Kristján Pálsson:
Herra forseti. Ég vil í upphafi máls míns þakka hæstv. utanrrh. fyrir ítarlega og yfirgripsmikla skýrslu um utanríkismál.
Starfsemi utanrrn. hefur eins og flestir vita sem með þessum málum fylgjast þróast mjög hratt á undanförnum árum og það starf sem þar er unnið er að verða viðameira með hverju árinu. Það sjáum við með opnun sendiráða vítt og breitt um heiminn og nú síðast var tilkynnt um opnun nýs sendiráðs í Kanada.
Í þeim mikla samruna sem nú á sér stað og með vaxandi viðskiptum okkar um allan heim er okkur brýn nauðsyn á að hafa öfluga utanríkisþjónustu þar sem sendimenn okkar hafa aðgang að embættismönnum í æðstu stöðum um málefni okkar og þar sem þau eru kynnt í innsta hring. Í störfum mínum og kynnum af utanríkisþjónustunni á erlendri grundu fyrir Alþingi hef ég orðið mjög áþreifanlega var við hversu skilvirkt og fljótvirkt þetta kerfi okkar er orðið og aðgangur okkar mikill að embættum í heiminum og sé tekið mið af því að við erum örþjóð á þeim mælikvarða, á hjara veraldar, þá held ég að við getum sagt að utanríkisþjónustan hafi unnið kraftaverk á þessum sviðum. Ég vil því nota tækifærið og þakka utanríkisþjónustunni fyrir störf hennar og hæstv. utanrrh. fyrir að hafa lagt sig fram um að gera utanríkisþjónustuna að þeirri öflugu stofnun sem hún er orðin.
Herra forseti. Í kaflanum um Evrópusambandið í öryggis- og varnarmálum kemur hæstv. utanrrh. inn á þá nýju stöðu að Evrópusambandið vill taka á sig auknar byrðar og aukna ábyrgð í öryggis- og varnarmálum Evrópu. Þessi tilhneiging hefur fengið mjög jákvæðar undirtektir af hálfu okkar Íslendinga og ég hef fylgst með því að hæstv. utanrrh. hefur tekið á þessu máli og beitt sér mjög fyrir því að auka samskipti Evrópuríkjanna utan Evrópusambandsins til þess að ná aðgangi í þeirri öryggis- og varnarmálaumræðu sem ESB er að þróa um þessar mundir.
Það er nokkuð ljóst, herra forseti, að þó svo að NATO-samþykktir liggi fyrir um að þessi nýja þróun í öryggis- og varnarmálum Evrópu eigi að vera með þeim hætti að NATO-ríki, burt séð frá því hvort þau eru innan Evrópusambandsins eða ekki, fái að fylgjast vel með þeirri þróun og verða aðilar að henni, þá hefur það ekki orðið raunin og þær samþykktir sem forustumenn NATO gerðu í Washington í fyrra hafa ekki gengið eftir að öllu leyti. Þær samþykktir sem Evrópusambandið gerði í Köln á síðasta ári hafa verið þær samþykktir sem unnið hefur verið eftir, þ.e. að Evrópuríkin taki þær ákvarðanir sem þeim er fyrir bestu og síðan verði þau ríki NATO sem eru utan Evrópusambandsins látin fá að koma inn í þá umræðu þegar allar ákvarðanir hafa verið teknar.
Það ferli hefur haldið síðan og unnið hefur verið mjög hratt og þegar er byrjað að lima í sundur Vestur-Evrópusambandið, samband NATO-ríkja í Evrópu, og verkefni þaðan byrjuðu að fara til Evrópusambandsins 1. mars sl. eins og Petersberg-verkefnin og fleiri verkefni munu fara síðar. Árið 2003 er síðan gert ráð fyrir að Vestur-Evrópusambandið verði lagt niður í núverandi mynd.
Eftir það mun einungis standa eftir þing Vestur-Evrópusambandsins sem haldið er tvisvar á ári í París og þær gagnkvæmu varnarskuldbindingar sem þau tíu ríki sem þar undirrituðu Brussel-samninginn á sínum tíma undirgengust í 5. gr. en þær varnarskuldbindingar eru verulegar og taldar meiri en t.d. skuldbindingar NATO-ríkjanna hvert gagnvart öðru.
Samkvæmt endurskoðaða Brussel-samningnum ber ráðherrum tíu Evrópuríkja sem undirrituðu þennan samning á sínum tíma að gefa þingi Vestur-Evrópusambandsins skýrslu um varnar- og öryggismál. Vestur-Evrópusambandið hefur þróast mjög mikið á þessum 50 árum og í dag eiga 28 ríki aðild að bandalaginu, m.a. Rúmenía, Búlgaría, Rússland, Úkraína og fleiri ríki utan NATO og Evrópusambandsins. Þarna hefur því með árunum þróast upp umræða þingkjörinna fulltrúa þjóðþinga Evrópuríkjanna um varnar- og öryggismál í Evrópu.
Margir vilja halda því fram að sú umræða sé einn af hornsteinum fyrir þeim friði sem nú hefur ríkt í Evrópu ásamt að sjálfsögðu tilurð NATO. Þar sem það er eindreginn ásetningur Evrópusambandsins að yfirtaka Vestur-Evrópusambandið hafa risið upp raddir í Evrópu sem óttast að þá hverfi þessi mikilvægi vettvangur umræðu varnar- og öryggismála í Evrópu í víðustum skilningi og Evrópa verði óöruggari eftir en áður. Óöruggari vegna þess að það er tilhneiging innan Evrópusambandsins að klippa á þátttöku annarra ríkja á þessum vettvangi en þeirra ríkja sem eru í ESB með því að færa varnar- og öryggismálaumræðuna til Evrópuþingsins. Af mörgum NATO-ríkjum í Evrópu er þetta talin óviðunandi þróun enda er Evrópuþingið ekki með þá reynslu í umræðum um varnar- og öryggismál þjóðanna sem þarf og einnig það að þar eru óháð ríki sem ekki hafa undirgengist neinar varnarskuldbindingar.
Á aukafundi í VES í Lissabon 23. mars voru þessi mál til umræðu. Þar var m.a. samþykkt ályktun án mótatkvæða að stofnað yrði sérstakt þing sem kallaðist varnar- og öryggismálaþing Evrópu og kæmi í stað þings Vestur-Evrópusambandsins. Öll ríki sem nú eiga seturétt á þingi VES ættu þar seturétt áfram með þeim réttindum sem þau hafa í dag. Markmiðið yrði að öll ríki Evrópu ættu þar seturétt sem fullgildir aðilar að nokkrum árum liðnum. Ljóst er að slíkt þing verður að hafa þá stöðu að geta kallað til sín valdamenn innan Evrópusambandsins og annarra ríkja Evrópu innan og utan NATO á þingfundi til að gera grein fyrir varnar- og öryggismálum sinna ríkja. Breyta þarf samþykktum Evrópusambandsins til að þetta sé mögulegt og er unnið að því af Vestur-Evrópusambandinu að þetta takist.
Ég vil, herra forseti, beina þeirri spurningu til hæstv. utanrrh. ef hann er einhvers staðar nálægur svo ég þurfi ekki að endurtaka spurninguna aftur. --- Það er allt í lagi að láta tímann ganga, ég á ekki það mikið eftir, herra forseti, að ég sé í neinni tímaþröng.
Herra forseti. Ég ætlaði að beina fyrirspurn til hæstv. utanrrh. út af þeirri samþykkt sem Vestur-Evrópusambandið gerði á aukafundi sínum í Lissabon 23. mars sl., um varnar- og öryggismálaþing Evrópu. Mig langaði að vita hvort hæstv. ráðherra hefði tekið afstöðu til þess máls og hvort hann sæi þarna vettvang fyrir okkur Íslendinga til lýðræðislegra skoðanaskipta um varnar- og öryggismál í Evrópu. Slíkt þing yrði á sama grundvelli og VES sem starfað hefur í yfir 50 ár, eins og ég sagði áðan, og það mundu skipa þingkjörnir fulltrúar hvers ríkis. Mikil áhersla hefur verið lögð á það að þjóðþingin í Evrópu fari í dag með varnarmál og hermál og það eru þjóðþingin sem veita fjármagn til þeirra mála. Það hefur ekki verið í höndum Evrópusambandsins og þess vegna er mjög mikilvægt að þjóðþingin verði aðilar að þessu varnar- og öryggismálaþingi Evrópu því að þaðan kemur valdið og þaðan koma peningarnir.
Ég vil taka fram að á þinginu í Lissabon var mikil samstaða um að öll ríki utan Evrópusambandsins, öll þau ríki sem nú eru í VES og önnur Evrópuríki yrðu aðilar að hinu nýja þingi og með fullri aðild, því að menn hafa ekki getað séð það hvernig þróun varnar- og öryggismálaumræðunnar í Evrópu geti verið án þess að allar Evrópuþjóðirnar megi koma að því. Þess vegna, herra forseti, spyr ég hæstv. utanrrh. hvort einhver afstaða hafi verið tekin til þessa máls. Einnig mundi ég vilja fara fram á það að þetta brýna mál verði tekið til sérstakrar skoðunar af ríkisstjórn Íslands og Alþingi geri ég ráð fyrir á næstu mánuðum.
Ég vil að lokum segja, herra forseti, að í þeirri umræðu sem ég hef átt um þessar breytingar undanfarið innan Vestur-Evrópusambandsins hefur þróunin verið sú að smám saman hafa þau ríki, sem hafa verið sterkust í þeirri umræðu að einangra önnur ríki frá þessu þingi, skipt um skoðun. Frakkar til að mynda sem hafa verið miklir Evrópusambandssinnar hafa samþykkt að önnur ríki Evrópu verði aðilar að slíku þingi, ekki einungis Þjóðverjar og Danir og fleiri ríki eins og Bretar sem eru hlynntir þessu, heldur þessi þjóð. Ég hef samt sem áður velt fyrir mér, herra forseti, og langar til að heyra það frá hæstv. utanrrh. hvernig samkomulagið hafi verið við aðrar þjóðir Norðurlanda í þessu efni. Á þinginu í Lissabon mælti einungis ein þjóð gegn því að aukaaðildarríki mundu geta verið aðilar að slíku Evrópuþingi um öryggis- og varnarmál og það voru Svíar. Og ég velti því fyrir mér hvort samstarf Norðurlandaþjóðanna sé ekki sem skyldi á þessu sviði.
Ég vil að lokum, herra forseti, ítreka þá skoðun mína, sem hefur oft komið fram hér, að ég lít að sjálfsögðu á NATO sem hornstein að varnar- og öryggismálakerfi Íslendinga og tvíhliða samning okkar við Bandaríkin um varnir landsins. Að því leyti til verður það eftir sem áður það sem mun skipta okkur mestu, en ég hygg að við megum samt ekki sofa á verðinum gagnvart þeirri umræðu sem nú fer fram. Ég ítreka að hæstv. utanrrh. hefur lagt sig í líma við að koma málefnum Íslands á framfæri í þeim efnum en ég held að þar sé mikið verk að vinna og þar þurfi þing okkar, Alþingi, að koma nærri og alþingismenn yfirleitt að setja sig inn í þá mikilvægu umræðu sem fram undan er á þessu sviði.