[prenta uppsett í dálka] 66. fundur, 126. lþ.
Flm. (Jón Bjarnason):
Herra forseti. Ég flyt till. til þál. um tólf ára samfellt grunnnám. Meðflutningsmenn mínir eru þingmennirnir Árni Steinar Jóhannsson, Kolbrún Halldórsdóttir og Þuríður Backman.
Tillagan hljóðar svo:
,,Alþingi ályktar að fela menntmrh. að hefja nú þegar undirbúning þess að tryggja um allt land framboð á samfelldu námi til átján ára aldurs. Námið verði skipulagt þannig að ungt fólk innan sjálfræðisaldurs alls staðar á landinu geti stundað nám daglega frá heimili sínu. Hluti þess verði starfstengdur og þá jafnframt höfð hliðsjón af umhverfi, atvinnu- og menningarlífi viðkomandi byggðarlags. Náminu ljúki formlega með námsgráðu. Endurskoðað verði skipulag annars framhaldsnáms, tæknináms, sérnáms og háskólanáms með tilliti til þessara breytinga grunnnámsins þannig að tryggð verði eðlileg samfella og tenging við alla framhaldsmenntun í landinu.``
Herra forseti. Þingsályktunartillaga sama efnis var lögð fram á síðasta þingi en hlaut þá ekki afgreiðslu. Tillagan er því lögð fram aftur lítillega breytt. Einnig hefur greinargerð verið aukin með nýjum upplýsingum.
Megintilgangur þessarar þingsályktunartillögu er að auka almenna grunnmenntun í landinu og laga skólakerfið að nútímakröfum um rétt til fjölskyldulífs og fjölskylduábyrgðar. Fólk lítur í auknum mæli og með réttu á samverumöguleika fjölskyldna sem hluta af lífskjörum sínum og þar af leiðandi væri breytt fyrirkomulag þessara mála beint innlegg í jöfnun lífskjara. Viðurkennt er að á aldrinum 15--18 ára taka unglingar út mikinn þroska. Ytra álag er töluvert á þessu aldursskeiði og þá ræðst mjög framtíðargengi unglinga í námi og starfi. Því er mikilvægt að fjölskyldan geti verið sem mest samvistum þennan tíma og unglingarnir þannig fengið nauðsynlegan stuðning. Þessar staðreyndir eru í raun áréttaðar með nýjum sjálfræðislögum, en með þeim hefur heimili og fjölskylda axlað ábyrgð á unglingum að átján ára aldri og því er eðlilegt að skipulag menntunar í landinu taki mið af því.
Jafnframt er ljóst að mikill námskostnaður þeirra sem þurfa að sækja framhaldsnám út fyrir heimabyggð sína er vaxandi vandamál á landsbyggðinni. Þegar einn vetur í framhaldsskóla kostar á bilinu 300--500 þús. kr. fyrir einstakling sem verður að kaupa fæði og húsnæði fullu verði hlýtur það að leiða til þess að unglingar sem koma frá tekjulágum heimilum lendi í verulegum vandræðum með að kosta nám sitt. Slíkt ástand skerðir augljóslega jafnrétti til náms.
Í nokkrum byggðarlögum hafa verið gerðar tilraunir til að koma á framhaldsdeildum, sem hafa verið útibú frá næsta framhaldsskóla, þar sem nemendum hefur gefist kostur á að taka eitt til tvö ár af námi til stúdentsprófs í heimabyggð. Því miður hafa slíkar framhaldsdeildir átt erfitt uppdráttar og ekki notið nægjanlegs stuðnings stjórnvalda eða næsta móðurskóla, samanber ákvarðanir sem teknar voru síðastliðið sumar en þá var framhaldsnám á Dalvík lagt niður og menntamálaráðherra hafnaði því að starfræktur yrði 2. bekkur framhaldsdeildar í Stykkishólmi.
Af svari menntamálaráðherra á síðasta löggjafarþingi, þar sem spurt var um hlutfall nemenda sem stunduðu framhaldsnám eftir landshlutum, kom fram að hlutfallið í hverjum árgangi sem hefur framhaldsnám er talsvert misjafnt eftir landshlutum. Fyrir því eru vafalaust nokkrar samverkandi ástæður en telja verður líklegt að áðurnefndur kostnaður og leyst fjölskyldubönd eigi þar hlut að máli. Samkvæmt nýrri skýrslu Rauða kross Íslands um fátækt á Íslandi er talið að um 45% íslenskra framhaldsskólanema ljúki ekki skilgreindu framhaldsskólanámi.
Þetta er hliðstætt því sem kemur fram í rannsókn Gerðar G. Óskarsdóttur um brottfall í framhaldsskólum þar sem hún bar saman brottfall nemenda í framhaldsskólum á Íslandi við önnur lönd á Norðurlöndum. Samkvæmt athugunum hennar eru það um 10% nemenda sem hefja ekki framhaldsskólanám og um 33--35% nemenda af þeim sem hefja framhaldsskólanám ljúka ekki þannig að um 45% nemenda ljúka ekki framhaldsskólanámi á Íslandi sem er það lægsta á öllum Norðurlöndum.
Þá má geta þess að hinn fjögurra ára framhaldsskóli okkar á sér líka sérstöðu. Í öðrum löndum hefur náminu verið breytt þannig að framhaldsskólinn er styttri og tækninám, sérnám eða háskólanám hefst fyrr.
Hv. þm. Svanfríður Jónasdóttir bar fram fyrirspurn til menntmrh. á síðasta ári um útskrift nemenda úr framhaldsskóla hér á landi. Í svari menntmrh. kom fram, með leyfi forseta, að aðeins 43% af þeim nemendum sem fæddir voru á árunum 1975--1978 höfðu lokið framhaldsskólanámi á eðlilegum tíma og var munurinn mjög mikill eftir landshlutum. Hæst var hlutfallið í Reykjavík, 47%, en lægst var hlutfallið á Vestfjörðum og á Norðurlandi vestra, 32% og 36%.
Það er því ljóst, herra forseti, að hér er annars vegar um verulega mikla vegar mismunun á milli landshluta að ræða en hins vegar líka ljóst að þetta brottfall sýnir að framhaldsskólinn nær ekki hlutverki sínu eins og við nú rekum hann.
Því er ljóst að ýmislegt bendir til þess að brýnt sé að endurskoða skipulag og framkvæmd menntamála í landinu í nýju ljósi. Að því miðar þessi þingsályktunartillaga. Hér er lagt til að boðið verði upp á tólf ára samfellt nám í öllum byggðarlögum landsins, þ.e. tveimur árum lengra nám en nú er. Jafnframt gerir tillagan ráð fyrir að þau tvö ár sem þar með bætast við byggist að hluta á starfstengdu námi með öflugri tengingu við atvinnulíf, sögu, menningu og náttúrufar viðkomandi byggðarlags. Með því að auka vægi þessara þátta í námi má efla sjálfsvitund unglinga og samábyrgð þeirra gagnvart fólki og umhverfi. Rannsóknir benda til að góð þekking nemenda á heimabyggð sinni auki líkurnar á því að þeir kjósi að búa þar á fullorðinsárunum.
Á þennan hátt eykst jöfnuður í aðgengi til náms óháð búsetu. Ungu fólki er auðveldað að sækja sér meiri almenna menntun jafnframt því sem verkmenntun er efld í landinu, en það er ekki síður brýnt. Þessar breytingar þurfa ekki sjálfkrafa að kalla á breytingar á skólaskyldualdri þótt ýmislegt gefi tilefni til að ætla að hann beri að endurskoða. Fyrst og fremst er verið að skylda stjórnvöld til að sjá til þess að slíkt nám standi til boða. Hér er því um fræðsluskyldu að ræða en ekki endilega skólaskyldu. Að sjálfsögðu munu núverandi framhaldsskólar að stærstum hluta geta séð fyrir námsframboði á tveimur síðustu árum í samfelldu tólf ára námi en þar sem framhaldsskólar eru ekki til staðar er eðlilegt að þetta nám verði byggt upp í þeim grunnskólum sem fyrir eru. Þá er rétt að minna á þá miklu möguleika sem eru til að styrkja nám á heimaslóðum með fjarnámi. Má nefna Grundarfjörð í því sambandi þar sem komið er á námi að loknum grunnskóla með öflugum stuðningi fjarnáms.
Í framhaldi af þessu endurskipulagða samfellda grunnnámi kæmi skemmra eða lengra starfsnám, tækninám og annað sérnám, auk frekari undirbúnings fyrir almennt háskólanám sem gæti hafist fyrr en nú er. Mikilvægt er að koma á slíku framhaldsnámi sem víðast á landinu og að atvinnulífið á hverjum stað taki virkan þátt í menntuninni.
Undirbúningsvinnan mun taka nokkurn tíma, svo og að koma nýju skipulagi til framkvæmdar, hugsanlega í áföngum. Því er lögð áhersla á að nú þegar verði leitað allra leiða til að koma á víðtækara framhaldsskólanámi heima í byggðunum svo víða sem þess er nokkur kostur.
Annar megintilgangur þess fyrirkomulags náms sem hér er lagt til er að efla og styrkja almenna menntun í landinu öllu og hækka þar með grunnmenntunarstig þjóðarinnar og aðlaga allt skipulag grunnnámsins breyttum þjóðfélagsaðstæðum og auknum framtíðarkröfum sem gerðar eru til starfsmenntunar og tækni- og háskólanáms. Aukið almennt menntunarstig þjóðar er ein af grunnforsendum framfara og aukinnar hagsældar. Jafnframt er hér áréttað að gott aðgengi ungs fólks að menntun sem það getur sótt frá heimili sínu er grundvallaratriði við mat á lífsgæðum og lífskjörum. Þá verður að telja líklegt að með þeirri skipan náms sem hér er lögð til hækki hlutfall þeirra sem á þessum aldri ljúka skilgreindu námi. Það unga fólk mun fá sterkari sjálfsmynd og aukið sjálfstraust og vera þá betur í stakk búið til frekara náms og starfa í síbreytilegu þjóðfélagi.
Herra forseti. Einnig er vert að ítreka það hér að hækkun á sjálfræðisaldrinum í 18 ár veldur því að framhaldsskólarnir eru nú þegar skiptir þar sem hluti nemenda er undir sjálfræðisaldri og hluti nemenda er yfir sjálfræðisaldri. Þetta gerir þessum skólum erfitt fyrir bæði í skipulagi náms, í skipulagi félagslífs og annars. Það er því svo margt, herra forseti, sem bendir til og leiðir til þess að á þessu þurfi að fara fram endurskoðun.
Ísland hefur nú lengstan framhaldsskóla af löndunum í Norður-Evrópu. Þar sem ég þekki til eru þeir lengst þrjú ár og það er því fyllilega ástæða til að taka allan framhaldsskólann og síðustu ár grunnskólans til endurskoðunar og færa það nám saman og til meira nútímahorfs. Ég hef nefnt brottfall úr framhaldsskóla sem dæmi um það hver menntunarleg staða framhaldsskólans er og þá alvarlegu staðreynd að margir nemendur þar ljúka ekki prófum og lenda á öðrum leiðum lífsins en ætlað var.
Herra forseti. Ég tel mikilvægt að þessi vinna fari í gang. Þetta er frumskilyrði okkar til þess að styrkja og efla almenna menntun í landinu, jafnræði og jafnt aðgengi til menntunar og laga menntakerfi okkar að framtíðarhagsmunum þjóðarinnar allrar.
Ég vil leyfa mér, herra forseti, að lokinni umræðunni að óska eftir því að þessi þáltill. fari til hv. menntmn.
