Dómsmálaráðherra (Sólveig Pétursdóttir):
Hæstv. forseti. Ég tel rétt að koma að nokkrum athugasemdum í umræðu um þetta frv. sem hér liggur fyrir hinu háa Alþingi. Með frv. þessu er lagt til að horfið verði frá því fyrirkomulagi við skýrslutöku af börnum sem ákveðið var með lögum nr. 36/1999 og að baki búa þau sjónarmið að þetta sé nauðsynlegt til að Barnahús geti starfað áfram. Þessu er ég ósammála.
Rétt er að huga nánar að þeim röksemdum sem lágu til grundvallar umræddri lagabreytingu. Eins og nánar er rakið í frv. því sem varð að lögum nr. 36/1999 og breytti tilhögun við skýrslutöku af börnum var markmiðið einmitt að styrkja réttarstöðu barna og í samræmi við þau tilmæli sem komið höfðu fram af hálfu umboðsmanns barna. Með þessari breytingu átti að haga rannsókn á málum þar sem grunur lék á að barn hefði orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi þannig að barni væri hlíft við því að þurfa að rifja oftar en einu sinni upp atburði sem valdið hafa því miklum andlegum og jafnvel líkamlegum þjáningum.
Því var lagt til að reynt yrði eins og frekast væri kostur að taka einungis eina skýrslu af barni í stað þess að yfirheyra það fyrst hjá lögreglu og síðan aftur fyrir dómi. Þessi rök taka mið af hagsmunum og velferð barna en fram hjá þessum augljósu rökum er algjörlega litið í frv. því sem hér er til meðferðar þar sem lagt er til að þróuninni verði snúið við hvað þetta varðar.
Til að unnt verði í sem flestum tilvikum að ná því markmiði að barn gefi einungis skýrslu einu sinni vegna rannsóknar kynferðisbrots er nauðsynlegt að vandað verði til þeirrar skýrslutöku. Af þeim ástæðum var lagt til að skýrslutakan færi fram fyrir dómi þótt mál væri enn á rannsóknarstigi. Þetta helgast m.a. af því að fyrir dómi hafa sakborningur og verjandi betra tækifæri til að fylgjast með skýrslutöku og koma að spurningum. Einnig er dómari sjálfstæður og óhlutdrægur í störfum sínum meðan lögregla heyrir undir ákæruvaldið.
Það er því engum blöðum um það að fletta að réttaröryggis er betur gætt fyrir dómi en þegar rannsókn fer fram hjá lögreglu. Að þessu athuguðu má ætla að skýrslur sem gefnar eru fyrir dómi hafi almennt ríkara sönnunargildi en lögregluskýrslur. Með því að haga skýrslutöku af börnum á þennan vandaða hátt er helst hægt að koma í veg fyrir að þau þurfi ítrekað að rifja upp þjáningar sínar en samhliða er markmiðið að tryggja öruggari og traustari sönnunarfærslu til grundvallar niðurstöðu dóms.
Í frv. því sem hér liggur til grundvallar segir að tilraunir til að skapa Barnahúsi starfsgrundvöll hafi beðið skipbrot með útgáfu verklagsreglna um skýrslutöku á börnum sem dómstólaráð gaf nýlega út. Í þeim reglum sé ekki að finna nein tilmæli til dómara um slíkt heldur sé Barnahússins einungis getið sem valkosts við framkvæmd skýrslutöku. Og með hliðsjón af því að unnið er að uppbyggingu aðstöðu til skýrslutöku í fleiri dómstólum megi búast við því að málum sem vísað er til Barnahúss fækki enn. Við blasi að ekki verði unnt að starfrækja það áfram að óbreyttum lögum.
Þetta tel ég alrangt. Þvert á móti vil ég líta svo á að dómstólaráð hafi treyst starfsgrundvöll Barnahússins með því að gera beinlínis ráð fyrir því í starfsreglum sínum. Þá verður að hafa í huga að sérstök aðstaða til skýrslutöku í dómhúsum er á engan hátt til höfuðs Barnahúsi heldur er um að ræða fjölgun úrræða sem koma að notum við meðferð mála. Sérherbergi til skýrslutöku er ekki eingöngu ætlað til afnota vegna yfirheyrslu á börnum heldur nýtist það einnig á ýmsa aðra vegu eins og reynslan sýnir við Héraðsdóm Reykjavíkur. Hér má t.d. nefna skýrslutöku á börnum í forsjármálum en ekki er gert ráð fyrir að slíkar skýrslutökur fari fram í Barnahúsi. Einnig má nefna að sérútbúin skýrslutökuherbergi í dómhúsi geta einnig komið að góðum notum þegar eldri börn eiga í hlut en menn hafa verið á einu máli um að ekki sé ástæða til að fara með þau til skýrslutöku í Barnahús.
Þá má líka benda á önnur viðkvæm mál þar sem fullorðnir eiga í hlut, t.d. konur í nauðgunarmálum sem vilja ekki þurfa að hitta meintan geranda. Hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir, 1. flm. frv., vék einmitt að þessu máli áðan og er sammála mér um nauðsyn þess að slíkri aðstöðu verði komið upp við dómstóla og tel ég það fagnaðarefni því að þetta eru merkileg nýmæli í dómskerfinu. En ég tel rétt að líta nánar á þessi mál og rifja upp þær verklagsreglur sem settar hafa verið. Ég vil taka það fram að ég átti þess kost ásamt hæstv. félmrh. að fara og skoða starfsemi Barnahúss. Ég tel þar margt til fyrirmyndar og mjög gott starf sem þar hefur verið unnið og á sama hátt fór hann og skoðaði sérútbúnu yfirheyrsluaðstöðuna í Héraðsdómi Reykjavíkur sem er reyndar skipulögð að tilmælum sérfræðinga í barnaverndarmálum, og við áttum mjög gott samstarf í þessu máli.
Tilkynning dómstólaráðs fyrir skömmu markar í raun tímamót þar sem nú er í fyrsta sinn sérstaklega gert ráð fyrir notkun Barnahúss við skýrslutökur af börnum í vinnureglum dómstólanna. Því má segja að tilkynning dómstólaráðs styrki starfsgrundvöll Barnahúss og í því sambandi er ástæða til að vekja athygli á eftirfarandi.
Hinar nýju viðmiðunarreglur gera ráð fyrir að skýrslutökur geti farið fram í Barnahúsi af börnum allt að 14 ára gömlum og jafnvel eldri í sérstökum tilvikum. Sérstaklega er gert ráð fyrir að skýrslutökur fari fram í aðstöðu Barnahúss í þeim tilfellum þar sem barn þarf að gangast undir læknisrannsókn og umræddar viðmiðunarreglur eru settar til bráðabirgða þar til samræmdar verklagsreglur liggja fyrir. Það má því líta svo á að með þessum reglum nú sé stigið í fyrsta sinn ákveðið skref í þá átt og að reglur um nýtingu Barnahúss við skýrslutökur verði útfærðar nánar síðar.
Hæstv. forseti. Frá 1. maí 1999 gengu í gildi lagabreytingar um skýrslutökur af börnum í kynferðisbrotamálum. Frá þeim tíma til 15. sept. sl. hafa verið teknar 111 skýrslur af börnum fyrir dómi sem meintum brotaþolum í kynferðisbrotamálum, skýrslutaka einkum af yngri börnum --- og bið ég hv. þm. að fylgjast sérstaklega vel með --- hefur farið fram í 60 skipti í Barnahúsinu en 51 sinni, einkum af eldri börnum, í húsnæði dómstólanna. Og hvað segja þessar tölur okkur? Þær segja okkur það að dómarar nýta sér aðstöðuna í Barnahúsinu í meiri hluta þessara mála og sú aðstaða er því þegar farin að nýtast vel sem kostur við hlið aðstöðu dómstólanna.
Fleiri úrræði eru þannig fyrir hendi sem hægt er að nýta eftir þörfum hverju sinni og eðli þeirra mála sem til meðferðar eru. Með ákvörðun dómstólaráðs er Barnahús orðið fast í sessi sem úrræði í þessum erfiðu málum, sem er ekki síst til hagsbóta fyrir yngri börnin. Ég er viss um að við erum öll sammála um það hér hv. þm. að það er auðvitað markmið okkar allra.
Þar að auki vil ég rifja upp að sérstakt teymi dómara hefur nú verið skipað til að vinna að þessum erfiðu málum og ég tel það mikið fagnaðarefni.
Þetta er mergurinn málsins. Það hefur aldrei verið nefnt af minni hálfu, aldrei, að til stæði að leggja niður starfsemi Barnahússins, þvert á móti hef ég fagnað því að fjölgað sé þeim úrræðum sem börnum stendur til boða í þjóðfélaginu. Því miður virðist sem einhver misskilningur hafi komist inn í umræðuna. Það er leitt og sérstaklega vegna þess að það er svo mikilvægt að friður og ró ríki einmitt í þessum málum.
Ég ítreka þau rök sem hafa komið fram í máli mínu og læt hér staðar numið. En ég vil líka benda á það að Barnahúsið heyrir að sjálfsögðu undir hæstv. félmrh. og ég veit ekki annað en að næg fjárframlög séu til rekstrar þessa húss. Þetta var tilraunaverkefni eins og bent var réttilega á hér áðan og væntanleg er greinargerð en ég veit ekki til þess að til standi að loka Barnahúsi. Ég tel svo sannarlega að það geti starfað áfram og að þetta frv., með þeim breytingum sem það gerir ráð fyrir, breyti engu í því sambandi.