[prenta uppsett í dálka] 47. fundur, 123. lþ.
Flm. (Þórunn H. Sveinbjörnsdóttir):
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um réttarstöðu ríkisstarfsmanna samkvæmt starfsmannastefnu ríkisstjórnarinnar. Flutningsmenn eru Þórunn H. Sveinbjörnsdóttir, Rannveig Guðmundsdóttir og Bryndís Hlöðversdóttir.
Alþingi ályktar að fela fjármálaráðherra að leggja hið fyrsta fram frumvarp til laga sem jafna réttarstöðu þeirra starfsmanna sem falla undir lög nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, svo að náð verði þeim markmiðum ríkisstjórnarinnar sem sett voru fram með starfsmannastefnu sem ákveðin var 1995 og stefnt var að með setningu laga nr. 70/1996.
Þegar lög nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, voru í undirbúningi var það yfirlýstur megintilgangur þeirra að jafna réttarstöðu ríkisstarfsmanna og starfsmanna á almennum vinnumarkaði, meðal annars í ljósi þeirrar þróunar sem átt hafði sér stað á vinnumarkaði frá árinu 1954 þegar eldri lög voru sett.
Nú, tveimur árum síðar, bólar ekkert á þeim lagabreytingum sem lofað var í kjölfar setningar laganna til að jafna stöðuna. Nægir hér að nefna veikindarétt, rétt til fæðingarorlofs og lífeyrisréttindi.
Í greinargerð með frumvarpinu sem lagt var fram á Alþingi 1996 sagði m.a. að ríkisstarfsmenn hefðu nú flestir fengið samnings- og verkfallsrétt auk þess sem margir þeirra væru ráðnir samkvæmt ráðningarsamningum með gagnkvæmum fresti til uppsagnar. Þrátt fyrir þetta væri enn á því byggt að lögin tækju einvörðungu til þeirra sem væru félagsmenn í félögum innan vébanda BSRB og BHMR. Sá skilningur samrýmdist tæplega ákvæði 65. gr. stjórnarskrárinnar um jafnrétti né heldur ákvæði 74. gr. hennar um félagafrelsi, sbr. stjórnarskipunarlög, nr. 97/1995. Frumvarpinu væri ætlað að ráða bót á þessu misrétti auk þess sem stefnt væri að því að réttindi hvers starfsmanns samsvaraði þeim skyldum sem honum væru lagðar á herðar á sama hátt og gert hefði verið á sínum tíma þegar lög nr. 38/1954 voru sett. Samkvæmt því væri í frumvarpinu gert ráð fyrir að mismunandi reglur giltu um starfsmenn ríkisins eftir því hver réttarstaða þeirra væri. Þannig væri lagt til að starfsöryggi þeirra starfsmanna er nytu hvorki samnings- né verkfallsréttar yrði tryggt nokkru betur en venja væri en aðrir starfsmenn ríkisins er nytu almennt samnings- og verkfallsréttar byggju við svipað öryggi í starfi og launþegar á almenna vinnumarkaðinum.
Þegar lögin voru sett árið 1996 þurfti að taka afstöðu til þess hvernig ætti að samræma rétt þeirra starfsmanna sem ekki hefðu notið réttar skv. lögum nr. 38/1954 og hinna sem þess réttar hefðu notið.
Í 12. gr. laganna segir að starfsmenn skuli eiga rétt til launa í veikindaforföllum og fæðingarorlofi eftir því sem mælt sé fyrir í lögum og eftir atvikum ákveðið eða um samið á sama hátt og laun (þ.e. í kjarasamningum, Kjaradómi eða kjaranefnd).
Sú ákvörun var tekin að hrófla ekki á því stigi við réttarstöðu opinberra starfsmanna sem nutu réttar samkvæmt lögum nr. 38/1954. Í bráðabirgðaákvæði var mælt svo fyrir að þeir starfsmenn ríkisins sem skipaðir hefðu verið eða ráðnir í þjónustu ríkisins fyrir gildistöku laganna héldu áunnum stjórnarskrárvörðum réttindum sínum og tekið af skarið um það að réttur til launa í veikindaforföllum og fæðingarorlofi yrði sá sami og verið hafði hjá þeim starfsmönnum sem skipaðir hefðu verið eða ráðnir í þjónustu ríkisins fyrir gildistöku laganna. Sama skyldi eiga við um þá sem ráðnir yrðu í sömu eða sambærileg störf á þessu tímabili á grundvelli þessara laga.
Með lögum nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, var gerð sú breyting á réttarstöðu starfsmanna í almennum stéttarfélögum í störfum hjá ríkinu að þeir voru gerðir að ríkisstarfsmönnum, þ.e. lögin ná til þeirra sem og opinberra starfsmanna. Þessu fylgdu viðbótarskyldur fyrir þessa starfsmenn, svo sem varðandi trúnaðarskyldu, skyldu til að vinna yfirvinnu og skyldu til að biðja um leyfi til að gegna launuðu starfi í þjónustu annars aðila samhliða starfi hjá ríkinu. Í tengslum við þessa lagabreytingu var rætt um þann megintilgang laganna að bæta réttarstöðu starfsmanna sem væru ekki félagsmenn í samtökum opinberra starfsmanna. Þessir starfsmenn mundu jafnframt öðlast þau réttindi sem lögin fela í sér og ríkið sem atvinnurekandi mundi virða ákvæði stjórnsýslulaga um að gæta jafnræðis gagnvart starfsmönnum sínum. Lög yrðu sett um veikindarétt og fæðingarorlofsrétt eða samið við aðila þannig að jafnræði næðist.
Fjöldi félagsmanna starfsmannafélagsins Sóknar og annarra sveitarfélaga varð við þessa breytingu að ríkisstarfsmönnum. Í þeim kjarasamningaviðræðum sem Sókn hefur átt við samninganefnd ríkisins eftir að lögin tóku gildi árið 1997 hefur Sókn lagt ríka áherslu á bættan rétt félagsmanna sinna hvað þetta varðar og gert þær kröfur að viðurkenndur sé réttur þeirra til sama fæðingarorlofs og aðrir ríkisstarfsmenn fá. Því hefur alfarið verið hafnað af hálfu ríkisins. Félagið hefur líka bent á að ríkinu sé óheimilt að mismuna fólki í starfi hjá sér með vísan til mismunandi kjarasamninga. Samningamenn ríkisins hafa svarað því til að Sókn verði þá að fara með þau mál eftir venjulegum réttarfarsleiðum.
Með bréfi til umboðsmanns Alþingis 25. júlí 1997 var kvartað yfir misrétti sem kona í Sókn varð fyrir vegna greiðslna í fæðingarorlofi á Landspítalanum í Kópavogi, þar sem hún fékk greitt fæðingarorlof á grundvelli almannatryggingalaga en aðrar konur í nákvæmlega sömu störfum á sama vinnustað fá greitt samkvæmt reglugerð nr. 410/1989, um barnsburðarleyfi opinberra starfsmanna. Félagið hélt því fram að þessi mismunun væri skýrt brot á 11. gr. stjórnsýslulaga. Félagið vildi fá úr því skorið hvort það stæðist samkvæmt stjórnsýslurétti að ríkið sem atvinnurekandi gæti mismunað tveimur jafnsettum einstaklingum með því að greiða öðrum laun í fæðingarorlofi á grundvelli reglugerðar nr. 410/1989 en vísa hinum á bætur Tryggingastofnunar ríkisins á grundvelli laga nr. 117/1993. Umboðsmaður taldi ekki tilefni fyrir sig til afskipta af málinu þar sem ákvæði laga nr. 70/1996 hefðu eftirlátið stéttarfélögum og samtökum starfsmanna að semja um þessi réttindi.
Það er rétt að geta þess að þarna er um verulegar fjárhæðir að ræða, allt upp í það að vera 40--70 þús. kr. mismunur á mánuði auk þess sem fólk getur dreift þessum rétti á lengri tíma. Það getur dreift honum á heilt ár. Þarna er um verulegan mismun að ræða hjá sama vinnuveitanda.
Með þessari niðurstöðu virðist svo sem stéttarfélögum séu allar bjargir bannaðar. Þegar leita á leiðréttingar á grundvelli stjórnsýslulaga vísar umboðsmaður til þess að aðilar vinnumarkaðarins eigi að semja um þessa þætti. Þegar reynt er að semja um bætta stöðu í kjarasamningum er vísað til réttarúrræða. Öllum er að verða ljóst að með lagabreytingunni frá 1996 hafa þessir starfsmenn einungis tekið á sig viðbótarskyldur en ekki fengið nein viðbótarréttindi.
Lífeyrisrétturinn er hluti þessa máls. Þar sem félagsfólk í almennu stéttarfélögunum er í lífeyrissjóði viðkomandi félags er lífeyrissjóður opinberra starfsmanna ekki þess sjóður. Hins vegar er ljóslega brot á jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar að vinnuveitandi, ekki síst ríkið, mismuni starfsmönnum. Mótframlag í lífeyrissjóð er 5,5% hærra hjá starfsmanni innan stéttarfélags opinberra starfsmanna en á almenna vinnumarkaðinum. Þannig geta tveir starfsmenn á sama stað unnið með fatlað fólk, unnið nákvæmlega sömu störfin en verið hvor í sínu stéttarfélaginu og kjör þeirra þess vegna verið gerólík hvað réttindi varðar.
Þetta á einnig við um tryggingar starfsfólks og veikindaréttindi.
Jafnræði eins og stefnt var að með setningu laga nr. 70/1996 og lýst var fjálglega í greinargerð með frumvarpinu með tilvísun til stjórnarskrár er enn víðs fjarri.
Það er rétt að benda á að sá hópur sem við þetta varð ríkisstarfsmenn er á landsvísu rétt innan við 2.000 manns. Það fólk átti að axla skyldur en fékk ekki réttindi.
Það er staðföst skoðun okkar að við munum keyra þetta mál alla leið. Við munum fara með það fyrir dómstóla og við munum fara með það alla leið fyrir Evrópudómstól ef það vinnst ekki hér heima. Þetta er þvílíkt mannréttindabrot að okkar mati.
Að lokum langar mig til að þakka fyrir samstarfið við þingmenn og starfsfólk þingsins þessa tvo mánuði. Minn tími á þingi er að verða búinn. Ég hef verið hér í tvo mánuði.
Mig langar til að segja við ykkur, með leyfi forseta, að hér mættu vinnubrögð vera nútímalegri og skilvirkari. Meira að segja við gerð kjarasamninga sem ég hef oft unnið að er skipulag til staðar og ég tala nú ekki um að maður veit yfirleitt hvað bíður manns næsta dag. Vonandi ber Alþingi gæfu til þess að skipuleggja störf sín betur í framtíðinni.
Ég óska þingmönnum gleðilegra jóla. Ég ítreka þakkir mínar. Að vera með ykkur og taka þátt í starfinu hér hefur verið ánægjulegt og mikill skóli. Ég hef lært mikið. Ég þakka fyrir.
