Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég vona að hæstv. iðnrh. sé einhvers staðar nálægur. Ég held að ég byrji á því að víkja að því sem hæstv. iðnrh. sagði í ræðu sinni.
Ég held að tilvitnanir hæstv. iðnrh., Finns Ingólfssonar í Hjörleif Guttormsson, fyrrv. alþingismann, sem ekki á lengur sæti hér til þess að svara fyrir sig sem þingmaður séu með því ómaklegasta og ómerkilegasta sem ég hef heyrt af því tagi mjög lengi. Það fer út af fyrir sig prýðilega á því að það komi frá hæstv. iðnrh.
Hjörleifur Guttormsson hélt einmitt á Alþingi veturinn 1990--1991 eina af frægari ræðum þingsögunnar þegar hann stóð hér í eina 6--8 klukkutíma og andmælti einmitt álveri á Keilisnesi og virkjunum sem því áttu að tengjast. Ég spái því að það muni þurfa meira til heldur en Finn Ingólfsson að koma óorði á eða kasta rýrð á þann orðstír sem Hjörleifur Guttormsson hefur sem umhverfisverndarsinni á Íslandi.
Herra forseti. Ég geri ekki mikið af því að vitna í amerísk stjórnmál. En ég var þó einu sinni staddur vestra og sá stjórnmálaskörung þarlendan, frá Texas, afgreiða heldur seinheppinn mótframbjóðanda sinn til embættis varaforseta Bandaríkjanna þannig að mér er það nokkuð minnisstætt. Þannig var að sá hinn seinheppni Dan Quayle varð það á beint eða óbeint að jafna sjálfum sér við John Fitzgerald Kennedy og þá greip gamli skörungurinn orðið og sagði, ef ég má með leyfi forseta, mæla á enska tungu:
,,Senator, I knew Jack Kennedy. You are no Jack Kennedy.``
Ég get sagt mjög svipað. Ég þekki Hjörleif Guttormsson. Iðnaðarráðherra, þú ert enginn Hjörleifur Guttormsson og vantar mikið upp á það.
Herra forseti. Ég held að þingleg meðferð þessara mála eigi eftir að komast á spjöld þingsögunnar ef svo fer, sem er bersýnilega ásetningur stjórnarmeirihlutans, að þvinga fram afgreiðslu á þessari sýndartillögu hæstv. iðnrh. Hún er auðvitað ekkert annað en sýndartillaga til þess eins fallin að láta heita svo að Alþingi hafi komið að málinu með nýrri ákvörðun en þó þannig að sjálf grundvallarspurningin sem tekist er á um í fyrstu umferð, lögformlegt eða ekki lögformlegt mat á umhverfisáhrifum, verði aldrei borin upp. Þetta er óefnislegt.
Ég vek athygli á hinu sjaldgæfa orðalagi tillögunnar sem hæstv. iðnrh. flytur. Hvernig hefst tillagan? Tillögugreinin er þannig, að Alþingi, með vísan til þessa og þessa, lýsi yfir stuðningi við eitthvað. Alþingi er að lýsa yfir stuðningi við að eitthvað gerist úti í þjóðfélaginu. Þetta er eins og menn væru á fundi í ungmennafélagi að lýsa sig sammála því að það ætti að varðveita íslenska tungu eða annað því um líkt. Þarna er mjög afbrigðilega að málum staðið, herra forseti. Það á ekki að leggja málið upp sem grundvallarákvörðun þannig að orðalag tillögunnar sé þannig að hér sé um að ræða hina efnislegu ákvörðun Alþingis. Nei, það á ekki að gera. Það á að láta heita svo að í þessu felist eitthvað sem máli skiptir, að Alþingi lýsi yfir stuðningi við að þetta og hitt gerist á grundvelli eldri leyfa og ákvarðana.
Herra forseti. Það er óefnislegt sérstaklega ef koma á í veg fyrir að þáltill. um lögformlegt mat á umhverfisáhrifum gangi til efnislegrar afgreiðslu á undan þessari tillögu. Það er óþinglegt. Í raun er verið að lýsa með því vantrausti á þá aðferðafræði í þessum málum sem Alþingi þó sjálft hefur ákveðið, þ.e. lög um mat á umhverfisáhrifum, hlutverk skipulagsstjóra, en það sem mestu máli skiptir, á rétt almennings í landinu til að koma með rökstuddum hætti sínum sjónarmiðum inn í ferlið þannig að ákvörðunartökuaðilarnir, skipulagsstjóri og eftir atvikum umhvrh. að lokum, verði að taka tillit til þess. Ég spái því, herra forseti, að þetta felli málið fyrir ríkisstjórninni. Þessi réttur er mjög sterkur og ég er sannfærður um, eins og réttarþróunin hefur verið í Evrópu t.d. og að nokkru leyti hér á landi sem betur fer, að brot á þeim grundvallarrétti almennings að koma sínum rökstuddu sjónarmiðum fram inn í ákvarðanatökuferlið verði á meðal þröskuldanna sem fella hæstv. ríkisstjórn á þessu máli og þá er vel.
Herra forseti. Ég hlýt einnig að gera nokkrar athugasemdir við þá aðferðafræði hæstv. ríkisstjórnar og ráðherra sem er í rauninni mjög athyglisverð, að hlaupa meira og minna átta eða 17 ár aftur í tímann til rökstuðnings sinni afstöðu nú. Auðvitað er mér vel ljóst að þegar hæstv. iðnrh. er að reyna í þessum skógarferðum sínum að láta líta svo út sem þeir sem stóðu að einhverjum hlutum á sínum tíma fyrir 17--18 árum séu þar með skuldbundnir til að styðja hans óhæfuverk nú, þá er það ósköp einfaldlega ekki framsetning sem dugar. Það eru í fyrsta lagi 17--18 ár síðan Alþingi fjallaði um þessa hluti. Þegar hér er vitnað í afstöðu Náttúruverndarráðs frá þeim tíma, eru menn þá að reyna að segja að ekkert hafi breyst síðan sem þeir þurfi að taka tillit til? Menn horfa í fyrsta lagi fram hjá öllum þeim breytingum sem orðið hafa á lagaumhverfinu síðan. Getur hæstv. forsrh., löglærður maðurinn gert það, látið eins og ekkert hafi gerst síðan 1981, 1982 eða þess vegna 1991 eða 1993?
Menn horfa í öðru lagi fram hjá öllum breytingum á þjóðréttarlegum skuldbindingum Íslands á þessum tíma. Það eru komnir til ekki einn og ekki tveir heldur margir þjóðréttarlega bindandi samningar sem við höfum síðan undirgengist, Ríó-samningurinn, samningur þar sem varúðarreglan er fest í sessi um fjölbreytileika tegundanna, fleiri Evróputilskipanir og slíkir hlutir.
Herra forseti. Menn horfa síðast en ekki síst fram hjá því að á þessum tíma hefur orðið grundvallarbreyting á viðhorfum almennings til umhverfismála. Er lýðræðislegt að láta eins og það hafi ekki gerst, gera ekkert með það? Vegna þeirra tilrauna sem hafa verið býsna fyrirferðarmiklar að undanförnu að láta líta svo út að þeir sem sátu í ríkisstjórn á árunum 1988--1991 hafi allir verið sammála þeirri stóriðjustefnu sem þáv. hæstv. iðnrh., Jón Sigurðsson, fór fyrir, þá er rétt að láta það koma fram, þó það sé þreytandi að þurfa að taka tímann í slíka söguskoðun af því að það skiptir í raun ekki öllu máli, að við eigum að taka afstöðu til þessa máls út frá aðstæðum núna, viðhorfum núna og lagaumhverfinu núna. Það var hárrétt sem kom fram hjá hv. þm. Össuri Skarphéðinssyni að auðvitað geta viðhorf manna breyst á þeim tíma og það er ekkert til að skammast sín fyrir ef um rökstuddar, ígrundaðar og yfirvegaðar ákvarðanir manna er að ræða.
En það er best að upplýsa það að um þessa stóriðjustefnu Jóns Sigurðssonar var mikill ágreiningur í þeirri ríkisstjórn og það er rétt að upplýsa að Jón Sigurðsson bar ekki undir ríkisstjórnina ákvörðun sína um að veita virkjunarleyfi 24. apríl 1991. Herra forseti. Ef ég má víkja hálft skref úr ræðustólnum þá eru hér fundargerðir ríkisstjórnar Íslands frá þeim tíma. (Utanrrh.: Er hann ekki fjarstaddur?) Ríkisstjórn Íslands hélt tvisvar fundi eftir að þetta mál var komið á það stig sem raun ber vitni, 16. apríl og 23. apríl. Á dagskrá hvorugs þessara funda er þetta mál og 24. apríl gaf Jón Sigurðsson þetta virkjunarleyfi með bréfi. Mér er ekki kunnugt um, herra forseti, ég hef ekki kannað það, hvenær það kom í fjölmiðla en það er best að staðreyndir séu staðreyndir og ég vona að ráðherrarnir séu ekki að telja það árásir á virðulegan bankastjóra úti í löndum að vitna til staðreynda af dagskrám ríkisstjórnarfunda lýðveldisins. (Gripið fram í: Það var líka gert áðan.) Það er að vísu þannig að innihald fundargerðanna er trúnaðarmál og ekki ætla ég að brjóta það. Það skal læsast niður á Þjóðskjalasafni í 30 ár. En dagskrár ríkisstjórnarfunda og hvað þar var tekið fyrir eru opinber gögn og liggja fyrir og það er best að rétt sé rétt.
Í fjölmiðlum sömu daga og þessir atburðir voru að gerast er hægt að tína til margar tilvitnanir í ráðamenn Alþfl. þar sem þeir tilgreina andstöðu okkar ráðherra Alþb. við stóriðjuáformin sem eina höfuðástæðuna fyrir því að reyna ekki áfram það stjórnarsamstarf heldur halla sér að íhaldinu. Þetta eru staðreyndir, herra forseti, og ætti ekki að þurfa að tyggja þær endurtekið ofan í menn. Nóg um það.
Herra forseti. Um málið í heild er best að taka iðnrh. á orðinu. Við skulum endilega ræða um málið í heild. Við skulum horfast í augu við að þarna á að setja af stað áform samkvæmt viljayfirlýsingu ríkisstjórnar og samstarfsaðila sem eiga að enda í 480 þús. tonna álveri, þrisvar sinnum núverandi stærð álversins í Straumsvík, þannig að ef það verður allt á lengdina mun taka fleiri, fleiri mínútur að keyra fram hjá því. Ég veit ekki hve margir leggja það á sig á leið sinni til Norðfjarðar ef þau áform öll ganga eftir.
Raforkan sem slíkt risaálver þarf er sambærileg við alla raforku sem framleidd er á Íslandi nú, þ.e. um 7 teravattstundir af kannski 30 sem líklegt er að nokkurn tíma verði virkjaðar í landinu úr þessu. Átta menn sig þá á því hvers konar risaákvarðanir á að setja hér af stað?
Fyrir liggja mjög vel rökstuddar upplýsingar um að þjóðhagslegar forsendur þessa máls séu afar umdeilanlegar, svo ekki sé meira sagt, að tapið af virkjuninni gæti kannski orðið af stærðargráðunni 10--20 milljarðar kr., að áhættan er svo til öll á íslenskum herðum. Iðjuverið fullbúið í 480 þús. tonnum gæti kostað um 240 milljarða ef maður margfaldar með fjórum þá 60 milljarða sem þarna eiga að koma í fyrsta áfanga, þ.e. fjórðungsstærð. Segjum 200 milljarða þar. Segjum að fjórum sinnum 30 milljarðar fari í virkjanir. Það gera 120 milljarða. Hver á að taka áhættuna? Að langmestu leyti íslenska ríkið. Norsk Hydro sem upphaflega ætlaði að vera stór aðili í þessu máli ætlar núna að eiga 20% eignarhlut í iðjuverinu en ekkert í virkjuninni. Og þeir ætla að leggja hluta af þeim 20% fram í öðru en fjármunum sem verður þeim útlátalítið ef að líkum lætur í formi tækniþekkingar og slíkra hluta. Ætli það verði ekki svipaðir samningar og Elkem notaði t.d. til að raka fé af Íslendingum í samstarfinu um Grundartanga á sínum tíma. Ríkið sem helmingseigandi Landsvirkjunar, ríkið sem eigandi ríkisbankanna sem nú á að draga inn í að fjármagna þetta fyrirtæki, tvö af stærstu sveitarfélögum landsins og jafnvel lífeyrissjóðir landsmanna eiga að taka áhættuna af þessum áformum sem geta sett menn inn í vítahring þar sem ekkert verður hægt annað ef á að bjarga dæminu en halda áfram og stækka álverið í fulla stærð því fyrir liggja rökstuddar upplýsingar um að svona lítið álver verði innan skamms mjög óhagkvæm eining.
Hver verður viðspyrnan þá að stoppa sig af ef svo miklir íslenskir hagsmunir eru orðnir í húfi að ríkissjóður, Reykjavíkurborg, Akureyrarkaupstaður, ríkisbankarnir, lífeyrissjóðirnir og aðrir innlendir fjárfestar eiga allt undir í stærstu, einstöku fjármálaákvörðun íslenska lýðveldisins? Það er ekki þannig að menn eigi að geta ýtt því til hliðar að horfast í augu við málið eins og það er í heild sinni. Þetta er glæfralegasta og stærsta einstaka fjárfestingarákvörðun sem hefur nokkurn tímann verið tekin í sögu efnahagslegs sjálfstæðis á Íslandi. Það er þannig. Þá þýðir lítið að vitna í mjög ófullkomnar upplýsingar, t.d. frá Þjóðhagsstofnun, sem kynnu að vera undirritaðar af fyrrverandi tímabundið ráðuneytisstjóra iðnrn. Eða þá gögn frá Landsbankanum, sem kynnu að hafa farið um hendur fyrrverandi ráðuneytisstjóra iðnrn. líka, að vísu annar maður, en skylt er skeggið hökunni eins og einhver var að segja um daginn.
Herra forseti. Ég held að menn eigi að horfast í augu við að allar forsendur þessa máls, lagalegu forsendurnar, hvað lýtur að framkvæmda- og virkjunarleyfi, hvað lýtur að því að sniðganga lögformlegt umhverfismat og þjóðhagslegar forsendurnar, eru allar meira og minna hálfkaraðar. Það er ekki hægt að bjóða mönnum upp á að drífa í gegn fyrir jól málamyndastimplun Alþingis á ákvörðun af þessari stærðargráðu. Það er ekki boðlegt. Allur málatilbúnaður hæstv. ríkisstjórnar er henni til háborinnar skammar enda hafa menn greinilega vonda samvisku og forðast að rökstyðja og ræða efnisþætti málsins en beita fyrir sig útúrsnúningum og sagnfræði af því tagi sem bæði hæstv. iðnrh. og því miður einnig að nokkru leyti hæstv. forsrh. gerði áðan. Ég geri ekki lítið úr þeim vanda sem við er að glíma í byggðamálum á Íslandi og þá ekki frekar á Austfjörðum en annars staðar en það er aldeilis fráleitt að halda því fram að í þessari ákvörðun, eins og allt er í pottinn búið og ég hef farið yfir hér, liggi einhverjar skurðarlínur í því hverjir vilja efla byggð á Íslandi og hverjir ekki. Það er ekki svo og það kemur úr hörðustu átt að hæstv. forsrh., sem hefur farið hefur með byggðamál á níunda ár, og Framsóknarflokkurinn, sem hefur verið í ríkisstjórn svo lengi sem elstu menn muna, að undanskildum kannski fjórum, fimm árum, bera þar af leiðandi mesta ábyrgð á því hvernig ástandið er í byggðamálum á Íslandi, hafandi gert meira og minna ekki neitt undanfarin ár til að snúa þróuninni við, ætli nú að gera sig dýrlega út á svona mál, sem ekki getur orðið lausn í hinum almenna atvinnu- og byggðavanda landsbyggðarinnar. Hverju eru menn bættari á Vestfjörðum þó að rísi álver á Reyðarfirði og jafnvel þó að það kynni að hafa jákvæð áhrif í sínu næsta umhverfi?
Herra forseti. Þetta er mál sem hlýtur að eiga eftir að taka mikinn tíma á Alþingi og það er með öllu óboðlegt að vinna að þessu undir tilskipunum ofan úr Landsvirkjun um að þessu máli skuli ljúka fyrir jól.