Karl V. Matthíasson:
Herra forseti. Við ræðum frv. til laga um breytingu á lögum um verslun með áfengi og tóbak, með síðari breytingum. Þetta frv. felur í sér að Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins framselji einkaleyfi sitt til smásölu áfengis, samkvæmt áfengislögum til verslana sem uppfylla ákveðin skilyrði. Fyrsta skilyrðið hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,1. Rekstraraðili verslunar hefur fengið leyfi sveitarstjórnar til reksturs á áfengisútsölu sem ætlað er að vera sérverslun með áfengi.``
Annað skilyrði er, með leyfi forseta:
,,2. Rekstraraðili verslunar, sem fyrst og fremst verslar með aðrar vörur, hefur fengið leyfi sveitarstjórnar til reksturs áfengisútsölu samhliða annarri starfsemi sinni, enda nemi það hillurými sem nýtt er undir áfengi að hámarki 5% af heildarhillurými viðkomandi verslunar.``
Herra forseti. Eins og ég skil þetta þá er verið að ræða um að einkaleyfi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins verði afnumið. Fram hefur komið í umræðunni og látið í það skína að lögin, eins og þau eru nú, torveldi ýmsum stöðum úti á landi að selja áfengi. En svo er ekki. Það er selt áfengi í þó nokkrum verslunum úti á landi sem selja einnig aðra vöru en áfengi. Það er því rangtúlkun að halda því fram að markmið frv. sé að skapa landsbyggðarmönnum aukna þjónustu. Ákveðnar takmarkanir felast í þessu frv., herra forseti. Því vakna ýmsar spurningar, t.d. hvaða verslanir eigi þá að fá að selja áfengið, hvort margar áfengissölur geti verið á stöðunum og hvort vera megi hamlanir á vínsölu eða hvort ekki ættu þá allar verslanir að fá leyfi til þess svo fremi að þær hafi verslunarleyfi, svo við uppfyllum skilyrði þeirra sem tala um frelsið.
Þetta frv. hefur líka gefið okkur tilefni til þess að ræða um áfengismál almennt. Menn hafa nefnt ýmsar tölur í því sambandi. Því hefur verið haldið fram að eftir að bjórinn hafi verið lögleiddur hafi áfengisneysla minnkað, alkóhólmagn á hvern neytanda hafi minnkað. En hver segir, herra forseti, að þó að bjórinn hafi verið leyfður hér á landi þá hafi hann orsakað að áfengisneysla hafi minnkað? Hver segir að það sé rétt? Má ekki alveg eins segja, herra forseti, að ástæðan fyrir því að heildarmagnið hafi minnkað sé einfaldlega sú að svo margir Íslendingar hafi farið í meðferð og hætt að drekka? Hver eru rökin fyrir því, eða getum við komið með einhverjar aðrar skýringar eins og að þeir hafi aukið kartöfluneyslu sína eða eitthvað annað?
Þegar menn færa rök fyrir sínu máli þurfa þeir að vera algjörlega vissir í sinni sök. Ég held að það sem hafi haft meiri áhrif á áfengisneyslu Íslendinga undanfarin ár, herra forseti, séu einstaklingar sem hafa verið að taka sig á í lífinu og hætt að drekka. Við vitum að í hverri viku, herra forseti, koma saman fleiri hundruð manns ef ekki þúsund sem eiga það áhugamál að lifa án áfengis, en hafa búið við böl þess. Við vitum líka að lögð hefur verið aukin áhersla á það í allri umræðu í samfélaginu að fólk sem glímir við áfengisvandamál taki á þeim og hætti. Við getum hugsað okkur drykkfelldan mann sem drekkur kannski, herra forseti, tvær flöskur af vodka í mánuði eða jafnvel fjórar og ef sá maður hættir að drekka þá náttúrlega minnkar neyslan sem því nemur. (Gripið fram í: Það er nú ekki mikil drykkja.) Sumir segja hér, herra forseti, að það sé ekki mikil drykkja. Ég vona samt að þeir drekki minna en það sem ég nefndi hér.
Íslendingar eru mjög uppteknir af því að fylgjast með nýjungum og framförum, segir Guðbjörn Björnsson læknir hjá SÁÁ. Mig langar að vitna í það sem hann skrifar á heimasíðu SÁÁ, með leyfi forseta:
,,Íslendingar eru mjög uppteknir af því, að fylgjast með nýjungum og framförum og vilja tileinka sér strax það sem þeir telja aðrar þjóðir vera að gera. Fátt óttast landinn meira en að þykja heimóttarlegur í augum umheimsins.
Áfengismálin eru engin undantekning. Gjarnan er vitnað í drykkjusiði Dana og Frakka og margir eru á því, að þá siði eigum við að taka upp til að komast í hóp þeirra þjóða sem virðingar njóta. Þegar rætt er um vínmenningu Frakka er þó ekki talið rétt að nefna að flestir Frakka yfir fimmtugt eru komnir með byrjandi skorpulifur af völdum þessa menningarfyrirbrigðis. Það vill einnig gleymast að við erum allt öðruvísi en Fransmenn og upplag okkar og bygging þess eðlis að við þolum áfengi enn verr en þeir.
Margir Íslendingar halda að það sé áfengistefna allra siðmenntaðra þjóða að létta öllum hömlum á sölu og aðgengi á áfengi en reyndin er sú að hin síðari ár hafa margar þjóðir sem við vitnum gjarnan til gert hið gagnstæða. Danir hafa lengi selt áfengi í matvörubúðum, bjór og létt vín. Þar er þó bönnuð sala áfengis á sunnudögum og er lítill stuðningur í Danmörku að breyta því fyrirkomulagi og finnst flestum nóg um þó ekki bætist sunnudagarnir við.
Í Bandaríkjunum hefur áfengisaldur verið hækkaður í sumum ríkjum á síðustu árum og aðgengi að áfengi minnkað. Þetta var gert að fenginni biturri reynslu ekki síst slysfarir og ofbeldi í kjölfar unglingadrykkju. Þar gengur líka lögreglan fram af hörku og fylgir aldurstakmörkum eftir og víða er áfengisútsölum og börum lokað fyrirvaralaust ef reglur eru brotnar.
Norðmenn seldu sterkan bjór í matvöruverslunum fyrir áratug síðan. Þeir hafa nú bakkað aftur og aðeins er seldur millisterkur bjór í verslunum, mellanöl. Þetta af sömu ástæðum og með sömu rökum og í Bandaríkjunum.
Svíar halda fast í sínar áfengisverslanir en þó liggur nú frumvarp fyrir sænska þinginu um að hafa sumar áfengisútsölur opnar á laugardögum. Rökin eru aðallega þau að minnka sprúttsölu, áfengissmygl og heimabrugg. Í Svíþjóð er áfengisvandinn af sömu stærðargráðu og hér á Íslandi og eru Svíar ekki í minnsta vafa um að aukið aðgengi muni auka vandann.
Við þurfum ekki að óttast að þykja gamaldags. Þar sem frelsið er mest í veröldinni hugsa stjórnvöld einnig mest um velferð þegna sinna. Frelsi er ekki það að láta þegnana fara sér að voða. Við skulum heldur ekki gleyma því að við erum að ýmsu leyti ólík öðrum þjóðum og megum vera það. Við þurfum ekki að vera eins og allra síst þurfum við í einu og öllu að endurtaka þau mistök sem aðrar þjóðir hafa gert og eru nú margar að reyna að bæta fyrir.``
Svo mörg voru þau orð. Eins og ég sagði, herra forseti, er höfundur þessa pistils starfsmaður SÁÁ og læknir og hefur haft til meðferðar mörg hundruð sjúklinga.
Í sambandi við áfengisneysluna hefur líka verið rætt um að lækka aldurinn. Ég er hér með smáfrétt sem var í Fréttablaðinu um daginn og langar mig að lesa það. Þar stendur, með leyfi forseta:
,,Ofdrykkja unglinga hefur aukist verulega á Nýja-Sjálandi eftir að áfengislögum var breytt árið 1999. Helmingi fleiri átján og nítján ára unglingar voru fluttir á bráðamóttökur sjúkrahúsa á Nýja-Sjálandi vegna afleiðinga ofdrykkju eftir að áfengiskaupaaldur var lækkaður úr tuttugu ára í nítján ár. Læknir sem stjórnað hefur rannsókn á unglingadrykkju eftir breytingu laganna segir að ofdrykkja hafi aukist hjá, allt niður í, fimmtán ára gömlum börnum. Með lækkun áfengiskaupaaldurs sé mun yngra fólk útsett fyrir mikilli drykkju. Þegar komið sé með ungmennin á bráðamóttökur sjúkrahúsanna séu þau oft meðvitundarlaus og í nokkrum tilfellum svo drukkin að þau geta ekki andað hjálparlaust. Rannsóknin sýnir að átján og nítján ára unglingar stundi meiri drykkju en aðrir. Stjórnvöld á Nýja-Sjálandi hafa beðið um skýrslu vegna aukinnar unglingadrykkju og telja að til greina komi að hækka áfengiskaupaaldurinn á ný.``
Herra forseti. Þannig hljóðaði þessi AP-frétt frá Nýja-Sjálandi.
Herra forseti. Það gilda lög í landinu um áfengi og það er engin tilviljun. Það er vegna þess að áfengi er þannig efni að þegar þess er neytt hefur það geðbreytandi áhrif á fólkið sem drekkur það. Það breytir fólkinu og mjög margir missa stjórn á skapi sínu, beita jafnvel ofbeldi, berja aðra og gera alls konar vitleysu. Auðvitað dettur engum í hug að segja hér að banna ætti alla áfengissölu í landinu. Reyndar var það gert og tilefnið var ærið fyrir 100 árum. Það var engin tilviljun að sett var bann við áfengisneyslu á Íslandi. Hver var ástæðan, herra forseti?
Í þessari umræðu hefur líka verið talað um að þetta sé svo mikið landsbyggðarmál, en eins og kom fram áðan geta byggðir úti á landi selt vín. Reykjavík er ekki eini staðurinn sem má selja vín. Hins vegar vil ég segja að það er gott þegar landsbyggðin eignast málsvara hér á þinginu sem búa í Reykjavík.
Herra forseti. Ég tel að taka ætti mörg önnur brýnni mál fyrir í þinginu heldur en þetta til þess að efla landsbyggð og auka áhuga fólks á því að búa þar, þ.e. ef það er markmiðið með þessu frv. Frekar ætti að leggja fram frv. um að hættulegar brekkur verði sandbornar í hálku en koma með frv. um að afnema einkasölu Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins á áfengi.
Líka mætti leggja fram frv. um að alltaf ætti að vera hægt að ná í þá sem aka sjúkrabílum eða slökkviliðsbílum þegar skyndilega þarf að ná í þá, þ.e. að þeir séu ekki utan þjónustusvæðis. Ég er alveg viss um að brýnna væri fyrir marga af landsbyggðinni að fá lög og tilskipanir um það en frv. til laga um breytingu á lögum um verslun með áfengi og tóbak. Það væri líka gott að sjá frv. um eflingu heilsugæslunnar eða þáltill. Ég held að mörg önnur mál, herra forseti, séu landsbyggðinni brýnni en þau sem nefnd voru hér og ég vona að verslun á landsbyggðinni þurfi ekki að bjarga sér á því að fara að selja brennivín af því að hún er að fara á hausinn við selja matvöru og getur ekki keppt við einokunarkerfi sem er í gangi hér.
Aukið aðgengi að áfengi eykur neysluna. Hjá þeim sem kunna fótum sínum forráð varðandi áfengisneyslu, herra forseti, kemur aldrei upp skyndileg þörf til þess að fá sér allt í einu flösku. Þeir geta átt sitt vín í ró og næði. Það eru frekar hinir sem eru þjáðir af drykkjusýki sem allt í einu þurfa vínsins við. Og þá er betra að það sé ekki selt í matvöruverslunum, þá er betra að það sé aðeins flóknara og erfiðara að komast yfir vínið og ná í það. Þá hafa menn þó tækifæri að hugsa sig tvisvar um.
Við getum hugsað okkur mann sem fer út í búð til að kaupa haframjöl eða Cheerios, svo ég nefni einhverja matvöru. Hann er í versluninni við hillu og stendur frammi fyrir því að þar er ein Gordon´s gin eða vodkaflaska eða eitthvað annað fyrir framan. Hann ætlaði ekkert að kaupa vín en af því að það er þarna þá hugsar hann kannski með sér: Ætli sé ekki best að fá sér eina fyrir helgina? Og kannski er miðvikudagur.
Áfengi er mjög oft böl, herra forseti, og það ber að reyna að stemma stigu við neyslu þess. Það hefur skaðvænleg áhrif. Áfengisneysla og eiturlyfjaneysla unglinga byrjar í bjórnum og sú stemmning og sá dýrðarljómi sem er oft skapaður í kringum bjórdrykkju er til vansa. Jafnvel fræg íþróttafélög --- íþróttir eiga að efla menn og gera hrausta og sterka --- eru að auglýsa þessa vöru. Hvernig samrýmist það, herra forseti, íþróttum að menn þambi bjór og gúli hann í sig? Það er mótsögn í þessu.
Ég vona heils hugar að þetta frv. verði fellt. Það líður enginn íslenskur þegn fyrir það að ekki skuli vera lög í landinu sem hljóði eins og þetta frv. gerir ráð fyrir. Frekar ætti að takmarka aðgengi unglinga og annarra að áfengi.