Fjármálaráðherra (Geir H. Haarde):
Herra forseti. Hér kemur til 1. umr. frv. sem ég hef leyft mér að flytja um breytingar á lögum um vörugjald af ökutækjum, eldsneyti o.fl.
Mál þetta á sér þann aðdraganda að bensínverðshækkanir á erlendum mörkuðum hafa verið óvenjulegar að undanförnu, ekki síst á liðnu sumri og reyndar hafa sveiflur á þessum markaði erlendis verið óvenjumiklar allt frá því fyrir mitt síðasta ár. Þetta tímabil hefur leitt í ljós að það kerfi gjaldtöku sem við höfum búið við á undanförnum árum verður til þess að magna sveiflur í bensínverðsbreytingum og ýta undir að sveiflurnar verði óeðlilega miklar í hvora áttina sem er. Núverandi ástand þýðir það að ef innkaupsverð lækkar um eina krónu, þá lækkar útsöluverð innan lands um u.þ.b. 2,50. Ef innkaupsverð hækkar um eina krónu, þá hækkar útsöluverð innan lands um u.þ.b. 2,50.
Þessir ágallar á núverandi kerfi hafa sem sagt komið mjög berlega í ljós að undanförnu. Í ljósi þess ákvað ríkisstjórnin að beita sér fyrir breytingu á þessu skipulagi í gjaldtöku til þess að reyna að koma í veg fyrir að kerfi okkar innan lands magnaði þær sveiflur sem óhjákvæmilegar eru á erlendum mörkuðum og við ráðum að sjálfsögðu ekki við.
Rétt er að hafa í huga að gjaldafyrirkomulag á bensíni á Íslandi er býsna flókið. Nú eru lögð á bensín þrenns konar gjöld hér á landi. Það er í fyrsta lagi umrætt vörugjald sem nú er ætlunin að breyta. Þetta vörugjald er í dag 97% af innkaupverði en á sér ýmsa fyrirrennara, til að mynda í tolli og landsútsvari sem voru afnumin og sameinuð í vörugjaldi fyrir um það bil sex árum. Þetta gjald er sem sagt í dag 97% af innkaupsverði og er það gjald sem ætlunin er með þessu frv. að festa í ákveðinni krónutölu.
Fyrir utan þetta gjald er síðan lagt á svokallað sérstakt vörugjald sem í daglegu tali er kallað bensíngjald en þessi gjaldtaka rennur beint til Vegagerðarinnar samkvæmt nánari reglum og ákvörðunum sem tengjast vegáætlun. Þetta gjald er mun hærra. Það er í dag 28,60 kr. á lítra.
Þriðja gjaldið, sem leggst síðan á útsöluverð bensíns, er svo að sjálfsögðu hinn hefðbundni virðisaukaskattur sem leggst á þessa vöru eins og alla aðra vöru og þjónustu, má segja. Þannig er samsetningin í þessum gjöldum og þannig er uppbyggingin á tekjuöfluninni sem af bensíni fæst hér á Íslandi.
Rétt er að taka það fram að í öllum löndum er bensín mikið notaður skattstofn, sums staðar meira en hér á landi og það hefur alls staðar þótt eðlilegt að nota bensínið sem tekjustofn fyrir ríkið og hjá okkur höfum við tvískipt þeirri tekjuöflun. Annars vegar notum við hana til þess að fjármagna vegaframkvæmdir og hins vegar notum við hana sem almenna tekjuöflun fyrir ríkissjóð.
Í sumum löndum, og sú umræða hefur borist til Íslands, hafa menn rætt um það að skattleggja beri þetta eldsneyti sérstaklega á grundvelli þess koltvísýrlings sem af notkun þess hlýst. Við höfum ekki tekið upp þá gjaldtöku. Það voru hugmyndir af einhverra hálfu í kosningabaráttunni, ef ég man rétt, að huga að slíkum leiðum. Slíkar leiðir eru auðvitað færar en það er annað fyrirkomulag á innheimtunni en hér hefur tíðkast.
Rétt er að huga að því að gjaldstofninn í þessu efni, bensínsalan í landinu, hefur verið nokkuð stöðug um nokkra hríð. Bensínnotkunin í landinu er rétt tæp 200 millj. lítra á ári. Þá er auðvelt að sjá að hver króna í verði bensíns þýðir 200 millj. kr. Ökutækjum hefur að vísu verið að fjölga á Íslandi og má búast við því að hvert og eitt tæki sé jafnvel meira notað en áður var, en þróunin í vélum þessara tækja er að sjálfsögðu sú að þau verða sparneytnari á eldsneyti og það er sennilega ástæðan fyrir því að ekki hafa verið mjög miklar breytingar í heildarnotkun á bensíni.
Markmiðið með frv. er sem sagt að breyta 97% vörugjaldinu sem ég var að gera grein fyrir og festa það í ákveðinni krónutölu.
Þá er næsta spurning sú -- ef menn gefa sér að það sé í sjálfu sér heppileg breyting til að draga úr sveiflum -- hver á sú krónutala að vera? Í dag eftir þær hækkanir sem orðið hafa á undanförnum mánuðum fram í september sl. er vörugjaldið um það bil 12,80 kr. Við þá breytingu sem varð um síðustu mánaðamót hefur gjaldið hækkað og er líklega núna á bilinu 13,10--13,20 kr., ég hef það ekki nákvæmlega. En þetta gjald hefur að sjálfsögðu sveiflast að undanförnu vegna þess hve gjaldstofninn, innkaupsverðið, hefur sveiflast.
Í þessu frv. er lagt til að gjaldið sem kom í stað 97% vörugjalds verði 10,50 kr. á lítra. Það er sem sagt rúmlega 2,50 kr. lægra en það er í dag frá því um mánaðamótin og þetta þýðir að bensínið mundi lækka um þessar krónur plús áhrif af virðisaukaskatti þannig að gera má ráð fyrir að bensínverðið mundi lækka um allt að 3 kr. á grundvelli þessa frv.
Auðvitað má deila um hvar eigi nákvæmlega að setja þetta vörugjald, í hvaða upphæð, en það vill svo til að ef maður skoðar þróun gjaldsins frá því að það var fyrst sett á í núverandi formi er meðalgjaldið framreiknað til núverandi verðlags 10,56 kr. Þetta kemur fram í greinargerð frv. Við erum að leggja til að gjaldið verði lægra en það hefur verið að meðaltali undanfarin fimm ár. Það var að vísu lægra í fyrra, 9,30 kr. en það er vegna þess að þá var innkaupsverðið á bensíni óeðlilega lágt.
Ef maður fer lengra aftur í tímann, alveg aftur til 1991, þá kemur hið sama í ljós að gjaldið var hærra, stundum töluvert hærra en hér er lagt til. Við skulum hafa það í huga sem ég nefndi áðan að hver króna í þessum efnum þýðir 200 millj., hver tíeyringur þýðir 20 millj. í tekjur eða tekjumissi þannig að við erum að tala um mjög stórar upphæðir þó að þetta virki sem lítilræði í hverjum bensínlítra. Þetta er meginefni frv.
Ég tel að hér sé lögð til skynsamleg breyting. Ég tel reyndar að það hefði átt að fara þessa leið 1993 þegar núverandi gjald var á sett en út í það hugsuðu menn ekki á þeim tíma og kannski ekki þess að vænta og auðvelt að vera vitur eftir á. Með þessu móti fáum við ekki aðrar sveiflur í bensínverð okkar en þær sem koma beinlínis utan frá og erum ekki að magna þær um helming eins og gerist með núverandi gjaldtökukerfi.
Það eru fleiri atriði í þessu frv. Í núgildandi löggjöf er gert ráð fyrir því að bensíngjald, þ.e. hið sérstaka vörugjald sem rennur til vegagerðar, megi hækka samkvæmt ákvörðun ráðherra í samræmi við hækkun byggingarvísitölu án þess að ráðherra þurfi út af fyrir sig að ræða það við nokkurn mann. Þannig hefur kerfið verið í mörg ár og þessari heimild hefur jafnan verið beitt einu sinni til tvisvar á ári, síðast í tengslum við hækkun á þessu gjaldi um nokkra aura, hálfa krónu eða svo 1. júní sl. Nú er lagt til að þessi heimild falli brott. Ástæðan fyrir því er sú að við breyttum stjórnarskránni í þessum þingsal árið 1995 og tókum upp ákvæði þar sem segir efnislega að Alþingi sé óheimilt að framselja skattlagningarvald sitt til handhafa framkvæmdarvalds, að engan skatt megi á leggja nema með ákvörðun Alþingis. Það er í samræmi við þessa breytingu sem við leggjum til að heimild fjmrh. til að hækka bensíngjaldið á grundvelli vísitölubreytinga verði felld niður. Hvað þýðir það? Það þýðir að sjálfsögðu að allar slíkar breytingar verður í framtíðinni að ákveða á Alþingi og þá bæði gjöldin, bæði hið nýja vörugjald sem ég legg til að verði tekið upp í þessu formi sem ég hef skýrt og sömuleiðis hið gamla bensíngjald sem rennur til Vegagerðarinnar.
Þá þurfa menn að gera sér grein fyrir því að til þess að fjármagna Vegagerðina og vegamálin á sama hátt og hér hefur verið gert á undanförnum árum þurfa menn á hverju ári að taka meðvitaða ákvörðun um það hvað þetta bensíngjald á að vera hátt. Sama er að segja um hitt gjaldið, þ.e. vörugjaldið. Menn verða að ákveða það með sérstakri ákvörðun á Alþingi ef það á að breyta því.
Ég tel að þetta sé framför. Ég tel að þetta sé í anda þeirra breytinga sem við mörg hver beittum okkur fyrir á Alþingi 1995 þegar stjórnarskránni var breytt. En þá verða menn líka að hafa þrek til þess að taka afleiðingunum og breyta þessum gjaldtöxtum þegar ástæða þykir til. Ég vek sérstaka athygli á því sem snertir vegamálin, að ef menn vilja afla aukins fjár til þeirra með sama hætti og gert hefur verið á undanförnum árum þá verður það ekki gert öðruvísi en með lagabreytingu.
Í samræmi við þetta er lítil efnisbreyting í frv. sem varðar flugvélabensín en flugvélabensín hefur verið undanþegið vörugjaldi með sérstakri ákvörðun ráðherra sem er nákvæmlega jafnóeðlilegt og rétt að gera með lögum eins og hér er lagt til. Þessar breytingar á gjaldtökuforminu, að flytja það úr reglugerð yfir í löggjöf, eru svo í sjálfu sér hluti af mun stærra máli sem er afleiðing þeirra stjórnarskrárbreytinga sem voru samþykktar hér 1995 og mun þurfa að taka á í löggjöf víðar en hér. Ég nefni t.d. að næsta mál á dagskrá þessa fundar er nákvæmlega sama eðlis. Þar er verið að flytja heimildir úr reglugerð yfir í löggjöf á þessum sömu forsendum.
Þetta eru sem sagt hin tvö minni háttar mál, ef svo mætti segja, í frv. Þetta eru ekki aðalefnisatriðin sem varða hið sérstaka bensíngjald og það sem varðar flugvélabensínið.
Meginefni frv. er sem sé breytingin úr 97% vörugjaldi yfir í fasta tölu, 10,50 kr. Ég vil taka það fram að í forsendum fjárlaga fyrir næsta ár hefur verið miðað við 10,50 kr. þannig að það er samræmi þar á milli. En það má líka taka það fram, eins og segir í grg. frv., að ef við mundum ekki gera þessa breytingu og ef bensínverðið héldist jafnhátt og það er núna þá mundi ríkissjóður fá u.þ.b. 400 millj. kr. til viðbótar í sinn hlut á ársgrundvelli, þ.e. miðað við að þetta verð héldist óbreytt í heilt ár. Það er því í raun verið að flytja þá fjárhæð frá ríkissjóði yfir til bensínnotenda.
Í grg. frv. er síðan rakið enn fremur og enn nánar en ég hef gert hér hver þróunin á þessari gjaldtöku hefur verið í gegnum árin og hvernig breytingar hafa orðið í þessu efni. Við sjáum það jafnframt þar að ýmsar sveiflur og miklar hafa verið í þessu. Markmiðið er, eins og ég hef margtekið fram, að losna við þessar sveiflur, minnka þar með verðlagsáhrif, bæði til góðs og ills --- oftast til ills en stundum til góðs --- af sveiflum á innkaupsverði bensíns erlendis.
Að öðru leyti held ég að málið skýri sig nokkuð sjálft. Það hefur verið mikið í hinni opinberu umræðu. Sérstaklega í ágústmánuði og byrjun september var þetta mál mikið rætt af ýmsum aðilum. Ég vil sérstaklega nefna til sögunnar Félag íslenskra bifreiðaeigenda og þakka ágætt samstarf við formann þess og framkvæmdastjóra þegar verið var að komast að niðurstöðu um þetta mál á þeim forsendum sem hér liggja fyrir og ríkisstjórnin hefur ákveðið að gera að sínum.
Herra forseti. Ég vænti þess að endingu að málið fái gott brautargengi í þinginu. Það er hægt að koma þessari breytingu í gegn mjög hratt og það er hægt að koma henni út í bensínverðið mjög hratt ef menn vilja það. En það er auðvitað líka hægt að tefja málið ef einhver vill það. En það vita þá allir hver borgar reikninginn af því. Það verða bensínnotendur og ríkissjóður hagnast á meðan af þeirri miklu gjaldtöku sem nú er í gildi. Menn verða því að gera upp við sig hvorum megin þeir ætla að standa í því efni.
Gert er ráð fyrir því að endurgreiða olíufélögunum það sem þau hafa þegar greitt af innkomnum birgðum til þess að geta komið breytingunni til framkvæmda sem allra fyrst ef Alþingi býður svo við að horfa að gera þessa breytingu.
Herra forseti. Ég vænti þess að samstaða verði um málið og legg til að því verði vísað til 2. umr. og hv. efh.- og viðskn.