Guðmundur Árni Stefánsson:
Herra forseti. Þessi umræða hefur farið um víðan völl og er að sumu leyti orðin eins konar eldhúsdagur um pólitík dagsins í dag og liðinna tíma eins og raunar þau orðaskipti sem hér áttu sér stað rétt áðan sem voru satt að segja ákaflega sérkennileg. Ég fylgdist með ræðu hv. þm. Jóhanns Ársælssonar og áttaði mig ekki alveg á tilefni þeirrar orðræðu sem í hönd fór af hálfu hv. þm. Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur þar sem hún vildi taka upp hanskann fyrir starfsfólk ríkisfjölmiðlanna. Ég heyrði hv. þm. Jóhann Ársælsson aldrei gera nokkra tilraun til þess að sverta þá einstaklinga sem þar eiga hlut að máli. Hann var hins vegar að benda á þá staðreynd að vald Sjálfstfl. á því að skipa mönnum þar til rúms er ótvírætt og því hefur verið beitt. Það hefur hins vegar ekkert með ágæti þess fólks að gera sem þarna hefur valist til starfa. Það er bara allt annar hlutur þannig að það er ósanngjarnt með öllu að halda því fram að hér sé einhver að ráðast að æru þess fólks sem er að reyna að sinna sínum störfum. Langflest gerir það prýðilega, annað miður eins og gengur.
Það er hins vegar óhjákvæmilegt annað en að horfast í augu við þann veruleika sem við okkur blasir og hann er bara sá að útvarpsstjóri heitir Markús Örn Antonsson. Ekki er hann óflokkspólitískur. Fréttastjóri og varafréttastjóri sjónvarpsins hafa aldrei neitað því að þeir hafa pólitíska sögu að baki. Það kann að vera tilviljun að þeirra pólitíska saga liggu nær ríkisstjórninni en stjórnarandstöðunni. En þannig er það bara. Það er hins vegar enginn að gagnrýna þetta fólk, þessa einstaklinga. Svona birtist þessi veruleiki okkur og það sér hver maður sem vill horfa á það með hlutlægum augum einmitt að valdi Sjálfstfl. á að skipa þarna mönnum í rúm er beitt. Í flestum tilfellum sem betur fer er þetta prýðilegt fólk sem hefur verið kallað þar til starfa þótt það komi úr röðum sjálfstæðismanna. Þannig var það t.d. með hv. þm. Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur þegar hún var ekki fyrir margt löngu ráðin þar til starfa. Það var gagnrýnt mjög harðlega að þar væri um flokkspólitíska skipun að ræða. Ég held að ég sé ekki að ljóstra upp neinu leyndarmáli að mín skoðun var sú að þar hafi vel til tekist enda þótt þarna væri um pólitískan andstæðing að ræða. Ég held að hv. þm. hafi sannað það og sýnt að þótt hún væri sjálfstæðismaður stóð hún sig prýðilega. Það getur hist svo á að þótt fólk komi úr Sjálfstfl. þá standi það sig ágætlega og í mörgum tilfellum er það. En það sem vekur auðvitað athygli, og ég skildi hv. þm. Jóhann Ársælsson þannig, er í hversu ríkum mæli menn tækju þá áhættu að skipa endilega fólk úr Sjálfstfl. þar sem vigtin mælir. Þetta var alger útúrdúr. En af því að málið hefur tekið þessar sveigjur og beygjur er óhjákvæmilegt að koma eilítið inn á þetta mál sem er að sönnu tiltölulega einfalt í öllum sniðum þó stórt sé.
Það er satt að segja skrýtið, herra forseti, að stjórnarliðar sem hlökkuðu afskaplega til þess að koma til þessarar umræðu og eiga þess kost að upplýsa þjóðina á vitrænan hátt, að koma umræðunni á vitrænt plan eins og um var talað, hafa farið fremstir í flokki við að drepa þessum kjarna máls á dreif og kalla til sögu ýmis óskyld efni sem þessum hæstaréttardómi og málefnum öryrkja kemur í besta falli lítið við og í versta falli alls ekkert við. En á þessu hef ég skilning því að það hefur verið gömul saga og ný að þegar stjórnmálamenn hafa vonda samvisku og vondan málstað að verja þá grípa þeir mjög gjarnan til þess að reyna að drepa málum á dreif og snúa talinu að einhverju allt öðru og það hefur heldur betur verið reynt í þessari umræðu í dag.
Þetta mál er að sönnu ákaflega einfalt, þ.e. það úrlausnarefni sem til staðar var að aflokinni uppkvaðningu dóms Hæstaréttar í lok síðasta árs. Það mál var tiltölulega þröngt í lögfræðilegu tilliti og var sótt með þeim hætti af hálfu Öryrkjabandalagsins og tók ekki til nema lítils hóps þeirra skjólstæðinga sem Öryrkjabandalagið gætir hagsmuna fyrir. Þannig var málið lagt upp og þannig dæmdi Hæstiréttur. Niðurstaða Hæstaréttar var einfaldlega eins og hér hefur margsinnis verið undirstrikað mjög klár og kvitt, þ.e. að óheimilt væri að skerða tekjur öryrkja með því tekjutengja við tekjur maka. Það er tiltekið ákvæði almannatryggingalaga sem kveður á um þetta og Hæstiréttur segir að efnislega sé það óheimilt og þau skerðingarákvæði sem þar er að finna séu efnislega ómerk. Um þetta er að sönnu ekkert deilt. Á hinn bóginn standa vitaskuld önnur ákvæði almannatryggingalaganna óhögguð sem sem betur fer eru auðvitað fyrst og síðast sett til þess að tryggja rétt fólks en ekki til þess að skerða hann hvað varðar grunnlífeyri og tekjutryggingu.
Síðan eru önnur lög sem lúta að hinni félagslegu aðstoð og þar var einmitt skilið á milli þess, hið margnefnda ár 1993, sem lýtur öðrum lögmálum. Með öðrum orðum þá var viðfangsefni ríkisstjórnarinnar strax þennan dag í desember ákaflega einfalt. Ríkisstjórnin og þá einkum og sér í lagi hæstv. heilbrrh. --- og af því að ég nefni hana til sögunnar vona ég að hún nái fljótt og vel góðri heilsu --- en trú mín er sú miðað við fyrstu viðbrögð hennar eftir uppkvaðningu dóms Hæstaréttar að hugur hennar hafi staðið til þess, eins og við höfum rætt hér áður, að ganga til þessara verka með embættismönnum ráðuneytisins og embættismönnum Tryggingastofnunar, að greiða þetta út refjalaust og lesa það nákvæmlega sem í dómnum stóð. En það var kippt í spotta og hún var að minni hyggju stöðvuð í því ætlunarverki sínu því að það fer auðvitað enginn í grafgötur með það sem fylgist með umræðum þessara mála bæði frá uppkvaðningu dóms og hér á hinu háa Alþingi að auðvitað er mismunandi tóntegundir hér að finna, annars vegar í sumpart ágætri ræðu hæstv. heilbrrh. við upphaf þessarar umræðu og síðan þeim áherslum sem finna mátti í ræðu hæstv. forsrh. einkum og sér í lagi og sumpart líka hæstv. utanrrh. sem eins og fyrri daginn virðist vera taglhnýtingur forsrh. í einu og öllu, ef hann keyrir þá ekki fram úr honum í ýmsum áherslum.
Viðfangsefni ráðherrans við þessar aðstæður var með öðrum orðum ákaflega einfalt, og þekki ég nú aðeins til á þessum slóðum, það var einfaldlega að kalla til lögfræðinga ráðuneytisins, embættismenn Tryggingastofnunar og gleymum ekki einu, gagnaðila, þeim aðilum sem sóttu málið, Öryrkjabandalaginu, eiga fund með öllum þessum aðilum og fara yfir dómsniðurstöður og reifa það og ræða hvenær og hvernig hægt væri að greiða þetta. Það var auðvitað hin eðlilega, sjálfsagða niðurstaða. Og gleymum því ekki, herra forseti, að þetta er ekki í fyrsta skipti og sennilega ekki það síðasta sem ríkisvaldið, framkvæmdarvaldið fær á sig dóma af einum eða öðrum toga. Auðvitað eru misjöfn mannanna verk og ég ætla ekki að fara að vera með nokkrar einkunnagjafir á einstakar ríkisstjórnir eða ráðherra í þeim efnum. Það þekkja þeir sem þar hafa verið að stundum kemur það fyrir að framkvæmdarvaldið fer offari eða mistúlkar fyrirskipanir Alþingis ellegar þá, eins og líka er til í dæminu, að brotalamir verða á löggjöf Alþingis og hún stenst ekki stjórnarskrá í þessu tilfelli eða önnur þau skilyrði sem lög, reglugerðir og ákvarðanir ráðherra eiga að uppfylla. Þá er venjan sú að framkvæmdarvaldið sest niður með þeim sem brotið hefur verið á og reynir að bæta fyrir, reynir að lagfæra og leiðrétta.
Í þessu tilfelli á þetta sér mjög langa sögu og mönnum þykir það sérstaklega til eftirbreytni að því er virðist í tali stjórnarsinna að Öryrkjabandalagið sótti þetta mál fyrir þennan tiltekna hóp, þurfti að verja til þess verulegum fjármunum og tíma, fyrst í héraði og síðan Hæstarétti. Sá hópur gladdist eðlilega við þá uppkvaðningu sem varð og hefur sennilega átt von á því, eins og venja er til, að til þeirra yrði síðan leitað um það hvernig skaðinn yrði bættur. Það hefur ekki enn þá verið gert eftir því sem ég best veit. Það var a.m.k. upplýst einhverjum vikum eftir uppkvaðningu dóms að enn þá höfðu hvorki forsvarsmenn Öryrkjabandalagsins né heldur lögfræðingur þeirra heyrt eitt aukatekið orð úr hinu háa ráðuneyti, ekki eitt aukatekið orð. Mér er ekki kunnugt um það, og kannski verð ég leiðréttur ef það hefur breyst frá þeim tíma, að heilbrrn. ellegar þá forsrn. sem hefur tekið sér forræði þessara mála, hafi átt orðastað við þá sem málið sóttu og málið varðar og fulltrúa þeirra um það hvernig eðlilegt væri að greiða bætur, greiða þann skaða sem fólk hefur orðið fyrir og hvernig þessum málum yrði best fyrir komið í framtíðinni.
Ég sá í sjónvarpi eins og flestir aðrir að forstjóri Tryggingastofnunar ríkisins reyndi að gera sitt besta við erfiðar pólitískar aðstæður. Hann átti orðastað við fólk um síðustu mánaðamót sem ætlaði að sækja rétt sinn til Tryggingastofnunar, sækja þær greiðslur sem dómurinn kvað á um. Hann reyndi að útskýra þá þröngu stöðu sem honum var gert að vinna eftir. Hann var með öðrum orðum ekki í stöðu til að inna þær greiðslur af hendi sem dómurinn kvað á um.
Herra forseti. Hér er fyrst og síðast um að ræða pólitískt sjálfskaparvíti fyrir þá ríkisstjórn sem nú situr. Hún hefur grafið sér þessa gröf og kemst ekki upp úr henni. Það væri auðvitað gott og blessað, herra forseti, ef pólitískar kringumstæður ættu þar eingöngu í hlut en ekki 700 öryrkjar, raunar 1.200 ef litið er til allra þeirra sem eiga rétt aftur í tímann, og ekki væri um að það að ræða að þeir þyrftu að sjá á eftir réttindum sem þeir hafa sótt sérstaklega í málarekstri hjá Hæstarétti. Þá væri út af fyrir sig ekkert um þetta segja. Við stjórnarandsstæðingar gætum glott við tönn og sagt að ríkisstjórnin væri búin að koma sér ofan í þessa holu og hún væri best geymd þar. Ég ætla að koma aðeins að því síðar.
Steininn tekur auðvitað úr, herra forseti, í ljósi forsögu málsins og þeirra atburða sem verða eftir uppkvaðningu dóms þegar þeim sem unnu málið í Hæstarétti á hendur ríkisstjórninni er sagt að séu þeir ekki ánægðir með þær tillögur og úrlausnir sem ríkisstjórnin hefur kokkað í samráði við tiltekna lögfræðinga þá geti einstaklingarnir í hópi öryrkja einir og sér bara farið í mál, þeir geti bara farið annan rúnt, aðra bunu og gott á þá. Herra forseti. Þetta er náttúrlega svo grátlegt, hortugheitin og dónaskapurinn í garð þessa fólks sem má sín lítils þó það sé sterkt í samheldni sinni er með ólíkindum. Þeir sem styðja þennan málarekstur og þessa málsmeðferð segja að dómur Hæstaréttar sé gallagripur að því leyti að hann lyfti fólki sem er kannski ekki verst statt, að aðrir séu verr staddir. Þeir spyrja stjórnarandstöðuna hvort ekki eigi líka að taka á málum þeirra sem ekki eru í sambúð og ekki eiga vinnandi maka.
Ósvífnin er yfirgengileg. Manni verður satt að segja orða vant við að hlusta á þennan tvískinnung og þann dónaskap sem mér finnst stjórnarliðar hver á fætur öðrum sýna fólki sem höllum fæti stendur í þessu samfélagi og þar með þjóðinni allri. Virðingarleysið fyrir bótaþegum, ekki eingöngu öryrkjum heldur öllum öðrum, er slíkt að manni verður orða vant. Hér er látið í veðri vaka, herra forseti, að við jafnaðarmenn og stjórnarandstæðingar séum sérstakir talsmenn þeirra sem betur mega sín í hópi öryrkja. Öllu er snúið á hvolf, herra forseti, og ekki glóra í þessum málflutningi.
Herra forseti. Ég er tilbúinn til þess þegar í dag að fara í umræðu um nýtt frv. um bættan hag öryrkja yfirleitt, um bættan hag eldri borgara og bættan hag fjölskyldunnar í landinu, um endurbætt almannatryggingakerfi. Satt að segja eru nú til frv. af þeim toga sem væru gott innlegg í þá umræðu. Ég held að það sé flokkssystir mín, hv. þm. Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir, hafi til að mynda lagt margt gott inn í þeim efnum. Fleiri stjórnarandstæðingar hafa komið að því verki og okkur er ekkert að vanbúnaði að fara í slíkar lagabætur og lagfæringar hér á velferðarkerfinu. Á því er ekki vanþörf eftir sex ára stjórnartíð helmingaskiptaflokkanna. Okkur er ekkert að vanbúnaði og við þurfum ekki þrjá mánuði eftir nefnd, einhverri yfirbótarnefnd sem á að taka til starfa á næstu dögum ef ég hef skilið það rétt og ljúka störfum fyrir apríl. Við getum byrjað á þessu nú þegar. Það stendur ekki á okkur í því.
Fyrst skulum við hins vegar afgreiða málið sem hér liggur fyrir. Við þurfum að greiða því fólki sem á sinn klára rétt og slugsa ekki með það. Telji ríkisstjórnin sig þurfa einhverja greiðsluheimild frá hinu háa Alþingi þá skulum við afgreiða hana líka. Við skulum hafa hana alveg skýra, setja greiðsluheimild í núgildandi fjárlög. Það getur verið viðbótarheimild þar sem stendur að fjmrh. sé heimilt, best væri nú að hafa það ,,er gert``, að greiða þær nauðsynlegu greiðslur til öryrkja sem fengu réttarbót vegna uppkvaðningar Hæstaréttar í síðasta mánuði. Til að taka af öll tvímæli, af því að menn eiga til að gera einföld mál flókin, skuli greiða sem svarar 51 þús. á hvern einstakling miðað við daginn í dag. Til að hafa það enn skýrara þá skulum við líka láta fylgja í þessari greiðsluheimild að greiða skuli sjö ár aftur í tímann.
Að ríkisstjórnin skuli leyfa sér það að vera í prútti við þennan hóp fólks um hvort greiða skuli tvö ár eða fjögur ár þykir mér sömuleiðis óskiljanlegt. Og hæstv. fjmrh. sagði fyrr í dag að það væri bara ekkert valkvætt varðandi fyrningarreglur. Auðvitað er það valkvætt. Það er algjörlega á valdi greiðandans, annars aðila málsins, hvernig hann vill standa skil á þessum greiðslum, þ.e. hvort hann vilji greiða þær samkvæmt skaðabótalöggjöfinni ellegar samkvæmt þeirri almennu siðaviðmiðun að greiða eins langt aftur og krafa stendur til í ljósi þess að um mannréttindabrot er að ræða. Að standa í prútti við þennan hóp eftir allan þennan tíma, eftir allt sem á dagana hefur drifið, er algjörlega óskiljanlegt.
Stjórnarliðar standa hér, herra forseti, og undrast, horfa hver á annan og botna ekki neitt í því að þjóðin sé ekki með á nótunum, að þjóðin sýni þeim ekki skilning og stuðning í þessari málafylgju. Þeir horfa í forundran hver á annan og átta sig allt í einu á því að nú er svo komið að þessi ósigrandi ríkisstjórn er bara komin á vonarvöl, komin að fótum fram og nýtur ekki stuðnings meðal þjóðarinnar lengur. Það sást í gegnum teflonhúðina, það var lyft upp þessum sparigluggatjöldum og menn sáu inn fyrir. Ég er hræddur um að þetta undanhald ríkisstjórnarinnar verði ekki stöðvað og hún fari bratt niður næstu mánuði og missiri, lifi hún svo lengi. Það eru áhrínsorð mín í þeim efnum, ekki sýnir hún minnstu viðleitni til þess, í þessu máli a.m.k., að sýna iðrun og yfirbót. Þvert á móti reynir hún eins og hún getur. Síðasta skýring þeirra var sú að þetta væri allt stjórnarandstöðunni að kenna, stjórnarandstaðan hefði afvegaleitt þessa umræðu og platað fólk.
Öðruvísi mér áður brá. Ég hef hlustað á ræðuhöld stjórnarliða allt þetta kjörtímabil og stærstan hluta þess síðasta þar sem þeir töluðu af lítilsvirðingu um auma stjórnarandstöðu sem væri kvakandi og vælandi, gæti ekki neitt, hefði enga stöðu, enginn treysti henni, enginn tæki mark á henni og þeir þyrftu nú ekki mikið að hirða um þessa stjórnarandstöðu. Svona hafa stjórnarherrarnir og stjórnarliðarnir talað í hverjum fjölmiðlaþættinum á fætur öðrum: Stjórnarandstaðan, hvað er hún ofan á brauð?
Nú er þetta allt í einu stjórnarandstöðunni að kenna. Þeir eru að vakna til vitundar um að sígandi lukka er best og stjórnarandstaðan hefur hreint og beint, án yfirboða og upphrópana, með sívakandi umræðu vakið athygli á þeirri öfugþróun sem hefur átt sér stað í samfélaginu. Sú þróun er einfaldlega þannig að misskipting er að aukast og ekki síst með því makalausa máli sem hér er til umræðu.
Við hv. þm. í þessu húsi skynjum þetta uppblásna sjálfsöryggi stjórnarliða. Þeir virðast telja að þá geti ekkert snert, þeir eru ósnertanlegir með öllu. Orð þeirra eru lög, fólk buktar sig, beygir og hlustar. Þetta sjálfstraust er farið. Við þurfum ekki annað en að hlusta á málflutning stjórnarliða, ráðherra og þingmanna til að skilja að ríkisstjórnin hefur uppgötvað að hún er ekki ósigrandi, orð stjórnarherrann eru ekki lög. Það eru til æðri dómstólar í þessu landi, Hæstiréttur, svo ég tali ekki um æðsta dómstólinn gagnvart okkur stjórnmálamönnum, fólkið í landinu sem lætur ekki bjóða sér þennan yfirgang lengur. Þar hafa orðið vatnaskil. Ég trúi því að þau séu varanleg og ekki verði aftur snúið á þessu kjörtímabili, síðan tekur náttúrlega við nýtt líf að loknum næstu kosningum.
Herra forseti. Ég ætla ekki að orðlengja þetta. Ég sagði áðan að ræða mín yrði ekki löng. Ég er tilbúinn að fjalla hér um tekjutengingar og undirstrika að auðvitað fjallar þessi dómur ekki um tekjutengingar almennt né heldur málflutningur minn eða stjórnarandstöðunnar. Stjórnarandstaðan leggst ekki gegn tekjutengingum þannig að nú renni upp öld einstaklingshyggjunnar. Nei, því fer fjarri. Hin félagslega samábyrgð er rík í samfélagi okkar og hana eigum við að styrkja og styðja. Á hinn bóginn hafa stjórnmálaflokkarnir verið sammála um að á þrengingarárum við upphaf síðasta áratugar var gengið eins langt og nokkur gat í þessum tekjutengingum. Þær aðgerðir leiddu til óhóflegra jaðarskatta svo ég tali nú ekki um það þegar í hönd fer góðæri og viðmiðunum í tekjutengingum er haldið óbreyttum þrátt fyrir góðæri og blússandi hagvöxt. Það hefur auðvitað leitt til mikilla breytinga.
Herra forseti. Ég sagði áðan að ég ætlaði ekki að ræða þetta mikið. Ég gæti farið yfir önnur atriði, t.d. lýðræðið í landinu. Það hefur verið komið mjög rækilega inn á það. Ég gæti líka farið inn á stöðu Hæstaréttar. Ég er ekki í hópi þeirra sem fagna því alveg sérstaklega að Hæstiréttur þurfi að taka á stjórnkerfinu með tímamótadómum á hverju missiri. Ég er ekki þeirrar skoðunar, ég held að við stjórnmálamenn eigum að staldra aðeins við og hugleiða okkar stöðu í því sambandi. Slíkt er gagnrýni á störf okkar hér, Alþingi og stjórnmálamanna yfirleitt. Ég er ekki hrifinn af því fyrirkomulagi sem við sjáum t.d. vestan hafs. Hæstiréttur er þar notaður meðvitað til að móta og skapa lagareglur og lagaramma af því að löggjafinn er í sumum tilfellum ekki nægilega sterkur til að skapa það umhverfi sem honum ber. Ég held að við eigum ekki að missa okkur út í það, ekki síst í ljósi þess hvernig skipað er í Hæstarétt. Það er svo enn annað mál sem við þurfum að ræða mjög náið á næstunni og tengist málinu óbeint.
Viðfangsefnið er einfalt: Borgum þeim sem eiga inni þessa fjármuni. Það er hægt að gera það með mjög einföldum hætti, heimildir eru til staðar. Í þessu sambandi er vilji allt sem þarf. Aðferðafræðin er skýr. Mér er skapi næst að halda, af því ég þekki dálítið til þar innan búðar, að þeir í Tryggingastofnun ríkisins hafi þegar reiknað þetta út. Þar er vaskur flokkur manna að störfum. Ég þekki það frá fyrri tíð. Ég held að okkur sé ekkert að vanbúnaði að skila þeim fjármunum á næstu dögum til þeirra hundruða einstaklinga sem eiga inni hjá ríkisvaldinu og við þurfum ekki að halda langar ræður um það.