Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég verð að játa að ég er í nokkrum vanda hvað varðar afstöðu til þessa frv. Þannig er mál með vexti að ég er að mörgu leyti jákvæður í garð þeirra breytinga sem hér er verið að leggja til. Þetta samhengi málsins fer hins vegar óskaplega í taugarnar á mér, að þetta dæmalausa mál um breytingar á Byggðastofnun sem hér var rætt fyrir hádegið og svo aftur þetta mál um Seðlabankann, skulu vera á dagskrá eins og einhverjir tvílembingar. Sönnun þessara hrossakaupa birtist m.a. í því að þau eru flutt og rædd hlið við hlið og greinilega ætlunin af hálfu stjórnarflokkanna að þau fylgist að. Kannski er traustið þrátt fyrir allt ekki meira en svo að menn þora ekki að rugga bátnum og samkomulaginu. Þess vegna sé nauðsynlegt að spyrða málin svona saman.
Hins vegar er fullkomlega óefnislegt og ófaglegt að blanda þessu tvennu svona saman og dapurlegt upp á það að horfa að kaupskapur af því tagi birtist mönnum nakinn í framlagningu mála.
Eins og ég segi eru að mörgu leyti rök fyrir því að færa Seðlabankann undir forsrn. og verður mönnum þá fyrst fyrir að nefna að samkvæmt verkaskiptingu í Stjórnarráðinu fer forsrn. með yfirstjórn efnahagsmála, er yfirefnahagsmálaráðuneyti og kemur í stað þess sem sums staðar er í stærri ríkjum að þar er sjálfstætt efnahagsráðuneyti.
Í öðru lagi tel ég vera ákveðin rök að margt mælir gegn því að Seðlabankinn sé hjá því ráðuneyti sem fer með málefni viðskiptabankanna og Fjármálaeftirlit og aðra slíka hluti. Það getur vel verið og að mörgu leyti heppilegra að Seðlabankinn hafi sem allra sjálfstæðasta stöðu gagnvart þeim aðilum og þar á meðal sé vistaður hjá öðrum aðila. Það má færa ýmis sömu rökin fram í þessu sambandi og menn gerðu á sínum tíma, t.d. þegar Ríkisendurskoðun var flutt um set. Þó að það sé auðvitað ekki fráleitt og gæti vel hugsast að Seðlabankinn starfaði í skjóli Alþingis, þá er ég kannski ekki endilega að leggja það til. Hann er þó nær framkvæmdarvaldinu eða framkvæmdahlið mála en að mörgu leyti slík stofnun en að sumu leyti eiga sömu röksemdir við að þessu leyti. Alþingi kýs bankaráðið og það er sem betur fer ekki lagt til að breyta því í þessu frv. og þar af leiðandi kemur Alþingi að málinu með þeim hætti að það kýs bankastjórn.
Herra forseti. Í sjálfu sér er með ýmsum hætti hægt að hugsa sér að koma þessu fyrir. Eftir því sem Seðlabankinn er sjálfstæðari og starfar óháðari öðrum má kannski segja að það skipti minna máli að þessu leyti til hvernig honum er fundin vistun, hvort það er undir forsrn., hann starfaði í skjóli Alþingis eða með einhverjum öðrum slíkum hætti, þannig að ég get vel fellt mig við þá tilhögun sem frv. gerir ráð fyrir.
Það vekur reyndar nokkra athygli þó að hæstv. forsrh. hafi reyndar sagt að frv. sé flutt sem hreint verkaskiptingarfrv., þ.e. það sé alls ekki farið inn á efnisþætti þeirra laga sem þessi bandormur breytir heldur sé þetta eingöngu tengt færslunni, þá er ekki hróflað við ákvæðum 22. gr. um skipan bankastjórnarinnar. Af því tilefni er óhjákvæmilegt að spyrja --- og ber nú vel í veiði ef svo má að orði komast að hér eru bæði hæstv. forsrh. og hæstv. viðskrh. --- um þá sérkennilegu stöðu sem uppi er og hefur verið alllengi í Seðlabankanum, að þar eru aðeins tvær af þremur bankastjórastöðum skipaðar.
Úr því að hér er á annað borð á ferðinni frv. til laga um breytingu á lögum um Seðlabanka Íslands þá hlýtur maður að ætla að ef til stæði að breyta því fyrirkomulagi í fyrirsjáanlegri framtíð þá hefði tækifærið verið notað nú og það lagt til hér.
Ég vil því í fyrsta lagi spyrja hæstv. ráðherra, og þeir mega gjarnan svara báðir: Er þetta staðfesting á því að ríkisstjórnin fyrirhugi ekki á næstu árum að leggja til breytingu varðandi þríeykið sem leiða skal Seðlabankann?
Í öðru lagi. Hvers vegna hefur staða seðlabankastjóra ekki verið auglýst og ráðið í það starf? Ég tel fullkomlega óeðlilegt að framkvæma ekki lögin eins og þau liggja fyrir. Ég sé ekki að þær aðstæður séu sem hægt sé að færa fram sem rök fyrir því að manna ekki bankastjórn Seðlabankans að fullu. Það er komið talsvert á annað ár, ef ég man rétt, frá því að seðlabankastjóri lét af störfum sökum aldurs. Mig minnir að það hafi verið um mitt ár 1998 sem Steingrímur Hermannsson, fyrrv. hæstv. forsrh., tók saman föggur sínar í Seðlabankanum og hefur síðan sýslað við annað eins og kunnugt er.
Herra forseti. Í 22. gr. laganna um Seðlabanka Íslands segir í 3. mgr., með leyfi forseta:
,,Forfallist bankastjóri um stundarsakir getur ráðherra að fengnum tillögum bankaráðs sett mann í hans stað.``
Er hægt að túlka þann anda sem þarna birtist öðruvísi en svo að lögin gangi út frá því að bankastjórnin sé fullmönnuð á hverjum tíma? Það er meira að segja sett inn sérstakt heimildarákvæði í viðkomandi lagagrein, sem byrjar á að mæla fyrir um að bankastjórarnir skuli vera þrír, sem gerir ráðherra kleift að setja mann tímabundið í stað þess sem kann að forfallast úr bankastjórninni. Er löggjafinn ekki að segja að tryggja eigi að þarna sé aldrei skarð til lengri tíma? Ef bankastjóri forfallast tímabundið, t.d. sökum vanheilsu, þurfi hann að fara frá í langa aðgerð eða eitthvað því um líkt, þá er hægt að setja mann tímabundið í hans stað.
Það að menn framkvæmi ekki lögin svo árum skipti, án þess að ástæður séu til annars, er mjög torkennilegt. Hvað er þar á ferðinni, herra forseti? Þurfa ekki hæstv. ráðherrar að gefa okkur skýringu á því? Hvers vegna hefur ekki verið ráðið í bankastjórastöðuna úr því að það stendur ekki til að fækka bankastjórnunum? Hæstv. forsrh. sagði áðan að hann væri ekki þeirrar skoðunar að þeim ætti að fækka. Hann nefndi jafnvel dæmi frá Svíþjóð þar sem þeim hefði nýlega verið fjölgað.
Það geta verið rök fyrir hvoru tveggja. Ég hef verið hallari undir að hér væri heppilegast að hafa einn aðalbankastjóra í Seðlabankanum eins og í öðrum bönkum. Ég held að þetta þríeykiskerfi hafi fleiri galla en kosti. Þar fyrir utan hefur þetta fyrirkomulag verið misnotað. Það er arfur frá tíð sem ég hélt að við værum að reyna að losna við, þessir stólar flokkanna inni í bankastjórnum. Mér finnst yfirgengilegt að nokkrum sekúndum fyrir aldahvörfin á séu aðstæður á Íslandi þannig að flokkspólitískt þriðjungaskiptakerfi ríki enn í þessum efnum. Það kerfi er auðvitað ástæðan fyrir þessum þremur bankastjórum sem voru í ríkisviðskiptabönkunum og hafa verið í Seðlabankanum. Á bara að halda því áfram. (Gripið fram í.)
Nei, í fyrsta lagi, hv. þm. Hjálmar Árnason, hefði ég viljað sjá að menn kæmust frá þessum vonda arfi og tækju upp faglegri ráðningu á þessum mönnum. Þá viðgengjust ekki þeir hörmungar brandarar sem verið hafa á síðari árum þegar að nafninu til er auglýst í þessar stöður en öll þjóðin veit að löngu áður er ákveðið hver fær hana. Ég hef sjaldan séð dapurlegri atburð en þegar ónefndur bankastjóri, sem hvarf úr stjórnmálum og yfir í þennan geira um stundarsakir, játaði fyrir þjóðinni að hann hefði að vísu sótt um bankastjórastöðu en væri í fullkominni óvissu um hvort hann mundi fá hana, það væru svo margir hæfir umsækjendur. Þá varð nú ýmsum á að hlæja.
Ég óska eftir því, herra forseti, að hæstv. ráðherrar skýri hvernig á því stendur að staða bankastjóra Seðlabankans hefur staðið ómönnuð á annað ár. Hver er ætlanin í þeim efnum? Verður ráðið í þessa stöðu úr því að ekki stendur til að nota tækifærið og fækka bankastjórastólunum niður í einn? Verður það gert af hálfu núv. hæstv. ráðherra sem fer með málin eða verður það geymt þangað til forræðið hefur færst yfir til hæstv. forsrh.? Mér finnst að hæstv. ráðherrar geti ekki ætlast til að Alþingi fjalli um þetta mál öðruvísi en að hreinar línur fáist í þetta og skýr svör komi hvað þetta varðar.
Ég hefði talið freistandi að kanna við þessi tímamót hvort breyta mætti lögunum þannig að framvegis yrði um einn aðalbankastjóra að ræða. Hægt væri að hugsa sér að bankastjórnin væri áfram fjölskipuð en að lögum væri sérstaklega ráðinn tiltekinn aðalbankastjóri. Það stendur þannig á að það eru ekki nema tveir þarna í starfi og styttist trúlega í starfstíma a.m.k. annars þeirra sökum aldurs. Með bráðabirgðaákvæði mætti að sjálfsögðu tryggja að ekki yrði hróflað við stöðu þeirra manna sem ráðnir eru miðað við gildandi ráðningarreglur en þá bæri vel í veiði --- svo ég noti aftur það orðalag --- að nota þetta tækifæri til að undirbúa þá framtíð.
Eigi hins vegar ekki að gera það hljóta menn að spyrja hvers vegna í ósköpunum hafi ekki verið ráðið í lausu stöðuna. Til hvers er verið að geyma hana og handa hverjum? Hvaða skollaleikur er þar á ferðinni? Er það hluti af þeim kaupskaparmálum öllum sem flokkarnir hafa opinberað svo nakið sem raun ber vitni?
Nokkur orð, herra forseti, í lokin um stöðu Seðlabankans, sjálfstæði hans og samskipti hans og ríkisstjórnar sem hér var gert að umræðuefni af síðasta hv. ræðumanni, 5. þm. Reykv., Jóhönnu Sigurðardóttur og varð tilefni orðaskipta milli hv. þm. og hæstv. forsrh. Að mörgu leyti er sjálfsagt æskileg þróun að við eins og aðrir reynum að styrkja stöðu miðbanka okkar eða Seðlabanka og gera honum sem best kleift að rækja sitt mikilvæga hlutverk. Það deilir auðvitað enginn um að Seðlabankinn hefur þar mikilvægu hlutverki að gegna. Fyrir ákveðnu sjálfstæði hans eru auðvitað veigamikil rök.
Hitt er annað mál að ég hef aldrei fallið sérstaklega fyrir þeirri stefnu að seðlabankar eigi að verða algjörlega ríki í ríkinu. Ég held að það sé ekki skynsamlegt að bjóða upp á að aðstæður geti skapast sem feli í sér langvarandi togstreitu og ágreining Seðlabanka og ríkisstjórnar um efnahagsmál. Það er ekki heppilegt. Það þarf að vera hægt að útkljá það ef upp kemur ágreiningur þar um meginlínur í stjórn efnahagsmála. Ég held að það sé þeim mun mikilvægara fyrir okkur sem búum við minna hagkerfi og megum síður við að slíkur ágreiningur dragi kjarkinn úr mönnum.
Ég tel þar af leiðandi að að mörgu leyti sé fyrirkomulagið sem mælt er fyrir um í 4. gr. núgildandi laga um Seðlabankann skynsamlegt. Það þarf að vera nokkuð ljóst hvernig fara skuli með mál ef uppi er ágreiningur og hvernig eigi að útkljá hann. Ég held að Seðlabanki Íslands, a.m.k. er það svo í mínum huga, eigi langt í land með að verða þannig stofnun og það öflugur að hann geti rekið sjálfstæða línu sem að einhverju leyti væri í andstöðu við stefnu stjórnvalda í efnahagsmálum og varið í krafti eigin afls. Það er auðvitað í eigin styrk sem sjálfstæðir, sterkir seðlabankar sækja sjálfstæði sitt að verulegu leyti. Þeir eru ósköp einfaldlega svo öflugar stofnanir að þeir geta rekið sjálfstæða stefnu og hafa fjárhagslega burði til. Þeir eru þar af leiðandi nógu sterkir af sjálfu sér, t.d. til að verja gengi gjaldmiðla eða annað í þeim dúr. Þar er ég ekki bara að tala um stærð í einum skilningi heldur líka hlutfallslega.
Seðlabankarnir eru mjög missterkir ef litið er til hlutfallslegs styrks þeirra miðað við stærð hagkerfisins. Norski seðlabankinn hefur t.d. haft nokkra sérstöðu á Norðurlöndum. Hann hefur hlutfallslega verið langöflugastur og ríkastur af norrænu seðlabönkunum. Enda megnaði hann einn að verja gengi norsku krónunnar fyrir þremur, fjórum árum síðan þegar hart var sótt að gjaldmiðlum ýmissa Norðurlandaþjóða, þeir urðu undan að láta, bæði í Svíþjóð og Danmörku en norski bankinn hafði burði til að verja norsku krónuna. Þar naut hann náttúrlega styrks norsks efnahagslífs einnig.
Þarna vil ég hafa vissan fyrirvara á þó ég sé almennt jákvæður gagnvart því að Seðlabankinn sé sjálfstæð og öflug stofnun og vel í stakk búin til að sinna hlutverki sínu. Það geta verið rök fyrir því að huga að ákveðnum breytingum en þær eiga ekki að beinast að því að Seðlabankinn verði algjörlega ríki í ríkinu. Ef útkljá þarf ágreining sem upp kemur um meginleiðir í efnahagsmálum þá er ég þeirrar skoðunar að endanlega valdið sé betur komið hjá lýðræðislega kjörnum stjórnvöldum en í seðlabanka sem sé algjört ríki í ríkinu. Það gæti boðið upp á togstreitu og ástand sem væri ekki neinum til framdráttar, ekki heldur Seðlabankanum sem stofnun.
Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa um þetta fleiri orð en vonast til að hæstv. ráðherrar geti svarað spurningum mínum um mannaráðningar í Seðlabankanum, hvenær þar verði hafist handa. Hver mun sjá um það og hverjar eru skýringarnar á því að ráðningin hefur tafist eins og raun ber vitni?