það mál snerist um afnám þessarar tekjutengingar við tekjur maka. Það mál var til umræðu fyrir tveimur mánuðum síðan en var frestað í miðju kafi. Það er ekki hægt að halda því fram að hér sé eitthvað nýtt á ferðinni. Mönnum hefur lengi verið ljóst að þarna þyrfti að gera breytingar og það er mjög undarlegt að þetta skuli bera svona að. Ég tel að ekki hafi verið nauðsynlegt að gera þetta svo skömmu fyrir jól. Jafnframt held ég að ekki hafi verið nauðsynlegt að festa misréttið í sessi í lögum eins og gert er með þessu frv. Ég vil ítreka þá skoðun mína að þarna hafi verið um pólitískt mat að ræða, þegar ákveðið var að gera þetta á þennan hátt. Pólitískt mat ræður því að þetta frv. er lagt fram svo skömmu fyrir jól þannig að það gefst varla tími til að ræða það, svo ég tali nú ekki um málsmeðferðina.