Össur Skarphéðinsson:
Herra forseti. Mat á umhverfisáhrifum er eitt af því mikilvægasta sem hefur verið tekið upp í umhverfisvernd á síðasta áratug og í núverandi mynd sinni á það rætur sínar að rekja aftur til hinnar miklu ráðstefnu sem haldin var í Ríó í upphafi síðasta áratugar. Þá voru reyndar lögð niður ákaflega mörg teikn inn í framtíðina um það hvernig eigi að fara að því að vernda umhverfið. Meðal annars var lagt á ráðin um ákveðnar reglur sem voru einungis í frumdrögum en hafa síðan orðið ákaflega mikilvægar þó að þær hafi ekki enn ratað inn í lög. Ég nefni mengunarbótaregluna, reglur um verndunarsjónarmið, reglur um að mengun sé upprætt við upptök og varúðarregluna.
Þessar reglur eru með einum eða öðrum hætti grundvöllur þeirrar tilskipunar Evrópusambandsins sem við höfum verið að reyna að taka upp í lög með því frv. sem hér liggur. En þessar meginreglur koma eigi að síður ekki fram í sjálfu frv. Efni þeirra, orðalag er enn óljóst og það er enn þá í mótun. Hins vegar er ákaflega mikilvægt að það komi skýrt fram að þessar meginreglur ber framkvæmdarvaldinu að hafa í huga við framkvæmd laganna og þetta er eitt af því sem umhvn. var sammála um að rétt væri að kæmi fram við afgreiðslu málsins. Þetta tel ég að sé ákaflega mikilvægt.
Nú á allra síðustu árum hafa í Evrópu, en ekki síst utan Evrópu, verið að koma í ljós túlkanir á þessum reglum, tiltölulega óljósum, en sem leiðtogar þjóða skrifuðu eigi að síður undir í Ríó og sem hafa haft þær afleiðingar að menn eru farnir að túlka lög með allt öðrum hætti en áður. Það tel ég vera ákaflega mikilvægt og þess vegna nauðsynlegt að árétta að framkvæmdarvaldið hafi þessar fjórar meginreglur í huga þegar kemur að framkvæmd laganna.
Eins og hv. þm. Katrín Fjeldsted gat um áðan eru þessi mál í stöðugri mótun. Viðhorf til umhverfismála eru alltaf að breytast og það kemur ekki hvað síst fram í þeirri staðreynd að við erum sammála um ákveðið bráðabirgðaákvæði þar sem lagt er til --- ekki lagt til heldur beinlínis mælt fyrir um --- að hafist verði handa um endurskoðun þeirra laga sem samþykkt verða á grundvelli þessa frv. innan tveggja og hálfs árs. Það sýnir hvað umhvn. telur þennan málaflokk vera í örri þróun.
Ég er þeirrar skoðunar að við séum að lögfesta ákaflega merkan lagabálk. Ég held að mat á umhverfisáhrifum sé eitt af því merkilegasta sem við höfum tekið upp af nýmælum í íslenskri löggjöf á síðustu árum og mikilvægi málsins speglast m.a. í þeirri staðreynd að stjórnarandstaðan hefur kosið að vera með meiri hlutanum á þessu nál. Rétt er að það komi fram að þeir tveir fulltrúar stjórnarandstöðunnar, hv. þm. Kolbrún Halldórsdóttir og Þórunn Sveinbjarnardóttir, skrifa undir með fyrirvara og leggja fram á sérstöku þskj. ákveðnar brtt. Ég held, herra forseti, að ef þingið bæri gæfu til að samþykkja þær brtt. stæðum við núna frammi fyrir frv. sem væri snöggt um betra en það sem hér liggur fyrir.
Saga þessa frv. er ákaflega merkileg. Eins og menn vita átti ríkisstjórnin að leggja frv. fram samkvæmt þeim skyldum sem á henni hvíla vegna EES-samningsins um mitt síðasta ár. Við vitum líka öll af hverju það var ekki gert. Það var vegna þess að ríkisstjórnin taldi rétt að lúra á því til að koma í veg fyrir að dagsins ljós sæi frv. sem væri bersýnilega með þeim hætti að það skyti stoðum undir staðhæfingar okkar sem vorum á móti framgangsmáta við Fljótsdalsvirkjun og héldum því alla tíð fram að nauðsynlegt væri að setja þá framkvæmd í mat á umhverfisáhrifum.
Eigi að síður, herra forseti, þá liggur það fyrir að nú er frv. komið fram og í flestum dráttum til stórra bóta. En ég verð að taka undir með hv. þm. Katrínu Fjeldsted að ákveðnir skafankar eru á þessu frv. Ég vil sérstaklega nefna tvennt. Mér finnst slæmt að við skulum hafa í frv. ákvæði sem meiri hlutinn styður þess efnis að þegar búið er að framkvæma mat á umhverfisáhrifum og veita framkvæmdaleyfi að þá skuli það lifa í tíu ár eftir að leyfi er veitt. Ég tel að það sé ákaflega slæmt. Upphaflega nefndin lagði til fimm ár eins og fram hefur komið. Ég nefni það líka að um önnur leyfi gildir allt annað eins og byggingarleyfið sem lifir einungis í eitt ár. Ég vísa til þess að hinir fornu orkupáfar Íslands, eins og fyrrum yfirmenn Orkustofnunar, hafa sjálfir sent frá sér skriflega álitsgerð um það hversu lengi slík leyfi ættu að vara og þeir hafa talað um fimm ár. Ég ímynda mér að það hafi verið grunnurinn undir því að nefndin, sem lagði hin upphaflegu drög að frv., komst að þessari niðurstöðu.
Herra forseti. Ég vil líka taka undir með hv. þm. Katrínu Fjeldsted, eins og þeir tveir þingmenn sem eru með fyrirvara af hálfu stjórnarandstöðunnar að það er ákaflega slæmt og virkar ekki vel í ljósi nýliðinnar reynslu að við skulum enn hafa inni bráðabirgðaákvæði sem gerir það að verkum að þær framkvæmdir sem hafa leyfi samkvæmt gildandi lögum skuli halda því í tvö og hálft ár og mér heyrðist að hv. þm. Kartín Fjeldsted teldi að hér væri fyrst og fremst um að ræða ýmsar smærri virkjanir. Eins og fram hefur komið í svari hæstv. iðnrh. við fsp. Sighvats Björgvinssonar er þarna um að ræða eftir atvikum átta til ellefu, jafnvel tólf virkjanir.
En ég vek eftirtekt á því að eitthvað hlýtur að liggja á bak við þetta fyrirkomulag af hálfu framkvæmdarvaldsins. Hvað veldur því að menn eru ekki reiðubúnir að samþykkja fimm mánuði eða einfaldlega skera algjörlega á þetta eins og þingflokkur Samfylkingarinnar lagði til í frv. sem var lagt fram og hefur verið lagt fram á þessu þingi og flutt af hv. þm. Sighvati Björgvinssyni? Við erum þeirrar skoðunar að allar framkvæmdir eigi að fara í mat á umhverfisáhrifum og ekkert af þeim gömlu leyfum sem eru í gildi eigi að fá að lifa. Ég vek eftirtekt á því, herra forseti, að ein af þeim virkjunum sem er heimil samkvæmt gildandi lögum og verður heimil samkvæmt þessu frv., án þess að hún fari í mat á umhverfisáhrifum, er síðasti áfangi Þjórsárvirkjunar, 6. áfangi Kvíslaveitu ef ég man rétt, sem gerir það að verkum að gengið er á Þjórsárver. Með öðrum orðum, það frv. sem liggur núna fyrir er þess eðlis að það útilokar ekki að í reynd sé ráðist í framkvæmd sem kynni að skerða Þjórsárver en eins og menn muna og vita eru Þjórsáver sérstakt verndarsvæði og ákaflega mikilvægt svæði sakir sérstæðs lífríkis síns.
Óneitanlega hlýtur maður að spyrja, herra forseti: Hvað er það sem vakir fyrir framkvæmdarvaldinu að skera ekki á þetta í eitt skipti fyrir öll og óneitanlega hlýtur maður að spyrja þá sem hafa þetta mál á forræði sínu, þ.e. hv. þm. Ólaf Örn Haraldsson, formann umhvn., og hv. þm. Kristján Pálsson, varaformann umhvn.: Hver eru rökin fyrir því að það er enn verið að halda lifandi framkvæmdaleyfum stórvirkjana á borð við þá sem ég var að nefna? Er ætlunin sú að heimila einhverja slíka virkjun? Það er nauðsynlegt að það komi fram í umræðunni, herra forseti.
Ég vildi líka geta þess að ekki ríkir full sátt millum stjórnar og stjórnarandstöðu að því er varðar t.d. hvernig eigi að fara með mat á umhverfisáhrifum skógræktar. Í lögum um landshlutabundin skógræktarverkefni, sem samþykkt voru fyrir einhverjum missirum, kom það fram með sérstöku ákvæði í þeim að það var skýr vilji löggjafans að áætlanir um skógrækt skyldu fara í mat á umhverfisáhrifum. Ákvæðið var að vísu skilyrt því að það skyldi einungis lifa fram til þeirrar stundar að ný lög um mat á umhverfisáhrifum tækju gildi. En með samþykkt ákvæðisins í þeim lögum lá auðvitað fyrir vilji löggjafans, eins og hann var skipaður á þeim tíma, að í hinum nýju lögum um mat á umhverfisáhrifum væri ákvæði sem væri a.m.k. jafngilt þessu. Nú blasir við að slíkt ákvæði er ekki að finna í þessu frv. Það er hins vegar að finna í þeim tillögum sem tveir hv. þm. stjórnarandstöðunnar hafa lagt fram.
Ég hlýt því að spyrja hv. þm. stjórnarmeirihlutans: Hvað veldur því að þetta hefur ekki verið tekið upp í lögin? Er það bara af vangá eða eru menn virkilega að leyfa sér að stíga skref aftur á bak varðandi mat á umhverfisáhrifum? Ég tel að með engu móti sé hægt að samþykkja frv. af þessu tagi og get ekki fallist á það nema sett verði undir þennan leka með einhverju móti. Ég ætla hins vegar ekki, herra forseti, að gera þetta að frekara umræðuefni vegna þess að ég vænti þess að menn beri gæfu til þess að skoða þetta milli 2. og 3. umr. En ég vil spyrja annaðhvort formann eða varaformann umhvn. hvort ætlunin sé að taka þetta tiltekna atriði til skoðunar milli 2. og 3. umr. Ég tel að það sé ekki hægt að ljúka umræðunni án þess að það liggi alveg skilyrðislaust fyrir, herra forseti.
Af því að ég er þeirrar skoðunar að lög eigi að vera skýr langar mig að spyrja hv. þm. stjórnarmeirihlutans örlítillar spurningar. Ég tel að það eigi aldrei að gerast að lög séu orðuð með þeim hætti að venjulegt fólk, fólk með kannski bara slaka meðalgreind, geti ekki skilið viðkomandi setningar. Ég tek eftir því að í III. kafla frv., 5. gr., sem fjallar um matsskyldar framkvæmdir er að sönnu í 2. mgr. að finna ákaflega mikilvægt nýmæli þar sem rætt er um að þegar fleiri en ein matsskyld framkvæmd er fyrirhuguð á sama svæði þá getur ráðherra, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum, ákveðið að umhverfisáhrif þeirra skuli metin sameiginlega. Á nauðsyn ákvæðis af þessu tagi var bent af hálfu skipulagsstjóra í hinu miklu deilumáli sem tengdist álveri á Reyðarfirði og Fljótsdalsvirkjun. Nú hefur orðið samstaða um að taka þetta upp og það er vel.
En brtt. við sömu grein hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Ráðherra getur heimilað í sérstökum undantekningartilvikum, að fenginni umsögn Skipulagsstofnunar og leyfisveitenda, að mat á umhverfisáhrifum framkvæmdar, eða hluta hennar, samkvæmt þessari grein og 6. gr. fari fram með öðrum hætti en kveðið er á um í lögum þessum.``
Herra forseti, hvers konar skrípaleikur er þetta? Hvað felst í þessu orðalagi?
Ég get ekki tekið þátt í því að samþykkja frv. nema ég skilji það til fullnustu. Þetta orðalag skil ég ekki. Ég spyr þess vegna hv. formann nefndarinnar eða einhverja aðra stjórnarþingmenn: Geta þeir upplýst hvað felst í þessu og hvort með þessu sé í reynd verið að gefa hæstv. ráðherra leyfi til að fara eigin leiðir algjörlega á skjön við allt það sem áður er búið að mæla fyrir um í lögum þessum?