Ögmundur Jónasson:
Herra forseti. Ég ætla ekki að gerast langorður í umræðunni um fjárlögin. (Gripið fram í: Það er rétt að taka það fram.) Já, ég sé ástæðu til að taka það fram vegna þess að umræðuefnin eru ærin. Hins vegar vil ég gera orð hv. þm. Jóns Bjarnasonar, fulltrúa Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs í fjárln. og fyrsta talsmanns okkar í þessum málum, að mínum að uppistöðu til og í krafti þess treysti ég mér til að stytta mitt mál.
Staðreyndin er sú að umræðan um fjárlögin hefur verið mjög sveiflukennd og ekkert undarlegt vegna þess að stöðugt eru að koma nýjar tölur til sögunnar. Samkvæmt endurskoðaðri þjóðhagsáætlun er þannig gert ráð fyrir að tekjur ríkissjóðs verði 5 milljörðum kr. hærri en áður hafði verið gert ráð fyrir. Í annan stað er gert ráð fyrir að viðskiptahallinn við útlönd verði mun meiri en áður hafði verið ætlað, 38 milljarðar. Fyrir fáeinum vikum var gert ráð fyrir að viðskiptahallinn yrði undir 30 milljörðum. Það er af þessum sökum sem talað er um losarabrag í vinnubrögðum, a.m.k. í ljósi þjóðhagslegra forsendna fjárlagafrv. Losarabrag höfum við talað um, lausatök nefndi hæstv. fjmrh. og vildi þar með leggja okkur orð í munn.
En það eru ýmsar blikur á lofti við þessa fjárlagasmíð og reyndar ekki síst þegar litið er til þeirra forsendna sem hún er reist á. Þannig hlýtur það að vera okkur áhyggjuefni að verðbólgan mælist nú hærri en hún hefur verið í langan tíma eða 5,6% frá því í desember í fyrra þar til núna. Samkvæmt endurskoðaðri þjóðhagsáætlun er gert ráð fyrir að verðbólguhraðinn á komandi ári verði 4,5% í stað 3,4% eins og áður hafði verið gert ráð fyrir.
En það sem e.t.v. er stærsta áhyggjuefnið kom fram í máli hv. þm. Jóns Bjarnasonar og er ítrekað í áliti hans frá 2. minni hluta fjárln. og það er að tekjur ríkissjóðs mótist allt of lítið af varanlegum virðisauka. Hér er verið að vísa til þess að útflutningsverðmæti þjóðarinnar koma að öllum líkindum til með að standa nánast í stað, munu ekki aukast að því skapi sem áður hafði verið gert ráð fyrir. Það sem mér finnst líka vera umhugsunarefni og hljóti að vera umhugsunarefni fyrir hæstv. fjmrh., ríkisstjórnina og okkur öll, er hvernig þessi rekstrarafgangur á ríkissjóði upp á 16,7 milljarða, eins og nú er gert ráð fyrir, er til kominn. Þá er það einkum tvennt sem menn hafa horft til, annars vegar það sem Harold McMillan talaði um að selja fjölskyldusilfrið, á Íslandi hefur verið talað um að selja mjólkurkýrnar. En það er það sem ríkisstjórnin er að gera. Hún er að losa sig við þær stofnanir og þau fyrirtæki sem hafa gefið okkur arð, hún er að losa okkur við þau og lætur blindast af stundargróða. Það er þetta sem er að gerast.
Hins vegar er ljóst að hagnaður ríkissjóðs er til kominn vegna þess að hjól atvinnulífsins snúast mjög hratt. Að hluta til er vaxandi halli á viðskiptum við útlöndum gullnáma fyrir ríkissjóð. Það er upp úr þessari námu sem hann tekur auknar tekjur. Þegar þetta kemur allt saman, að varanlegur virðisauki verður ekki til í þjóðfélaginu og ríkissjóður er að afla tekna á þessum forsendum, þá er ástæða til að hafa af því áhyggjur.
Í tillögum okkar, Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs, er gert ráð fyrir ákveðnum kerfisbreytingum. Við reynum að horfa á hlutina til langs tíma. Við leggjum til að tekinn verði upp þrepaskiptur tekjuskattur. Við leggjum til að fjármagnstekjur, þar með taldar arðgreiðslur og söluhagnaður af hlutabréfum umfram vexti af hóflegu sparifé almennings verði skattlagður á svipaðan hátt og aðrar tekjur. Að skattlagning af hreinum hagnaði fyrirtækja taki mið af skattlagningu launatekna, að kannaðar verði búsetutengdar ívilnanir til jöfnunar og leiðréttinga, að lögð verði áhersla á sjálfbæra nýtingu auðlindanna og teknar upp vistvænir þjóðhagsreikningar, svo eitthvað sé nefnt. En við gerum ráð fyrir því í tillögum okkar að ríkissjóði verði aflað tekna, um 2 milljarða kr., og við erum með tillögur um hvernig eigi að ráðstafa þeim fjármunum. Ég ætla í örfáum orðum að víkja að tillögum okkar í þeim efnum en það verður ekki tæmandi upptalning. Við höfum skipt örlítið með okkur verkum í þeim efnum og hafa aðrir þingmenn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs þegar gert grein fyrir einhverjum þessara útgjaldaliða.
Við gerum ráð fyrir því að það verði látnar renna til almannatrygginga til þess að hækka tekjutryggingu ellilífeyrisþega og hins vegar örorkulífeyrisþega annars vegar um 881 millj. kr. og í hinu tilvikinu 310 millj.
Við erum með tillögur um að í Íbúðalánasjóð verði látnar renna 300 millj. kr. Þetta er hugsað sem aðstoð við sveitarfélög sem verða að leysa til sín félagslegar íbúðir en geta ekki selt þær. Til þeirra viljum við láta renna 300 millj. kr.
Í tannlækningar erum við með tillögu um 230 millj. kr. Þess má geta og ég hef reyndar vakið máls á því áður þegar ég hef gert grein fyrir tillögum okkar, að á sama tíma í fyrra vorum við einnig með tillögur um aukin útgjöld til tannlækninga. Það voru talsvert hærri upphæðir en hér er um að tefla og því ber að fagna að á þessu liðna ári hefur verið komið til móts við okkur á þessu sviði. Viðmiðunarmörkin sem notuð eru hjá almannatryggingum hafa verið hækkuð, voru 16 ár hjá unglingum, eru núna 17 ár, og einnig hefur staða elli- og örorkulífeyrisþega verið bætt nokkuð. Þannig var að þeir sem enga tekjutryggingu höfðu fengu engar endurgreiðslur frá almannatryggingum en fá núna 50%. Þeir sem voru með skerta tekjutryggingu fengu 50% en fá núna 75%. Elli- og örorkulífeyrisþegar sem eru langsjúkir og fá ekki vasapeninga fá nú 100% endurgreiðslu en fengu 75% áður. Allt eru þetta skref fram á við og því ber að sjálfsögðu að fagna.
En betur má ef duga skal. Samkvæmt þeim hugmyndum sem við leggjum fram núna viljum við enn hækka viðmiðunarmörkin og fara í 18 ár og leggjum til að 90% kostnaðar verði greiddur. Sú breyting mundi kosta um 140 millj. kr. En breytingarnar sem við leggjum til varðandi elli- og örorkulífeyrisþega eru á þá lund að þar verði endurgreiðslan úr almannatryggingum 100%. Þetta yrði ekki dýr póstur, mundi kosta rúmar 90 millj. kr. að mati tryggingayfirtannlæknis. Samtals er því um að ræða um 230 millj. kr. sem þetta mundi kosta ríkissjóð.
Síðan erum við með tillögur sem við leggjum mikla áherslu á. Það er 50 millj. kr. framlag til málefna fatlaðra. Við viljum verja því til að bæta stöðu geðfatlaðra barna og ungmenna. Þrír þingmenn úr þingflokki Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs, hv. þm. Kolbrún Halldórsdóttir, hv. þm. Þuríður Backman og sá sem hér stendur, höfum lagt fram þáltill. sem hljómar á þessa lund, með leyfi forseta:
,,Alþingi ályktar að nú þegar verði sett á stofn hvíldarheimili eða skammtímavistun fyrir geðsjúk börn og börn með alvarlegar hegðunartruflanir til að létta undir með fjölskyldum þeirra.``
Í athugun okkar á þessu máli kom í ljós að sennilega eru um 20 börn sem búa við alvarlega geðsjúkdóma. Það hefur einnig komið fram að það er nánast engin aðstaða til fyrir þessi börn og þær fjölskyldur sem hér um ræðir. Flestir þessara unglinga, þessara ungu sjúklinga, dveljast í heimahúsum á ábyrgð foreldra sinna og það gera þeir þrátt fyrir að hafa verið greindir með mjög alvarlegar geðtruflanir og geðsjúkdóma. Á herðum foreldra þeirra og forráðamanna hvílir ábyrgð á meðferð þeirra og þjálfun auk uppeldishlutverks og umsjá heimilisins og annarra barna á heimilinu.
Það hefur komið fram við umræðu um þetta mál hér í þinginu að foreldrar þessara barna hafa leitað til alþingismanna, fulltrúa allra þingflokka, og óskað eftir að fá aðstoð í þessu efni. Það er mat okkar að það verði best gert á þessa lund. Að sjálfsögðu þarf að gera miklu meira. Það kom t.d. fram á fundi sem fulltrúar allra þingflokka áttu með foreldrum geðveikra barna, barna með alvarlega geðsjúkdóma, að þau vistunarúrræði sem eru þó fyrir hendi eru ófullnægjandi. Til dæmis var bent á að Dalbraut, þar sem börn með geðsjúkdóma fá meðferð er lokuð um helgar. Þar er lokað um helgar og þá fara allir heim. Ég hef verið að velta því fyrir mér, herra forseti, eftir því sem ég hef hlustað á þessa umræðu og eftir því sem ég hlusta meira á talsmenn ríkisstjórnarinnar hæla sér af 16,7 milljarða afganginum sem þeir hafa, hvernig þeir ætla að snúa sér til þjóðfélagsins og réttlæta að ekki sé komið til móts við kröfur sem þessar. Mér er spurn: Hvernig ætla menn að fara að því?
Ef ég ætti að forgangsraða held ég að þetta yrði mjög ofarlega á þeim forgangslista. Vissulega skiptir máli að bæta tannheilsu og tannvernd með þjóðinni. Það skiptir máli fyrir aldrað og peningalítið fólk að fá þar aðstoð eða barnafjölskyldur vegna þess að þetta er dýr þjónusta. En þó er ekki saman að jafna þegar við erum að ræða stöðu þessa fólks og svo þorra manna sem þurfa svo sannarlega á heilsuvernd almennt að halda.
Mér þætti æskilegt og ég óska eftir því að hæstv. fjmrh. tjái sig um þetta mál. Menn hafa ætlast til að ráðherrar komi upp og tali um hallann á fjárlögum og hinar stóru efnahagslegu stærðir og að sjálfsögðu skiptir það máli en það er hlutverk okkar alþingismanna að sjá til þess að réttlætismál af þessu tagi komist í höfn. Ég verð að segja það líka eftir alla þessa umræðu um allan þennan hagnað og allan þennan gróða þegar verið er að selja fjölskyldusilfrið, þegar verið er að taka eignir þjóðarinnar og í sumum tilvikum færa þær nýjum eigendum á silfurfati eins og gert var með SR-mjöl og frægt varð, með Áburðarverksmiðjuna, og síðan er áfram haldið á þeirri braut. Þegar menn eru að hæla sér af þessu öllu þá spyr ég: Hvernig fara menn að réttlæta aðgerðaleysi í þessum efnum og hvernig fara menn að réttlæta niðurskurð t.d. á framlögum til fatlaðra? Við vorum að ræða það í dag að gert er ráð fyrir því að skerða framlag til Framkvæmdasjóðs fatlaðra um 345 millj. kr. á næsta ári. Þá hafa menn skert framlag til þess sjóðs um 1.200 millj. kr. frá því um miðjan þennan áratug. Sú upphæð hefði að öllum líkindum dugað til að leysa þann húsnæðisvanda sem tæplega 400 fatlaðir einstaklingar eiga við að stríða en það er sá hópur sem fyllir biðraðirnar, 378 manns. Þessi skerðing, um 1.200 millj. kr., hefði að öllum líkindum dugað til að leysa þennan vanda.
Þetta finnst mér vanta í hina pólitísku sýn ríkisstjórnarinnar. Þar vottar ekki fyrir neinu réttlæti. Það er ekkert annað en bókhald, ekki nokkur skapaður hlutur annar.
Vegna þess að ég ætla að standa við það fyrirheit mitt, herra forseti, að hafa ekki langa ræðu þá ætla ég ekki að fara út í það núna að rifja upp hvað ríkisstjórnir Sjálfstfl. hafa gert á þessum áratug, hvaða breytingar hafa t.d. verið gerðar á skattkerfunum, hvernig skattar voru t.d. lækkaðir á arðgreiðslum, sem lágu í venjulegu tekjuskattshlutfalli en voru færðir niður í 10% með tilkomu fjármagnstekjuskattsins. Eða hvernig tekjuskattar stórfyrirtækjanna, sem voru í upphafi þessa áratugar yfir 50%, eru núna komnir í 30%.
Á sama tíma hefur skattbyrði almenns launafólks verið aukin, hún hefur verið þyngd með því að láta skattleysismörk ekki fylgja almennri launaþróun. Kjör barnafólks hafa verið rýrð með því að láta ekki viðmiðunarmörk fylgja almennri launaþróun. Kjör öryrkja hafa verið rýrð stórlega á þessu tímabili eins og við rifjuðum upp í umræðu um skýrslu sem út er komin eða bók um velferðarþjónustuna á Íslandi. Kjör námsmanna hafa líka verið rýrð því að viðmiðunarmörkin í námslánakerfinu hafa ekki fylgt almennri kjaraþróun, þau hafa ekki gert það. Síðan koma menn hingað og leyfa sér að monta sig og gorta að allt sé í himnalagi. Það er verið að selja fjölskyldusilfrið, meðan byggðar eru kringlur og smárar, og ég veit ekki hvað það heitir, þegar stórefnafólkið á Íslandi er að skapa stórfelldasta viðskiptahalla sem dæmi eru um í Íslandssögunni þá leika menn bara á fiðlu og eru bara ánægðir.
Tillaga okkar og framtíðarsýn byggir á jöfnuði og það eru skynsamleg efnahagsleg rök auk réttlætisrakanna sem liggja þar að baki. Þjóðfélag sem byggir á jöfnuði safnar t.d. ekki upp viðskiptahalla á sama hátt og ójafnaðarþjóðfélagið gerir. Það er ríka fólkið, sem kaupir stóru bílana og stóru snekkjurnar og fer í miklu reisurnar og reisir stóru hallirnar og kaupir glingrið í útlöndum, sem býr til viðskiptahallann. Það er ekki láglaunafólkið sem hefur lítið fé á milli handanna. En þegar peningarnir koma til sögunnar þá er farið í bíó og í leikhús og í leigubíl og ferðast um landið og eitthvað til útlanda, keypt fleiri blöð, fleiri bækur, hjólin snúast víðar í samfélaginu. Jöfnuður er forsenda efnahagslegra framfara og skynseminnar líka. Á því reisum við stefnu okkar.
Herra forseti. Ég hef furðað mig á þeirri umræðu sem hefur farið fram um útgjöld hins opinbera og ofsafengin viðbrögð og taugaveikluð viðbrögð við peningaþörf heilbrigðisstofnana og skóla og menntastofnana í landinu. En það hefur nefnilega verið þannig í langan tíma að reynt hefur verið að halda aftur af opinberum stofnunum með því að skammta þeim alltaf naumt. Þetta hefur verið leiðin sem hefur verið farin, að skammta naumt og síðan vorum við með þessar alþekktu aðferðir að skera niður flatt, þ.e. flatan niðurskurð. Síðan fóru allir að gagnrýna þetta réttilega og við fórum að færa okkur yfir í nýtt form og reyna að skoða hverja einstaka stofnun. Það er það sem gerðist. En grunnurinn er þessi, að skammta naumt. Þannig hefur það verið. Síðan rjúka allir upp til handa og fóta ef farið er örlítið fram úr og miklar fordæmingar eru uppi. Hefur einhver rætt það hér t.d. hvað hefur verið gert varðandi biðlista á sjúkrastofnunum? Hefur einhver rætt það? Er einhver að tala um hvað gerist inni á þessum stofnunum, hvort verið er að skapa þar verðmæti og vellíðan og réttlæti sem er okkur einhvers virði? Hefur það nokkuð verið rætt hérna? Við viljum ræða það. Og gæti vel verið að þeim fjármunum væri vel varið? Ég hugsa bara að það gæti vel verið.
Þess vegna vil ég taka hjartanlega undir það sem fram kemur í minnihlutaáliti hv. þm. Jóns Bjarnasonar um þetta efni. Hann segir, með leyfi forseta:
,,Reiknilíkön eru æ meira að ryðja sér til rúms. Í breytilegu þjóðfélagi verður að vera svigrúm til ákvarðanatöku, annars er hætta á ósveigjanleika og stöðnun. Veiku löggjafarvaldi hættir til að skýla sér í blindni á bak við reiknilíkön og horfa fram hjá þörfum þegnanna og velferð.``
Þetta er kjarninn í því sem ég vildi einnig sagt hafa. Það er til skynsamlegrar og yfirvegaðrar skoðunar á þessum málum og við hvetjum til þess að menn hætti þessum alhæfingum og fordæmingum.
Allra síðast, herra forseti, vara ég líka við alhæfingum um launasamninga og kjarasamninga. Staðreyndin er náttúrlega sú að árið 1996 voru sett lög um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna þar sem átti að fara inn í alveg nýtt kjaraumhverfi. Það var hugmyndin á bak við lögin. Það átti að búa til einstaklingsbundna samninga, það var 9. gr. laganna ef menn skyldu hafa gleymt því, ég man það mjög vel, ég ræddi þessa grein nokkrum sinnum á Alþingi. Þar átti forstjórinn að geta mismunað einstaklingum í launum. Að einhverju leyti hefur þetta gengið eftir en sem betur fer mjög litlu. Sem betur fer hafa hóparnir viljað halda saman. Sem betur fer hafa hjúkrunarfræðingarnir viljað halda saman og sjúkraliðarnir og stóru hóparnir og stéttirnar. Þetta hefur skapað vandræði og stundum leitt til aðgerða eins og uppsagna sem ég skrifa ekkert upp á. Ég skrifa ekki upp á það sem tæki í kjarabaráttu, alls ekki. En það er búið að byggja inn í þetta kerfi ýmsar hættur og fram til þessa hefur þetta kerfi ekki gengið upp. Það hefur ekki gengið upp á þann veg sem ríkisstjórnin og ríkisvaldið ætlaði sér og er samkvæmt formúlum OECD og miðar að því að ná niðurskurði, ekki þenslu, niðurskurði og mannfækkun. Það er hugmyndin á bak við þetta. Það hefur ekki gengið.
En ég ætla ekki að hætta mér út í einhverja langa umræðu um þetta mál, það kallaði á klukkutímaræðu sem ég ætla ekki að fara út í núna en þetta voru helstu atriðin sem ég vildi koma á framfæri að lokum um fjárlögin fyrir næsta ár.