Frsm. minni hluta sjútvn. (Svanfríður Jónasdóttir):
Herra forseti. Ég mæli fyrir nál. um frv. til laga um kjaramál fiskimanna og fleira. Það er 737. mál þingsins og er frá minni hluta sjútvn.
Herra forseti. Minni hlutinn gagnrýnir harðlega að enn einu sinni skuli sett lög á kjaradeilu sjómanna og útvegsmanna og nú í annað skipti í þessari lotu sjómanna við að reyna að ná kjarasamningi með því að beita verkfallsvopninu. Eins og hér hefur komið fram, herra forseti, greip ríkisstjórnin inn í deiluna 19. mars sl. eftir að verkfall hafði staðið í þrjá sólarhringa og frestaði því til 1. apríl. Þetta var gert þrátt fyrir að talið væri að gangur væri að komast í viðræðurnar og deiluaðilar hefðu mótmælt því að löggjafinn gripi inn í. --- Og hér segjum við í minni hlutanum, herra forseti: ,,þrátt fyrir að talið væri``. Ríkisstjórnin sagði á þeim tíma að það væri réttlætanlegt vegna þess, en okkar mat er það að þarna hafi menn hent sandi í gangvirkið og það hafi aldrei almennilega komist af stað aftur. --- Afleiðingar þessara afskipta urðu til að spilla fyrir samningsmöguleikum eins og stjórnarandstaðan varaði við þegar frestunarlögin voru sett. Nú sex vikum síðar standa menn svo frammi fyrir afleiðingum fyrri inngripa: samningar hafa ekki tekist.
Herra forseti. Þegar við nefnum fyrri inngrip, þá erum við ekki bara að tala um frestunarlögin frá því í mars. Við erum auðvitað að tala um hin sífelldu inngrip ríkisvaldsins í kjaraviðræður sjómanna og útvegsmanna, inngrip sem hafa, herra forseti, grafið undan möguleikum þessara aðila til að ná kjarasamningi. Þess vegna er ábyrgð ríkisvaldsins stór þegar kemur að því hver beri ábyrgð á því að þessir aðilar hafi ekki náð saman. Hún er ekki bara stór vegna þess að Alþingi hefur ekki borið gæfu til að leysa þau mál sem hefðu í rauninni snúið að löggjafarsamkomunni, heldur ekki síður vegna þeirra inngripa sem sífelld hafa verið og hafa orðið til þess að menn hafa e.t.v. ekki skynjað ábyrgð sína til fullnustu sakir þess að þeir máttu alltaf eiga von á því að gripið yrði inn í þá og þegar sá árangur færi að nást að eitthvað færi að hreyfast.
Með þeirri lagasetningu sem hér er verið að takast á við er verkfall sjómanna bannað og þeir þannig sviptir rétti sínum til að beita þeim vopnum sem fyrir löngu hafa verið viðurkennd sem hluti af mannréttindum. Eins og hér kom fram í morgun gafst nefndinni afar takmarkaður tími til starfa og minni hlutanum var neitað um að kalla hagsmunaaðila á fund nefndarinnar til að fá álit þeirra á málinu. Með frumvarpinu er gerðardómi falið að ákvarða kjör sjómanna. Í 2. gr. frv. eru talin upp þau atriði sem gerðardómur á að taka ákvörðun um. Minni hlutinn telur að afar hæpnar forsendur séu fyrir því að lögfesta þau atriði sem gerðardómur á að takast á við og varða munu kjör sjómanna. Það er hluti okkar gagnrýni, herra forseti. Við gagnrýnum það að menn skuli ekki treysta gerðardómi til að taka sjálfur og óbundinn ákvarðanir um hvaða atriði það séu sem þurfi þá að setja yfir sjómenn með þeim dómi. Hins vegar gagnrýnum við líka efnislega það sem þarna er á ferðinni. Við gagnrýnum efnislega einkum a-lið 1. mgr. 2. gr. þar sem gerðardómi er falið að ákveða, og nú vitna ég beint, með leyfi forseta, ,,atriði er tengjast markmiðum varðandi verð til viðmiðunar í hlutaskiptum á þorski, ýsu og karfa í beinum viðskiptum skyldra aðila``. Hér er, herra forseti, vísað í atriði sem einungis er að finna í kjarasamningi Vélstjórafélags Íslands og Landssambands íslenskra útvegsmanna, og skýrari geta lagafyrirmælin vart verið. Hér er hins vegar einnig um það að ræða að verið er að gera efnisbreytingu á innihaldi kjarasamninga. Við bendum á það, herra forseti, að samkvæmt kjarasamningum sjómanna, grein 1.26, skal útgerðarmaður tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn. Minni hlutinn telur að svokallað ,,verð til viðmiðunar`` sé fráhvarf frá þessari grein kjarasamningsins og varar við lögfestingu þessa ákvæðis. Afleiðing þessa kann að verða sú að til verði eins konar nýtt ,,landssambandsverð`` og að þeir aðilar sem hingað til hafa lagt fiskinn á markað kjósi þá frekar að nýta sér hið nýja ,,landssambandsverð`` til uppgjörs á aflahlut sjómanna. Ef svo fer er það stórt skref aftur á bak á sama tíma og talið er eðlilegt að samkeppni og markaður ráði verði á öðrum sviðum atvinnulífsins. Nær hefði verið að ríkisstjórnin lýsti því yfir að stefnt væri að aðskilnaði veiða og vinnslu og að allur afli yrði verðlagður á markaði. Þannig væri stærsta deilumál sjómanna og útvegsmanna leyst og forsendur skapaðar fyrir eðlilegum samskiptum þessara aðila.
Er ég þá komin að hinu stóra atriðinu sem sérstaklega var tekið til umfjöllunar en það vekur auðvitað sérstaka athygli eða eftirtekt að ríkisstjórninni skuli hafi legið svo á að koma lögum yfir sjómenn að hún gaf sér ekki tíma til að gaumgæfa hvort það frv. sem lagt var fyrir Alþingi, á einstæðum útbýtingarfundi sl. laugardag, samrýmdist ýmsum alþjóðasáttmálum og samþykktum sem Ísland er aðili að, eins og samþykktum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar. Herra forseti. Við fengum býsna greinargóðar lýsingar á því fyrr í morgun hvernig að málinu var staðið en samkvæmt upplýsingum hæstv. félmrh. var frv. samið með miklum hraði á laugardaginn og málið þótti ekki mikilvægara en svo að hæstv. félmrh. vildi ekki kalla til sérfræðinga sína þannig að þeir höfðu ekki aðstæður til að skoða málið fyrr en í gær. Þetta er, herra forseti, hinn vandaði undirbúningur þingmáls sem er til þess gert að taka ekki bara á deilu sjómanna heldur að hluta að breyta starfsumhverfi þeirra til langrar framtíðar.
Herra forseti. Við hljótum að átelja þessi vinnubrögð. Það er forkastanlegt ef atburðarásin hefur verið með þeim hætti sem hæstv. félmrh. lýsti og sérfræðingar ekki kallaðir til umsagnar um það sem hæstv. ríkisstjórn var að gera fyrr en þá í gær og síðan fékkst ekki meiri skoðun á þessu umdeilda atriði í hv. nefnd í nótt en hér hefur verið lýst.
En það rann upp fyrir hæstv. ríkisstjórn við 1. umr. málsins í gær að líklega hefði hún gengið út fyrir öll mörk í frv. Í tilraun til að forðast frekari ákúrur af hálfu ILO, og til að eiga síður á hættu að verða uppvís að því að brjóta frekar af sér gagnvart öðrum samningum sem Ísland er bundið af, hefur ríkisstjórnin hlutast til um að meiri hlutinn geri breytingar á 3. gr. frv. Það er sú brtt. sem hv. formaður sjútvn. kynnti hér áðan. Þar hafa nú verið teknar út viðmiðanir gagnvart efni og tímalengd vélstjórasamningsins. Þannig telur ríkisstjórnin að hún hafi skorið sig niður úr þeirri snörunni. Eftir stendur þá meginefni frv. sem er gróf íhlutun í kjarasamninga sjómanna og útvegsmanna. Því hefur minni hlutinn mótmælt harðlega.
Minni hlutinn vill vekja athygli á því að fram kom í viðræðum nefndarinnar við Friðrik Jón Arngrímsson, framkvæmdastjóra Landssambands íslenskra útvegsmanna, að útvegsmenn gætu samþykkt frestun á verkfalli sjómanna til að ljúka mætti samningum með eðlilegum hætti. Í ljósi þess má ætla að ekki sé fullreynt hvort unnt væri að ná samningum milli deiluaðila fengju þeir tóm til þess.
Árni Steinar Jóhannsson sat fundi nefndarinnar sem áheyrnarfulltrúi og er samþykkur áliti þessu.
Undir álitið skrifa auk þeirrar sem hér stendur Jóhann Ársælsson og Guðjón Arnar Kristjánsson.
Herra forseti. Það frv. sem hér um ræðir og minni hluti sjútvn. harmar að hafi ekki fengið betri skoðun, því að sannarlega hefði verið þörf á því, er í rauninni tvíþætt. Annars vegar er um að ræða ákvæði sem snúa beint að þeim samtökum sjómanna sem ósamið eiga, ákvæði sem fjalla um gerðardóm og hvaða viðmið sá gerðardómur á að hafa í ákvörðunum sínum varðandi kjör Sjómannasambands Íslands og Farmanna- og fiskimannasambandsins. Hins vegar er hér um að ræða ákvæði sem eru til komin vegna samnings Vélstjórafélags Íslands og Landssambands íslenskra útvegsmanna. Það, herra forseti, eru atriði sem lúta að kjaraumhverfi allra sjómanna. Þar voru vélstjórar sannarlega að semja fyrir alla sjómenn vegna þess að um er að ræða atriði sem eru hluti af því lagaumhverfi sem sjómannastéttin býr við nú, hluti af því sem kom inn með lögum 1998 þegar Alþingi hafði síðast bein afskipti af kjarasamningum sjómanna.
Hér er t.d. um að ræða niðurfellingu á lögum um Kvótaþing og það kom fram í viðræðum nefndarinnar við samtök sjómanna í nótt að bæði Sjómannasambandið og Farmanna- og fiskimannasambandið leggjast eindregið gegn því að starfsumhverfi þeirra skuli vera breytt einhliða með þeim hætti sem hér er verið að gera. Það kom jafnframt fram, herra forseti, að þessi breyting er komin inn fyrir ósk Landssambands íslenskra útvegsmanna vegna þess að þeir náðu samkomulagi um það við Vélstjórafélagið að sett væri ákvæði inn í þann kjarasamning um að farið yrði þess á leit við ríkisstjórnina að hún setti ákvæði sem þetta inn í frv. Þannig vitum við, herra forseti, hvernig það er ættað. Og menn geta rétt ímyndað sér --- af því að við áttum orðastað hér, ég og hv. formaður sjútvn., um hvaða möguleikar væru á því að samningar næðust næsta hálfa mánuðinn á milli þeirra aðila sem ósamið eiga eftir að búið er að breyta starfsumhverfinu með þeim hætti sem hér stendur til að gera --- í hvaða stöðu sjómenn eru til þess að gera kjarasamning þegar byrjað er á því með lagaákvæðum að breyta samningsumhverfi þeirra hinum aðilanum til hagsbóta, ef má orða það þannig eða að vilja hans, og síðan koma menn hér og segja að þeir hafi tóm til þess að semja til 1. júní.
Herra forseti. Hér er um hreinan og beinan dónaskap að ræða vegna þess að ljóst er að miðað við það hvernig þetta frv. er úr garði gert og hvaða ákvæði þar eru inni, þá væri það nánast kraftaverk og það þyrfti eitthvað meira en lítið að gerast til að samningar næðust á þessum hálfa mánuði. En jafnframt því að lögin um Kvótaþing eru felld niður eru gerðar breytingar á lögunum um stjórn fiskveiða til þess að Fiskistofa geti tekið við einhverjum þeim hlutverkum sem áður voru Kvótaþings. Jafnframt eru gerðar breytingar á lögunum um Verðlagsstofu skiptaverðs og um úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, ákvæði sem eru til þess fallin að falla að kjarasamningi vélstjóra og Landssambands íslenskra útvegsmanna, en þar er akkúrat verið að fjalla um þessi viðmið varðandi verðlagningu sem minni hluti sjútvn. hefur áður gert að umræðuefni. Þannig eru þau ákvæði lögfest í lögin um Verðlagsstofu skiptaverðs.
Herra forseti. Það er alveg ljóst að enginn friður verður um þau lög sem um kjaraumhverfi sjómanna munu gilda verði þetta frv. að lögum. Öll nálgun málsins er slík að menn hljóta að hafa það sterklega á tilfinningunni að valtað sé yfir félög og hagsmuni. Bæði sjómenn og minni hlutinn hér á Alþingi hafa upplifað það svo að á ferðinni sé óvenjumikið virðingarleysi, virðingarleysi gagnvart sjómönnum, virðingarleysi gagnvart þeim sem þurfa að starfa í því umhverfi sem Alþingi hefur búið íslenskum sjómönnum.
Herra forseti. Þetta frv. bætir svo sannarlega ekki úr vegna þess að þó að við tækjum frá ákvæði, þó að sjómenn frestuðu eða aflýstu verkfallinu og við tækjum frá þau atriði sem lúta að gerðardómi þá standa þó eftir þau ákvæði sem lúta að breytingum á starfsumhverfinu, breytingum eins og þeim varðandi Kvótaþingið, lögin um stjórn fiskveiða, og Verðlagsstofuna, breytingar sem verið er að gera á starfsumhverfi Sjómannasambandsins og Farmanna- og fiskimannasambandsins alveg án tillits til þess við hvaða kjarasamning þeir munu síðar búa.
Herra forseti. Ef þessir aðilar kjósa að aflýsa verkfalli og búa áfram við sinn gamla kjarasamning þá geta menn velt því fyrir sér hvort þess er einhver kostur ef þetta frv. verður að lögum vegna þess að hér er verið að taka af hluta af því umhverfi sem sá kjarasamningur hvílir á þannig að menn geta alveg velt því fyrir sér hvort það var og er raunhæft að menn aflýsi verkfalli miðað við þær aðstæður sem mönnum eru búnar með þeim atriðum sem eru í þessu frv.
Herra forseti. Þetta er kannski eitt af því sem nefndin hefði þurft að fá tíma til að gaumgæfa vegna þess að ýmsar hliðar eru á þessum málum sem eðlilegt er að skoða. Jafnframt því, herra forseti, hefði nefndin gjarnan viljað skoða hvort hið nýja fyrirkomulag um verð til viðmiðunar samrýmist þeirri samkeppni sem menn telja eðlilegt að sé í atvinnulífinu. Hér eru reglulega tekin til umfjöllunar atriði sem snúa að grænmetismarkaðnum þar sem verð til viðmiðunar er ekki það sem Samkeppnisstofnun telur æskilegast. Við hefðum gjarnan viljað heyra álit Samkeppnisstofnunar á þessu nýja ákvæði í starfsumhverfi sjómanna og útvegsmanna, þessu verði til viðmiðunar sem víkur eins og ég gat um áðan frá ákvæðum kjarasamninga sjómanna sem segja til um það að útvegsmaður eða útgerðarmaður verði að leita hæsta gangverðs fyrir þann afla sem skip kemur með að landi. Í frv. eru því ótal atriði sem við hefðum sannarlega viljað fá að skoða en var hafnað að væru skoðuð og er það miður vegna þess að það er allt of algengt þegar hv. Alþingi fjallar um starfsumhverfi sjávarútvegsins að mál séu keyrð í gegn lítt skoðuð á miklum hraða og síðan eru menn ýmist að laga til fyrir sér eftir á eða sitja uppi með kerfi sem er óþarflega flókið, óþarflega snúið fyrir þá sem eiga við að búa. Mér finnst það ótrúlegt virðingarleysi í rauninni, ekki bara við sjómannastéttina og þá útvegsmenn, heldur í raun við þá atvinnugrein sem menn vilja á tyllidögum tildra upp sem undirstöðuatvinnugrein, að henni skuli vera gert að búa við vinnubrögð af þessu tagi af hálfu hins háa Alþingis. Við erum hér að breyta starfsumhverfinu og menn eiga að taka sér tíma í að skoða það.
Fulltrúar meiri hluta sjútvn. telja að þetta hafi allt verið í eðlilegum farvegi. Þeir telja líka að skýr svör hafi fengist. Það kann að vera þeirra mat að þetta sé eðlilegur farvegur og þau svör sem fengist hafa, eins og t.d. um þau atriði sem við teljum mikinn vafa leika á um að standist algerlega skuldbindingar, að komið hafi skýr svör um það að svo væri ekki. Það er auðvitað mat. Okkar mat er allt annað. Við teljum að þetta mál sé alls ekki í eðlilegum farvegi og við teljum að þau svör sem við höfum fengið hafi verið ágæt svo langt sem þau náðu en öllum spurningum hafi hreint ekki verið svarað.
Herra forseti. Hér hafa orðið nokkur tíðindi. Hér liggur fyrir yfirlýsing frá Sjómannasambandi Íslands. Með leyfi forseta vil ég lesa þessa yfirlýsingu:
,,Yfirstandandi verkfalli aðildarfélaga Sjómannasambands Íslands, sem samninganefnd sambandsins hefur umboð fyrir, er hér með aflýst. Ákvörðun þessi er byggð á þeirri forsendu að fyrir Alþingi liggur frumvarp til laga um kjaramál fiskimanna og fleira sem sviptir sjómenn samnings- og verkfallsrétti.
Verði frumvarp þetta að lögum munu félagsmenn aðildarfélaga Sjómannasambands Íslands verða sviptir grundvallarmannréttindum, sem þeim eru tryggð í íslenskum lögum, stjórnarskrá lýðveldisins og alþjóðlegum sáttmálum, sem íslenska ríkið hefur skuldbundið sig til að hlíta. Félagsmenn aðildarfélaga sambandsins og stéttarfélög þeirra yrðu með þessu jafnframt svipt rétti til að taka sjálfstæðar ákvarðanir um kjarasamningsbundin réttindi sín.
Í frumvarpi ríkisstjórnarinnar er einnig gert ráð fyrir verulegri kjaraskerðingu sjómanna auk þess sem mælt er fyrir um afnám gildandi laga, sem beinlínis er ætlað að tryggja réttindi félagsmanna aðildarfélaga sambandsins.
Með hliðsjón af ofangreindu og í því skyni að varna því að umrædd lög verði samþykkt á Alþingi Íslendinga, er yfirstandandi verkfalli aðildarfélaga Sjómannasambands Íslands, sem samninganefnd sambandsins hefur umboð fyrir, aflýst.``
Svo mörg voru þau orð, herra forseti.
Þá er það mitt mat að það sé rétt að hæstv. sjútvrh. komi í sal Alþingis og geri þinginu grein fyrir hver viðbrögð hans eru við þessari yfirlýsingu Sjómannasambandsins. Það kom fram í máli hans í gær þegar eftir því var leitað hver viðbrögð ríkisstjórnarinnar yrðu ef sjómenn aflýstu verkfalli. Ég held að full ástæða sé til þess að hæstv. sjútvrh. komi hér og ítreki það sem þá kom fram þannig að ekki fari á milli mála hverjar lyktir og framhald þessa máls eiga að verða á hinu háa Alþingi. Í gær sagði hæstv. ráðherra að honum sýndist á þeirri stöðu sem þá væri upp komin, þ.e. ef sjómenn aflýstu, að þá væri heldur ekki ástæða til gerðardóms en hins vegar væru önnur atriði í frv. er varða Kvótaþingið og Verðlagsstofu sem væru í beinu samhengi við þann samning sem þegar hefur náðst á þessu kjarasviði. Það kom fram hjá honum að hann sæi þá enga ástæðu til þess að draga þau atriði til baka þó að verkfallinu væri aflýst.
Herra forseti. Þetta held ég að við hljótum að verða að ræða vegna þess að þegar sjómenn hafa aflýst verkfalli þá eru þeir í rauninni að segja við hæstv. ríkisstjórn og Alþingi að þeir ætli sér að búa við sinn gamla kjarasamning. Og það er þá óhæfa, herra forseti, að Alþingi sé að afnema ákvæði sem eru hluti af þeim samningi sem Sjómannasamtökin byggja kjarasamning sinn á. Þess vegna er alveg nauðsynlegt að hæstv. sjútvrh. komi hér og eigi orðastað við þingmenn um þetta mál og segi okkur hver viðbrögð ríkisstjórnarinnar eru. Er hæstv. sjútvrh. í húsinu?
(Forseti (HBl): Hæstv. sjútvrh. er í húsinu.)
Hafa verið gerðar ráðstafanir til að ...
(Forseti (HBl): Starfsmenn þingsins heyrðu orð hv. þm. og forseti telur að þeir hafi skilið við hvað hv. þm. átti.)
Herra forseti. Fyrst hæstv. sjútvrh. er kominn í salinn er rétt að beina til hans þeim fyrirspurnum og spurningum sem hér hafa verið reifaðar í framhaldi af því að yfirlýsing hefur borist frá Sjómannasambandi Íslands, yfirlýsing um að þeir hafi aflýst verkfalli sínu. Í því sambandi hljótum við að kalla eftir viðbrögðum hæstv. sjútvrh. Í gær svaraði hann fyrirspurnum hv. þm. um þetta efni á þann veg að ef það yrði, þá yrðu þau ákvæði er varða gerðardóm kölluð til baka, en vildi halda til streitu öðrum þeim ákvæðum samningsins sem lúta að kjaraumhverfi og nýjum kjarasamningi Vélstjórafélags Íslands. Nú er ljóst að þau ákvæði eru hluti af því sem undirbyggir hinn gamla kjarasamning Sjómannasambandsins þannig að ef hæstv. ráðherra og ríkisstjórn heldur fast við að breyta þeim lögum sem eru hluti af því starfsumhverfi þá eru menn að breyta starfsumhverfi sjómanna án þess þó að þeir eigi í kjaradeilu eða hafi með öðrum hætti kallað eftir því að inngrip væru í starfsumhverfi þeirra og kjaraumhverfi.
Herra forseti. Ég held að mjög mikilvægt sé að hæstv. ráðherra fari nákvæmlega yfir það hvernig hann sér þessa atburðarás fyrir sér nú á næstunni. Hver eru viðbrögð hans? Telur hann að fært sé að grípa inn í kjarasamning Sjómannasambandsins eins og frv. sem hér liggur fyrir gerir sannarlega ef þeir ætla sér að búa áfram við sinn gamla kjarasamning? Telur hann að réttlætanlegt sé að þá sé þeim ákvæðum breytt með lögum frá Alþingi sem undirbyggja og eru hluti af þeim kjarasamningi? Eða hver verða viðbrögð hæstv. ríkisstjórnar við þeirri stöðu sem upp er komin?
Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa þetta mál öllu lengra að sinni. Ég tel að mikilvægast sé að við fáum að heyra viðbrögð hæstv. sjútvrh., enda á ég alla möguleika á því að koma aftur inn í umræðuna og veit að fleiri hv. þm. vilja þá gjarnan líka leita eftir viðbrögðum hæstv. ráðherra við öðrum áleitnum spurningum er varða það nýja ástand sem hér er uppi.