Rannveig Guðmundsdóttir:
Herra forseti. Hæstv. félmrh. flytur hér í dag afskaplega þýðingarmikil frv. og nauðsynlegt að fara um þau nokkrum orðum. Ég ætla að taka undir með ráðherranum að það er afskaplega mikilvægt að vel takist til varðandi það að ráða fólk með sérþekkingu á vinnumiðlanir vegna þess að eiginlega er hægt að gefa sér að það ráðist af því fólki hvernig til tekst að útvega fötluðum starf á almennum vinnumarkaði. Þegar og ef harðnar á dalnum er það fólkið sem er með skerta starfsorku að einhverju leyti sem fyrst fýkur. Þá verður mjög erfitt að finna störf fyrir það fólk sem er að einhverju leyti ekki samkeppnisfært við fullheilbrigða og spræka einstaklinga. Þess vegna skiptir mjög miklu máli þegar verið er að fara í breytingar að vel takist til þegar Vinnumálastofnun yfirtekur þennan þátt því sérúrræðin hverfa ekkert þótt málaflokkur eða hluti hans komi til Vinnumálastofnunar, þau fá bara nýtt umhverfi.
Í greinargerð kemur fram að í frv. um félagsþjónustu sveitarfélaga séu ,,tilgreind rök fyrir því að hin eiginlegu atvinnumál fatlaðra flokkist ekki undir félagsþjónustu heldur verði skipað með atvinnumálum annarra. Samrýmist það blöndun fatlaðra og ófatlaðra sem verið hefur baráttumál hagsmunasamtaka fatlaðra um langt skeið og séð hefur æ meiri stað í löggjöf og framkvæmd. Með því að fella úr gildi sérlög um málefni fatlaðra og fella þann málaflokk inn í almenna félagsmálalöggjöf má segja að stigið sé lokaskref í blöndun fatlaðra og ófatlaðra á vettvangi félagsmálalaga.``
Ég tek undir þetta. Þetta er í raun og veru sú framtíðarsýn sem menn höfðu að leiðarljósi þegar lögin um málefni fatlaðra voru sett árið 1992. Ég átti sæti í nefndinni sem undirbjó þá löggjöf og ég þekki væntingarnar sem fylgdu þeim lögum af hálfu allra sem unnu með þann málaflokk. Ákvörðun um að endurskoða þau að fimm árum liðnum var tekin eingöngu með það að leiðarljósi að þá yrði gengið svo langt að hægt væri að sjá um hagsmuni fatlaðra í almennum lögum og að í öllu sem lyti að velferð þeirra væri farið að almennum lögum um borgara landsins. Þess vegna er svo mikilvægt að núna á árinu 2000, að vísu nokkuð seinna en áformað var, er um að ræða frumvörp sem eiga að verða lagaumhverfi þessa fólks. Það er afskaplega mikilvægt að vel takist til í því lagaumhverfi og að við séum meðvituð um að við færum þennan þjóðfélagshóp undir almenn lög, en við tryggjum það líka að um hann sé sýslað af fagfólki á hverju stigi fyrir sig. Það er það sem við eigum að tryggja með þessari lagasetningu.
Fram kemur í frv. að annars vegar er um að ræða verndaða vinnu, á vernduðum vinnustöðum eða í dagvist sveitarfélaga, þar sem gerð er krafa um vinnuframlag og laun eru samkvæmt kjarasamningum. Hins vegar er stuðningur við fatlaða sem vinna á almennum vinnumarkaði við störf sem launuð eru samkvæmt kjarasamningi. Ég vil líka lýsa ánægju minni með þetta því margra ára barátta hefur verið um slíkt og enginn mundi trúa því nema sá sem reynir hversu erfitt hefur verið að tryggja að fatlaðir á vinnumarkaði eða á vernduðum vinnustöðum geti fallið undir kjarasamninga og þau réttindi sem kjarasamningar skapa fólki á vinnumarkaði.
En auðvitað vakna hjá mér ákveðnar spurningar. Ég þekki afskaplega vel til eins verndaðs vinnustaðar, Örva í Kópavogi. Þegar hann var settur á laggirnar var lögð mikil vinna í að finna þeim verndaða vinnustað samkeppnisfær verkefni, það væri ekki eitthvað sem fólk hefði á tilfinningunni að starfsmenn væru að dútla með og væri bara meðtekið af því fatlaðir væru að vinna við þau, heldur sérstök verkefni sem engir aðrir væru með og sem væru þó þannig að fatlaðir gætu unnið þau störf. Það tókst feikilega vel til og í gegnum árin hefur engum blandast hugur um að þeir sem þar hafa starfað hafa verið svo sannarlega að vinna alvöruvinnu, en í vernduðu umhverfi.
Ég spyr hæstv. félmrh. hvort hann sé hræddur um að hefðbundnir verndaðir vinnustaðir muni hægt og sígandi leggjast af. Mun það gerast, ef vel tekst til að koma fötluðum í störf á vinnumarkaði með liðveislu, að fyrst og fremst hæfing og aðrir þættir færu fram þar sem í dag eru verndaðir vinnustaðir?
Í frv. er gert ráð fyrir að þeir vernduðu vinnustaðir sem halda áfram að vera til verði að formi til reknir sem dagvist á vegum félagsþjónustu sveitarfélaga, en Vinnumálastofnun sjái hins vegar um þann hluta starfseminnar þar sem fram fer vernduð vinna samkvæmt sérstökum samningum. Er þá að skilja að ekki verði gert ráð fyrir því nema kannski mikill minni hluti starfseminnar flokkist undir þennan þátt Vinnumálastofnunar?
Við vitum líka öll að til þess að fatlaðir eigi möguleika á að þjálfast í störf á vinnumarkaði er ákvæðið um liðveislu sem kom í lögin 1992 mjög mikilvægur þáttur og þau verða mjög virk með því að liðveisla verði eðlilegur og ríkur þáttur í daglegu lífi fatlaðra sem eiga möguleika á að fara á almennan vinnumarkað.
Í greinargerð segir að kostnaður við vinnu á vernduðum vinnustöðum greiðist úr ríkissjóði samkvæmt fjárlögum. Ég skil það svo að það sé þá væntanlega Vinnumálastofnun sem mun greiða slíka liðveislu. Einnig er sagt að sett verði reglugerð. Ég vænti þess eðlilega að ef menn meina eitthvað með frv. verði það í reyndinni þannig að það standi aldrei á liðveislu, vegna t.d. þess að það sem hafi verið sett á fjárlög sé búið, og að staðið verði þannig að málum að tryggt sé að sá sem býr við það að vinna á almennum markaði með ákveðinni liðveislu sem greitt er fyrir af hálfu Vinnumálastofnunar geti alltaf treyst því að sú liðveisla haldi áfram.
Þess er einnig að geta að í umsögn Þroskahjálpar varðandi þetta mál benda þeir á að skilyrt sé að fyrir gildistökuna verði búið að ganga frá kjarasamningum á núverandi vernduðum vinnustöðum. Ég spyr hvort það sé búið. Hvar er það mál statt?
Að öðru leyti held ég, herra forseti, að ég hafi komið flestum spurningum og athugasemdum mínum á framfæri. Að vísu er nefnt að það sé nýmæli að lögð sé áhersla á vernduð störf en ekki verndaða vinnustaði og að vernduð störf séu ekki eingöngu ætluð fötluðum og því sé þessi breyting lögð til, að hún sé ætluð til að stuðla að breytingu á hugarfari í þá veru að hér sé um að ræða þjónustu sem ekki hefur eins beina tilvísun til stofnanamiðaðra atvinnuúrræða sem áður voru eingöngu ætluð fötluðum. Ég geri ráð fyrir að þarna sé verið að hugsa um að þetta sé úrræði fyrir fatlaða og e.t.v. líka þá sem hafa veikst eða verið kannski lengi af vinnumarkaði og þurfi stuðning við að fara til vinnu aftur. Ef eitthvað annað felst í þeim hugmyndum sem kynntar eru í frv. mundi ég jafnframt óska eftir því að ráðherra færi örlítið yfir það.