[prenta uppsett í dálka] 61. fundur, 125. lþ.
Viðskiptaráðherra (Valgerður Sverrisdóttir):
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um þjónustukaup á þskj. 120 sem er 111. mál þingsins. Frv. var samið af nefnd sem fyrrv. hæstv. viðskrh. skipaði og í voru fulltrúar viðskrn., Samtaka iðnaðarins, Neytendasamtakanna og Samkeppnisstofnunar.
Frv. hefur áður verið lagt fram á Alþingi en ekki áður náð fram að ganga enda óskaði efh.- og viðskn. eftir því að þetta frv. og frv. til laga um lausafjárkaup fylgdust að við meðferð í þinginu.
Ráðuneytið hefur athugað efni frv. nánar og m.a. borið það undir höfunda að frv. til nýrra kaupalaga, einnig í samræmi við óskir efh.- og viðskn. Niðurstaða þeirrar athugunar ráðuneytisins er að frv. þetta er nú lagt fram í óbreyttri mynd.
Á undanförnum árum hefur þörf á almennri lagasetningu sem tekur til seldrar þjónustu farið vaxandi. Þjóðfélagið tekur örum breytingum og verður flóknara og neytendur þurfa í síauknum mæli að treysta á þjónustu sem hinar ýmsu fagstéttir veita. Jafnframt verður að leggja áherslu á að staða neytenda er önnur þegar um er að ræða kaup á þjónustu en þegar um er að ræða kaup á vörum. Þegar samningur er gerður um kaup á þjónustu getur neytandi ekki skoðað það sem keypt er með sama hætti og þegar keyptur er hlutur. Mikilvægt er því að treysta réttarstöðu neytenda, einkum og sér í lagi þeirra sem hafa ekki yfir sérþekkingu að ráða. Við kaup á þjónustu reynir á mörg þau sömu atriði og koma upp í viðskiptum með vörur, t.d. ef keypt þjónusta reynist vera gölluð eða dráttur kann að verða á afhendingu hennar o.s.frv.
Í einstaka tilvikum hefur verið reynt að beita lögum um lausafjárkaup til að leysa úr ágreiningi undir slíkum kringumstæðum en ljóst er að þau lög veita ekki fullnægjandi réttarvernd fyrir neytendur. Lög um þjónustukaup hafa verið sett annars staðar á Norðurlöndum að Danmörku undanskilinni. Finnsk lög um þjónustukaup ganga einna lengst í vernd til handa neytendum en sænsk og norsk lög nokkru skemmra.
Frv. þetta tekur mið af lagasetningu annars staðar á Norðurlöndum en danskt frumvarp sem samið var árið 1988 um þetta efni hefur enn fremur verið haft til hliðsjónar við samningu frv. Ákvæði þessa frv. um neytendavernd þegar keypt er þjónusta er nýmæli í löggjöf hér á landi.
Velta þjónustugreina hefur aukist um 10--20% að raunvirði á tímabilinu 1990--1998. Þar af hefur velta í bifreiðaviðgerðum aukist um 15% og velta í skóviðgerðum um 5%. Velta í greinum eins og tölvuþjónustu hefur aukist mun meira.
Hlutur þjónustu af einkaneyslu landsmanna hefur jafnframt aukist, eða úr 35,4% af allri einkaneyslu á árinu 1990 og upp í 36,1% af einkaneyslu árið 1998. Enn fremur er þjónusta sem veitt er í tengslum við fasteignir og sumarhús stór útgjaldaliður enda hefur fasteignum fjölgað mjög á seinni árum og nauðsynlegt viðhald og endurbætur á þessum eignum þar af leiðandi stóraukist.
Nýjar þjónustugreinar hafa bæst við, eins og geymsla á lausafjármunum, þar sem engin eiginleg vinna er tengd hlutunum, t.d. búslóðageymsla, frystigeymslur o.fl. Af þessari ástæðu ná ákvæði frumvarpsins einnig til þjónustu sem felst í geymslu muna og er stunduð í atvinnuskyni gegn endurgjaldi.
Umsvif aukast sífellt á sviði seldrar þjónustu, svo og fjölbreytni hennar, og má nefna í því sambandi ráðgjafarþjónustu af ýmsu tagi. Um ýmsar þjónustugreinar gilda einnig oft á tíðum sérlög, sbr. t.d. lög nr. 34/1986, um fasteignasala, og lög nr. 117/1994, um ferðaskrifstofur. Aðalhvatinn að lagasetningu á sviði þjónustu hér á landi er hinn sami og í öðrum ríkjum sem sett hafa sérstök lög um þjónustukaup, þ.e. að leysa úr brýnni þörf á lagareglum til að greiða úr réttarágreiningi sem kann að rísa vegna kaupa á þjónustu. Að vísu geta skýr samningsákvæði seljanda og kaupanda þjónustu oft leyst úr vandamálum er upp kunna að koma en sjaldgæft er að gert sé ítarlegt samkomulag um þau þjónustuverk sem á að vinna. Enn fremur er oft stuðst við ákvæði laga sem gilda um kaup á vöru þegar leysa á úr réttarágreiningi en takmarkaðar leiðbeiningar getur verið að finna í slíkum lagaákvæðum. Að öllu framangreindu athuguðu þótti rétt að leggja fram frv. til laga um þjónustukaup.
Að vísu geta skýr samningsákvæði seljanda og kaupanda þjónustu oft leyst úr vandamálum er upp kunna að koma en það er sjaldgæft að gert sé ítarlegt samkomulag um þau þjónustuverk sem á að vinna. Enn fremur er oft stuðst við ákvæði laga sem gilda um kaup á vöru þegar leysa á úr réttarágreiningi en takmarkaðar leiðbeiningar getur verið að finna í slíkum lagaákvæðum.
Að öllu framangreindu athuguðu þótti rétt að leggja fram frumvarp til laga um þjónustukaup.
Ég vil þá, með leyfi hæstv. forseta, gera grein fyrir meginákvæðum þessa frv. Frv. skiptist í tíu kafla sem hafa að geyma alls 41 grein auk athugasemda. Í I. kafla er kveðið á um gildissvið frv.
Samkvæmt 1. gr. gilda ákvæði þess um hvers kyns samninga um kaup á þjónustu sem seljandi þjónustu innir af hendi og er liður í atvinnustarfsemi hans.
Samningar um þjónustu sem frv. þetta tekur til getur verið um vinnu sem seljandi lofar að framkvæma, t.d. viðgerð á hlut sem neytandi vill að sé lagaður, hvers konar viðgerðarþjónusta fellur því undir frv., svo sem bifreiðaviðgerðir, viðgerðir á heimilistækjum o.s.frv. Ekki er hægt að telja upp með tæmandi hætti allar þær mismunandi þjónustugreinar sem frv. þetta tekur til. Rétt er þó að nefna að ákvæðum frv. er einnig ætlað að ná til samninga sem seljandi þjónustu gerir um vinnu við fasteignir eða aðrar framkvæmdir á landi, svo sem málningarvinnu, þakvinnu og lagningu gangstétta, svo nokkur dæmi séu nefnd.
Samkvæmt 3. tölul. 1. gr. er frv. einnig ætlað að gilda um ráðgjafarþjónustu sem veitt er í tengslum við endurbætur á fasteignum. Frv. tekur einnig til þeirra tilvika þegar engin eiginleg vinna er framkvæmd í tengslum við hlut, sbr. ákvæði 4. tölul., en samkvæmt honum tekur það til geymslu á lausafjármunum.
Í 2. gr. er að finna ýmsar mikilvægar undantekningar frá gildissviði frv. en meginatriði þeirrar afmörkunar er að ef um viðskipti aðila fer eftir ákvæðum laga um lausafjárkaup gilda ekki ákvæði þessa frv. Í frv. er nokkrum sinnum vísað til laga nr. 39/1922, um lausafjárkaup. Tilvísun til þeirra laga er einnig að finna í athugasemdum við einstakar greinar frv. en þar hefur verið kosið að nota orðið kaupalög í stað hins formlega heitis laganna enda eru þau ekki síður þekkt undir því heiti.
Í II. kafla er að finna ákvæði sem hafa þýðingu við samningsgerð um kaup á þjónustu. Hér er kveðið skýrt á um að rík skylda hvílir á seljanda þjónustu, að veita neytanda allar upplýsingar og leiðbeiningar um vinnu þess verks sem neytandi vill að hann framkvæmi. Seljendum þjónustu ber að upplýsa neytendur á grundvelli sérþekkingar og reynslu sem fagmanns og hafa hana að leiðarljósi þegar hann veitir neytanda leiðbeiningar, t.d. um hvaða efni skuli notuð við verkið. Þetta er þýðingarmikið því eins og ég hef nefnt áður er eitt megineinkenni í þjónustukaupum að neytandinn sér ekki árangur verksins fyrr en því er lokið. Tilsögn um allt það sem varðar framkvæmd verksins og að það sé framkvæmt þannig að það standist t.d. kröfur sem gerðar eru um öryggi eða samkvæmt almennum stöðlum eru því þýðingarmikil og hefur áhrif á efni þess samnings sem seljandi og neytandi gera um framkvæmd verksins. Hvort seljandi hefur sinnt leiðbeiningarskyldu sinni fullnægjandi hefur einnig áhrif þegar leysa þarf úr ágreiningi sem kann að rísa um kaup á þjónustu og uppgjör milli aðila í því sambandi. Einnig er að finna ákvæði um svonefnd viðbótarverk. Algengt er að eftir að verk er hafið komi í ljós að eðlilegt sé að vinna meira en upphaflega var samið um. Undir þessum kringumstæðum reynir enn á leiðbeiningarskyldu seljanda þjónustu rétt eins og skyldu til að halda vinnu áfram.
Í III. kafla er fjallað um galla á seldri þjónustu og úrræði kaupanda í tilefni af því að þjónusta sem hann hefur keypt reynist gölluð. Þjónusta telst t.d. vera gölluð ef árangur af því verki sem unnið er reynist ekki í samræmi við þær kröfur sem er eðlilegt að gerðar séu eða vikið hefur verið frá þeim almennu öryggiskröfum sem gerðar eru varðandi verkið. Um nánari skilgreiningi á gallahugtakinu vísast að öðru leyti til 9. gr. frv. og athugasemda við þá grein. Neytanda er rétt að krefja seljanda þjónustu um að hann bæti úr göllunum enda sé það án þess að það valdi honum verulegu óhagræði. Önnur úrræði sem neytanda eru tiltæk er að krefjast afsláttar frá uppsettu verði þjónustunnar eða krefjast riftunar ef um verulegan galla er að ræða. Neytandi sem vill bera fyrir sig galla verður þó að tilkynna seljanda um það innan sanngjarns frests frá því hann vissi eða mátti vita að hin selda þjónusta sé gölluð. Í öllum tilvikum fellur þó niður réttur neytanda til að bera fyrir sig gallann innan tveggja ára frá afhendingardegi hinnar seldu þjónustu, nema seljandi hafi með ábyrgðaryfirlýsingu tekið að sér ábyrgð í lengri tíma, sbr. 17. gr. frv.
Í IV. kafla er fjallað um það er áhætta af verki flyst. Þegar keypt þjónusta varðar hlut sem afhentur hefur verið seljanda þjónustu er meginreglan sú að áhættan flyst að nýju til neytanda þegar seljandi hefur skilað af sér verkinu og hluturinn er kominn aftur í vörslu neytandans.
V. kafli frv. fjallar um það er dráttur verður á að ljúka þjónustu og heimildir neytanda til þess að rifta samningi eða krefjast skaðabóta, vanefni seljandi þjónustusamning þeirra með þeim hætti.
Í VI. kafla er að finna ákvæði um tjón á eignum neytanda þegar verk er unnið eða í tengslum við það. Meginreglan er sú að seljandi þjónustu ber áhættu af því ef hlut er stolið eða hann skemmist af öðrum óviðráðanlegum orsökum eftir að neytandi hefur afhent seljanda hlutinn til viðgerðar, sbr. ákvæði 26. gr.
Í VII. kafla um verð er að finna nokkur ákvæði um þau meginatriði sem liggja til grundvallar þegar ákveðið er verð keyptrar þjónustu sem frv. þetta tekur til. Meginreglan er sú, eins og sést af 28. gr. frv., að samningur aðila um verð þjónustunnar skal lagður til grundvallar þegar viðskipti þeirra eru gerð upp. Hafi hins vegar ekki verið samið um verð þjónustunnar er að finna í þessari grein vísireglur í því sambandi. Hliðsjón skal höfð af því hvað telst sanngjarnt hverju sinni. Verðið skal m.a. ákveðið með hliðsjón af eðli og magni þjónustunnar sem keypt er og hversu vel verk hefur verið unnið. Hafi seljandi gert verðáætlun, er miðað við að hann geti ekki farið verulega fram úr þeirri áætlun. Það verður síðan að vera undir mati dómstóla að ákveða við hvaða mörk skuli miða í þessu sambandi en það kann að fara nokkuð eftir þeim venjum sem myndast hafa í einstökum þjónustugreinum. Hins vegar þótti ekki rétt að setja í lög ákveðna viðmiðun í þessu efni eins og gert var í Svíþjóð, þar eð slík regla kann að vera óþarflega ósveigjanleg í framkvæmd.
Í VIII. kafla er fjallað um rétt neytenda til að afpanta verk og um rétt seljanda til þess að krefjast greiðslu fyrir þá vinnu sem hann hefur þegar innt af hendi.
Í IX. kafla eru ákvæði sem veita leiðbeiningu um hvernig með skuli fara þegar um er að ræða hluti sem neytandi sækir ekki þrátt fyrir viðvaranir þar um. Undir slíkum kringumstæðum er seljanda heimilt að selja hlut á kostnað neytanda enda séu a.m.k. þrír mánuðir liðnir eða meira frá því að sækja átti hlutinn.
Í X. kafla er að finna ákvæði um það er neytandi hefur afhent tilkynningu í samræmi við ákvæði laganna og henni seinkar eða kemst ekki til skila. Þá glatar hann ekki rétti til að bera slíka tilkynningu fyrir sig.
Í gildistökuákvæði er lagt til að sex mánuðir líði frá samþykkt frv. þar til lögin taka gildi. Þetta er lagt til í því skyni að nægilegt svigrúm gefist til þess að kynna efni þess fyrir neytendum svo og seljendum þjónustu. Einnig kunna ýmsir aðilar að vilja þróa og auka notkun staðlaðra samninga í viðskiptum sínum og mun þá gefast nokkur tími til slíks undirbúnings.
Ég tel ekki ástæðu til að fjalla nánar um efni frv. eða einstakar greinar þess á þessu stigi en legg til að frv. verði að lokinni umræðunni vísað til hv. efh.- og viðskn. og 2. umr.
