Utanríkisráðherra (Halldór Ásgrímsson):
Herra forseti. Ríkisstjórnin hefur ekki óskað formlega eftir viðræðum við Evrópusambandið um efnislegar breytingar á samningnum um Evrópska efnahagssvæðið. Hins vegar hefur málið verið rætt meðal EFTA-ríkjanna á grundvelli ítarlegra skýrslna sem EFTA-skrifstofan hefur gert frá því að Rómarsáttmálanum var breytt með Amsterdam-samningnum. Vaxandi umræða hefur farið fram um þessi mál á síðasta ári sem tengist að hluta stækkunarferli ESB.
EFTA-aðildarríkin, ríkin í EES hafa því skoðað þessi mál ítarlega og er þessi þróun meginástæða þeirrar Evrópuskýrslu sem ég lagði fyrir Alþingi í apríl árið 2000 um stöðu Íslands í Evrópusamstarfi. Í þeirri skýrslu er á ítarlegan hátt greint frá helstu vandkvæðum við rekstur samningsins vegna þeirrar þróunar sem átt hefur sér stað innan ESB frá því að EES-samningurinn var gerður. Engar tillögur hafa verið afhentar, enda liggja þær ekki fyrir. Mál þessi hef ég rætt við fjölmarga aðila. Ítarleg umræða hefur átt sér stað á Alþingi um þróun EES-samningsins.
Varðandi seinni lið spurningarinnar get ég enn fremur áréttað að málið hefur verið rætt við utanrmn. Ég mun ræða málið enn frekar við nefndina næstkomandi fimmtudag. Engar breytingar verða gerðar á EES-samningnum nema Noregur, Liechtenstein og Ísland verði um það sammála. Endurskoðun á EES-samningnum hefur eðlilega talsvert verið rædd meðal þessara ríkja. Samkvæmt yfirliti sem EFTA-skrifstofan hefur gert er gert ráð fyrir fjórum möguleikum varðandi hugsanlega endurskoðun.
1. Að ákvæði EES-samningsins verði færð til samræmis við það sem þau voru gagnvart Rómarsáttmálanum þegar EES-samningurinn var gerður.
2. Að þátttaka í nefndum framkvæmdarstjórnarinnar verði áréttuð og hún gerð víðtækari.
3. Að veitt verði lágmarksaðkoma að nefndum ráðsins og Evrópuþingsins í ljósi breytts stofnanafyrirkomulags ESB.
4. Endurskoðun á bókun 9 varðandi sölu sjávarafurða og hins vegar varðandi innheimtu á skólagjöldum í Írlandi og Bretlandi.
Framkvæmdastjórnin hefur aðeins sagt tæknilega endurskoðun koma til álita, sem nær til fyrsta flokksins sem ég nefndi hér að framan. Evrópusamstarf að eigin vali kemur ekki til greina. Bókun 9 ber að virða í öðru samhengi að hennar mati. Norðmenn hafa talið ráðlegt að ganga ekki lengra en framkvæmdastjórnin leggur til.
Það er mögulegt að Noregur og Ísland geti orðið sammála um inntak viðræðna við ESB, enda verða þau að vera það. Ríkin tvö virðast samstiga um álit á þeirri þróun sem átt hefur sér stað innan ESB og áhrifum hennar á EES-samninginn. Mér er ekki kunnugt um ágreining varðandi greiningu á vandanum sem slíkum. Hins vegar kunna Norðmenn að meta tímasetningar og praktíska nálgun með öðrum áherslum.
Á heildina er litið er afrakstur EES-samningsins góður. Samningurinn var byggður á ákveðnum forsendum um aðgang að ákvarðanamótun og virðingu fyrir stjórnskipulegu forræði EFTA-hliðarinnar. Pólitískan vilja hefur skort innan ESB til að nýta til fulls það svigrúm og þær heimildir sem samningurinn gefur til þátttöku EFTA-ríkja í innra markaðsstarfinu.
Mikilvægt er að hafa hugfast að þessir hnökrar á samstarfi ríkjanna eru ekki þess eðlis að staða samningsins sé í yfirvofandi hættu. Hins vegar er þróunin að undanförnu áhyggjuefni, sérstaklega ef ekki tekst sem skyldi að sporna við henni. Málið snýst um að tryggja að EES-samningurinn sé áfram öflugt tæki til að verja hagsmuni okkar til frambúðar. Sú áhersla sem lögð hefur verið á endurskoðun samhliða stækkun er ekki síst í því skyni að nota tækifærið til að árétta pólitískt mikilvægi EES-samningsins um leið og stækkunarferlið á sér stað.
Þrátt fyrir pólitískan skilning einstakra aðildarríkja hefur framkvæmdastjórnin lýst þeirri skoðun að endurskoðun eigi sér ekki stað fyrir stækkun. Hins vegar er hún sammála því grundvallaratriði að þörf verði á að athuga endurskoðun þegar stækkun er lokið. Ef svo yrði mundi umtalsverður dráttur verða á fullgildingu slíkra breytinga, enda sýnir reynslan að mörg ár getur tekið að fá afgreiðslu í öllum aðildarríkjum ESB. Í stuttu máli má segja að eftirtalin atriði skipti máli varðandi hugsanlega aðlögun:
EES-samningurinn er ekki að því kominn að líða undir lok. Umhverfi EES-samningsins hefur þó breyst þar sem EFTA hefur minnkað. Reglur ESB um stofnanir þess svo og efnislegur sáttmáli ESB hafa breyst. Þar með hefur myndast munur á ESB-samningnum og sáttmálanum. Þá hefur verið bent á að stækkun ESB kunni að leiða til erfiðari aðkomu og jafnvel minnkandi aðgangi að mótun gerða. Þátttaka í mótun ákvarðana hefur breyst. Einnig hafa orðið breytingar á sáttmálum ESB og eðli ESB.
Herra forseti. Hér er um mjög umfangsmiklar spurningar að ræða sem erfitt er að svara við svo stuttar umræður. Ég mun þó leitast við að gera það síðar.