[prenta uppsett í dálka] 97. fundur, 125. lþ.
Samgönguráðherra (Sturla Böðvarsson):
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um rannsókn sjóslysa, á þskj. 869 og frv. til laga um breytingar á siglingalögum, nr. 34/1985, á þskj. 870.
Í mars 1998 voru lögð fram á Alþingi frv. til laga um rannsóknir sjóslysa og frv. til laga um breytingar á siglingalögum, nr. 34/1985. Frv. voru ekki útrædd en eru nú lögð fram að nýju með nokkrum breytingum. Í því efni hefur verið tekið tillit til þeirra umsagna sem komu fram við meðferð frv. hér á Alþingi árið 1998.
Segja má að mikil vinna liggi að baki samningu þess frv. sem hér liggur fyrir um rannsókn sjóslysa. Eins og segir í athugasemdum við lagafrv. má rekja það til þess að árið 1963 samþykkti Alþingi þáltill. um að fela ríkisstjórninni að láta fara fram opinbera rannsókn á orsökum hinna fjölmörgu skipstapa sem orðið höfðu tvö til þrjú árin á undan. Samkvæmt tillögunni átti að leggja fram tillögur að nýjum reglum um sjóhæfni íslenskra fiskiskipa, um breytingar á eldri skipum, staðsetningu veiðarfæra og hjálpartækja og búnað skips í sambandi við þau og annað það, er aukið getur öryggi sjófarenda frá því sem nú er.
Til að gera langa sögu stutta var unnið rækilega að undirbúningi löggjafar um þessi efni. Núgildandi lög eru nr. 34/1985, sbr. lög nr. 21/1986. Í sambandi við framkvæmd þeirra laga hefur nokkurrar tortryggni gætt vegna þess að rannsóknarnefnd sjóslysa hefur smátt og smátt þróast upp í að verða hluti af dómskerfinu eða hinu opinbera rannsóknarkerfi. Sjóslys hafa hingað til verið rannsökuð af lögreglu og fyrir dómi í sjóprófum. Rannsóknarnefnd sjóslysa hefur haft heimild til að mæta við lögregluyfirheyrslur og í sjóprófum og spyrja spurninga. Þetta hefur óhjákvæmilega leitt til þess að menn hafa farið að líta á rannsóknarnefnd sjóslysa sem aukalögreglu og hafa sjóslysarannsóknir goldið fyrir það. Rétt er að undirstrika að þetta er ekki aðeins vandamál hér á landi heldur hefur það einnig komið upp í öðrum löndum.
Hjá Alþjóðasiglingamálastofnuninni hefur undanfarin ár verið unnið að því að setja alþjóðlegar reglur um rannsóknir sjóslysa og var ályktun um þær samþykkt á 20. fundi nefndarinnar í nóvember 1997. Kjarninn í þeim tillögum er að rannsóknir sjóslysa verði aðskildar frá öðrum rannsóknum og gerðar hliðstæðar rannsóknum flugslysa. Hér er lagt til að tillögur Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar verði alfarið lagðar til grundvallar við rannsóknir sjóslysa hér á landi. Meginbreytingin verður sú að sjóslysarannsóknir verða algjörlega sjálfstæðar og að því leyti hliðstæðar rannsóknum flugslysa eins og fyrr var getið.
Mjög brýnt er að sem bestur lagarammi verði myndaður um rannsóknir sjóslysa hér á landi. Það er ekki síst nauðsynlegt til að tryggja annars vegar réttaröryggi þeirra sem rannsóknin beinist að og hins vegar og ekki síður til að markmiðum rannsóknar verði náð, þ.e. að auka öryggi og fækka sjóslysum. Í frv. er höfð hliðsjón af lögum um flugslysanefnd en þau lög hafa reynst vel. Lögin ná til allra slysa og tjóna, stórra og smárra er verða í sambandi við rekstur skips og varða öryggi skipsáhafnar og annarra manna, þar með talið þegar liggur við slysi.
Í 1. gr. er tekið fram að lögin taki einnig til alþjóðasamninga sem Ísland er aðili að. Enn fremur taka lögin til rannsókna á köfunarslysum, sbr. 7. gr. laga um köfun, nr. 31 frá 2. apríl 1996. Lögsaga nefndarinnar er nánar skýrð í 5. gr. frv. Hún tekur til allra íslenskra skipa svo og allra erlendra skipa í siglingum að og frá landinu þegar slys varðar íslenska hagsmuni.
Rannsóknarnefndinni er heimilt að rannsaka önnur slys eða atvik sem verða á erlendum skipum sem koma til landsins eða eru í íslenskri efnahagslögsögu telji nefndin ástæðu til þess eða sé þess óskað af fánaríki. Nefndin skal m.a. rannsaka:
Sjóslys þar sem skráð skip eiga hlut að máli og sem verða á íslensku yfirráðasvæði.
Sjóslys þar sem skip skráð á Íslandi eiga hlut að máli, hvar sem þau eru stödd í heiminum.
Sjóslys og önnur atvik til sjós og á vötnum sem verða á óskráðum skipum, þar með töldum skipum undir sex metrum að lengd.
Í 4. gr. er tekið fram að nefndin starfi sjálfstætt og óháð stjórnvöldum, lögregluyfirvöldum og dómstólum.
Í 6. gr. eru ákvæði um skyldu skipstjóra til að annast skráningu og tilkynningu allra slysa á mönnum eftir nánari reglum sem samgrn. setur í samráði við Tryggingastofnun ríkisins.
Því miður verður að segja að mikill misbrestur mun hafa verið á því að þessari tilkynningarskyldu hafi verið nægjanlega vel sinnt undanfarin ár en fullnægjandi tilkynningar um slys eru forsenda þess að hægt sé að rannsaka þau að gagni. Það er til lítils að rannsaka aðdraganda slysa mörgum mánuðum eftir að þau verða.
Í 17. gr. frv. er lagt til að vanræksla á tilkynningu geti varðað sektum.
Í 7.--11. gr. frv. eru ákvæði um skyldur manna til að aðstoða nefndina við rannsókn, hvernig fara eigi með slysavettvang og um rétt nefndarinnar til að krefjast gagna frá útgerðum og öðrum aðilum og taka skýrslur af mönnum.
Í 12. gr. er eitt þýðingarmesta ákvæðið, en þar segir að skýrslum rannsóknarnefndar sjóslysa skuli ekki beitt sem sönnunargögnum í opinberum málum. Það er sérstaklega tekið fram að ekki skuli afhenda gögn er geyma framburð skýrslugjafa fyrir nefndinni. Í þessu sambandi er rétt að taka fram að eftir sem áður geta sjóslys orðið tilefni opinberrar rannsóknar en það verður utan verksviðs rannsóknarnefndar sjóslysa.
Mikilvægt nýmæli er í 14. gr. frv. er fjallar um úrbætur í öryggismálum eftir því sem rannsókn á sjóslysum gefur tilefni til. Ef rannsóknir sjóslysa eiga að ná tilgangi sínum er mjög mikilvægt að álit nefndarinnar verði notað til þess að efla forvarnir og auka öryggi skipa og sjómanna. Í 14. gr. er þessi meginregla staðfest. Jafnframt er í 14. gr. ákvæði um að nefndin eigi að semja skýrslu um sjóslys svo fljótt sem verða má. Þá er í þessari grein ákvæði um að árlega skuli gefin út heildarskýrsla um störf nefndarinnar.
Jafnframt þessu frv. er mælt fyrir frv. um breytingar á siglingalögum, þ.e. ákvæði 220. gr. um sjópróf. Um það er þetta að segja:
Með breytingum þeim á rannsóknum sjóslysa sem lagðar eru til í frv. kemur fram að ekki er lagt til að leggja sjópróf af enda geta þau verið nauðsynleg vegna annarra ástæðna en sjóslysarannsókna sem fara eiga fram sjálfstætt. Af þessum sökum þarf að gera nokkrar breytingar á kaflanum um sjópróf í siglingalögum. Hafa ákvæðin um sjópróf þess vegna verið endurskoðuð með hliðsjón af þeim breytingum sem gerðar hafa verið á réttarfari landsins.
Meginbreytingin er þó sú að ekki verður lengur skylt að halda sjópróf. Þar sem sjóslysarannsóknir fjalla einungis um öryggi sjófarenda er undanskilið það hlutverk sjóprófa að leiða í ljós refsi- eða skaðabótaábyrgð.
Sjópróf eru í eðli sínu hliðstæð þinghöldum sem haldin eru skv. 77. gr. einkamálalaga, og má færa rök fyrir því að þau ákvæði ein séu nægjanlegar heimildir til þess að taka sjóferðarskýrslu fyrir dómi. Ríkissaksóknari og hagsmunaaðilar telja hins vegar nauðsynlegt með hliðsjón af sérstöðu siglinga og útgerðar að hægt sé að halda sjópróf eins og verið hefur þótt þau verði ekki skylda. Í frv. er lagt til að sjópróf verði ekki skylda, en hins vegar geti þeir sem getið er í 2. gr. frv. óskað eftir sjóprófum. Gera má ráð fyrir að sjóprófum fækki verulega, enda eru flest tilvikin rannsökuð af öðrum aðilum.
Sú breyting hefur orðið á frv. frá því það var síðast lagt fram er að nú er gert ráð fyrir að kæra til Hæstaréttar þá ákvörðun héraðsdómara að synja um að sjópróf fari fram.
Herra forseti. Ég sé ekki ástæðu til þess að hafa þessi orð fleiri. Enginn vafi er á því að hér er hreyft mjög merkilegu og viðkvæmu máli sem nauðsynlegt er fyrir okkur að skipa eins vel og kostur er vegna þess sem í húfi er. Sjóslys eru allt of tíð hér á landi og hin nýja löggjöf um rannsóknir sjóslysa ásamt ýmsum öðrum ráðstöfunum sem gerðar hafa verið beinast að því að komast að raun um orsakir slysa og reyna að koma í veg fyrir sjóslys í framtíðinni.
Tilgangurinn með lagasetningunni er jafnframt að eyða þeirri tortryggni sem verið hefur innan sjómannastéttarinnar í garð sjóprófa eins og þau hafa verið rekin, sem hefur bitnað á starfsemi rannsóknarnefndar sjóslysa. Ég vil því vænta þess að með hinni nýju skipan muni sem fyrst, vonandi strax, eyðast sú tortryggni sem uppi er þannig að gott samstarf megi takast með sjómönnum, útgerðarmönnum og rannsóknarnefnd sjóslysa eins og tekist hefur hjá rannsóknarnefnd flugslysa, en lögin eru sambærileg eins og hér hefur komið fram.
Herra forseti. Ég legg til að frumvörpunum verði vísað til 2. umr. og samgn. að lokinni þessari umræðu.
