[prenta uppsett í dálka] 122. fundur, 127. lþ.
Frsm. minni hluta efh.- og viðskn. (Jóhanna Sigurðardóttir):
Herra forseti. Mér býður svo í grun að umræðan um að leggja niður Þjóðhagsstofnun, sem hér er tekin til 2. umr., muni taka nokkurn tíma í þingsölum, ekki síst ef svör meiri hlutans sem ber ábyrgð á þessu máli verða jafnrýr við þeim spurningum sem á okkur brenna og hér kom fram í andsvörum framsögumanns nál. meiri hluta efh.- og viðskn.
Það er alveg ljóst að meiri hlutinn hefur ekki svör við grundvallaratriðum eins og hv. þm. Pétur H. Blöndal var að spyrja um varðandi kostnaðinn. Hann hefur heldur ekki svör við grundvallaratriðum eins og hvert mörg þessara verkefna eigi að fara. Enn er óljóst hvert á að flytja ýmis verkefnanna. Það staðfestir auðvitað, herra forseti, það sem við höfum margsagt, að þetta mál er vanhugsað og illa undirbúið.
Auðvitað verða að fást svör við því sem ég var að inna hér eftir, um það hvað aðilum vinnumarkaðarins er ætlað við þessa breytingu, hvort það eigi að styðja bara eina hagdeild, ASÍ, eða hvort styðja eigi aðrar hagdeildir, t.d. heildarsamtaka launafólks hjá hinu opinbera. Ég tel það ekki síður nauðsynlegt þegar öll þjóðhagsspá og ýmis mikilvæg reiknilíkön eiga að flytjast inn í fjmrn. til fjmrh. sem er aðalviðsemjandi samtaka opinberra starfsmanna, svo dæmi sé tekið.
Það kom reyndar fram í svari forstöðumanns efnahagsskrifstofu fjmrn. við spurningum okkar í nefndinni að ekki yrði ljóst hvert ýmis þessara verkefna mundu flytjast fyrr en eftir að frv. yrði að lögum. Menn hafa ekki gert sér betur grein fyrir því hvaða afleiðingar það hefur að leggja Þjóðhagsstofnun niður.
Ég get svarað hv. þm. Pétri Blöndal, sem eðlilega spyr um kostnaðinn, að sannfæring mín er sú, eftir að hafa skoðað þetta mál í efh.- og viðskn., að hann muni a.m.k. tvöfaldast frá því sem hann er nú við að reka Þjóðhagsstofnun. Hv. frsm. meiri hlutans átti engin önnur svör við spurningum þingmannsins um þennan kostnað en að lesa upp úr áliti fjárlagaskrifstofu. Þar kemur fram að skipta eigi þessum kostnaði --- þessum 120 eða 132 millj., ég man ekki hver kostnaðurinn við rekstur Þjóðhagsstofnunar er núna --- milli Hagstofunnar og fjmrn. Ef ég man rétt eiga 2/3 að fara til Hagstofu og 1/3 til fjmrn.
Menn tala um skammtímakostnað sem gæti falist í biðlaunum og flutningi upp á 45--50 millj. en það er ljóst að útgjöldin eru meiri. Í fyrsta lagi segi ég það vegna þess að hugsunin er að ýmissi þjónustu sem Þjóðhagsstofnun hefur haft --- t.d. við hin ýmsu ráðuneyti varðandi útreikninga á málum, frv. sem ráðuneytin eru að undirbúa, svo sem í heilbrrn., í almannatryggingakerfinu, og varðandi sjávarútvegsmál í sjútvrn. --- verði sinnt af ráðuneytunum sjálfum. Og við þekkjum málið það vel hér í þingsölum að þegar ráðuneytin fá aukin verkefni kalla þau eftir auknu fjármagni. Þessu til viðbótar er gert ráð fyrir að einkaaðilar geti tekið við einhverju af þessum verkefnum, og það er jafnljóst og margt annað í þessu máli eða hitt þó heldur --- það er talað um ,,einhver verkefni`` og ,,einkaaðila``. Hvað þýðir það? Eitthvað mun það alltént kosta, við þekkjum hvað sérfræðiþjónusta sem ráðuneytin hafa keypt gegnum tíðina hefur blásið út.
Síðan er það sem ég mun nú eyða nokkuð löngu máli í hér á eftir, þjónustan við þingið og þingmenn. Að hluta til er vísað á Hagfræðistofnun Háskólans, að þingmenn og Alþingi eigi að fá þjónustu þar. Ég hef aldrei vitað til þess að sú þjónusta væri ókeypis. Og þá er auðvitað spurning hver á að borga hana. Er það þingið, eða hver á að borga hana?
Síðan koma aðilar vinnumarkaðarins og það mál er alveg í vindinum. Einhver loforð hefur ASÍ fengið um stuðning við sína hagdeild ef ég skil málið rétt. Það kom skýrt fram í máli fulltrúa ASÍ, þrátt fyrir það sem stendur í nál. meiri hlutans, að þeir hefðu þann skilning að þeir tækju ekki við neinum verkefnum sem Þjóðhagsstofnun hefur haft þannig að þeir ætli að fara að þjónusta einhverja aðila heldur var litið á þetta fyrst og fremst sem fjárhagslegan stuðning við ASÍ til að styrkja hagdeildir þeirra. Það er alveg ljóst að aðrir aðilar vinnumarkaðarins, bæði á atvinnurekendahliðinni og launþegahliðinni, þ.e. heildarsamtökin, munu ekki sætta sig við annað en að jafnræði gildi í þessu efni. Það kom mjög skýrt fram í umfjöllun nefndarinnar um þetta mál þegar við fengum fulltrúa þessara samtaka á okkar fund.
Það var einmitt nokkuð sérstakt að fulltrúi Samtaka atvinnulífsins, sem talaði fyrir þessu jafnræði, stóð í þeirri trú --- og hafði þá greinilega ekki lesið frv. eða grg. eða farið neitt ofan í saumana á þessu máli --- að sparnaður fylgdi því að leggja niður Þjóðhagsstofnun. Ég þekki það frá minni tíð sem félmrh. að í ráðuneytinu var safnliður sem átti að skiptast milli aðila vinnumarkaðarins. Þá mátti aldrei rétta öðrum aðilanum, t.d. verkalýðsmegin, eitthvað meira inn í sínar hagdeildir, þá var á sömu stundu hringt frá Samtökum atvinnulífsins, Vinnuveitendasambandinu, og beðið um slíkt hið sama, krónu á móti krónu. Það munu þeir auðvitað gera núna, og eru byrjaðir. Þeir segja sem svo hjá Samtökum atvinnulífsins --- ég sá það haft eftir núverandi framkvæmdastjóra eða formanni, ég man ekki hvor þeirra það var --- að þeir gerðu ekki neinar sérstakar kröfur um að fá aukna peninga inn í sína hagdeild en ef ASÍ fengi eitthvað yrði að gæta jafnræðis, og þeir yrðu að fá slíkt hið sama.
Herra forseti. Hv. þm. Sigríður Anna Þórðardóttir, frsm. meiri hlutans, vitnaði í forsöguna með þessu máli, að það væri ekkert nýtt að menn vildu leggja Þjóðhagsstofnun niður og hugmyndin hefði verið uppi á borðum lengi --- hún vísaði alla leið aftur til ársins 1987 í því sambandi --- og þar með reyndi hún að sýna fram á að þetta væri ekki út af dyntum hæstv. forsrh. sem var ekki ánægður með ummæli Þjóðhagsstofnunar eða spá hennar varðandi efnahagsstjórnina. Hún lét í veðri vaka að þetta væru ekki bara vanhugsuð orð hæstv. forsrh. sem hann hefði misst út úr sér í reiðikasti í beinni útsendingu í sjónvarpi heldur ætti þetta mál sér langa sögu, og helst mátti skilja af máli hennar að búið væri að kortleggja það og skoða fram og til baka hvað væri hagkvæmast í þessu allt frá árinu 1987.
Staðreyndin er sú að þetta var vissulega uppi á borðum á árinu 1987, þá var þingmannafrumvarp um þetta mál samþykkt um að það ætti að endurskoða starfsemi Þjóðhagsstofnunar og meta hvort ekki væri hagkvæmt að fela öðrum verkefni hennar. Árið 1991 --- þá skyldi maður ætla að einhver skoðun hefði farið fram á þessu máli miðað við samþykkt Alþingis 1987 --- kemur fram eftirfarandi stefnumörkun í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar, með leyfi forseta:
,,Unnið verði að breytingum á skipulagi Þjóðhagsstofnunar og stefnt er að því að ákveðnir þættir heyri í framtíðinni undir Hagstofu Íslands í þeim tilvikum þegar um hefðbundin hagstofuverkefni er að ræða.``
Það hafa menn skoðað mjög jákvætt, líka þeir aðilar sem eru á móti því að leggja niður Þjóðhagsstofnun, að skoða mætti verkefnatilfærslur og hagskýrslugerðir og færa þau verkefni yfir til Hagstofunnar. Auðvitað ætti allt að vera undir í því efni, líka þau verkefni annarra aðila sem fást með einum eða öðrum hætti fyrir hið opinbera við efnahagsmál og hagstjórn. Þau ættu öll að vera á borðinu.
Síðan segir, herra forseti, í stjórnarsáttmálanum:
,,Önnur verkefni, þar með talið spár og efnahagsráðgjöf, verði áfram unnin af stofnuninni.``
Þarna finnst mér að alveg ákveðin stefna hafi verið tekin, nokkuð skynsamleg, um að það ætti að vinna spár og efnahagsráðgjöf áfram hjá stofnuninni. Þetta var 1991. Þessu vildi ég halda til haga, herra forseti.
Síðan vildi ég, herra forseti, ræða það líka að margir aðilar hafa mjög gagnrýnt --- ekki bara starfsmenn Þjóðhagsstofnunar og fyrrverandi forstjóri hennar heldur Samband bankamanna líka, stjórnarandstaðan og ýmsir gestir sem komu á fund nefndarinnar --- að ekki væri hægt að segja að mikið samráð hefði verið haft við starfsmenn stofnunarinnar eða að menn hafi farið þá skynsamlegu leið að nýta þá sérþekkingu sem ýmsir sérfræðingar hennar búa yfir. Ekki er hlustað á sjónarmið þeirra varðandi breytingar sem menn vilja skoða varðandi endurskipulagningu á verkefnum þeirra stofnana sem hafa með einum eða öðrum hætti með spágerð, greiningu og hagsýslugerð að gera.
29. mars 2001 --- ég held að það hafi verið daginn eftir, eða fáeinum dögum síðar, þessa frægu yfirlýsingu hæstv. forsrh. í beinni útsendingu --- er eftirfarandi haft eftir fyrrum forstjóra Þjóðhagsstofnunar, með leyfi forseta:
,,Fyrir ári, þegar Davíð lýsti því yfir á ársfundi Seðlabankans að hann teldi að það væri rétt að endurskoða verkaskiptingu á milli stofnana, var tekin ákvörðun eftir samtal mitt við Davíð`` --- ég minni á að þetta er haft eftir Þórði Friðjónssyni --- ,,um að þessi mál yrðu skoðuð á yfirvegaðan hátt og í samráði við mig og starfsmenn stofnunarinnar.``
Það er þetta, herra forseti, sem hefur ekki gengið eftir. Það var ekki haft eðlilegt og nauðsynlegt samráð við sérfræðinga Þjóðhagsstofnunar sem búa yfir hvað mestri þekkingu á sviði efnahagsmála hér á landi. Það verður ekki séð, herra forseti, að hæstv. forsrh. hafi staðið við þessi orð.
Við stöndum þá frammi fyrir því, herra forseti, að það stefnir í að frv. verði lögfest og að Þjóðhagsstofnun verði lögð niður frá og með 1. júlí 2002. Svo mikið liggur á. Þingmenn fá ekki tækifæri til að skoða þetta mál á yfirvegaðan hátt og fara í gegnum þá kosti sem í boði eru heldur eru knúnir til að taka afstöðu til máls sem er vanbúið af hálfu stjórnvalda. Ég hygg að ekki hafi margir legið yfir því hvað skynsamlegast sé að gera í þessu efni í þessu húsi. Samt er á þá lagt að taka þá afdrifaríku ákvörðun að greiða atkvæði með eða á móti því að þessi stofnun verði lögð niður.
Ég man eftir því að þegar við ræddum þetta mál í þessum sal fyrir fáum dögum, daginn sem hæstv. starfandi forsrh. Halldór Ásgrímsson upplýsti að samkomulag væri meðal stjórnarflokkanna að leggja niður Þjóðhagsstofnun, orðaði hann það svo að starf og starfsemi innan Þjóðhagsstofnunar væri í uppnámi, ekki væri hægt að bíða með málið fram á haust heldur yrði bara að lögfesta þetta strax þannig að það gæti tekið gildi 1. júlí nk.
Þau sinnaskipti sem orðið hafa hjá framsóknarmönnum í þessu máli eru auðvitað kafli út af fyrir sig --- og gengur hér einn hæstv. framsóknarráðherrann í salinn --- vegna þess að ekki var annað að heyra þegar þessi yfirlýsing kom fram hjá hæstv. forsrh. fyrir ári síðan en að framsóknarmenn væru á móti þessu og að yfirlýsing hæstv. forsrh. hafi verið gefin án þess að rætt hafi verið við formann hins stjórnarflokksins um málið.
Hvað hafi orðið til þess að Framsfl. lyppaðist niður í málinu er út af fyrir sig óskiljanlegt og engin sérstök skýring komið á því í meðferð málsins í efh.- og viðskn. Framsóknarmenn hafa að vísu lítið haft sig í frammi í nefndinni, látið fara mjög lítið fyrir sér, enda eiga þeir ýmsir forsögu í málinu eins og formaður þingflokks framsóknarmanna og varaformaður efh.- og viðskn., sem vekur nokkra athygli að skuli ekki í fjarveru formanns efh.- og viðskn. standa hér og mæla fyrir áliti meiri hlutans. Á ég þá við hv. þm. Kristin H. Gunnarsson. Það er alveg ástæða til af því tilefni að rifja upp hvaða skoðun hann hafði á 122. löggjafarþingi á árunum 1997--1998 í þessu máli.
Hann vildi jú breyta lögum um Þjóðhagsstofnun. Hann lagði til ásamt nokkrum öðrum þingmönnum frv. í því efni, en það var ekki um að leggja niður Þjóðhagsstofnun. Það var um að stofnunin ætti að starfa á vegum þingsins. Herra forseti, með hvaða rökum var það?
Það kemur fram í grg. með því frv. en þar segir:
,,Meginbreytingin er að stofnunin er færð frá forsætisráðuneyti og mun framvegis heyra undir Alþingi nái frumvarpið fram að ganga. Vegna hlutverks stofnunarinnar er talið nauðsynlegt að hún sé að öllu leyti óháð stjórnvöldum. Telja verður óheppilegt og jafnvel óeðlilegt að Þjóðhagsstofnun skuli heyra undir forsætisráðuneytið jafnframt því að stofnunin eigi að fylgjast með efnahagsstefnu ríkisstjórnar á hverjum tíma og leggja mat á árangurinn. Má benda á að Alþingi ákvað fyrir rúmum áratug að færa Ríkisendurskoðun frá framkvæmdarvaldinu undir yfirstjórn Alþingis, ...``
Með öðrum orðum, hv. þm. var á árunum 1997--1998 hræddur um einhverja pólitíska forskrift að því er varðar það að stofnunin heyrði undir forsrh. og vildi flytja hana til þingsins. En nú stendur hv. þm. Kristinn H. Gunnarsson að því að leggja þá stofnun niður, ekki flytja hana til þingsins heldur leggja hana niður og flytja þjóðhagsspá, greiningu á stöðu og þróun efnahagsmála inn í fjmrn. Og það er sá þáttur sem margir gagnrýna hvað mest.
Ég ætla aðeins, herra forseti, áður en ég vík frá því sem ég ræddi hér fyrir stuttu að það lægi á að afgreiða málið núna þannig að það yrði að lögum og stofnunin yrði lögð niður 1. júlí 2002, og fara aftur í rök hæstv. utanrrh. um að starf stofnunarinnar væri í uppnámi. Ég hef ekki orðið vör við það. Stofnunin hefur sinnt skyldum sínum af kostgæfni eins og ávallt, lagt fram ítarlega þjóðhagsáætlun fyrir árið 2002 og sinnt greiningum sínum og þjónustu við þingið, aðila vinnumarkaðarins og aðra eins og hún hefur gert áður. Og þó að maður hefði ákveðinn skilning á því að starfsmennirnir væru orðnir yfir sig þreyttir á þeirri óvissu sem þarna hefur ríkt frá því að hæstv. forsrh. gaf yfirlýsingu sína þá eru það nú ekki nema þrír eða fjórir starfsmenn sem hafa hætt störfum á þessu ári frá því að sú yfirlýsing kom og þar á meðal er fyrrverandi forstjóri stofnunarinnar.
Ef vitnað er í afstöðu starfsmanna Þjóðhagsstofnunar sem kom fram í DV föstudaginn 12. apríl í viðtali við Katrínu Ólafsdóttur, forstöðumann hjá Þjóðhagsstofnun og formann starfsmannafélags stofnunarinnar, þá segir hún eftirfarandi, með leyfi forseta:
Hún segir að: ,,... hún vilji frekar að beðið verði með ákvörðun í málinu þangað til í haust.``
Og hún segir, með leyfi forseta, eftirfarandi síðar í viðtalinu:
,,Ég vil frekar hafa óvissuna áfram ef tíminn verður nýttur í að vinna almennilega að málinu.``
Ég hygg að starfsmönnum stofnunarinnar sem hafa byggt upp mikla faglega þekkingu þarna innan dyra sé umhugað um hvað verður um þau verkefni sem hafa þar verið innt af hendi og vilja jafnvel, þó að þau séu í óvissu áfram, vinna í stofnuninni ef það þýddi að menn vildu setjast skynsamlega yfir málið og huga að endurskipulagningu með öðrum hætti en í þeirri fljótaskrift sem hæstv. ríkisstjórn hefur haft í málinu. Það er því ekki hægt að bera það fyrir sig að starfsmenn stofnunarinnar séu kalla á að þeirri óvissu ljúki með þeim hætti að frv. verði að lögum þess vegna, þeir eru einmitt að biðja um það að málið verði skoðað af meiri faglegri yfirsýn en gert hefur verið til þessa.
Herra forseti. Ég vildi gjarnan biðja um að mér yrði útveguð brtt. sem ég hef lagt fram og hef ekki við höndina hér í stólnum, sem ég flyt ásamt hv. þm. Össuri Skarphéðinssyni og Ögmundi Jónassyni sem ég mun lýsa hér í framsögu minni.
Ég mæli fyrir nál. minni hluta efh.- og viðskn. en minni hlutann skipa ásamt mér hv. þm. Ögmundur Jónasson og hv. þm. Össur Skarphéðinsson.
Það er alveg ljóst, herra forseti, og var það sem stóð upp úr í starfi nefndarinnar --- ég vænti þess að fleiri þingmenn séu á skrifstofum sínum að hlýða á mál okkar hér af því að þeir eiga að greiða atkvæði um þetta mál á næstu dögum --- að það stóð upp úr í starfi nefndarinnar og umsögn gesta var hörð gagnrýni, herra forseti, á þau áform ríkisstjórnarinnar að leggja niður Þjóðhagsstofnun. Þeir voru ansi fáir af þeim fjölda gesta sem komu á fund nefndarinnar sem mæltu því bót að leggja stofnunina niður. Þvert á móti, herra forseti, var það skoðun flestra okkar gesta --- það voru örfáir annarrar skoðunar --- að það væru engin hagfræðileg eða fagleg rök fyrir því að leggja stofnunina niður.
Gagnrýnin beindist að því að engin skynsemi væri í að leggja niður stofnun sem hefur haft svo mikilvægu hlutverki að gegna sem óháð stofnun við hagrannsóknir, greiningu og spá um þróun efnahagslífins á undanförnum áratugum. Einmitt þessi óháða stofnun hefur mikilvægu hlutverki að gegna í framtíð alveg eins og í fortíð og nútíð. Og það er afar mikilvægt, herra forseti, að hafa hér óháða greiningarstofnun, óháða efnahagsstofnun sem hefur og veitir hagstjórnaraðilum aðhald. Herra forseti. Ég verð að segja eins og er að þó að Þjóðhagsstofnun hafi vissulega haft uppi réttmæta gagnrýni þá hefur mér oft á tíðum fundist á það skorta að stjórnvaldsaðilar hefðu hér nægjanlega mikið aðhald. Hvað verður um það aðhald, herra forseti, þegar óháð stofnun er lögð niður? Hætta er á því að þjóðhags- og efnhagsspár lúti, a.m.k. á meðan þessi ríkisstjórn situr, pólitísku forræði. Verulegan hluta af verkefnum Þjóðhagsstofnunar á að flytja til fjmrn. en það býður heim heilmiklum ágreiningi um trúverðugleika í spám um þróun efnahagslífsins.
Það eru ekki bara við, herra forseti, í stjórnarandstöðunni sem höldum þessu fram. Það voru fleiri aðilar sem komu á fund nefndarinnar sem höfðu einnig þá skoðun sem ég er að lýsa. Ég get þar t.d. dregið fram viðtal, ef ég finn það hér í gögnum mínum, við Gylfa Magnússon, dósent við viðskipta- og hagfræðideild Háskóla Íslands, sem segir í Speglinum 10. apríl að honum lítist illa á þessa ráðstöfun. Það hefur verið litið á Hagfræðistofnun Íslands sem tiltölulega óháðan aðila, þó þar fari fram allt önnur starfsemi en Þjóðhagsstofnun hefur haft með höndum.
Herra forseti. Ég ætla að leyfa mér að lesa það sem Gylfi Magnússon segir, með leyfi forseta:
,,Ég reikna með að kveikjan að þessu sé það að Þjóðhagsstofnun hefur verið mjög gagnleg í sumum af verkum Samtaka atvinnulífsins og ASÍ, þ.e. þegar er verið að karpa um kaup og kjör, þá hefur Þjóðhagsstofnun gefið álit á ýmsum álitamálum. Núna verður ekki hægt að leita til hennar með það og það liggur nánast í hlutarins eðli að fjmrn. er ekki rétti aðilinn til þess að veita slíka ráðgjöf, þannig að einhvern veginn verða ASÍ og Samtök atvinnulífsins og aðrir aðilar sem hafa leitað til Þjóðhagsstofnunar að fá álit og úrlausn og greiningu eins og Þjóðhagsstofnun hefur veitt, þannig að ég reikna með því að þarna sé verið að gefa því undir fótinn að það verði veittir einhverjir styrkir til þess að vinna slík verkefni eða eitthvað í þá áttina.``
Hér er hann að svara spurningu spyrils um að talað sé um að færa verkefni til ASÍ og jafnvel Samtaka atvinnulífsins.
Síðan heldur Gylfi áfram, með leyfi forseta:
,,En þetta er nú eitthvað of óljóst til að leggja neitt út af því frekar. Það má reyndar í þessu samhengi geta þess að það eru ekki bara svona aðilar, aðilar vinnumarkaðarins, sem leita til Þjóðhagsstofnunar heldur hafa alþingismenn að einhverju marki getað gert það líka, jafnvel þingmenn stjórnarandstöðu, þeir hafa farið fram á það að Þjóðhagsstofnun kannaði hitt og þetta. Það verður mjög erfitt að sjá hvernig þeir geta t.d. leitað til fjmrn. um greiningu á einhverjum álitamálum, alla vega ekki ætlast til þess að fjmrn. vinni þá sem aðili óháður fjmrh. og ríkisstjórn. Það gerir það venjulega ekki.``
Herra forseti. Það er ekki stjórnarandstaðan sem hér talar heldur er það Gylfi Magnússon, dósent í viðskipta- og hagfræðideild háskólans, sem hefur þessa skoðun. Og hann segir hér líka, með leyfi forseta:
,,Hins vegar verður veruleg eftirsjá að Þjóðhagsstofnun sjálfri og sérstaklega þeim hluta hennar sem hefur séð um efnahagsspár og greiningu á stöðu efnahagsmála og meta afleiðingar ýmissa aðgerða sem verið er að skoða. Það allt saman hefur Þjóðhagsstofnun gert mjög vel og ég tel vandséð að þær stofnanir sem rætt er um að taki við þessum hlutverkum eða þessum verkefnum geti gert það, a.m.k. ekki jafn vel og Þjóðhagsstofnun, ekki kannski vegna þess að þær hafi ekki nógu vel menntað starfsfólk til þess að gera það --- það er ekki álitamálið enda er hægt að færa starfsfólk á milli --- það er miklu frekar álitamál hvort þær hafi t.d. rétta stöðu gagnvart ríkisstjórn. Það er mjög erfitt að sjá t.d. að fjmrn. geti tekið við miklu af þessum þjóðhagsspárverkefnum og greiningum sem Þjóðhagsstofnun hefur haft vegna þess að fjmrn. er bara hluti af eða heyrir undir fjmrh. sem er í ríkisstjórninni og vinnur mjög náið með henni þannig að þær spár yrðu alltaf heldur vandræðalegar. Það væri erfitt að túlka hvort þetta væru faglegar spár eða hvort þær væru byggðar á vilja og ósk ríkisstjórnarinnar.``
Hér talar dósent við viðskipta- og hagfræðideild Háskóla Íslands og hann lýsir þeim afleiðingum sem það getur haft að leggja Þjóðhagsstofnun niður. Hann segir að erfitt yrði að túlka spárnar, hvort þær væru faglegar eða hvort þær væru byggðar á vilja og ósk ríkisstjórnarinnar.
Herra forseti. Út af fyrir sig finnst mér ég vera búin að setja fram alveg nægjanleg rök fyrir því að það er mjög óskynsamlegt að leggja þessa stofnun niður. Ég gæti farið úr ræðustólnum þess vegna. Það er hins vegar miklu meira en ég hef reitt hér fram, herra forseti, sem staðfestir þá skoðun okkar í minni hlutanum að hér sé verið að fara mjög óskynsamlega leið. Af því að við erum að tala um að flytja kannski það veigamesta, greiningu og þjóðhagsspá, inn í fjmrn. er gott að vitna til umsagnar Samtaka banka og verðbréfafyrirtækja, herra forseti. Ég hef þegar vitnað í dósentinn við Háskóla Íslands en Samtök banka og verðbréfafyrirtækja segja orðrétt í umsögn sinni til nefndarinnar, með leyfi forseta:
,,Hins vegar má velta fyrir sér hvort nægilegrar hlutlægni verði gætt með því að færa hina þættina yfir til efnahagsskrifstofu fjármálaráðuneytis, eins og tillögur eru gerðar um.``
Herra forseti. Í þessu sambandi vil ég nefna að ráðherrar og þeir talsmenn ríkisstjórnarinnar sem vilja leggja niður þessa stofnun segja aftur og aftur að svo margir greiningaraðilar séu komnir á markaðinn að alveg sé óhætt að leggja hana niður. Þá er oft verið að vitna í bankana t.d., það séu komnar svo margar greiningardeildir hjá bönkunum, og ég minnist þess að forsrh. hefur einmitt viðhaft þessi orð. En Samtök banka og verðbréfafyrirtækja hafa ýmis aðvörunarorð uppi varðandi þessar breytingar þó að þeir séu sjálfir með eigin greiningardeildir enda fer þar fram allt önnur greining og allt önnur grunngerð að því er varðar spárnar heldur en Þjóðhagsstofnun hefur haft með höndum. Ég ætla að vitna frekar í Samtök banka og verðbréfafyrirtækja, með leyfi forseta:
,,Starfsemi greiningardeilda fjármálafyrirtækja byggist fyrst og fremst á því að greina fyrirtæki landsins og starfsumhverfi þeirra, auk þess að leggja mat á skuldabréfamarkaðinn á hverjum tíma og þar með á stöðu og horfur í þjóðarbúskapnum til að geta metið væntanlega þróun vaxtastigs í landinu.
Grundvöllurinn að slíkri starfsemi er að eiga greiðan aðgang að nauðsynlegum grunnupplýsingum, þ.e. hagtölum og yfirliti yfir þróun þjóðarbúskaparins sem unnar eru á hlutlægan máta. Heiti þeirrar stofnunar eða aðila sem veitir slíkar upplýsingar skiptir ekki máli heldur sú hlutlægni og traust sem borið er til hans og áreiðanleiki upplýsinganna sem veittar eru.
Í 2. gr. gildandi laga um Þjóðhagsstofnun eru talin upp í sex liðum þau verkefni sem stofnuninni ber að sinna. Af þeim skipta þau verkefni sem talin eru upp í 1.--3. lið fjármálafyrirtækin máli, þ.e. færsla þjóðhagsreikninga, birting þjóðhagsáætlana og opinberra skýrslna um þróun og horfur í þjóðarbúskap. Samkvæmt frumvarpinu er ætlunin að flytja færslu þjóðhagsreikninga til Hagstofunnar og verður það að teljast samræmast hlutverki hennar vel.`` --- Og, herra forseti, það er í samræmi við það sem margir hafa talað fyrir, að rétt og skynsamlegt væri að skoða það. En síðan segja þeir, eins og ég sagði hér áðan, herra forseti: ,,Hins vegar má velta því fyrir sér hvort nægilegrar hlutlægni verði gætt með því að færa hina þættina yfir til efnahagsskrifstofu fjármálaráðuneytisins eins og tillögur eru gerðar um.``
Og síðan segir, herra forseti:
,,Í greinargerð frumvarps er því teflt fram sem einum af rökum fyrir breyttu fyrirkomulagi að greiningardeildir fjármálafyrirtækja sinni sambærilegri starfsemi og gefi margar út mánaðarlegar skýrslur um efnahagsmál. Rétt er að ítreka að þær skýrslur hafa m.a. byggst á fyrirliggjandi úttektum Þjóðhagsstofnunar, en greiningardeildirnar bæði meta forsendur að baki þeim tölum og nýta þær síðan í að greina áhrif á hlutabréfa- og skuldabréfamarkaðinn í landinu. Greiningardeildirnar hafa hins vegar ekki spáð fyrir um helstu þjóðhagsstærðir á sama hátt og Þjóðhagsstofnun, enda hafa þær ekki byggt upp þjóðhagslíkön né hafa heimildir til að innkalla upplýsingar og gögn með sama hætti og Þjóðhagsstofnun.``
Þar með liggur það fyrir, herra forseti. Þeir gjalda varhuga við ákveðnum þáttum sem munu eiga sér stað með þessari breytingu, eins og ég lýsti, og þeir velta fyrir sér hvort nægilegrar hlutlægni verði gætt með yfirfærslu ýmissa verkefna til efnahagsskrifstofu fjmrn. Þetta eru Samtök banka og verðbréfafyrirtækja með allar sínar greiningardeildir, herra forseti.
Herra forseti. Ég held að tvímælalaust hefði verið rétt að skoða hvort ekki væri nær að efla sjálfstæði stofnunarinnar og færa henni aukin verkefni. Þeirri hugmynd hefur m.a. verið hreyft að færa stofnunina beint undir Alþingi. Þingmenn hafa flutt það mál, eins og ég lýsti áðan, Kristinn H. Gunnarsson sem nú vill leggja niður stofnunina var þá fyrsti flm., og síðan liggur hér frv. frá þingmönnum Vinstri grænna sem ekki fæst rætt, um að skoða þetta mál með miklu ítarlegri hætti en hér er gert, m.a. þann möguleika að færa verkefni stofnunarinnar undir Alþingi.
Kjarni þessa máls, herra forseti, er að með því að leggja niður einu óháðu stofnunina sem vinnur að þjóðhagsspá er þrengt mjög að allri faglegri umfjöllun og sjálfstæði í hagrannsóknum og efnahagsspám. Það sem er auðvitað sérkennilegt og ég fór yfir í upphafi máls míns --- og við höfum rætt hér lítillega og ýmsir hafa áhyggjur af, t.d. hv. þm. Pétur Blöndal --- er að það virðist vera mun dýrara, ég segi helmingi dýrara, að leggja stofnunina niður en að reka hana, bæði til skemmri og lengri tíma, herra forseti. Áhrifin virðast því fyrst og fremst vera tilfærsla á verkefnum og verulega aukin útgjöld eins og við höfum hér lýst.
Það sem ég óttast, herra forseti, er að það sé hætta á því að þessi breyting dragi úr faglegri umfjöllun um efnahagsmál og að sérþekking og reynsla glatist. Og ég segi, herra forseti, skyldi nú engan undra þó að ekki sé á vísan að róa með að reyndir starfsmenn stofnunarinnar með mikla sérþekkingu fáist til að flytja sig til fjmrn., Hagstofu eða Seðlabankans bjóðist þeim það, eftir það sem á undan er gengið. Formaður starfsmannafélagsins, Katrín Ólafsdóttir, hélt því m.a. fram í efh.- og viðskn. að hún teldi nærri öruggt að starfsmennirnir mundu ekki allir fara til þessara stofnana jafnvel þótt þeim byðist það. Það á auðvitað eftir að koma í ljós, herra forseti, og það væri auðvitað mikil eftirsjá að því ef þessir reyndu starfsmenn með mikla sérþekkingu væru búnir að fá svo yfir sig nóg af öllu saman að þeir leituðu eitthvert annað en í þessar stofnanir sem eiga að fá þessi verkefni.
Ég verð að segja, herra forseti --- og ég tala þar fyrir munn mjög margra þingmanna tel ég næsta víst --- að maður hefur fengið sérstaklega góða þjónustu hjá Þjóðhagsstofnun þegar maður hefur leitað þangað enda er þar um yfirburðaþekkingu að ræða. Í fyrsta lagi fær maður mjög góðar upplýsingar og góða útreikninga þegar maður leitar eftir. Þeir eru vel unnir og afgreiddir með hraði.
Ég hef ekki alltaf, herra forseti, haft sömu sögu að segja af öðrum stofnunum eða ráðuneytum sem ég hef þurft að leita til eða minn flokkur. Þjóðhagsstofnun hefur haft alveg sérstöðu í þessu tilliti varðandi þingmenn, ekki síst þingmenn í stjórnarandstöðu. Það er nauðsynlegt fyrir okkur að geta leitað til slíkrar óháðrar stofnunar. Þess vegna er það auðvitað kafli út af fyrir sig, og ég mun koma að því síðar í máli mínu, hvernig starfsmenn stofnunarinnar hafa verið hunsaðir, hvernig fram hjá þeim hefur verið gengið, bæði varðandi ráðgjöf og hugmyndir þeirra um hvernig endurskipulagningu ætti að koma fyrir. Eins og kom fram í séráliti fulltrúa starfsmanna --- ég held að ég fari alveg rétt með heitið, og er örugglega með álitið einhvers staðar hér --- hafa þær hugmyndir ekki einu sinni fengist ræddar, þ.e. aðrar hugmyndir en að leggja Þjóðhagsstofnun niður. Það var markmiðið, herra forseti. Það var bara eitt markmið og það var að leggja Þjóðhagsstofnun niður. Síðan átti að vinna málin út frá því. Það mátti ekki allt vera undir í þessum potti heldur var þetta markmiðið og síðan unnu menn út frá því. Það eru ekki skynsamleg vinnubrögð, eða fagleg, herra forseti.
Ég ætla að leyfa mér, herra forseti, að lesa álit Starfsmannafélags Þjóðhagsstofnunar þannig að inn í Alþingistíðindin fari frá orði til orðs hvað þau hafa að segja um þetta mál. Álitið er ekki langt en það er skýrt og afdráttarlaust. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Fulltrúar Starfsmannafélags Þjóðhagsstofnunar eru algerlega mótfallnir þeim áformum er birtast í frumvarpinu og telja að þau muni ekki leiða til eflingar faglegrar umfjöllunar um íslenskan þjóðarbúskap né til hagræðingar í rannsóknum á efnahagsmálum. Í vinnu samstarfshópsins hefur í engu verið tekið tillit til sjónarmiða starfsfólks stofnunarinnar.
Þjóðhagsstofnun hefur mikla sérstöðu í efnahagsumhverfinu sem óháð sérfræðistofnun sem nýtur trausts og álits og er talin vinna faglega að þeim málum sem henni hafa verið falin. Þá nýtur stofnunin trúnaðar atvinnurekenda jafnt og verkalýðshreyfingar. Henni hafa verið falin ýmis verkefni af ráðuneytum og þingmönnum sem leitað hafa til sérfræðinga stofnunarinnar. Þjóðhagsstofnun tryggir því greiðan aðgang þingmanna allra flokka, aðila vinnumarkaðarins og alls almennings að áreiðanlegum upplýsingum um framgang efnahagsmála og er þessi starfsemi tryggð í lögum um stofnunina.
Samkvæmt frumvarpinu verður gerð efnahagsspáa og áætlana færð til fjármálaráðuneytis. Spágerðin yrði því undir pólitísku forræði og gæti því ekki talist óháð. Þessi breyting felur því í sér að stjórnvöld sjá ekki ástæðu til að reka pólitískt óháða efnahagsstofnun. Eðlilegra hefði verið að auka enn frekar sjálfstæði Þjóðhagsstofnunar.
Í frumvarpinu felst að færa eigi starfsemi Þjóðhagsstofnunar til annarra stofnana og ráðuneyta. Það sem sparast á fjárlagalið stofnunarinnar mun því koma fram sem kostnaðarauki hjá öðrum stofnunum og ráðuneytum. Rekstur stofnunarinnar hefur verið mjög hagkvæmur fram til þessa og því ljóst að truflun á þeirri starfsemi og flutningur verkefna hennar til annarra stofnana er dýrari en óbreytt starfsemi. Reyndar viðurkenndi ráðuneytisstjóri forsætisráðuneytis á fundi með starfsmönnum Þjóðhagsstofnunar í apríl árið 2001 að ekki væri um að ræða sparnað með því að leggja niður Þjóðhagsstofnun, heldur mundu útgjöld vaxa í kjölfarið, a.m.k. fyrst um sinn.``
Þarna liggur það fyrir. Hvar er hv. þm. Pétur Blöndal? Þetta segir ráðuneytisstjóri forsrn. Hér segir enn fremur, með leyfi forseta:
,,Í frumvarpinu er ráðgert að aðgreina enn frekar en nú er söfnun og frumúrvinnslu gagna um efnahagsmál og greiningu gagnanna. Styrkur Þjóðhagsstofnunar felst í samþættingu þessara verkefna. Þetta hefur reynst hagkvæmt fyrir faglega vinnu innan stofnunarinnar og skapað möguleika á meiri fjölbreytni í störfum einstakra starfsmanna. Flestir starfsmenn stofnunarinnar koma að gerð þjóðhagsreikninga, greiningu og spágerð og því er ljóst að starfssvið starfsmanna stofnunarinnar mun breytast mikið ef þetta frumvarp nær fram að ganga.
Þá vill Starfsmannafélagið benda á þann aðdraganda sem málið hefur haft. Ár er liðið síðan forsætisráðherra nefndi í sjónvarpsviðtali að leggja ætti Þjóðhagsstofnun niður í sömu andrá og hann lýsti óánægju með spár stofnunarinnar. Í byrjun apríl 2001 boðaði ráðuneytisstjóri forsætisráðuneytis starfsmenn til fundar þar sem hann ræddi um að framkvæma ætti þær breytingar sem frumvarpið fjallar um. Taldi ráðuneytisstjórinn að hægt væri að framkvæma þessa endurskipulagningu án lagabreytinga. Síðar var hætt við þessi áform og skipaður samstarfshópur í júní. Þessi hópur hittist nokkrum sinnum til málamynda síðastliðið haust og stendur meiri hluti hans að frumvarpinu. Tekið skal fram að í þeirri vinnu sem fram hefur farið hefur meiri hluti samstarfshópsins aldrei léð máls á því að ræða aðra möguleika til endurskipulagningar en þann að leggja niður Þjóðhagsstofnun.
Að lokum vill starfsmannafélagið benda á að það telur bráðabirgðaákvæði frumvarpsins ábótavant þar sem það tryggi ekki rétt starfsfólks, auk þess sem það er ekki í samræmi við umræður samstarfshópsins og skipunarbréf hans. Í skipunarbréfi segir: ,,... er samstarfshópnum ætlað að útfæra nánar hvernig starfsmönnum Þjóðhagsstofnunar verði tryggð sambærileg störf hjá þeim stofnunum sem taka við verkefnum Þjóðhagsstofnunar.``
Ég man ekki betur en það hafi verið hæstv. forsrh. hafi skrifað undir það skipunarbréf eðli málsins samkvæmt. Þar segir hæstv. forsrh. að það eigi að tryggja starfsmönnunum sambærileg störf.
Í áliti starfsmanna stofnunarinnar segir að lokum, með leyfi forseta:
,,Í bráðabirgðaákvæði frumvarpsins stendur hins vegar: ,,Við gildistöku laga þessara skal starfsmönnum Þjóðhagsstofnunar boðið annað starf hjá þeim stofnunum, er taka við verkefnum Þjóðhagsstofnunar.````
Fulltrúi starfsmanna og starfsmenn sem mættu á fund efh.- og viðskn. lýstu mjög mikilli óánægju með þetta og töldu ekki staðið við það sem lagt var upp með. Þeir lögðu áherslu á að þessu yrði breytt í meðferð málsins á þingi. Meiri hlutinn hefur ekki orðið við því þó að við í minni hlutanum höfum leitað eftir því. Önnur af tveimur brtt. minni hlutans, sem flutt er á þskj. 1244, er að þetta ákv. til brb. breytist, er svohljóðandi:
,,Við ákvæði til bráðabirgða: Í stað orðanna ,,annað starf`` í 1. málsl. komi: sambærilegt starf.``
Herra forseti. Ég vil víkja nokkrum orðum að verkefnum Þjóðhagsstofnunar. Þau verkefni sem Þjóðhagsstofnun hefur haft með höndum eru tiltekin í lögum. Hins vegar er ljóst, herra forseti, að með því að afnema lög um Þjóðhagsstofnun verður hvergi lögbundið hvar þessum verkefnum verði sinnt eða hver eigi að hafa þau með höndum. Mér finnst mjög sérstakt þegar stofnun sem hefur með höndum mikilvæg verkefni er lögð niður, að það þurfi ekki að fastsetja með lögum hver eigi þá að sinna þessum verkefnum. Ég mun líka koma að því síðar að það er mjög óljóst hvernig forsvarsmenn Seðlabankans líta á þennan verkefnatilflutning og hvað komi til með að heyra undir þá að því er varðar þessi verkefni.
Verkefni Þjóðhagsstofnunar samkvæmt lögum eru eftirfarandi:
1. Að færa þjóðhagsreikninga.
2. Að semja þjóðhagsspár og -áætlanir.
3. Að semja og birta opinberlega tvisvar á ári yfirlitsskýrslur um þróun þjóðarbúskaparins og horfur í þeim efnum.
4. Að annast hagfræðilegar athuganir og skýrslugerð um efnahagsmál fyrir ríkisstjórn og alþjóðastofnanir á sviði efnahagsmála.
5. Að láta alþingismönnum og nefndum Alþingis í té upplýsingar og skýrslur um efnahagsmál.
6. Að veita aðilum vinnumarkaðarins upplýsingar um efnahagsmál og annast fyrir þá hagfræðilegar athuganir.
Hið síðastnefnda, herra forseti, sem hefur nú verið lögbundið hingað til, er algjörlega úti í kuldanum. Enginn veit hvað tekur við þegar þetta er lagt niður. Það er ekki lögbundið t.d. að láta eigi þingmönnum í té upplýsingar og skýrslur um efnahagsmál og veita þeim þjónustu þegar þeir þurfa á henni að halda vegna verka sinna hér í þinginu.
Eins og ég segi þá er það varla boðlegt fyrir þingið sem forstöðumaður efnahagsskrifstofu hélt fram í efh.- og viðskn., þ.e. að endanleg útfærsla á því hvert verkefnin yrðu flutt og skilgreining á þeim verkefnaflutningi lægi ekki fyrir fyrr en frv. yrði að lögum. Þetta er auðvitað í samræmi við ýmis vinnubrögð sem Alþingi er boðið upp á af hálfu framkvæmdavaldsins þessa dagana.
Það eina sem virðist ljóst og fast í hendi að því er varðar þessar breytingar er að þjóðhagsreikningar muni flytjast til Hagstofu og þjóðhagsspár og áætlanir til efnahagsskrifstofu fjmrn.
Herra forseti. Ég hef af því nokkrar áhyggjur --- það kom nú reyndar fram á fundi nefndarinnar hjá gestum nokkrum sem heimsóttu okkur að þeir deila þeim áhyggjum með mér --- af ýmsu er varðar reiknilíkön sem eiga að flytjast frá Þjóðhagsstofnun sem Þjóðhagsstofnun hefur séð um og haldið við. Það er full ástæða til þess að benda á sérálit Þórðar Friðjónssonar, fyrrv. forstjóra Þjóðhagsstofnunar, en þar kemur fram afstaða hans varðandi þessi reiknilíkön.
Hann segir í áliti sínu, með leyfi forseta:
,,Hagkvæmt er við aðstæður hér á landi að hafa eina opinbera greiningar- og þjónustustöð sem getur í senn þjónað Alþingi, stjórnvöldum og almenningi. Þetta stafar m.a. af því að slík stofnun þarf að sjá um og viðhalda mörgum reiknilíkönum og gagnagrunnum eins og Þjóðhagsstofnun gerir nú. Þessi líkön eru flókin og viðamikil og byggjast að hluta á upplýsingum og gagnavinnslu sem á varla heima í ráðuneyti. Jafnframt þarf auðvitað sérþekkingu og reynslu til að vinna með þau. Þessum málum eru hvorki gerð viðhlítandi skil í frumvarpinu né voru þau rædd að gagni við undirbúning þess. Sem dæmi um reiknilíkön sem stofnunin hefur á sínum vegum eru þjóðhagslíkön (til langs og skamms tíma), sjávarútvegslíkön, loftslagslíkan og skatta- og almannatryggingalíkön.``
Síðar segir í álitinu:
,,Þessi reiknilíkön eru notuð við spágerð og áætlanagerð í efnahagsmálum en einnig í sérverkefnum af ýmsu tagi. Til marks um slík verkefni má nefna mat á áhrifum EES, ESB og evrunnar, stóriðju, loftslagssamninga, mismunandi nýtingar fiskstofna o.fl. Við má bæta verkefnum á sviði skatta og almannatrygginga. Jafnframt eru þessi líkön oft notuð vegna fyrirspurna frá Alþingi og umsagna um frumvörp. Umræða um þetta efni í frumvarpinu er lítil og byggð á veikum grunni.``
Herra forseti. Það er nauðsynlegt að hér komi fram að fulltrúi LÍÚ, sem mætti á fund nefndarinnar, Sveinn Hjartarson, ef ég man rétt, hafði af þessu verulegar áhyggjur. Hann sagði að samtökin væru háð upplýsingum um verðvísitölu sjávarafurða og mati á afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi. Hann taldi nauðsynlegt að óháður aðili ynni slíkar upplýsingar. En eftir því sem ég skil málið er hugmyndin að flytja þetta líkan í sjútvrn. Ég tel það ekki eðlilegt.
Það má líka benda á, herra forseti, að það er nauðsynlegt og mikið hagræði í að hafa þessi líkön á einum stað hjá óháðri stofnun en því fylgir óhagræði að flytja þau á marga staði. Hjá Þjóðhagsstofnun hefur t.d. fólk séð um fleira en eitt líkan, auk þess sem gögn eru samnýtt úr líkönunum sem allir sjá auðvitað að þýðir verulegt hagræði.
Herra forseti. Ég hef rætt nokkuð um kostnaðinn við þessar breytingar og hvernig hér á að fara leið sem er miklu kostnaðarsamari fyrir skattgreiðendur og ríkissjóð en að reka stofnunina áfram. Það hafa ekki fengist viðhlítandi skýringar á því hver hinn raunverulegi kostnaður til lengri tíma getur orðið. Það fékkst t.d. ekki fram á fundi nefndarinnar, og var kannski ekki við því að búast af starfsmönnum fjmrn. eða ráðuneytisstjóra í forsrn., hver væri hugsunin á bak við þann stuðning sem, ef ég skil málið rétt, ASÍ hefur verið heitið. Ég vil, af því að hæstv. forsrh. situr eðlilega undir þessari umræðu, spyrja hann hvort hann getur upplýst það nánar en við höfum fengið að heyra. Í hvaða formi verður stuðningurinn? Ég vil einnig vita hvort jafnræðis verði gætt þannig að önnur heildarsamtök launafólks fái sambærilegan stuðning. Einnig er rétt að halda því til haga að Samtök atvinnulífsins hafa líka kallað eftir honum. Ég hef samt minni áhyggjur af þeim. Ég held að þeir hafi miklu frekar burði til að halda úti hagdeild en heildarsamtök launafólks. Mig langaði að vita hvort jafnræðis yrði gætt og hvort öll heildarsamtök launafólks fái þá sambærilegan stuðning. Er þá ekki rangt sem er haldið fram hér í nál. meiri hlutans --- það er ekki hægt að skilja það öðruvísi en svo --- þ.e. að einhver verkefni sem hafa verið á hendi Þjóðhagsstofnunar eigi að flytjast yfir til aðila vinnumarkaðarins.
Mér fannst það vera alveg afgreitt og skýrt, herra forseti, og við í minni hlutanum skildum það svo að það væri ekki verið að tala um það að verkefni á vegum Þjóðhagsstofnunar ættu að flytjast yfir til aðila vinnumarkaðarins, eins og hér er orðað. Við töldum fyrst og fremst um að ræða stuðning við ASÍ og hagsvið þess þannig að þeir gætu frekar treyst á sitt eigið hagsvið en verið hefur til þessa með ákveðnum fjárhagslegum stuðningi.
Ég vil einnig spyrja hæstv. forsrh. hvort hann óttist ekki að kallað verði eftir fleiri stöðugildum frá hinum ýmsu ráðuneytum sem eiga að taka við verkefnum við þessa breytingu. Ég nefni það ef sjútvrn. á að fá til sín sjávarútvegslíkan svo dæmi sé tekið. Ég veit ekki hvað á að verða um það líkan sem hefur verið að því er varðar almannatryggingakerfið, hvert það á að fara, hvort það á að fara inn í fjmrn. eða inn í Tryggingastofnun. Ég velti því fyrir mér, herra forseti, hvort útgjöldin muni ekki blása út hjá ráðuneytunum líka og hvort það sé ekki það sem við getum átt von á.
Herra forseti. Svo ég haldi því líka til haga sem ekki hafa fengist svör við: Hvaða einkaaðila er verið að tala um að flytja verkefni til og hvaða verkefni --- ég vænti að hæstv. forsrh. heyri mál mitt --- eru það sem einkaaðilar gætu hugsanlega fengið til sín sem verið hafa hjá Þjóðhagsstofnun og hvaða einkaaðila er hér átt við? Og enn fremur hvort hæstv. ráðherra óttist ekki að kaup á sérfræðiþjónustu hjá ráðuneytum blási út við slíka breytingu.
Herra forseti. Ég hef farið nokkuð yfir álit Starfsmannafélags Þjóðhagsstofnunar, en okkur í stjórnarandstöðunni þótti mjög áhugavert álit Sambands íslenskra bankamanna sem var lagt fyrir efh.- og viðskn. sem styður mjög það sem fram hefur komið hjá starfsmönnunum. Þeir bentu á mjög athyglisverð dæmi þar sem stofnunum hefur verið breytt og lagðar niður í nafni hagræðingar og sparnaðar, sem ekki hefur gengið eftir. Þeir nefna í umsögn sinni dæmi um hagræðingu hjá ríkisfyrirtæki og nefna Húsnæðisstofnun, þá breytingu sem varð þar á árinu 1995 þegar Húsnæðisstofnun var breytt í Íbúðalánasjóð. Hv. þm. Rannveig Guðmundsdóttir lagði fram ítarlega fyrirspurn fyrir nokkru um þann sparnað sem að því hefði hlotist og þá kom fram, herra forseti, að niðurstaðan varð sú að það var um verulega útgjaldaaukningu að ræða við þá breytingu. Mig minnir að það hafi verið um 100 millj. kr. ef ég man rétt. En það var gert í nafni sparnaðar. Húsnæðisstofnun væri að blása svo út að breyta þyrfti henni í Íbúðalánasjóð og niðurstaðan var að það leiddi til meiri útgjalda en ekki minni. Starfsmenn Þjóðhagsstofnunar eru félagsmenn í Sambandi íslenskra bankamanna svo því sé haldið til haga. Þeir vitna einnig til þess þegar starfsemi Byggðastofnunar var flutt í andstöðu við starfsmenn. Og Húsnæðisstofnun var líka breytt í andstöðu við starfsmenn.
Í umsögn sinni segja þeir varðandi Byggðastofnun, með leyfi forseta:
,,Þegar þessi ákvörðun var tekin var hún m.a. studd með þeim rökum að húsnæðiskostnaður yrði mun minni á Sauðárkrók en hér í Reykjavík og að það kostaði samkvæmt úttekt ráðgjafarfyrirtækis aðeins kr. 2 milljónir að flytja. Þetta var því framkvæmt í nafni hagræðingar og byggðasjónarmiða. Starfsmenn voru andvígir þessum flutningi á faglegum forsendum en einnig misstu þeir allflestir starf sitt og lífsviðurværi. Þeir gerðu einnig athugasemdir við framlagða kostnaðarreikninga, sem pantaðir voru frá ráðgjöfum.
En ákvörðunin um flutninginn stóð eins og flestar ákvarðanir framkvæmdarvaldsins. Flutningarnar hafa nú þegar kostað tugi milljóna fyrir utan ýmsan ágreining, sem þingmenn hljóta að þekkja manna best.``
Og síðan segir orðrétt:
,,Þessi tvö mál eru rifjuð hér upp vegna þess að þessar aðgerðir voru gerðar í nafni hagræðingar og í andstöðu við starfsmenn og allar ráðleggingar þeirra. Hagræðingin varð engin en mistökin mörg og því er það grátlegt að þurfa nú enn einu sinni að lesa það í frumvarpi frá ríkisstjórn að stofnun í eigu ríkisins verði lögð niður í nafni hagræðingar.``
Það væri auðvitað ástæða til að fara ítarlegar ofan í umsögn Sambands íslenskra bankamanna en ætla ég aðeins að drepa hér á eina eða tvær setningar sem mér finnst skipta máli. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Það eru einkennileg fræði og samrýmist illa vandaðri meðferð fjármuna og mannauðs að rífa niður öflug, virt og hagkvæmt ríkisfyrirtæki til þess eins að þjóna duttlungum. Starfsmenn Þjóðhagsstofnunar hafa mikla og góða menntun og langa reynslu við gerð þjóðhagsreikninga, samningu þjóðhagsspár og þjóðhagsáætlana. Þeir hafa veitt alþingismönnum, nefndum Alþingis og aðilum vinnumarkaðarins mikilvægar upplýsingar um efnahagsmál, sem allir hafa getað treyst og treysta vegna þess að Þjóðhagsstofnun er sjálfstæð og algerlega óháð framkvæmdarvaldinu. Innan fyrirtækisins er nú samstæður hópur starfsmanna, sem byggt hefur upp samræmd og öguð vinnubrögð en einnig öflug verkfæri, þar með talið hugbúnað, fyrir gerð þjóðhagsspár og önnur þau verkefni er stofnunin vinnur samkvæmt lögum.``
Herra forseti. Það fer nú að líða á síðari hluta ræðu minnar í þessum umgangi. Ég hlýt þó að fara aðeins betur yfir það sem margir hafa áhyggjur af, þ.e. flutning á ýmsum verkefnum sem Þjóðhagsstofnun hefur haft yfir til fjmrn.
Minni hluti efh.- og viðskn. telur það ganga gegn öllum faglegum vinnubrögðum og aðhaldi við efnahagsstjórnina að færa gríðarlega mikilvæg verkefni á sviði efnahagsmála frá óháðri stofnun til hagstjórnaraðila eins og Seðlabanka og fjármálaráðuneytisins sem lýtur pólitískri forustu ráðherra.
Það er skoðun minni hlutans að ef endurskipuleggja á stofnanir sem fjalla um hagstjórn, hagskýrslur, þjóðhagsspá og efnahagsstjórn ættu verkefni allra stofnana sem fjalla á einn eða annan hátt um efnahagsstjórn eða hagsýslugerð að koma til skoðunar.
Í áliti fulltrúa Starfsmannafélags Þjóðhagsstofnunar kemur fram að aldrei hafi verið léð máls á því að ræða aðra möguleika við endurskipulagningu.
Við teljum því, herra forseti, að málið sé mjög vanhugsað að því er þennan þátt varðar. Það hlýtur að teljast mjög sérkennilegt að gerð þjóðhagsspár í tengslum við framlagningu fjárlagafrv. og endurskoðun hennar á ársfjórðungsfresti verði hjá efnahagsskrifstofunni auk þess sem þjóðhagslíkönin og einhver önnur haglíkön verði flutt til efnahagsskrifstofu. Og það er að sjálfsögðu fullkomlega óeðlilegt og ótrúverðugt að sami aðili og stýrir fjárlagagerðinni hafi á hendi spágerð og greiningu á stöðu og þróun efnahagsmála. Það veikir allt aðhald og sjálfgefið er að það býður heim mikilli gagnrýni á efnahagsspár ráðuneytisins og mat þess á framtíðarhorfum í þjóðarbúskapnum.
Herra forseti. Það sem við teljum að hefði þurft að skoða miklu betur er að við teljum að þessi breyting muni veikja stöðu Alþingis gagnvart framkvæmdarvaldinu. Það er auðvitað gjörsamlega óviðunandi fyrir þingmenn og stjórnmálaflokka að þurfa að leita með alla útreikninga, upplýsingar og ráðgjöf varðandi þingmannafrv. til efnahagsskrifstofu sem lýtur pólitísku forræði ráðherra.
Það er óhæfa að þingmenn í stjórnarandstöðu séu settir í þá stöðu að þurfa að leita eftir greiningu á álitamálum til fjmrn., en þingmenn stjórnarandstöðu standa iðulega í deilum við ráðuneytið og fjmrh. um ýmis mál sem tengjast efnahagsmálum, skattamálum eða fjármálum. Og það veikir auðvitað stöðu Alþingis og manna gagnvart framkvæmdarvaldinu að þurfa að leita með ráðgjöf og útreikninga við meðferð stjórnarfrv. á Alþingi til fjmrn. í stað óháðrar efnahagsskrifstofu, en mörg veigamestu frumvörp á sviði efnahags- og skattamála eins og við þekkjum eru eðli máls samkvæmt hjá því ráðuneyti.
Í frv. er líka settur fyrirvari, herra forseti, á upplýsingagjöf Seðlabankans til aðila vinnumarkaðarins, Alþingis og stjórnmálaflokka, því einungis er sagt að þeir muni láta í té upplýsingar og annast fyrir þá hagfræðilegar athuganir eftir því sem um semst, herra forseti. En fulltrúi Seðlabankans sem mætti á fund nefndarinnar sagði að viðfangsefni bankans hefðu þrengst mikið með nýjum lögum um bankann og bankinn mundi því líta til lagaákvæða og hlutverks síns þegar metin yrði upplýsingagjöf til fyrrgreindra aðila. Hann er þegar farinn að færast með þessum orðum, herra forseti, undan því að veita ráðgjöf og upplýsingar t.d. til þingmanna og þingsins og setur fram, herra forseti, að verkefnin hafi verið þrengd með breytingum sem voru gerðar á lögum um bankann og þeir muni líta til lagaákvæða og hlutverks síns þegar metin yrði upplýsingagjöf til þessara aðila sem þeir nefna, þ.e. aðila vinnumarkaðarins, Alþingis og stjórnmálaflokka, og láta í té upplýsingar eins og um semst. Erfitt er að fá á því skýringu hvað við er átt þegar talað er um ,,eftir því sem um semst``.
Og það er einnig ljóst að Seðlabankinn er ekki óháður aðili þó sjálfstæði hans hafi verið aukið. Hann er hagstjórnaraðili sem hefur einkum það verkefni að beita stýritæki sínu til að ná þeim efnahags- og verðbólgumarkmiðum sem bankinn og ríkisstjórnin setja í sameiningu. Samkvæmt lögum er meginmarkið Seðlabankans að stuðla að stöðugu verðlagi og lýsa yfir með samþykki forsrh. að tölulegum markmiðum um verðbólgu og jafnframt skal hann stuðla að framgangi stefnu ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum.
Þetta er alls ekki óháður aðili, herra forseti, hann á að stuðla að framgangi ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum. Þetta er hagstjórnaraðili með líkum hætti og fjmrn. Og það er nauðsynlegt, herra forseti, að hafa við hliðina á þeim hagstjórnaraðilum óháða stofnun sem vinnur og greinir ýmsar upplýsingar varðandi efnahagsmál og stöðu og þróun efnahagsmála. Seðlabanki sem hefur með höndum framkvæmd peningastefnunnar getur aldrei komið í stað óháðrar stofnunar og aðstoðað við nauðsynlega útreikninga og greiningu vegna þingmála stjórnarfrv. og ýmissa annarra verkefna. Það er því skýrt, herra forseti, að með þessari breytingu er staða þingsins veikt gagnvart framkvæmdarvaldinu.
Minni hluti efh.- og viðskn. telur því nauðsynlegt að tryggja að ekki dragi úr styrk Alþingis til að veita stjórnvöldum aðhald við þessa breytingu.
Við höfum því flutt brtt., herra forseti, sem er brtt. nr. 2 á þskj. 1244, um að við bætist ákvæði til bráðabirgða svohljóðandi:
,,Stofna skal sérstakt hagsvið við skrifstofu Alþingis sem taki til starfa 1. janúar 2003. Kostnaður af starfsemi þess greiðist af fjárlögum.
Forsætisnefnd Alþingis skal annast undirbúning og meta nauðsyn á umfangi sviðsins.``
Herra forseti. Við erum auðvitað hér inni, þau sem stöndum að þessari tillögu með líkum hætti og ASÍ að reyna að verjast þeim gjörningi sem ríkisstjórnin stendur frammi fyrir þannig að ekki dragi úr þeirri aðstoð við sem höfum haft sem hefur verið mjög brýn, t.d. á sviði efnahagsmála, varðandi ýmsa útreikninga og athuganir sem við þurfum að fá gerðar fyrir okkur, bæði vegna frv. ríkisstjórnarinnar og vegna málatilbúnaðar og frumvarpa sem þingmenn eru með.
Herra forseti. Ég get farið að ljúka fyrri hluta ræðu minnar. En ég á auðvitað eftir, herra forseti, að fara yfir ýmsar umsagnir eins og frá BSRB og fleiri aðilum sem sendu inn umsagnir um málið. En ég vænti að ég og aðrir þingmenn stjórnarandstöðunnar höfum tækifæri til þess síðar á þessum fundi að draga fram önnur álit sem fram hafa komið.
Herra forseti. Áður en þessari umræðu lýkur þarf einnig að fara yfir bréf, dagsett 13. apríl 2002, sem fylgdi minnisblað um þjónustu Þjóðhagsstofnunar, dagsett 16. apríl, sem ekki vannst tími til þess að fara yfir í efh.- og viðskn. áður en málið var afgreitt. Það hefði náttúrlega verið nauðsynlegt til að geta betur metið verkefni Þjóðhagsstofnunar og hverjir muni taka við þeim.
Þjóðhagsstofnun segir í þessu bréfi, og það er hinn nýi forstjóri, Sigurður Guðmundsson, sem skrifar undir það:
,,Efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis fór þess á leit við Þjóðhagsstofnun að hún gæfi umsögn um frumvarp til laga um brottfall laga nr. 54/1974, um Þjóðhagsstofnun, 709 mál. Þjóðhagsstofnun tekur ekki afstöðu til frv. Bréfi þessu fylgir minnisblað um þjónustu stofnunarinnar við ýmsa aðila ef það mætti auðvelda nefndinni umfjöllun um þetta mál.``
Á minnisblaðinu er rakið mjög skilmerkilega hverjir hafa aðgang að Þjóðhagsstofnun og leita eftir þjónustu hennar. Þeir eru taldir upp, þ.e.: almenningur, viðskiptabankar, rannsóknarstofnanir, erlendir aðilar, Eurostat, OECD, námsmenn, hagsmunasamtök, erlend sendiráð, opinberar nefndir, Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, blaðamenn, alþingismenn, stjórnvöld, þingnefndir, Sameinuðu þjóðirnar, Seðlabankinn, háskólar, sveitarfélög, einkafyrirtæki og lánshæfismatsfyrirtæki.
Fjármálaráðuneytið og Seðlabankinn munu hafa nóg að gera eftir að Þjóðhagsstofnun hefur verið lögð niður eigi að sinna öllum þeim sem hafa leitað til stofnunarinnar hingað til. Þá eru ótalin þau verkefni sem hér er lýst varðandi þjónustu Þjóðhagsstofnunar og ég ætla að geyma mér að ræða þar til síðar á þessum fundi.
Ég vil í lokin lýsa í stuttu máli afstöðu heildarsamtaka launafólks með fáeinum orðum.
ASÍ lýsir ekki andstöðu við frv. enda telja þeir sig hafa fengið fyrirheit um stuðning við að efla eigin hagdeild. Önnur heildarsamtök launafólks, BSRB, BHM, Kennarasamband Íslands og Samband ísl. bankamanna gagnrýna að aðeins hafi verið haft samráð við ein heildarsamtök launafólks um málið. Þau lýsa andstöðu við málið og telja fráleitt að færa þá starfsemi sem nú er á vegum Þjóðhagsstofnunar undir fjmrn. sem sé í eins nánum tengslum við pólitískt framkvæmdarvald og hugsast getur. Fulltrúi BHM benti réttilega á að það gengur ekki að bjóða samtökum upp á að leita eftir úrvinnslu upplýsinga og spágerð hjá fjmrn. sem er aðalviðsemjandi þeirra í kjarasamningum. Jafnframt telja samtökin eðlilegt að gætt sé jafnræðis ef veita á ASÍ sérstakan stuðning við eigin rannsókn og spágerð.
Herra forseti. Ég hef lokið fyrstu ræðu minni í dag hvað þetta mál varðar. Ég geri ekki ráð fyrir því að þetta verði síðasta ræða mín um þetta mál enda er það stórt og umfangsmikið og krefst mikillar umfjöllunar í þessum þingsal. Minni hluti efh.- og viðskn. leggst alfarið gegn því að leggja niður Þjóðhagsstofnun með þeim rökum sem hér hefur verið lýst. Málið er vanbúið og óskynsamlegt, herra forseti, og dýrt að leggja Þjóðhagsstofnun niður og flytja verkefnin til annarra stofnana eins og ríkisstjórnin áformar.
Það er mjög sérstætt, herra forseti, að ríkisstjórnin, sem ekki hefur einu sinni peninga, og ég enda kannski ræðu mína á því, til að veita 30--40 millj. kr. í Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins, þar sem á annað hundrað fatlaðra barna bíða eftir þjónustu og þurfa að bíða í eitt, tvö ár af því að það er ekki hægt að veita þessar 30 eða 40 millj. kr. þangað, þau sömu stjórnvöld telja sig hafa efni á að leggja niður Þjóðhagsstofnun með þeim kostnaði sem því fylgir og við höfum lýst. Ég er sannfærð um að hið nýja fyrirkomulag verði helmingi dýrara en rekstur Þjóðhagsstofnunar. Það verða lokaorð mín, herra forseti. Þetta er óskynsamleg ráðstöfun og illa að henni staðið.
