[prenta uppsett í dálka] 80. fundur, 127. lþ.
Flm. (Jóhanna Sigurðardóttir):
Herra forseti. Sú till. til þál. sem ég mæli fyrir, um siðareglur fyrir alþingismenn, er skyld tillögu sem við vorum að ljúka umræðu um, um siðareglur í stjórnsýslunni. Ég þakka fyrir umræðurnar sem urðu um þá tillögu. Þær voru mjög gagnlegar og þarfar og góðar ábendingar sem þar komu fram og hefði verið full ástæða til þess að ræða málið frekar.
Það er auðvitað, herra forseti, ofarlega í huga margra þingmanna hvernig þingið er leikið af framkvæmdarvaldinu og hvernig þingið hefur sett niður á undanförnum árum og hvað þingmönnum er gert erfitt fyrir að sinna skyldum sem þeim trúað fyrir.
Það var athyglisvert sem fram kom í máli hv. 17. þm. Reykv., að mikill fjöldi ríkisfyrirtækja hefur verið hlutafélagavæddur á tiltölulega stuttum tíma. Það er rétt sem hér hefur komið fram á þessum degi að mönnum býður í grun að það sé m.a. gert til að varpa leynd yfir ýmislegt sem þar fer fram innan dyra. Það er mjög sérkennilegt, fyrir þingmenn sem eiga að hafa aðgang að öllum opinberum málefnum, að jafnskjótt og búið er að setja háeff fyrir aftan nafnið á opinberum fyrirtækjum, jafnvel þótt þau séu 100% í eigu ríkisins, lokast fyrir allan aðgang þingmanna að fyrirtækjunum. Það er eins og þau séu ekki lengur opinber þó að þau séu að fullu í eigu ríkisins og almennings eftir að þau hafa verið hlutafélagavædd. Raunar leyfir framkvæmdarvaldið sér að svipta þingmenn þeim stjórnarskrárvarða rétti sem þeir hafa, með því að hlutafélagavæða fyrirtækin.
Mér finnst þetta svo alvarlegt mál, herra forseti, að við hljótum að gera kröfu til þess að forsetaembættið, ekki síst aðalforseti þingsins, taki þessi mál til skoðunar og skoði hvernig hægt sé að tryggja betur rétt þingmanna. Við hljótum öll að hafa áhyggjur af því hver staða þingsins er gagnvart framkvæmdarvaldinu. Það þarf ekki að gera annað en það sem bent var á í skýrslu Páls Hreinssonar um starfsskilyrði stjórnvalda, þ.e. að breyta lögum um þingsköp Alþingis og kveða þar á um skýlausan rétt þingmanna til þess að fá upplýsingar varðandi fyrirtæki sem eru í ríkiseign jafnvel þó að þau hafi verið hlutafélagavædd. Um það hefur t.d. hv. þm. Guðmundur Árni Stefánsson ásamt öðrum þingmönnum Samfylkingarinnar lagt fram frv. Ég treysti á að þingið hafi þann manndóm í sér að taka á þessu máli. Það er óþolandi hvernig ráðherrarnir og ríkisvaldið eru farin að nota þingið, þ.e. eins og hverja aðra fótaþurrku, herra forseti. (LB: Það er vægt til orða tekið.) Já, og er það vægt til orða tekið.
Málið sem ég mæli hér fyrir og flyt ég ásamt hv. þm. Bryndísi Hlöðversdóttur, Rannveigu Guðmundsdóttur, Jóhanni Ársælssyni, Ástu R. Jóhannesdóttur, Einari Má Sigurðarsyni og Guðrúnu Ögmundsdóttur, fjallar um siðareglur fyrir alþingismenn. Hér er farið mjög hægt í sakirnar, einungis lagt til að Alþingi álykti að skipuð verði nefnd með fulltrúum allra þingflokka sem móti siðareglur fyrir alþingismenn, að reglurnar skuli lagðar fram fyrir forsn. til staðfestingar og taki gildi í upphafi þings árið 2002.
Í greinargerð með þessari þáltill. er getið um siðareglur sem ýmis þjóðþing hafa sett sér og farið nokkuð ítarlega í þær siðareglur þingmanna sem danska, sænska og breska þingið vinna eftir. Markmiðið með þessari tillögu er einmitt að íslenskir þingmenn setji sér siðareglur líkt og ýmsar aðrar starfsstéttir í þjóðfélaginu eins og þingmenn á mörgum þjóðþingum hafa gert. Með því eru þeir að styrkja þingræðið, trúnað við kjósendur sína og þjóðina í heild.
Svo ég fari, herra forseti, lauslega yfir þær reglur sem unnið er eftir í danska og sænska þinginu þá er vert að benda á að í danska þinginu gefst þingmönnum kostur á að gangast undir reglur þess efnis að skrá störf sín utan þings og fjárhagslega hagsmuni sem þeir kunna að hafa. Þar má nefna stjórnunarstöður í fyrirtækjum eða stofnunum, hvort sem er á vegum hins opinbera eða einkaaðila, önnur launuð störf, sjálfstæða atvinnustarfsemi og hlutabréfaeign. Þá ber þingmönnum að greina frá dýrum gjöfum, fjárhagslegum styrkjum og utanlandsferðum sem eru ekki að fullu borgaðar af þingmanninum sjálfum eða opinberu fé. Ef þingmenn velja að gangast undir reglurnar verða þeir að beygja sig undir öll ákvæði þeirra því ekki er hægt að velja úr ákveðnar reglur og sleppa öðrum.
Það er frjálst val hjá þingmönnum í danska þinginu, það er ekki gengið lengra en svo, hvort þeir gangast undir þessar reglur eða ekki. Eftir þeim upplýsingum sem ég hef fengið hefur meiri hluti þingmanna í danska þinginu gengist undir þessar reglur. Ég vil geta þess að samkvæmt meginreglunni um aðskilnað ríkisvalds segir í 3. gr. dönsku stjórnarskrárinnar að konungurinn, þ.e. ríkisstjórnin og þingið, fari sameiginlega með löggjafarvaldið en konungurinn, þ.e. ríkisstjórnin, fari með framkvæmdarvaldið. Þar af leiðir að þingmenn eru ekki tilnefndir í nefndir á vegum ríkisins til að vinna að undirbúningi löggjafar. Ríkisstjórnin tilnefnir hins vegar sérfræðinga og ríkisstarfsmenn í þá vinnu. Þingmenn eru ekki heldur til nefndir til setu í stjórnum eða ráðum hjá opinberum stofnunum eða fyrirtækjum. Það er nokkuð sem mér finnst að við ættum að taka okkur til fyrirmyndar, að þingmenn eigi ekki setu í stjórnum eða ráðum hjá opinberum stofnunum eða fyrirtækjum. Mér finnst mjög sérkennilegt þegar svo er, ekki síst í stofnunum þar sem um er að ræða meðferð fjármuna. Mér finnst mjög einkennilegt að þingmenn eigi sæti í opinberum stofnunum, t.d. Landssímanum, komi svo hingað og fjalli um málefni þeirra. Mér finnst þetta ekki fara saman, herra forseti. Danska fyrirkomulagið tel ég að við ættum að taka okkur til fyrirmyndar að þessu leyti. Reyndar er það svo, eins og ég mun koma að síðar,að það er svo í reglum sem Samfylkingin hefur sett þingmönnum sínum.
Hjá sænska þinginu voru fyrir nokkrum árum settar reglur þess efnis að þingmenn gætu tilkynnt hvaða tekjur þeir hefðu fyrir utan tekjur af þingstörfum og hvaða verkefni þeir hefðu með höndum utan þingstarfanna. Þingmönnum er þar, líkt og í danska þinginu, í sjálfsvald sett hvort þeir láta þessar upplýsingar í té en samkvæmt upplýsingum frá sænska þinginu hafa 295 af 349 þingmönnum veitt þær.
Varðandi breska þingið og siðareglur þar gilda í neðri deild enska þingsins ítarlegar reglur um framferði þingmanna. Þær hafa að geyma ákvæði um skráningu á hagsmunum sem þingmenn kunna að hafa utan þingsins. Um er að ræða 10 flokka sem taka m.a. til launaðra stjórnarstarfa í fyrirtækjum eða stofnunum, hvort sem er á vegum hins opinbera eða einkaaðila; annarra launaðra starfa; þjónustu við viðskiptavini vegna fyrrnefndra starfa; styrkja til þingmanna, m.a. styrkja fyrir kosningar sem nema meira en 25% af kostnaði við kosninga baráttu viðkomandi þingmanns. Þá ber að gera grein fyrir dýrum gjöfum, ferðum til útlanda sem eru ekki borgaðar að fullu af þingmanninum sjálfum eða opinberu fé og hlutafjáreign þingmannsins og fjölskyldu hans.
Einnig eru í gildi reglur um skyldur þingmanns til að lýsa yfir hagsmunum sem hann hefur í umræðum í þinginu og nefndum þess eða í samskiptum við aðra þingmenn eða ráðherra. Mælikvarðinn er sá að þingmaður eigi að upplýsa um hagsmuni ef aðrir gætu haft ástæðu til að ætla að hann ætti að gera það. Jafnframt er að finna reglu þess efnis að þingmaður megi ekki taka að sér mál eða styðja gegn greiðslu. Þessi regla er nátengd reglum sem fyrr var getið um, þess efnis að þingmaður þurfi að tilkynna um fjárhagslega hagsmuni sína.
Ég tel ekki ástæðu til að fara ítarlegar í reglurnar sem gilda í öðrum þjóðþingum. Ég vildi aðeins sýna þetta sem fyrirmynd. Þetta gildir víða og ég tel að um leið og fluttar eru tillögur þar sem við leggjum til að settar séu siðareglur í stjórnsýslunni þá eigi þingmenn að ganga á undan með góðu fordæmi og setja sér eigin siðareglur líkt og er hjá mörgum starfsstéttum.
Þingflokkur Samfylkingarinnar samþykkti í júní 1999 reglu þess efnis að þingmenn flokksins skyldu ekki gegna föstu starfi utan þings né sitja í stjórnum banka, sjóða eða annarra stofnana sem dregið gæti úr hæfi þeirra til þingstarfa, leitt til hagsmunaárekstra eða raskað að öðru leyti stjórnarskrárbundnum skyldum þeirra. Ég tel að þetta sé góð regla, eins og ég hef hér nefnt. Þetta er eitt af því sem ég vildi sjá, yrði þessi tillaga samþykkt, í þeim reglum sem þingmenn mundu setja sér.
Ég vil líka nefna að við þingmenn Samfylkingarinnar höfum ítrekað lagt fram frv. til laga um fjárreiður stjórnmálasamtaka sem hefur tekið nokkrum breytingum í tímans rás. Við fluttum á 126. löggjafarþingi frv. um fjárreiðurnar með þeirri breytingu og nýmæli að þá var lagt til að frambjóðendur til Alþingis, sveitarstjórna eða embættis forseta Íslands sem náð hefðu kjöri skyldu fyrir lok kosningaárs gera grein fyrir heildarútgjöldum kosningabaráttunnar og fjármögnun hennar. Þetta ákvæði frv. styðst við finnsk lög frá 12. maí 2000, um tilkynningu fjármögnunar frambjóðenda í kosningum. Til að komast hjá hagsmunaárekstrum og óeðlilegri fyrirgreiðslu þótti flutningsmönnum frv. mikilvægt að engin leynd hvíldi yfir hverjir styrktu frambjóðendur með verulegum fjárframlögum.
Herra forseti. Ég fer að ljúka máli mínu. Í tillögugreininni er ekki tekin afstaða til hvaða efnisatriði skuli tekin upp í siðareglur fyrir þingmenn. Við flutningsmenn töldum eðlilegra að nefndin sem yrði skipuð fulltrúum allra þingflokka hefði frjálsar hendur um það, enda líklegra að þannig náist víðtæk samstaða um reglurnar. Við vísum þó til þeirra reglna sem gilda á Norðurlöndum og Bretlandi og ég hef lýst hér lauslega.
,,Þau atriði sem flutningsmenn leggja til að verði skoðuð eru eftirfarandi:
að þingmenn leggi reglulega fram lista yfir öll störf og setu í stjórnum, ráðum og nefnd um utan þings og launakjör þeim tengd,
hvort takmarka eigi störf þingmanna og þátttöku í stjórnum, ráðum og nefndum utan þings,
hvort skrá eigi hlutabréfaeign þingmanna.``
Ég vil taka það skýrt fram að þau atriði sem hér eru sett fram eru hvorki bindandi né tæmandi. Aðalatriðið er að fulltrúar þingflokka og forsætisnefnd fari yfir málið og meti hvaða reglur er rétt að setja og hvaða reglur samstaða getur náðst um.
Herra forseti. Ljóst er að siðareglur fyrir alþingismenn og aðrar starfsstéttir leysa ekki allan vanda. Okkur flutningsmönnum er það fyllilega ljóst. Sífellt koma upp ný siðferðileg álitaefni en, herra forseti, það verður þó að telja að skýrar leiðbeinandi reglur styrki störf þingmanna og auki trúnað og traust almennings á störfum þingmanna.
Ég legg til að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til síðari umr. og hv. allshn.
