Sverrir Hermannsson:
Herra forseti. Hér höfum við fjárlagafrv., fágætt að því leyti að gert er ráð fyrir mjög drjúgum tekjuafgangi. Því er ástæða til þess að fagna sérstaklega og að öllu leyti ef ekki væri meginástæða fyrir tekjuafganginum það sem hv. síðasti ræðumaður kallaði illkynja hagvöxt sem byggir á bullandi viðskiptahalla. Þess vegna eru það auðvitað vonbrigði. Það má gera að gamni sínu eins og hæstv. forsrh. hvatti til að menn ættu að gera hér á hinu háa Alþingi og hugsa sér að menn stefndu í 100 milljarða kr. halla og þá væru tekjur ríkisins þar af 24 milljarðar eða svo. En að öllu gamni slepptu er þetta sem ég hef viljað kalla froðufé. Það kraumar og sýður í kjötkatli ríkisstjórnarinnar af því að kynt er of mikið undir og froðukúfarnir standa upp af og þar á meðal þessi sem við höfum nú hér að helmingi til að ég hygg sem afgang á fjárlögum.
Það er óhjákvæmilegt að rifja aðeins upp rekstur ríkissjóðs um allmörg ár og við skulum aðeins líta á þann árafjölda sem minn gamli flokkur, Sjálfstfl., hefur fari með yfirstjórn þeirra mála. Í grg. með fjárlagafrv. á bls. 8 segir, með leyfi forseta:
,,Traust afkoma ríkissjóðs gerir kleift að greiða niður skuldir ríkissjóðs og grynnka á vaxta- og greiðslubyrði næstu ára. Undanfarin ár hefur markvisst verið unnið að þessu markmiði. Sú vinna hefur skilað þeim árangri að í stað langvarandi hallareksturs og skuldasöfnunar hafa skuldir ríkissjóðs lækkað.``
Ég man ekki betur og ég hygg að ég hafi séð þær tölur að frá árinu 1991 til 1996, að báðum árum meðtöldum, hafi halli á ríkissjóði á fjárlögum hvers árs numið að meðaltali 14 milljörðum kr. og samtals þess vegna í 7 ár 84 milljörðum. Einhvers staðar sá ég þess getið að í lok ársins 1997 hafi hallinn numið samtals 100 milljörðum kr.
Það er komið að skuldadögum og sem betur fer hefur tekist að lækka skuldir ríkissjóðs og það sem kallað er hér lánsfjárafgangur, og ég kynni kannski betur við að kalla ráðstöfunarfé, hefur verið drjúgum meira og raunar töluvert þótt um halla á sjálfum fjárlögunum hafi verið að tefla. Þessi bullandi hallarekstur ríkissjóðs orsakaði lánsfjárhungur sjóðsins sem birtist í því að hið opinbera keppti um lánsfé af mikilli hörku á lánsfjármarkaði, svo mjög að Lánasýsla ríkisins stundaði svartamarkaðsbrask á þeim vettvangi og bauð stærstu kaupendum ríkisvíxla aukavexti undir borðið. Þetta þarf ekkert að vera neitt bankaleyndarmál enda þótt ég kæmist á snoðir um það í mínu fyrra starfi. Þetta hækkaði vaxtastigið í þjóðfélaginu óhjákvæmilega. En eins og vant er og því miður er það svo hjá hæstv. ríkisstjórn að hún hefur stundað afskaplega mikið alls kyns loftfimleika og blekkingar. Það var á því klifað að þeir sem bæru ábyrgð á hinu háa vaxtastigi væru bankarnir. Auðvitað þurftu þeir óþarflega mikið til síns reksturs. Þeir höfðu verið reknir með óskynsamlegum hætti þannig að gífurlega fjármuni þurfti að afskrifa þar. En undirrótin var bullandi hallarekstur sjálfs ríkissjóðs sem síðar þurfti að ná inn fjármagni og ég var innilega sammála því að það yrði sem mest gert á innlendum markaði eða svo sem kostur væri.
Eitt hið gæfulegasta sem hér hefur náðst er það markmið að útrýma atvinnuleysi. Ekkert böl er að minni hyggju eins átakanlegt og að menn geti ekki fengið vinnu sína selda. Það ber sérstaklega að þakka og að því liggja ýmsar ástæður. Ríkisstjórnin má eiga sitt hrós þess vegna fyrir hlutdeild sína í því máli.
Stöðu heimilanna í landinu hefur borið hér á góma og ég verð að segja að mér brá ónotalega þegar hæstv. forsrh. taldi í viðtali við fjölmiðil að þetta væru einkenni góðærisins. Það er ýmislegt sem liggur til grundvallar þess að ég hef enga sérstaka ánægju af að rifja upp ýmsa þætti í mínu fyrra starfi í Landsbanka Íslands, en það var mér þungbærast þegar fólk leitaði á náðir mínar og var í þann veginn eða þegar búið að missa íbúð sína undir hamarinn. Þessar heimsóknir voru allt of tíðar. Mér rann þetta ákaflega til rifja. Margur brast í grát og gekk bónleiður til búðar því að í fæstu falli var hægt að hjálpa þessu fólki. En ég hefði átti að láta huggast og átta mig á að þetta var góðærisgrátur.
Ég nefndi þetta við kunningja minn, skáldið Ragnar Inga Aðalsteinsson frá Vaðbrekku í Hrafnkelsdal, og honum varð óðara að munni þessi limra:
Þessi skuldaaukning er hrollvekjandi og það þarf að hafa augu á því hvert þetta stefnir. Menn telja að staða heimilanna hafi skánað og vanskil þeirra minnkað. Kann það ekki að vera vegna hinnar gegndarlausu útlánastefnu bankanna, að þeir hafi veitt fólki miklu meiri fyrirgreiðslu þannig að það sé ekki mark á því takandi þótt vanskil heimilanna hafi minnkað? Hafa þau ekki steypt sér í þeim mun meiri skuldir? Það er skoðun mín að svo hafi orðið.
Hættumerkin í þjóðfélagi okkar eru margvísleg eins og hinn illkynja hagvöxtur Stór-Reykjavíkursvæðisins vegna þenslu á íbúðamarkaði, vegna gegndarlausrar útlánaaukningar bankanna. Það var einmitt í fyrravetur allnokkru fyrir kosningar að Landsbanki Íslands veitti fyrirgreiðslu manni sem nafngreindur er nú orðið og heitir Jón Ólafsson, nærri 800 millj. kr., til þess að kaupa fyrir lóðir suður í Garðabæ og veitti vilyrði fyrir því að lána allt að 80% af byggingarkostnaði á þeim lóðum. Hættumerkin verðþenslunnar voru löngu komin í ljós þegar þetta er. Þau eru komin í ljós fyrir meira en ári og þess vegna hefði þurft að sníða þáv. fjárlagafrv. að þeim köldu staðreyndum sem ekki var gert af því að það þurfti að kjósa undir merkjum velmegunar og stöðugleika, stöðugleika sem stjórnarherrarnir japla á eins og belja á frosinni næpu, sem reyndist svo strax að kosningum loknum óstöðugleiki svo ekki sé meira sagt.
Þar höfðu menn það og ég hygg að ein af meginástæðunum fyrir verðþenslunni sé gegnarlaus útlánastefna bankanna. Þeir hafa að vísu sjálfir bætt stöðu sína og rekstrarstöðu og það er auðvitað vel. En það er kannski ekki góðkynja gróði heldur þegar öll kurl koma til grafar.
Það hefur verið talað um aðhald í ríkisfjármálum og auðvitað er það ágætt út af fyrir sig að meira streymi inn en gert er ráð fyrir í fjárlagaafgreiðslu. En aðhaldið var samt ekki meira en svo að fjárlögin fara 5 milljónir, ef ég man rétt ... (Fjmrh.: Milljarða.) milljarða auðvitað, 5 milljarða --- ég er að týna niður orðfærinu því að menn voru hættir í minni tíð að nefna lægri tölur úti í Landsbanka --- 5 milljarða fram úr áætlunum svo aðhaldið hefur nú ekki sýnst vera afskaplega mikið þar.
Ég ætla ekki að víkja sérstaklega að kosningaloforðum stjórnarflokkanna og nenni ekki að rifja það upp sem menn hafa gert, að minna á loforð Framsfl. um milljarð til baráttu gegn fíkniefnunum. Það er allt of viðkvæmt mál til þess að menn séu sérstaklega að kasta því þann veg milli sín. Þeir láta svo sem þeir ætli að gera þetta seinna, að standa við þetta. En ég er nú ekki viss um nema þetta loforð hafi verið gefið af þeim háttvirtu mönnum, hæstv. ráðherrum Framsfl., til þess að sverja af sér fóstbræðralag við einhverja í þeim hópi sem forsrh. hefur verið að nefna eiturlyfjabaróna og hann kann frekari skil á en ég.
Það er rétt að það er mikilsvert að fresta framkvæmdum í stöðu eins og nú, í þenslustöðu. Það er mjög mikilvægt og ég fyrir mitt leyti er tilbúinn til að líta á fleiri frestanir. Það er bullandi spenna á byggingarsviði og rétt er það sem ég held að hafi komið hér fram í dag að ítalskir verkamenn eða iðnaðarmenn eru að pússa gólf í verslun upp í Kringlu og þá getur maður rétt ímyndað sér hvernig ástandið er. Það má engum silkihönskum taka á þessum málum. Og eins ég segi, ég kann vel að eiga það eftir að sirkla út hvort ekki sé færi á að setja saman tillögur um frekari frestanir.
Menn hafa vikið að greinargerð fjárlaganna, að fjármagnstekjuskattur hefur gefið alldrjúgum meira í aðra hönd en upphaflega var áætlað. Ég var á sínum tíma afar andsnúinn þeirri skattlagningu. Ég rifja upp þá staðreynd sem blasti við okkur í bönkum að fólk 60 ára og eldra á 60% af öllu sparifé þannig að hér var vissulega um aldraðra skatt að tefla. Ég minnist þess hins vegar líka hvernig farið var að því að koma honum á því að hann átti drjúgum andstæðinga. Það var gert með því að versla við þá hina sömu um það að slá af sköttum af arði af hlutabréfum niður í 10%. Það var áreiðanlega ekki holl og skynsamleg framkvæmd.
Herra forseti. Ég hefi lokið máli mínu. Það er mjög margt gott hægt að segja um þetta frv., sérstaklega það sem lýtur að þeim afgangi sem hér á að verða og ég fyrir mitt leyti er tilbúinn til að styðja að verði enn meiri ef þess er nokkur kostur og hann verði alla vega varinn.