Jóhanna Sigurðardóttir:
Herra forseti. Ég held einmitt eigi að gefa gaum síðustu orðum ræðumanns sem hér talaði, hv. 6. þm. Norðurl. e., vegna þess að full ástæða er til þess að óttast það, miðað við hvernig tekið er á málum í skýrslunni og því frv. sem er til meðferðar, að við stöndum uppi eftir nokkurn tíma með enn verri vanda hjá sveitarfélögunum en nú er og er hann ærinn fyrir.
Í dag hefur farið fram mjög fróðleg og gagnleg umræða um stöðu sveitarfélaganna og fjárhagsleg samskipti ríkis og sveitarfélaga. Það er alveg ljóst af þeirri umræðu sem staðið hefur í allan dag að stjórnarandstaðan lætur sig málefni sveitarfélaganna miklu skipta og hefur verulegar áhyggjur af því hvernig á þessum málum er tekið og hver niðurstaðan varð í þeirri nefnd sem um þetta hefur fjallað í nokkurn tíma eða frá því í júní 1999.
Full ástæða er til að þakka fyrir þá skýrslu sem hér liggur frammi og þau gögn sem með henni fylgja vegna þess að þetta er í alla staði mjög fróðleg skýrsla og gefur ítarlegt yfirlit yfir stöðu sveitarfélaganna og samskipti ríkis og sveitarfélaga á umliðnum árum. En því miður er sú niðurstaða, sem meiri hluti nefndarinnar kemst að og sem við ræðum hér í frumvarpsbúningi, ekki til þess fallin að vekja upp bjartsýni um að sveitarfélögin geti sinnt verkefnum sínum og hlutverki eðlilega á komandi mánuðum og missirum.
Það sem er þó fengið í þessari skýrslu er sameiginleg viðurkenning allra aðila sem að þessu verki hafa komið á viðbótartekjuþörf sveitarfélaganna sem menn viðurkenna sameiginlega að er 5--7 milljarðar á ári. Ekki er annað hægt en lesa úr skýrslunni að menn séu líka sammála um ástæður þess að svo er komið varðandi tekjuþörf sveitarfélaganna. Það er alveg ljóst, eins og hér hefur komið fram í dag, að ástæðurnar eru ekki síst ýmsar lagabreytingar sem hafa verið gerðar á hv. Alþingi þar sem hefur ekki verið gætt nægjanlega að hver áhrif hefðu á afkomu sveitarfélaganna og eins varðandi þann verkefnaflutning sem átt hefur sér stað á umliðnum árum, að honum hafa greinilega ekki fylgt nægjanlegar tekjur. Þessi vandi er því viðurkenndur í skýrslunni og af hvaða ástæðum hann er runninn.
Skýrslan vísar auðvitað út í hafsauga orðum hæstv. forsrh. sem hélt því fram ekki alls fyrir löngu að helst væri um að kenna óráðsíu hjá sveitarfélögunum hvernig komið væri en ekki því að ástæðan er ekki síst ýmsar lagabreytingar sem hafa verið gerðar á Alþingi og að ekki hafi fylgt verkefnunum sem farið hafa yfir til sveitarfélaganna nægjanlegir tekjustofnar.
Það er alveg ljóst að við eigum að stefna að því að flytja verkefni sem eiga betur heima hjá sveitarstjórnunum þangað yfir. Mörg verkefni, sem eru nú hjá ríkinu, eiga ekki að vera þar og eru miklu betur komin hjá sveitarfélögunum, þ.e. ef sveitarfélögin eru í stakk búin til að taka við þeim og eru af þeirri stærð að það sé hagkvæmt. Ef við skoðum t.d. hvernig staðan er hér á landi, þ.e. styrkur sveitarstjórnarstigsins samanborið við ríkisvaldið, ef við tökum bara Norðurlöndin sem dæmi, þá eru sveitarfélögin annars staðar á Norðurlöndunum og héraðsstjórnir með miklu umfangsmeiri verkefni en við höfum fært yfir til sveitarfélaga okkar þó að það hafi smátt og smátt verið að breytast á umliðnum árum.
Ég minnist þess að með frv. sem ég lagði fram um stækkun sveitarfélaganna fyrir sennilega þremur árum setti ég fram töflu um hlut sveitarfélaganna í samneyslunni hér á landi samanborið við hlut sveitarfélaga annars staðar á Norðurlöndum og síðan á móti hlut ríkisins. Hlutur sveitarfélaganna í samneyslunni hér á landi var þá, fyrir um fjórum árum, um 4,29% meðan það var hjá sveitarfélögunum annars staðar á Norðurlöndunum frá tæpum 15% upp í 22%. Hér eru sveitarfélögin einungis með lítinn hluta samneyslunnar á sinni könnu á móts við það sem er annars staðar á Norðurlöndunum. Síðan skiptist það yfir þegar við tökum ríkið, að þá er ríkið hér með miklu stærri hluta af samneyslunni en er annars staðar á Norðurlöndum. Auðvitað hlýtur markmiðið að vera að vinna að því að á þessu verði breyting og, eins og hér hefur verið nefnt, að nærþjónusta --- sem á að vera hagkvæmara að sé á höndum sveitarfélaga --- flytjist þangað en til þess þurfum við bæði að vinna frekar en gert hefur verið að stækkun sveitarfélaganna og sjá til þess að meira samráð sé milli ríkis og sveitarfélaga um lagabreytingar sem snerta sveitarfélögin og þannig sé unnið að verkefnatilflutningi að sveitarfélögin geti staðið undir honum.
Dæmi um þau verkefni sem ég held að eigi að vera hjá sveitarfélögunum eru málefni aldraðra og málefni fatlaðra, skólamálin, heilbrigðisþjónustan og heilsugæslan í meira mæli en verið hefur. Mér finnst ástæða til þess að hafa af því áhyggjur að miðað við þá lendingu sem í stefnir í fjárhagslegum samskiptum ríkis og sveitarfélaga með þessu frv. að það verði erfiðara en ella að flytja málefni fatlaðra yfir til sveitarfélaga og ná um það samstöðu bæði við sveitarfélögin og samtök fatlaðra að flytja þann málaflokk þangað. Ég óttast að niðurstaðan leiði til þess.
Í skýrslunni eru raktar ástæður þess að svo er komið varðandi stöðu sveitarfélaganna og það hefur verið gert svo mikið í dag að ég ætla ekki að endurtaka það sem hefur komið fram um tölurnar á bak við hvernig afkoma sveitarfélaganna er núna en búseturöskun er eitt af því sem menn hafa nefnt. Örugglega er töluvert til í því að hér í Reykjavík hefur því verið haldið fram. Það er sennilega nær sanni að það séu um tvö þúsund manns á ári sem hafa flust frá sveitarfélögunum úti á landsbyggðinni og hingað yfir á suðvesturhornið, yfir á höfuðborgarsvæðið. Ég man ekki betur en að hæstv. forsrh. hafi nefnt að nettó útgjaldaaukning fyrir þau sveitarfélög sem þetta fólk flytur til, sem er þá hér á höfuðborgarsvæðinu, væri 3--6 milljónir á hvern og einn. Við erum að tala um tvö þúsund manns þannig að við erum þá að tala um 6--12 milljarða sem það mundi kosta þau sveitarfélög eins og á höfuðborgarsvæðinu sem taka við þessari aukningu.
Ástæða er til þess að fara nokkrum orðum um það að hverjum þessar tillögur beinast, þ.e. á hvern hallar í þeim tillögum sem hér eru á borðinu. Þar virðist spjótunum sérstaklega vera beint að höfuðborgarsvæðinu, einmitt að því svæði sem hefur tekið við fólkinu sem hefur séð sig knúið af einhverjum og mörgum ástæðum til að flytja á suðvesturhornið. Það eru alveg ótrúlegar tölur sem maður sér koma upp úr skýrslunni og í þetta frv. Hér er verið að heimila útsvarshækkun, þ.e. 0,99% hækkun sem á að gefa --- ef hún er að fullu nýtt --- 3.750 millj. kr., en ríkið ætlar aðeins að draga úr tekjuskatti á móti um 1.250 millj. kr. Ef þessi hækkun verður að fullu nýtt hjá sveitarfélögunum erum við að tala um hækkun á sköttum upp á 2,5 milljarða kr. ef heimildin verður að fullu nýtt.
Sveitarfélögunum úti á landi er bætt þetta með 1.100 millj. kr. framlagi vegna þeirrar hækkunar sem hefur orðið á fasteignamatinu þannig að þau geta bætt sér verulega upp í tekjum það að fá þó þetta framlag, þessar 1.100 milljónir, meðan sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu geta ekki gert það. Mér sýnist að tillögurnar beinist fyrst og fremst að íbúum á suðvesturhorninu og þeir geti átt von á skattahækkun. Það þýðir lítið ef sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu sjá sig knúin til skattahækkana að ríkisvaldið geti bara bent á sveitarfélögin og sagt: skattahækkunin er þeim að kenna. Það er fyrst og fremst ríkisstjórnin sem er að knýja sveitarfélögin til að fara út í slíkar aðgerðir ef af verður.
Af því að stjórnarliðar hafa verið að blanda inn í barnabótunum --- sem er náttúrlega furðulegt og þingmenn stjórnarflokkanna hefðu átt að passa sig að gera ekki --- virðist það svo um þá 2 milljarða sem ríkisstjórnin ætlar að skila til barnafólks á næstu þremur árum að fólkið, sem fær þessar barnabætur, verður sennilega að nota þær til þess að borga hækkun á sköttum sem tillögur ríkisstjórnarinnar ganga út á. Mér finnst þetta er allt saman mikill skrípaleikur hvernig að þessum málum er staðið, og einmitt ástæða til þess, af því barnabætur hafa verið nefndar, að þeir 2 milljarðar sem eiga að koma á næstu þremur árum ná ekki einu sinni því að vera að raungildi framlag ríkisins eins og það var á árinu 1995 þó að barnabæturnar eigi að hækka á næstu þremur árum. Síðan er það tekið aftur með skattahækkun sem er greinilega stefnt að með þeim tillögum sem ríkisstjórnin leggur hér fram.
Ég spyr hæstv. ráðherra: Telur hann eðlilegt að standa þannig að málum, eins og hér er gert, að beina skattahækkununum sérstaklega á suðvesturhornið, sérstaklega á höfuðborgarsvæðið og Reykjavík? Af hverju er stjórnarflokkunum svo í nöp við Reykjavík að sérstaklega er verið að beina spjótum sínum að íbúum Reykjavíkur og þeir eiga að þurfa að standa undir skattahækkun? Það er fyrst og fremst verið að velta þeim vanda sem sveitarfélögin standa frammi fyrir, m.a. út af verkefnatilflutningi og skattbreytingum sem ríkið hefur staðið fyrir, yfir á íbúana á suðvesturhorninu vegna þess að sveitarfélögin úti á landi geta bætt sér þetta í því framlagi sem ríkisstjórnin setur í breytingu að því er varðar fasteignamatið.
Því skal haldið líka til haga af hverju svo er komið varðandi t.d. fasteignagjöldin. Það er einmitt vegna ýmissa áhrifa af aðgerðum sem ríkisstjórnin hefur staðið fyrir. Af hverju skyldi þessi mikla hækkun hafa orðið á fasteignagjöldum hjá fólkinu í landinu? Það er vegna þess að verð á húsnæði hækkaði upp úr öllu valdi í kjölfar þess að ríkisstjórnin lagði niður félagslega húsnæðiskerfið. Það varð til þess að fasteignamatið hækkaði gífurlega mikið. Ástæða er til að spyrja hæstv. ráðherra, af því að afleiðingar af þessari húsnæðisstefnu ráðherrans virðist núna að vera að koma fram, t.d. í aukningu á húsaleigubótum hjá sveitarfélögunum, um stöðuna í því að það voru lyktir í því máli milli ríkis og sveitarfélaga fyrir tveim, þremur árum að því er varðar húsaleigubæturnar sem voru þá fluttar til sveitarfélaganna. Því fylgdu ákveðnar tekjur sem ég man ekki ákvæmlega hverjar voru, 290 millj. ef ég man rétt eða einhvers staðar nálægt 300 millj. En ég býst við að húsaleigubæturnar hafi vaxið mjög sem útgjöld hjá sveitarfélögunum á sl. tveimur, þremur árum og muni vaxa mjög í framtíðinni. Er tekið tillit til þess, ef það er rétt sem nú er verið að tala um, að hætta eigi að niðurgreiða vextina á leigubúðunum? Það hlýtur að koma annaðhvort fram í aukningu á húsaleigu lágtekjufólks, elli- og örorkulífeyrisþega sem búa í leiguhúsnæði, eða þá í aukningu á útgjöldum sveitarfélaga í formi húsaleigubóta. Ég spyr hvort tekið hafi verið tillit til þess í þessari niðurstöðu og ég spyr hæstv. ráðherra hvort niðurstaða liggi fyrir um það að frá og með næstu áramótum verði hætt niðurgreiðslu á leiguíbúðum. Við erum að heyra núna um langa biðlista eftir leiguíbúðum og mikil vandræði á suðvesturhorninu í því efni. Ef það á að takast að gera átak í því efni er það ekki leiðin að herða að sveitarfélögum eða að knýja þau í einhverja útsvarshækkun sem kemur auðvitað illa við fólk, líka það fólk sem bíður eftir leiguíbúðum. Það er alveg ljóst að ef á að hækka vextina upp í markaðsvexti er það ekki hvati fyrir sveitarfélögin til að byggja leiguíbúðir. Það er ástæða til þess meðan þetta mál er til umræðu í þinginu að fá einhvern botn í málið, hvernig á því verður tekið af hálfu hæstv. ráðherra. Ég spyr hæstv. ráðherra um hvenær niðurstaða fæst í það efni og hvort húsaleigubætur hafi verið skoðaðar í tengslum við þá skýrslu sem hér hefur verið lögð fram.
Ég vil líka spyrja af því að það er skilið eftir hjá þeirri nefnd sem þetta mál hefur unnið, þ.e. varðandi þjónustugjöldin, en nefndinni vannst ekki tími til að yfirfara gjaldtökuheimildir sveitarfélaga þar sem um umfangsmikið verkefni var að ræða en það var eitt af verkefnum nefndarinnar, ef ég skil málið rétt, í erindisbréfi hæstv. ráðherra til nefndarinnar. Hér er talað um að gera eigi heildarúttekt sem fari fram á gjaldheimtu sveitarfélaga og bent á að slík úttekt hafi þegar farið fram varðandi gjaldtökuheimildir ríkisstofnana. Ég held að þjónustugjöld sveitarfélaganna hafi vaxið mjög mikið á umliðnum mánuðum og missirum og ég spyr hvenær sú úttekt fari fram sem er lögð til í skýrslunni og hvernig að henni verði staðið.
Hv. þm. Guðmundur Árni Stefánsson hefur lagt fram sérálit í þessari nefnd og þingflokkur Samfylkingarinnar undir forustu hans flutt hér brtt. við frv. sem er auðvitað sú leið sem ríkisstjórnin hefði átt að fara, þ.e. að ríkið hefði átt að draga saman í tekjuskatti það sem þarf til þess að sveitarfélögin gætu haft svigrúm til að hækka útsvarið sem yrði þá staðið að með þeim hætti að það mundi ekki auka skattbyrðina á fólkið í landinu, en það er það sem á að gera. Ég skora á hæstv. ráðherra að skoða hug sinn betur til þeirra tillagna sem eru á borðinu í frv.
Ég held að það sé alveg ljóst að við erum að velta vandanum yfir á næstu framtíð ef þær verða lyktir máls sem koma fram í frv. Þess vegna vona ég að þingið beri gæfu til þess í meðförum málsins á þingi að breyta því frv. sem hér liggur á borðinu og samþykkja tillöguna sem hv. þm. Guðmundur Árni Stefánsson hefur forustu fyrir.