Guðrún Ögmundsdóttir:
Virðulegur forseti. Hér er í annað sinn til umræðu frv. til barnaverndarlaga. Mælt var fyrir því á síðasta þingi og þá var að sjálfsögðu farið yfir allt frv. og það hefur síðan verið í hv. félmn. Þar hefur farið fram gríðarlega góð vinna sem leiðir hugann að því vinnulagi sem er á hinu háa Alþingi, þ.e. að þurfa að mæla á nýjan leik fyrir málum sem eru kannski í fullri vinnslu. Ég held að ekki væri úr vegi að skoða ef það væri einbeittur vilji allra nefndarmanna að slíkt þyrfti ekki að gera aftur þegar um svo stórt og viðamikið mál er að ræða, ekki nema það sé meira og minna götótt og þurfi að vinna allt að nýju.
Ég tek undir þau orð sem hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon mælti áðan að öll vinna að frv. hefur verið til mikils sóma, bæði fagvinnan í nefndinni sjálfri, hvernig þeir sem til málanna þekkja voru kallaðir til, og síðan var unnið úr því og þannig varð frv. til. Öll sú vinna hefur því verið til mikillar fyrirmyndar.
Það er líka eðlilegt um svo stóran málaflokk að á tíu ára fresti fari fram ákveðnar endurskoðanir. Það er mjög eðlilegt í ljósi bæði hugmyndafræði og breytinga að slíkt sé gert. Og það er nokkurn veginn sá tími sem síðustu og stærstu breytingar voru gerðar á þeim lögum sem eru í gildi nú. En það er afar mikilvægt að við færum ekki ásinn frá hagsmunum barna yfir í að barnaverndarlög verði of foreldramiðuð, það er hættupytturinn sem er inni. Barnaverndarlög verða alltaf að miða að því númer eitt, tvö og þrjú að hafa að leiðarljósi hagsmuni barna, það eru ekki hagsmunir foreldra. Það þarf stundum að verja börn gagnvart foreldrum sínum. Það er bara einu sinni þannig því miður. Auðvitað eru ákveðnir þættir sem ég hef efasemdir um þó að nýmælin í frv. séu afar góð.
Ég tel ástæðu til að nefna á nýjan leik breytinguna varðandi kærunefndina. Hún er í sjálfu sér góð en ég vil leggja áherslu á að eftir því sé munað að öll vinna barnaverndarráðs og allir úrskurðir þess hafa aldrei verið dregnir í efa, hvorki fyrir dómstólum né annars staðar. Þar hefur því farið fram gríðarlega góð vinna svo því sé líka haldið til haga, að ekki verði einhver misskilningur um það að vinna barnaverndarráðs hafi ekki verið nægilega góð. Þar hefur verið, eins og ég segi, aðallega fín og fagleg vinna.
Einstaka efasemdir eru vissulega uppi eða fólk vill sjá ákveðnar breytingar og fólk er mjög sammála um þær breytingar sem þarf að gera. Í öllum þeim umsögnum sem nefndinni hafa borist og búið er að fara yfir og ræða við hina og þessa sérfræðinga, þá eru ákveðnir þættir sem standa upp úr sem er greinilegt að allir vilja láta breyta.
Ég vil einnig leggja áherslu á að mikil vinna hefur þegar verið lögð í frv. en auðvitað þarf að reyna að klára þetta fyrir vorið vegna sveitarstjórnarkosninga þannig að aðkoma nýrra barnaverndarnefnda geti verið samkvæmt nýjum lögum. Það er afar mikilvægt upp á þá faglegu starfsemi sem fram fer í þeim nefndum.
Mig langar aðeins að fara yfir þær umsagnir sem hafa borist til nefndarinnar og um þá þætti sem við höfum verið sammála um.
Ég sagði hér fyrr í umræðunni að ég saknaði ákveðinna þátta. Ég sakna þess að ekki sé í greinargerðinni farið dálítið yfir hugmyndafræðina, bæði eins og hún hefur verið praktíseruð á Norðurlöndum, í Evrópu og síðan Bandaríkjunum því að mismunandi áherslur hafa verið. En það kemur kannski meira í ljós í greinargerðinni eða annars staðar og verður þá a.m.k. vísað til umræðu meðal fagfólks sem er afar brýnt líka.
Búið er að fara yfir öll nýmæli frv. og þau eru mörg mjög kærkomin og brýnt að úr þeim verði. En það er líka ákveðið sem greinilega hefði mátt standa í gamla frv. og hefði átt að vera inni. Það er bæði eftirlit með dansleikjum og um skyldur foreldra sem mætti vera meira um í þessu frv. Þó er aldrei að vita nema nefndin muni bæta slíku í frv.
Umsagnir sem bárust voru yfirleitt afar vel unnar af fagfólki sem vann fyrir sínar nefndir, fyrir sveitarfélög, barnaverndarnefndir, stofnanir og aðra sem komu að þessum málaflokki. En ein umsögn gerði mig eiginlega alveg orðlausa og hún var frá Lögmannafélagi Íslands, frá laganefnd þess félags. Það félag hefur haft skoðun á mörgu, bæði í tíma og ótíma, ég þekki það úr allshn. þar sem þeir koma oft að. En með leyfi forseta ætla ég að lesa umsögn Lögmannafélagsins:
,,Umsögn laganefndar Lögmannafélags Íslands um frumvarp til barnaverndarlaga, 126. löggjafarþing, þskj. 884, 572. mál.
Lögmannafélag Íslands vísar til bréfs yðar, dags. 4. apríl 2001, þar sem óskað er umsagnar um ofangreint frumvarp. Laganefnd félagsins hefur haft frumvarpið til skoðunar og gerir ekki athugasemdir við efni þess.``
Það er náttúrlega algerlega með ólíkindum að laganefnd Lögfræðingafélagsins skuli ekki hafa skoðun á einu stærsta frv. er varðar hagsmuni barna í landinu. Ég verð að segja að mér finnst það eiginlega hálfgert hneyksli. Meira að segja er verið að tala um að færa úrskurðina til dómstólanna þar sem aðkoma lögmanna er að sjálfsögðu miklu sterkari. Það er verið að reyna að tryggja hagsmuni barna sem best og þeir hafa bara enga skoðun á málinu. Ég harma það vegna þess að þeir hafa oft verið með mjög góðar greinargerðir og athugasemdir við ýmsa lagabálka. Ég harma það að þeir skuli ekki hafa lagt vinnu í að fara yfir réttindamál barna í samfélagi okkar. Ég veit að allir taka undir þetta því að þetta getur ekki gengið svona.
Sýslumaðurinn á Sauðárkróki bendir einmitt á það sem hefur vantað, sem er gamla 58. gr. barnaverndarlaganna, um aðgang barna að dansleikjum. Ég held að skoða ætti einmitt það mál. Hann talar líka út frá þeirri hefðbundnu sveitaballamenningu sem er í héraði hans en það er afar gott til eftirbreytni og mig minnir líka að umboðsmaður barna hafi einnig tekið þetta fyrir. Og það er eitt af því sem við munum auðvitað skoða.
Fagaðilar, bæði Barnaverndarstofa og Barnaheill, komu með afar góðar athugasemdir sem er vert að athuga og eins komu athugasemdir frá flestöllum sveitarfélögum eins og ég sagði áðan.
En það sem stendur eiginlega upp úr öllum er 75. gr. frv. Það skal tekið fram að sú grein eins og hún er í lögunum núna kom ekki svona frá fagnefndinni sem skrifaði frv. Þar er allt í einu búið að setja inn kostnað vegna skóla og aksturs barna í fóstri. Það kom fram hjá hverju einasta sveitarfélagi og hverjum einasta fagmanni að þetta væri skref 50 ár aftur í tímann. Allt í einu er farið að tala um börn eins og sveitarómaga, að börn í fóstri eru eins og sveitarómagar. Börn í fóstri eru ekkert öðruvísi en önnur börn í fjölskyldum, á engan hátt. Það getur vel verið að komið hafi upp vandamál varðandi börn í tímabundnu fóstri til sveita og í einstaka hreppum og þá getur komið upp ágreiningur við upprunasveitarfélagið. En að setja slíkt í barnaverndarlögin nær ekki nokkurri átt. Við getum ekki farið 50 ár aftur í tímann. Ég vil benda á umsagnir allra sveitarfélaga og fagfólks um þessa grein. Ég kemst ekki hjá því að nefna þetta. Þetta er afar brýnt. Ég held að þetta sé ákveðið slys. Ef ágreiningur kemur upp, ef peninga vantar út af skólaakstri eins fósturbarns á Snæfellsnesi, þá verður jöfnunarsjóðurinn að leysa þann hnút. Við getum ekki sett börn í slíka stöðu. Við höfum ekki leyfi til þess, alls ekki að mínu mati.
Varðandi val á fósturforeldrum sem hefur alfarið verið á hendi Barnaverndarstofu fyrst og fremst til að gera slíka leið einfalda fyrir þá fósturforeldra sem vilja taka að sér börn, þá er mjög mikil ánægja með þá framkvæmd. Það er líka eitt af því sem stendur upp úr og allir gagnrýna því að nú er allt í einu búið að setja þetta aftur yfir til barnaverndarnefndanna og það skilur enginn af hverju það gerðist. Það var heldur ekki í vinnu nefndarinnar. Við munum ræða það því að í öllum umsögnun kemur fram að mjög mikil og almenn ánægja er með þann farveg sem er, bæði hjá barnaverndarnefndum og sveitarfélögum, að hafa allar upplýsingarnar á einum stað þannig að allir fá sömu upplýsingar. Það er erfiður prósess að ganga í gegnum að verða fósturforeldri. Það eru erfiðar spurningar sem verðandi fósturforeldrar þurfa að svara. Það eru óþægilegar spurningar. Það er óþægilegt, hvað eigum við að segja, gegnsæi og annað sem þarf að gerast. Ekkert af þessu er mjög notalegt og því er afar mikilvægt að þetta sé á einum stað þannig að allir séu meðhöndlaðir eins. En málin eru alltaf viðkvæm og þau eru vandmeðfarin. Ég held að það tryggi albest hagsmuni bæði fósturforeldra og verðandi fósturbarna að upplýsingar séu á sama stað og þær hafa alltaf verið. Þetta er því eitt af því sem þarf að skoða.
Hvað varðar 21. gr. sem fjallar um inngrip á meðgöngu, þá stuðlaði sú sem hér stendur að þeirri framkvæmd fyrir 15 árum, þ.e. að vera með stuðning við ungar konur á meðgöngu og konur í erfiðleikum og mig langar til að minna á umsögn Ljósmæðrafélagsins. Auðvitað hafa margir haft efasemdir um hvort færa eigi slíka framkvæmd í lög eða ekki. Þá skiptir afskaplega miklu máli hvernig það er orðað. Ljósmæðrafélagið bendir mjög vandlega á að þetta þurfi að vera skýrt svo ekki komi upp misskilningur þannig að ekki sé farið að túlka hinar mismunandi aðstæður sem konur geta verið í. Þetta þurfi að skoða og Ljósmæðrafélagið er með mjög fínar tillögur um örlitla orðalagsbreytingu sem gerir það að verkum að það opnar ekki fyrir að farið verði að skoða konur og grípa inn í hvenær sem er. Þetta eru mjög mikil inngrip eins og Persónuvernd hefur bent á. Við erum að tala um mjög vandmeðfarinn hlut. Þó að það sé praktíserað þá er það líka alltaf í nánu samstarfi við þær stúlkur og þær konur sem eiga í slíkum erfiðleikum og það er afar brýnt að svo verði áfram.
Það er líka annað sem er gagnrýnt af öllum. Talað er um heimild Barnaverndarstofu til að taka gjald. Það er kannski ekkert óeðlilegt þó að sveitarfélögin sjái það og vilji gjarnan hafa skýrar línur varðandi kostnað og annað sem lýtur að frv. Eins er afar mikilvægt að við tryggjum öllum jafnan rétt varðandi greiðslur vegna málskostnaðar og annars. Það er afar mikilvægt að ekki sé verið að mismuna fólki sem á í erfiðleikum eftir fjárhag.
Sifjalaganefnd benti á mjög marga mikilvæga þætti sem þurfi að laga, og eins umboðsmaður barna. Talað er um lögráð í staðinn fyrir forsjá o.s.frv. Það þarf í rauninni að fara yfir frv. Þetta eru fyrst og fremst orðalagsbreytingar sem geta kannski haft einhverja lagalega þýðingu í einhverjum ákveðnum málum þannig að það þarf auðvitað að skoða mjög vandlega.
Hins vegar hafa líka komið upp umræður, bæði nýjar og gamlar, um hvort barnaverndarnefndir eigi að vera skipaðar pólitískt eða ekki eða hvort sveitarstjórnir eigi bara að skipa fagfólk. Reyndin hefur verið sú í Reykjavík að reynt er að skipa hina pólitísku fulltrúa með faglegu ívafi eins og þar segir. Við erum því að reyna að fara bil beggja. Yfirleitt hefur verið litið svo á að barnaverndarnefnd sé ekki hluti af hinu pólitíska litrófi. Hún getur aldrei orðið það því að verkefni hennar eru það sértæk. En Valborg Snævarr, sem er fulltrúi í sifjalaganefnd, kom með sérhugleiðingu einmitt um þau mál. Þetta eru alltaf mjög skemmtilegar og spennandi umræður sem er mjög vert að taka og spurning um að beina þeim kannski til sveitarstjórnanna síðar, því ég er ekki viss um að þetta fari svona í gegn, enda þarf örlítið meiri ígrundun við það. En ég legg hins vegar áherslu á að sveitarfélögin skipi fagfólk í slíkar nefndir. Það er mjög brýnt til að við höfum yfirsýn, líka yfir löggjöfina og annað og jafnvel er mikilvægt að formaður barnaverndarnefndar sé alltaf lögmaður. En þetta er það sem háir þessum málum á landsbyggðinni. Við sjáum einmitt núna tillögur hér um að stækka barnaverndarumdæmi sem er mjög nauðsynlegt vegna þess að í hinum minni umdæmum vill oft skorta á þá faglegu heildarsýn og er afar brýnt að byggðasamlög komi sér saman um slíka faglega vinnu.
Tími minn er alveg að verða búinn. Ég vil að lokum segja að farið hefur fram gríðarlega fín vinna í nefndinni og við munum halda áfram að vinna okkar vinnu, ekki spurning, og ígrunda ýmis atriði því að mjög mikilvægt er í svona stóru og mikilvægu máli, eins og hér hefur verið bent á, að fólk sé eins sammála og mögulegt er með hagsmuni barna að leiðarljósi. Ég hef að vísu enn þá ýmsar efasemdir en ég mun reifa þær í nefndinni og við þá aðila sem við munum fá í heimsókn. Til dæmis er spurning hvort eigi að láta standa fóstur eða hvort eigi að taka það út, hafa bara fóstur eða hafa varanlegt fóstur og tímabundið fóstur. Ég er ansi hrædd um að það gæti valdið misskilningi því dálítið hefur verið greint um hvað er að ræða. Þegar við erum að tala um tímabundið fóstur er oft verið að ræða um markvissa meðferðarvinnu um tíma, þ.e. tímabundið fóstur til þriggja, sex eða níu mánaða og þá er önnur umgengni í slíku fóstri en í varanlegu fóstri. Ég hef því pínulitlar efasemdir um að þetta virki gagnvart þeim börnum sem í þessu lenda, því það hefur ekkert upp á sig í varanlegu fóstri að börn sem eru vistuð á vegum barnaverndarnefndar til sinna nýju foreldra til 18 ára aldurs, að umgengi sé þannig að hún geri ekki annað en trufla heimilislífið þannig að ekki sé hægt að byggja það barn upp sem um ræðir. Í því getur pytturinn legið. Það er því mjög margt að varast í þessu.
Þetta er búin að vera ánægjuleg vinna og hún verður það áfram. En það er vissulega ýmislegt sem við vildum gjarnan sjá fara betur en ég held að það sé ekkert sem við getum ekki orðið sammála um.